Park prirode Rilski manastir

Koordinate: 42° 8′ 52″ N 23° 37′ 38″ E / 42.14778° S; 23.62722° I / 42.14778; 23.62722
Ovaj članak je dobar. Kliknite ovde za više informacija.
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Park prirode Rilski manastir
IUCN kategorija V (zaštićeni krajolik/morski pejzaž)
Pogled na park prirode
Mapa sa lokacijom zaštićene oblasti Park prirode Rilski manastir
Mapa sa lokacijom zaštićene oblasti Park prirode Rilski manastir
MjestoRila, Ćustendilska oblast  Bugarska
Najbliži gradRila
Koordinate42° 8′ 52″ N 23° 37′ 38″ E / 42.14778° S; 23.62722° I / 42.14778; 23.62722
Površina252,532 km²
Osnovano1992. godine
Upravljačko tijeloMinistarstvo voda i životne sredine

Park prirode Rilski manastir (bug. Природен парк „Рилски манастир“) jedan je od najvećih parkova prirode u Bugarskoj i prostire se na površini od 252,532 km², u zapadnom delu planine Rila na nadmorskoj visini između 750 i 2713 m. Stacioniran je u opštini Rila u Ćustendilskoj oblasti i u okviru njega nalaze se šume, planinske visoravni, alpska područja i 28 glacijalnih jezera.

Sa nešto više od milion posetilaca godišnje spada u drugi najposećeniji park prirode u Bugarskoj, nakon parka prirode Vitoša.[1]

Osnovan je 1992. godine kao deo novouspostavljenog Nacionalnog parka Rila. Danas je većina parka u vlasništvu manastira koji se tu nalazi. Park uključuje jedan rezervat prirode, šumski rezervat Rilski manastir, sa površinom od 36,65 km² odnosno 14% cele teritorije parka prirode.[2]

Park spada pod ekoregion rodopskih planinskih mešovitih šuma, starog kopnenog područja širokolisnih i mešovitih šuma umerenih predela. Na prostoru parka obitavaju 282 vrste mahovine i 130 vrsta algi. Fauna uključuje 52 vrste sisara, 122 vrste ptica, 12 vrsta gmizavaca, 11 vrsta vodozemaca, 5 vrsta riba, kao i 2600 vrsta beskičmenjaka.

Park je dobio ime po Rilskom manastiru, kulturnom i duhovnom centru, osnovanom za vreme Prvog bugarskog carstva u 10. veku, od strane Jovana Rilskog. Manastir je od 1983. godine deo svetske baštine Uneska.

Upravljanje parkom i istorija vlasništva[uredi | uredi izvor]

Rilska povelja, bugarskog cara Jovana Šišmana

Parkom prirode Rilski manastir rukovodi direktorat sa sedištem u gradu Rila i potčinjen je Izvršnoj agenciji Ministarstva voda i životne sredine Bugarske.[3][4] Direkcija sprovodi državnu politiku upravljanja i kontrole zaštićenog područja i kontroliše koordinaciju između vlasnika većeg dela parka, Bugarske pravoslavne crkve i državnih institucija. Direkcija takođe održava ekosisteme, biodiverzitet i podstiče ekološki prihvatljiv turizam.[2] Park se nalazi unutar Međunarodne unije za zaštitu prirode, pod kategorijom V (zaštićeni pejzaž / morski pejzaž). Teritorija parka uključena je u Mrežu zaštićenih područja prirode Natura 2000.[5]

Teritorija modernog parka je blisko povezana sa Rilskim manastirom, još od vremena njegovog nastanka u 10. veku. Bugarski car Jovan Asen II i Koloman I Asen poklonili su manastiru zemljište, šumu i pašnjake u dolini reke Rilske, kao i u regionima Ćustendil, Blagoevgrad, Melnik i Razlog.[6] Car Jovan Šišman potvrdio je manastirske privilegije i dodatno povećao manastirsko zemljište Rilskom poveljom kojom su precizirane tačne granice manastirskog poseda.[6]

Nakon oslobođenja Bugarske od Osmanskog carstva 1878. godine, teritorija savremenog parka bila je pod nadležnošću Rilskog manastira do 1937. godine, kada ga je nacionalizovala Vlada Narodne Republike Bugarske.[7] Godine 1997. Vlada je usvojila zakonodavstvo kojim se dozvoljava vraćanje nacionalizovanih šuma, a 2000. godine obnovljena su bivša imanja manastira.[8][9]

Geografija[uredi | uredi izvor]

Park prirode Rilski manastir stacioniran je na planini Rila, na jugozapadu Bugarske, na oko 120 km južno od Sofije. Nalazi se u centralnim i najvišim delovima planine Rila, istoimenoj opštini u Ćustendilskoj oblasti. Obuhvata zapadni deo planine u slivu reke Rilske i Ilice.[10] Park se nalazi na površini od 252,532 km².[11]
Do parka je moguće stići putem III-107, koji počinje putem I-1 u gradu Kočerinovu.[12]

Reljef i geologija[uredi | uredi izvor]

Pogled na park

Geološku osnovu planine Rile čine metamorfne stene − gnajs, biotit, amfibolit i mermer, dok se na severoistoku nalaze značajnija područja izgrađena od magmatskih stena, posebno od granita i pegmatita.[13][13] Prosečna nadmorska visina parka je 1750 m, a najviši vrh je Rilec, koji se nalazi na 2713 metara.[14][15] Dolina reke Rilske od Ribljeg jezera do Kirilove livade deli teritoriju parka na dva dela. Delovi parka povezani su sa glavnim orografskim i hidrografskim razvođem Rile, vrhom Kanarata (2691 m), koji je ujedno i razvođe između crnomorskog i egejskog sliva.[16] Glacijalni reljef je karakterističan za najvišu zonu parka i datira iz pleistocena. Za vreme glacijalnog perioda, granice trajnog snežnog pokrivača bile su na 2200 m nadmorske visine. Glečeri su se istopili pre 10.000–12.000 godina, a bili su alpskog tipa i spustili se u doline do 1200-1300 m. Dokaz o toj granici su brojne morene duž reke Rilske na nadmorskoj visini od 1250 m.[17] Ostaci glacijalnog reljefa su brojna amfiteatralna udubljenja koja se nalaze u glacijalnim dolinama reke Rilske i njenih pritoka, i na čijem dnu se uglavnom nalaze jezera, među njima je i Riblje jezero, najveće glacijalno jezero u Bugarskoj.[17]

Klima[uredi | uredi izvor]

Nadmorska visina i zapadna orijentacija dolina reke Rilske i Ileane do doline Strume imaju značajan uticaj na klimu.

Neravan teren određuje značajnu klimatsku razliku između regija sa nižim i višim nadmorskim visinama u parku.[18] Srednja temperatura vazduha u parku na 1175 metara nadmorske visine je –2.8 °C u januaru i +16 °C u junu, sa minimalnim i maksimalnim temperaturama od –25 °C do +36 °C.

Srednja godišnja temperatura na nadmorskoj visini 2000-2500 m varira u intervalima od 0 do 5 °C, a u minusu je na visinama iznad 2500 m nadmorske visine.[18] Park prirode Rilski manastiri karakteriše se čestim naglim promenama temperature vazduha, a broj dana sa temperaturnim inverzijama varira između 200 i 220 godišnje.[19]

Godišnja količina padavina u nižim delovima parka iznosi 700-800 mm, na visinama od 1000-2200 m varira između 1050 i 1200 mm padavina, dok su padavine na najvišim delovima znatno manjeg intenziteta i učestalosti.

Najsušniji mesec je februar, a najviše padavina ima u maju i junu.[19] Godišnje isparavanje je 450-500 mm na nadmorskoj visini 800-1000 m i 350-400 mm na 1000-2200 m, što određuje pozitivan vodeni bilans.[19]

Na višim nadmorskim visinama vlažnost vazduha je 80-85% i pada na 30% u hladnim i suvim zimskim danima.[19] Zbog velikog broja padina u parku, stalni snežni pokrivač se formira do sredine decembra. Trajanje snežnog pokrivača na oko 1200 m nadmorske visine je 160—180 dana i dostiže 190—200 dana na višim nadmorskim visinama.[20] U martu je debljina snežnog pokrivača 60-70 cm u donjim predelima parka, a može premašiti 200 cm u alpijskoj zoni.[20] Topljenje snega počinje tokom prvih dana aprila.

Klima Rila
Pokazatelj \ Mesec .Jan. .Feb. .Mar. .Apr. .Maj. .Jun. .Jul. .Avg. .Sep. .Okt. .Nov. .Dec. .God.
Apsolutni maksimum, °C (°F) 7
(45) 		3,4
(38,1) 		12,1
(53,8) 		13,7
(56,7) 		12,6
(54,7) 		16,5
(61,7) 		20,0
(68) 		18,7
(65,7) 		17
(63) 		14
(57) 		9,6
(49,3) 		6,8
(44,2) 		18,7
(65,7)
Maksimum, °C (°F) −8,2
(17,2) 		−7,6
(18,3) 		−5,6
(21,9) 		−1,6
(29,1) 		2,5
(36,5) 		7,0
(44,6) 		10,0
(50) 		10,2
(50,4) 		6,1
(43) 		1,8
(35,2) 		−2,1
(28,2) 		−6,1
(21) 		0,5
(32,9)
Prosek, °C (°F) −10,9
(12,4) 		−10,8
(12,6) 		−9,0
(15,8) 		−5,2
(22,6) 		−1,0
(30,2) 		4,3
(39,7) 		6,8
(44,2) 		7,1
(44,8) 		2,6
(36,7) 		−1,0
(30,2) 		−4,9
(23,2) 		−8,6
(16,5) 		−2,5
(27,5)
Minimum, °C (°F) −13,8
(7,2) 		−13,6
(7,5) 		−11,6
(11,1) 		−7,8
(18) 		−3,4
(25,9) 		1,5
(34,7) 		3,6
(38,5) 		4,1
(39,4) 		0,2
(32,4) 		−3,6
(25,5) 		−7,3
(18,9) 		−11,0
(12,2) 		−5,2
(22,6)
Apsolutni minimum, °C (°F) −30,6
(−23,1) 		−29,8
(−21,6) 		−26,8
(−16,2) 		−20,6
(−5,1) 		−15,6
(3,9) 		−12
(10) 		−8
(18) 		−9,8
(14,4) 		−14
(7) 		−17,5
(0,5) 		−27,4
(−17,3) 		−31,2
(−24,2) 		−31,2
(−24,2)
Količina padavina, mm (in) 126
(4,96) 		110
(4,33) 		130
(5,12) 		128
(5,04) 		119
(4,69) 		105
(4,13) 		80
(3,15) 		56
(2,2) 		47
(1,85) 		72
(2,83) 		88
(3,46) 		115
(4,53) 		1,176
(46,3)
Dani sa kišom 1 0 0 0 4 8 9 7 6 3 1 0 39
Dani sa snegom 13 14 17 18 14 5 2 1 4 8 13 15 124
Sunčani sati — mesečni prosek 114 112 140 127 168 181 250 250 182 169 128 104 1.925
Izvor: Stringmeteo.com
Gornji tok reke Rilske

Hidrologija[uredi | uredi izvor]

Područje parka prirode Rilski manastir jedno je od tri najvažnije planinske oblasti u Bugarskoj i jedno od najznačajnijih izvorišta voda jugozapadne Bugarske. U parku se nalazi 28 glacijalnih jezera, stacioniranih na nadmorskoj visini od 2200 m. Ona su izvorište i ishodište brojnih reka i potoka koji čine Rilsku reku, najveću reku parka, čija je dužina 51 km.[21] Reka Rilska se uliva u Riblje jezero odakle dalje otiče ka Strumi preko koje je povezana sa Egejskim morem. Ukupan godišnji protok je oko 241,9 milion m³ vode.[21] Većina vode dolazi od pritoka smeštenih na severnim padinama grebena, a i od snega koji se akumulira u zimskim mesecima.[22][23]

Većina jezera u parku spadaju u slivnu zonu reke Rilske — Riblje jezero, grupa od tri jezera koja obuhvata najveće glacijalno jezero u Bugarskoj sa površinom od 21,2 hektara, zapreminom od 1,72 miliona m³ i dubinom od 28 metara.[22] U parku se nalaze i Crno jezero, Đavolje jezero (koje obuhvata više manjih jezera), Manastirsko jezero (obuhvata tri manja jezera), Marinkovo i Mokro jezero.[24] Područje reke Iline obuhvata četiri Karaomerička jezera, jezero Mramorec i jezero Kamenica.[25]

Nacionalni park Rila[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Nacionalni park Rila

Nacionalni park Rila (bug. Национален парк „Рила“) je najveći nacionalni park u Bugarskoj sa površinom od 810,46 km² na planini Rila u jugozapadnom delu zemlje. Osnovan je 24. februara 1992. godine da bi se zaštitilo nekoliko ekosistema od nacionalnog značaja. Nadmorska visina parka se kreće od 800 m u blizini Blagoevgrada do 2925 m na vrhu Musala, najvišem vrhu na Balkanskom poluostrvu. U parku se nalazi oko 120 glacijalnih jezera, uključujući i najpoznatija Rilska jezera. Nekoliko reka izvire u nacionalnom parku, uključujući i najdužu reku na Balkanu, reku Maricu, i najdužu reku u Bugarskoj, reku Iskar. Nacionalni park Rila, najveći je nacionalni park u Bugarskoj, a nalazi u centralnom i najvišem regionu planine Rila. U parku se nalaze retke i ugrožene divlje vrste i zajednice, samoregulirajući ekosistemi biološke raznolikosti, kao i istorijski lokaliteti od globalnog kulturnog i naučnog značaja. Ime Rila potiče od tračanske reči „roula”, što znači "puno vode".[26]

Rilska jezera[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Rilska jezera

Rilska jezera nalaze se ispod planine Rile i pripadaju Parku prirode Rilski manastir. Nalaze se na nadmorskoj visini od 2.095 do 2.535 metara.[27][28] Nastala su kao rezultat erozivnih procesa u visokim delovima planine Rile. Sva Rilska jezera povezana su prirodnim kanalima. Lanac Rilskih jezera kao takav najduži je prirodni lanac u Bugarskoj.

Najstarija istraživanja potiču iz 1890. godine. Istraživanja jezera vršio je srpski naučnik i geolog Jovan Cvijić, koji je utvrdio ledničko poreklo jezera.[29][30]

Jezera imaju nizak nivo mineralizacije i jako su zasićena kiseonikom.[31]

  • Karaomeričko jezero
    Karaomeričko jezero
  • Jedno od sedam Rilskih jezera
    Jedno od sedam Rilskih jezera
  • Jezero Okoto
    Jezero Okoto
  • Jezero Blizanac, najveće od svih Rilskih jezera
    Jezero Blizanac, najveće od svih Rilskih jezera
  • Jezero Bubreg
    Jezero Bubreg

Biologija[uredi | uredi izvor]

Ekosistemi i staništa[uredi | uredi izvor]

Četinarska šuma u parku

Šumski ekosistemi pokrivaju 70% teritorije parka. Najniže zone (800—1500 m) su obrasle gustim bukovim šumama u kojima dominira evropska bukva, a nešto više su mešovite listopadne šume jove, bukve, graba i crnog graba. Iznad ovih ekosistema nalaze se mešovite listopadno-četinarske šume u kojima dominira lokalni endemski rilski hrast (Quercus protoroburoides), hrast kitnjak, evropska jela i bugarska jela (Abies borisii-regis).

Četinarski ekosistemi se nalaze na nadmorskim visinama između 1300 i 2200 m i sastoje se od evropske smrče, molike, belog bora i jela.[32] Sekundarni ekosistemi koji zamenjuju drevne šume smrče i bora pokrivaju 5% parka i čine ih jasika, bela breza i leska.[32][33]

Alpijski ekosistemi pokrivaju 20% površine parka na 2200-2500 m nadmorske visine, gde dominira bor krivulj. Druge vrste u ovim ekosistemima su Alnus viridis, Salix waldsteiniana, Juniperus communis, Chamaecytisus absinthioides i Festuca valida.[34]

Travni ekosistem se uglavnom sastoji od višegodišnjih trava, kao što su Elyna bellardii, Carex kitaibeliana, Salix retusa, mrežasta vrba, Dryas octopetala i mnoge druge.[34]

Park prirode Manastir Rila spada u rodopske planinske mešovite šume, ekoregion širokolisnih i mešovitih šuma umerenih predela. Park obuhvata 85 staništa zasnovanih na metodama Koordinacije informacija o životnoj sredini, odnosno 21% svih prirodnih staništa u Bugarskoj. Od njih, 37 se nalaze isključivo u šumskoj zoni, 34 u alpijskoj zoni, a 14 se nalaze u obe zone.[35]

Flora[uredi | uredi izvor]

Crocus vernus na višim predelima parka

U parku je nastanjeno 1400 vrsta vaskularnih biljaka ukupno 38,88% svih na prostoru Bugarske.[36][37] Najveći broj vrsta je koncentrisan u zonama četinara. Najveća koncentracija vrsta nalazi se u šumskom rezervatu Rilskog manastira, u dolinama reke Iline i Radovićke i u podnožju Kalinog vrha. Najmanje raznolika zona je Alpina, sa 250-300 vrsta.[37][38] U parku postoji 158 evroazijskih vrsta, 135 cirkumborealnih vrsta, 125 srednjoevropskih, 307 mediteranskih i 123 endemske vrste, uključujući 6 lokalnih, 27 bugarskih i 90 balkanskih endemskih vrsta.[38] Najčešće lokalne endemske vrste u parku su Primula deorun, Quercus protoroburoides, Jаsione bulgarica, Alopecurus riloensis, Cilene velenovskyana i Viola orbelica.[38] Broj reliktnih vrsta je 110 ili 7,86% vaskularne flore parka, uključujući 77 glacijalnih i 33 tercijarne vrste. [39] U Crvenu knjigu Bugarske upisano je 96 vrsta koje se nalaze u ovom parku prirode, a 14 njih je upisano i na Crvenu listu IUCN-a.[39][40]

U parku se nalazi 35 vrsta drveća, što je 32% od 109 vrsta drveća koje se nalaze u Bugarskoj. Četinarska šuma čini 68,3% šuma, dok listopadne šume čine 31,7% svih šuma parka. Distribucija po vrstama je sledeća: evropska bukva – 21,6%, patuljasti planinski bor – 17,4%, evropska smrča – 16,7%, beli bor – 14,6%, srebrna i bugarska jela 12,7%, molika – 6,9%, hrast kitnjak — 4,6%, bela breza – 1,5%, obični jasen – 1,3%, Alnus incana 1,1% i ostale vrste – 1,6%.[37][41] Prosečna starost šume je 99 godina, stogodišnje šume čine 53,7% ukupne šumske zone.[42]

U parku su registrovane i 164 vrste mahovina, a najveće koncentracije mahovine su uz reke Rilsku i Ilinu, njihove pritoke i na vlažnim livadama u alpijskoj zoni.[37][43]

Po popisu, park nastanjuje 306 vrsta gljiva, koje su klasifikovane u 3 klase, 26 redova, 54 porodice i 140 rodova.[44] Najčešći red gljiva na prostoru parka je Agaricales, sa 109 vrsta, a najraznovrsnija porodica gljiva je Tricholomataceae (62 vrste), Pussulaceae (40 vrsta), Cortinariaceae (31 vrsta), Coriolaceae (19 vrsta) i Boletaceae (15 vrsta).[45][45]
Najznačajnije vrste su Suillus sibiricus, koja u Evropi raste samo u šumama Bugarske, Makedonije, Švedske i na Alpima.[46] Broj jestivih gljiva u parku je 38, uključujući veliku pečurku, Lactarius piperatus, Russula grisea, Suillus sibiricus, Lactarius piperatus, presnac, Russula olivacea i ljubičastozelenu krasnicu.[46]

Zaštićene biljne vrste u parku su: Geum bulgaricum, Ranunculus aquatilis, Fritillaria gussichiae, Anchusa davidovii, Lilium jankae, Aquilegia aurea, Anthemis sancti-johannis, Myosotis jordanovii, Gentiana punctata, Рrimula deorum, Viola orbelica, Quercus рrоtoruboroides, Rheum rhaponticum i Sempervivum erythraeum.[47]

Fauna[uredi | uredi izvor]

Beloglavi sup na području parka
Velika modra preljevica, svetski ugrožena vrsta leptira

U parku prirode Rilski manastir popisane su 202 vrste kičmenjaka[48][49] i 52 vrste sisara. Ovde živi i 15 vrsta slepih miševa, što je 50% svih vrsta ovih sisara u celoj Bugarskoj i 45% u Evropi. Takođe, park nastanjuje 20 vrsta malih sisara, kao što su: bubojedi, dvozupci i glodari.[50][51] Od velikih sisara u parku nastanjeno je 13 vrsta zveri i 4 vrste papkara.[49] Najčešći sisari u parku su : vuk, obični šakal, riđa lisica, mrki medved, jazavac, tvor, vidra, kuna zlatica, kuna belica, divlja mačka, divlja svinja, crveni jelen, srna i divokoza.[52]

Postoje 122 vrste ptica u parku, a njih najmanje 97 se gnezdi na ovom području. Ptice grabljivice nastanjene na području parka su beloglavi sup, crni lešinar, orao krstaš i patuljasti orao.[53]
Park je jedno od dva predela na svetu gde se gnezdi kraški soko i ptica rumenka.[53] Park je takođe važno gnezdilište ptice lještarke, jarebice kamenjarke, velikog tetreba, male sove, gaćaste kukumavke, crne žune, planinskog detlića, male muharice i žutokljune galice.[53] Većina navedenih vrsta ima najmanje 5% od ukupnog broja tih vrsta u Bugarskoj.[53]

Popisano je 12 vrsta gmizavaca u parku, ne uključujući grčku kornjaču, čije je stanište izvan parka u blizini sela Pastira. Najveća bioraznolikost se nalazi u donjim zonama, gde živi 10 vrsta gmizavaca, dok se u šumskom rezervatu unutar parka prirode nalazi 5 vrsta gmizavaca.[54]

U parku postoji velika populacija smukova.[55] Populacije od nacionalnog značaja vodozemaca su slepić, živorodni gušter, smukulja, šarka, planinski mrmoljak, žutotrbi mukač i livadska žaba[56][56]

Vodozemci su zastupljeni sa 11 vrsta, sa najvišom raznolikošću u vlažnim listopadnim šumama i šumskim tokovima. Park prirode Rilski manastir najvažnije je područje za očuvanje vodozemaca na prostoru Bugarske.[54][57]

Fauna beskičmenjaka je slabo proučavana. Postoji između 2475 i 2600 identifikovanih vrsta, uključujući 1703 insekata, ali njihov broj je procenjen na 6500-7000 vrsta.[49][58] Glavna staništa beskičmenjaka u parku su šumski rezervat Rila, područje oko Ribljeg jezera na istoku i prirodni rezervat Kalin, kao i područja oko reke Radovićke i Bukovog brda.[58]
Ukupno u parku postoji 96 retkih, 85 endemskih i 146 reliktnih vrsta, 116 njih su uključene u svetske ili evropske liste ugroženih životinja.[58] Neke ugrožene vrste uključuju tvrdokrilce poput Calosoma sycophanta, Carabus intricatus, bukove strižibube; mrežokrilce: Libelloides macaronius; mrave: Formica lugubris, Formica pratensis i Formica rufa; leptire: apolon, Parnassius mnemosyne, močvarni šarenac, Polyommatus eroides, velika modra preljevica, šareni livadar, Erebia rhodopensis, uskršnji leptir, Melitaea trivia, Limenitis populi, Colias caucasica i mnoge druge.[59][60]

Kulturno i istorijsko nasleđe[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Rilski manastir
Rilski manastir
Manastir i kula Hrelja, velikaša srpske srednjovekovne države.

Glavni arhitektonski spomenik u parku je Rilski manastir, koji se nalazi na 1147 metara nadmorske visine i deo je Uneskove svetske baštine od 1983. godine.[61][1][62] Manastir se smatra kulturnim i duhovnim centrom Bugarske.[62] Svojom arhitekturom i freskama manastir Rila predstavlja remek-delo i znatno je uticao na arhitekturu i estetiku na području celog Balkanskog poluostrva.[63] Manastir je osnovao srednjovekovni monah Jovan Rilski, tokom vladavine Petra I Bugarskog.[64] Za kratko vreme razvio se u jednu od glavnih kolevki kulture, književnosti i duhovnosti, a bogato je doniran od nekoliko bugarskih vladara. U 13. veku mošti Jovana Rilskog prebačene su u prestonicu Veliko Trnovo, ali nakon pada Drugog bugarskog carstva pod osmansku vladavinu vraćene su u manastir 1469. godine.[65][63] Manastir Rila ostao je važan centar za hodočašće. U 18. veku postao je jedno od glavnih čvorišta bugarske nacionalne revitalizacije.[63][64]

Manastirski kompleks pokriva površinu od 8.800 m² i sastoji se od crkve, odbrambenog tornja i manastirskih apartmana koji okružuju unutrašnje dvorište. Spoljašnji deo kompleksa liči na tvrđavu sa svojim visokim kamenim zidovima i malim prozorima. Najstarija preživela struktura je visoka Hreljova kula od 23 metra koja je izgrađena u periodu 1334—1335. godine po naređenju feudalnog gospodara vojvode Hrelje. Kula sa pet spratova sadrži kapelu posvećenu Preobraženju Gospodnjem i ukrašene freske iz druge polovine 14. veka.[63][66] Druge srednjovekovne zgrade uništene su u požaru početkom 19. veka. Crkva Presvete Bogorodice sagrađena je 1833. godine, oslikana je spektakularnim freskama na kojima se nalazi rezbareni drveni ikonostas, izrađen 1842. godine.[63][66] Stambeni deo sadrži četiri kapele, spavaću sobu, kuhinju, biblioteku sa 250 rukopisa i 9.000 starih štampanih knjiga, kao i donatorsku sobu.[63]

Glavni deo manastirskog muzeja je Rafailov krst, drveni krst izrađen od jednog komada drveta dimenzija 81×43 cm.[67] Krst sadrži 104 biblijske scene i 650 minijaturnih figura. Izradio ga je monah po imenu Rafail. Ceo proces trajao je 12 godina, a monah je oslepeo 1802. godine kada je posao završen.[68]

Turizam i statistike[uredi | uredi izvor]

Turizam je najvažniji sektor u parku i ima najveći potencijal da bude izvor održivog dohotka. Park prirode Manastir Rila je drugi najposećeniji park prirode u Bugarskoj nakon Vitoše, koja se nalazi pored Sofije[69] Oko 96% svih odraslih Bugara posetilo je Rilski manastir najmanje jednom; od toga 60% je došlo više od dva puta.[70][71] Godine 2008. park je posetilo 1.002.204 ljudi, od kojih su oko jedne trećine bili strani državljani.[1]

Više od dve trećine posetilaca dolazi u park na jedan dan, bez boravka preko noći, a oko 90% turista poseti Rilski manastir.[72] Polovina turista dolazi u julu i avgustu.[73]
Više od dve trećine ljudi stiže putem III-107, jedinim putem do parka, a ostali dolaze peške iz Nacionalnog parka Rila.[74]
Najpopularnije turističke rute kroz park su Rilski manastir—Kirilova poljana—Mokro jezero—Kobilino branište; Rilski manastir—Riblje jezero; Rilski manastir—Majovica i Rilski manastir—Rilsko jezero.[74][75]

Zaštita područja[uredi | uredi izvor]

Park prirode Rilski manastir oformljen je 1992. godine kao deo novouspostavljenog Nacionalnog parka Rila.[2] Uprava Parka prirode predviđa posebne režime i norme za obavljanje delatnosti na zaštićenoj teritoriji. Zabranjena je izgradnja bilo kakvih objekata, osim onih predviđenih u Planu upravljanja, strukturnim i tehničkim planovima i projektima. U parku je zabranjen lov, ali i sakupljanje ptičjih jaja.[76]

U parku takođe postoji ograničenje ispaše domaćih životinja, broj i vrsta stoke za ispašu se svake godine kontrolišu od strane šumarskih jedinica i inspekcijom za zaštitu životne sredine. Ispaša je dozvoljena samo nakon izdavanja dozvole od strane šumarske jedinice. Na prostoru parka zabranjeno je obavljanje rudarsko-geoloških aktivnosti, sakupljanje fosila i minerala.[76] Rilski manastir koji se nalazi u okviru istoimenog parka prirode, pod zaštitom je UNESKA od 1983. godine.[1][62]

U popularnoj kulturi[uredi | uredi izvor]

  • U julu 2016. godine izdat je film Živa šuma (bug. Живата гора) u tri dela, koji govori o šumskoj pedagogiji, a sniman je u Parku prirode Rilski manastir.[77]
  • Film Stogodišnje šume (bug. Вековните гори) o Parku Prirode Rilski manastir objavljen je 14. jula 2016. godine, a emitovan na Bugarskoj nacionalnoj televiziji.[77]
  • Misija šuma - težak put u budućnost (bug. Мисия гора. Вековните гори), dokumentarni film o Parku prirode Rilski manastir, objavljen je u julu 2016. godine i emitovan na Bugarskoj nacionalnoj televiziji.[77]
  • Dokumentarni film Kako se boriti protiv šumskih požara (bug. Как ще борим горските пожари) sniman je 2016. godine na području Parka prirode Rilski manastir i emitovan na Bugarskoj nacionalnoj televiziji.[77]
  • Naša šuma (bug. Нашата гора), film o Parku prirode Rilski manastir emitovan je na Bugarskoj nacionalnoj televiziji.[77]
  • Dokumentarni film Zarъkata iz 2016. godine govori o prirodnim dobrima Bugarske, uključujući Park prirode Rilski manastir.[78]

Galerija[uredi | uredi izvor]

  • Pogled na manastir sa Maljoviškog brda
    Pogled na manastir sa Maljoviškog brda
  • Pogled sa Eleninog vrha na park
    Pogled sa Eleninog vrha na park
  • Brzaci u parku
    Brzaci u parku
  • Pogled sa Kirilove poljane
    Pogled sa Kirilove poljane
  • Park zimi
    Park zimi
  • Tabla na ulasku u park prirode
    Tabla na ulasku u park prirode
  • Rilska gora u jesen
    Rilska gora u jesen
  • Pogled iz dvorišta Rilskog manastira
    Pogled iz dvorišta Rilskog manastira

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b v g „Rila Monastery Nature Park: Publications. Basic Information”. Trans-Border Network. Arhivirano iz originala 31. 05. 2015. g. Pristupljeno 4. 7. 2015. 
  2. ^ a b v „Rila Monastery Nature Park: Basic Information”. Trans-Border Network. Arhivirano iz originala 27. 04. 2017. g. Pristupljeno 4. 7. 2015. 
  3. ^ „Rila Monastery Nature Park”. Forest Agency to the Ministry of Environment and Water. Pristupljeno 4. 7. 2015. 
  4. ^ „Rila Monastery Nature Park: Administration”. Trans-Border Network. Pristupljeno 4. 7. 2015. 
  5. ^ „Rila Monastery”. Information System on the Protected Areas under Natura 2000. Arhivirano iz originala 05. 08. 2020. g. Pristupljeno 5. 6. 2015. 
  6. ^ a b Yankov 2004, str. 9
  7. ^ Yankov 2004, str. 9–10
  8. ^ Yankov 2004, str. 10
  9. ^ „Natural Park “Rila Monastery””. bulgariatravel.org. Arhivirano iz originala 20. 10. 2017. g. Pristupljeno 18. 6. 2019. 
  10. ^ Yankov 2004, str. 3
  11. ^ Yankov 2004, str. 7
  12. ^ Yankov 2004, str. 87
  13. ^ a b Yankov 2004, str. 24
  14. ^ „Rila Monastery Nature Park”. nature-experience-bulgaria.com. Pristupljeno 18. 6. 2019. 
  15. ^ Yankov 2004, str. 28
  16. ^ Yankov 2004, str. 27–28
  17. ^ a b Yankov 2004, str. 30
  18. ^ a b Yankov 2004, str. 21
  19. ^ a b v g Yankov 2004, str. 22
  20. ^ a b Yankov 2004, str. 23
  21. ^ a b Yankov 2004, str. 32
  22. ^ a b Yankov 2004, str. 33
  23. ^ Mičev et al. 2007, str. 410.
  24. ^ Yankov 2004, str. 33–35
  25. ^ Yankov 2004, str. 35–36
  26. ^ „Rila”. rilanationalpark.bg. Pristupljeno 18. 6. 2019. 
  27. ^ „Semь Rilьskih ozer Bolgarii” (na jeziku: ruski). infobg.ru. Arhivirano iz originala 17. 01. 2010. g. Pristupljeno 15. 01. 2010. 
  28. ^ „Rilьskie ozёra” (na jeziku: ruski). bg-properties.ru. Arhivirano iz originala 30. 01. 2010. g. Pristupljeno 15. 01. 2010. 
  29. ^ „Rila i Rilska jezera”. pkbalkan.org. Arhivirano iz originala 18. 06. 2019. g. Pristupljeno 18. 6. 2019. 
  30. ^ „Revija planinarskog saveza Hrvatske i planinarskog saveza Bosne i Hercegovine” (PDF). hps.hr. Pristupljeno 18. 6. 2019. 
  31. ^ Yankov 2004, str. 37
  32. ^ a b Yankov 2004, str. 43
  33. ^ „Rila Monastery Forest Reserve, Bulgaria”. baumazehlen.de. Arhivirano iz originala 17. 06. 2019. g. Pristupljeno 18. 6. 2019. 
  34. ^ a b Yankov 2004, str. 44
  35. ^ Yankov 2004, str. 44–45
  36. ^ Yankov 2004, str. 57
  37. ^ a b v g „Rila Monastery Nature Park: Flora”. Trans-Border Network. Pristupljeno 12. 7. 2015. 
  38. ^ a b v Yankov 2004, str. 58
  39. ^ a b Yankov 2004, str. 59
  40. ^ Popov & Fet 2007, str. 21.
  41. ^ Yankov 2004, str. 52
  42. ^ Yankov 2004, str. 53
  43. ^ Yankov 2004, str. 60–61
  44. ^ Yankov 2004, str. 64
  45. ^ a b Yankov 2004, str. 65
  46. ^ a b Yankov 2004, str. 66
  47. ^ „DPP Rilski manastir - Zaщiteni vidove”. rilskimanastir.iag.bg. Pristupljeno 19. 6. 2019. 
  48. ^ Yankov 2004, str. 71
  49. ^ a b v „Rila Monastery Nature Park: Fauna”. Trans-Border Network. Arhivirano iz originala 02. 07. 2015. g. Pristupljeno 12. 7. 2015. 
  50. ^ Popov & Fet 2007, str. 14.
  51. ^ Yankov 2004, str. 73–74
  52. ^ Yankov 2004, str. 74
  53. ^ a b v g Yankov 2004, str. 73
  54. ^ a b Yankov 2004, str. 72
  55. ^ Yankov 2004, str. 77
  56. ^ a b Yankov 2004, str. 78
  57. ^ Popov & Fet 2007, str. 20.
  58. ^ a b v Yankov 2004, str. 67
  59. ^ Yankov 2004, str. 70–71
  60. ^ Popov & Fet 2007, str. 15.
  61. ^ „Rila Monastery”. Official Site of UNESCO. Pristupljeno 1. 07. 2018. 
  62. ^ a b v „Rila Monastery Nature Park: Cultural Heritage”. Trans-Border Network. Pristupljeno 12. 7. 2015. 
  63. ^ a b v g d đ „Rila Monastery”. Official Site of UNESCO. Pristupljeno 4. 7. 2015. 
  64. ^ a b „Rila Monastery: History and General Information”. Official Site of the Rila Monastery. Arhivirano iz originala 19. 02. 2020. g. Pristupljeno 13. 7. 2015. 
  65. ^ „Rilski manastir”. viabalkans.com. Pristupljeno 18. 6. 2019. 
  66. ^ a b „Rila Monastery: Architecture”. Official Site of the Rila Monastery. Arhivirano iz originala 16. 01. 2020. g. Pristupljeno 18. 7. 2015. 
  67. ^ „Jedan od ktitora najvećeg bugarskog manastira je bio zapovednik cara Dušana”. putevimapravoslavlja.info. 29. 12. 2019. 
  68. ^ „Rila Monastery: Museum”. Official Site of the Rila Monastery. Arhivirano iz originala 24. 09. 2015. g. Pristupljeno 18. 7. 2015. 
  69. ^ Yankov 2004, str. 95
  70. ^ Yankov 2004, str. 107
  71. ^ „A Map of the Republican Road Network of Bulgaria”. Official Site of the Road Infrastructure Agency. Pristupljeno 1. 07. 2018. 
  72. ^ Yankov 2004, str. 95–96
  73. ^ Yankov 2004, str. 97
  74. ^ a b Yankov 2004, str. 98
  75. ^ „DPP Rilski manastir, Turističeski maršruti”. rilskimanastir.iag.bg. Pristupljeno 18. 6. 2019. 
  76. ^ a b „Režimi park”. parkrilski-manastir.eu. Pristupljeno 18. 6. 2019. 
  77. ^ a b v g d „LZS Sofiя, dokumenti”. lzssofia.dag.bg. Pristupljeno 18. 6. 2019. 
  78. ^ „Zarъkata”. Jutjub. Pristupljeno 18. 6. 2019. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • Yankov, Petar (2004). Rila Monastery Nature Park. Management Plan 2004–2013 (PDF). Sofija: Sofia: Ministry of Environment and Water. Arhivirano iz originala (PDF) 05. 07. 2015. g. Pristupljeno 24. 03. 2018. 
  • Popov, Alexi; Fet, Victor (2007). Biogeography and Ecology of Bulgaria. Sofija: Springer Science & Business Medialocation. ISBN 978-1-4020-4417-5. 
  • Dŭrzhaven vestnik - Narodna Republika Bŭlgarii͡a,. Sofija: Bulgaria. Narodno sŭbranie. 2003. ISSN 0205-0900. 
  • Mičev, Nikolaй; Mihaйlov, Cvetko; Vapcarov, Ivan; Kiradžiev, Svetlin (1980). Geografski rečnik na Bъlgariя. Sofija: Nauka i kultura. 
  • „Sedemte rilski ezera”. Bъlgarska enciklopediя A-Я (na jeziku: bugarski). BAN, Trud, Sirma. 2002. ISBN 954-8104-08-3. OCLC 163361648. 

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Park prirode Rilski manastir na Vikimedijinoj ostavi.

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Парк_природе_Рилски_манастир&oldid=26970336”