Sovjetska aneksija baltičkih država

S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Sovjetska aneksija baltičkih država podrazumevala je okupaciju tri baltičke države—Estoniju, Letoniju i Litvaniju—od strane Sovjetskog Saveza pod pokroviteljstvom Sporazuma Ribentrop-Molotov iz 1939. godine, juna 1940.[1][2] Potom su pripojene Sovjetskom Svezu kao sastavne republike u avgustu 1940. godine, iako većina zapadnih sila i nacija nikada nije priznala njihovu inkorporaciju.[3][4] Dana 22. juna 1941., Treći rajh je naapao Sovjetski Savez i za nekoliko nedelja okupirao baltičke teritorije. U julu 1941. godine, Treći rajh je baltičku teritoriju uključio u svoj Rajhskomesarijat Ostland. Kao rezultat Baltička ofanziva Crvene armije 1944. godine, Sovjetski Savez je zauzeo većinu baltičkih država i zarobio preostale nemačke snage u Kurlandskom džepu do njihove formalne predaje u maju 1945.[5] Sovjetska "aneksiona okupacija" (nem. Annexionsbesetzung) ili okupacija sui generis[6] baltičkih država trajala je do avgusta 1991. godine, kada su tri države ponovo stekle nezavisnost.

Baltičke države same,[7][8] Sjedinjene Američke Države[9][10] i njihovi sudovi,[11] Evropski parlament,[12][13][14] Evropski sud za ljudska prava[15] i Savet za ljudska prava Organizacije ujedinjenih nacija[16] izjavili su da su ove tri države napadnute, okupirane i ilegalno priključene u Sovjetski Savez prema odredbama [17] Sporazuma Ribentrop-Molotov iz 1939. godine. Usledila je okupacija nacističke Nemačke od 1941. do 1944. godine, a zatim okupacija Sovjetskog Saveza od 1944. do 1991.[18][19][20][21][22][23][24][25] Ova politika nepriznavanja iznedrila je princip pravnog kontinuiteta baltičkih država, koji smatra da su dejure, ili kao pravno pitanje, baltičke države ostale nezavisne države pod ilegalnom okupacijom tokom celog perioda od 1940. do 1991. godine.[26][27][28]

U svojoj ponovnoj proceni sovjetske istorije koja je započela tokom perestrojke 1989. godine, Sovjetski Savez je osudio tajni protokol sa Nemačkom iz 1939. godine.[29] Međutim, Sovjetski Savez nikada nije formalno priznao svoje prisustvo na Baltiku kao okupaciju ili da je anektirao ove države[30] i smatrao je Estonsku, Letonsku i Litvansku Sovjetsku Socijalističku Republiku kao tri svoje sastavne republike. S druge strane, Ruska Sovjetska Federativna Socijalistička Republika prepoznala je 1991. godine događaje iz 1940. godine kao "aneksiju".[31] Istorijski revizionistička[32] ruska istoriografija i školski udžbenici i dalje tvrde da su se baltičke države dobrovoljno pridružile Sovjetskom Savezu nakon što su svi njihovi narodi izveli socijalističke revolucije nezavisno od sovjetskog uticaja.[33] Postsovjetska vlada Ruske Federacije i njeni državni zvaničnici insistiraju na tome da je inkorporacija baltičkih država bila u skladu sa međunarodnim pravom[34][35] i stekla "dejure" priznanje sporazumima sklopljenim u februaru 1945. na Krimu i u julu - avgusta 1945. na Potsdamskoj konferenciji i 1975. u Helsinkiju,[36][37] koji su proglasili nepovredivost postojećih granica.[38] Međutim, Rusija se složila sa zahtevom Evrope da pomogne osobama deportovanim iz okupiranih baltičkih država nakon pristupanja Savetu Evrope 1996. godine.[39][40][41] Pored toga, kada je Ruska Sovjetska Federativna Socijalistička Republika 1991. godine potpisala zaseban ugovor sa Litvanijom, priznala je da je aneksija 1940. godine predstavljala kršenje litvanskog suvereniteta i priznala "dejure" kontinuitet litvanske države.[42][43]

Većina zapadnih vlada tvrdila je da baltički suverenitet nije legitimno nadjačan[44] i stoga su nastavile da priznaju baltičke države kao suverene političke celine koje su predstavljale delegacije - imenovane od strane baltičkih država pre 1940. - koje su funkcionisale u Vašingtonu i u drugim gradovima.[45][46] Baltičke države su "defakto" stekle nezavisnost 1991. godine tokom raspada Sovjetskog Saveza. Rusija je počela da povlači svoje trupe sa Baltika (počev od Litvanije) u avgustu 1993. godine. Potpuno povlačenje trupa završilo se u avgustu 1994.[47] Rusija je zvanično prekinula svoje vojno prisustvo na Baltiku u avgustu 1998. godine isključenjem radarske stanice Skrunda-1 u Letoniji. Rastavljene instalacije vraćene su u Rusiju, a lokacija vraćena pod letonsku kontrolu, a poslednji ruski vojnik napustio je baltičko tle u oktobru 1999. godine.[48][49]

Pozadina[uredi | uredi izvor]

Planirane i stvarne podele Evrope, prema Sporazumu Ribentrop-Molotov, sa kasnijim prilagođavanjima.

Rano ujutro 24. avgusta 1939. godine, Sovjetski Savez i Nemačka potpisali su desetogodišnji pakt o nenapadanju, nazvan Sporazum Ribentrop—Molotov. Pakt je sadržavao tajni protokol kojim su države severne i istočne Evrope bile podeljene na nemačku i sovjetsku "sferu uticaja".[50] Na severu su Finska, Estonija i Letonija dodeljene sovjetskoj sferi.[50] Poljska je trebala biti podeljena u slučaju njenog "političkog preuređenja"—područja istočno od reka Narev, Visla i San pripadaju Sovjetskom Savezu, dok bi Nemačka zauzela zapadni deo.[50] Litvanija, u blizini Istočne Pruske, bila je u nemačkoj sferi uticaja, iako je drugi tajni protokol dogovoren septembra 1939. godine veći deo litvanske teritorije dodelio Sovjetskom Savezu.[51] Prema ovom tajnom protokolu, Litvanija će povratiti svoju istorijsku prestonicu Vilnjus, koju je u međuratnom periodu zauzela Poljska.

Nakon završetka sovjetske invazije na Poljsku 6. oktobra, Sovjeti su vršili pritisak na Finsku i baltičke države da zaključe ugovore o uzajamnoj pomoći. Sovjeti su doveli u pitanje neutralnost Estonije nakon bekstva internirane poljske podmornice 18. septembra. Nedelju dana kasnije, 24. septembra, estonskom ministru spoljnih poslova dat je ultimatum u Moskvi. Sovjeti su tražili zaključivanje sporazuma o uzajamnoj pomoći radi uspostavljanja vojnih baza u Estoniji.[52][53] Estonci su tako bili primorani da prihvate pomorske, vazdušne i vojne baze na dva estonska ostrva i u luci Paldiski.[52] Odgovarajući sporazum sa Estonijom potpisan je 28. septembra 1939., sa Letonijom 5. oktobra 1939., a sa Litvanijom nedugo zatim, 10. oktobra 1939. Sporazumi su dozvoljavali Sovjetskom Savezu da uspostavi vojne baze na teritoriji baltičkih država za vreme trajanja Evropskog rata[53] i da od oktobra 1939. stacionira 25.000 sovjetskih vojnika u Estoniji, 30,000 u Letoniji i 20,000 u Litvaniji.

Sovjetska okupacija i aneksija (1940–1941)[uredi | uredi izvor]

Sovjetski skup u Rigi, 1940.

U septembru i oktobru 1939, sovjetska vlada primorala je baltičke države da zaključe paktove o uzajamnoj pomoći koji su joj dali pravo da izgradi sovjetske vojne baze.[54] U maju 1940. Sovjeti su se okrenuli ideji direktne vojne intervencije, ali su i dalje nameravali da uspostave marionetske režime.[55] Uzor im je bila Finska Demokratska Republika, marionetski režim koji su Sovjeti uspostavili prvog dana Zimskog rata.[56] Sovjeti su organizovali kampanju za štampu protiv navodno prosavezničkih simpatija baltičkih vlada. U maju 1940. Nemci su napali Francusku, i okupirali je mesec dana kasnije. Krajem maja i početkom juna 1940. baltičke države su optužene za vojnu saradnju protiv Sovjetskog Saveza održavanjem sastanaka prethodne zime.[57] Dana 15. juna 1940. litvanska vlada je prinuđena da pristane na sovjetski ultimatum i dozvoli ulazak neodređenog broja sovjetskih trupa. Predsednik Antanas Smetona predložio je oružani otpor Sovjetima, ali vlada je to odbila, predloživši sopstvenog kandidata koji će da vodi režim.[55] Međutim, Sovjeti su odbili ovu ponudu i poslali Vladimira Dekanozova da preuzme poslove dok je Crvena armija okupirala državu.[58]

Šeme sovjetske vojne blokade i invazije na Estoniju 1940. (Ruski državni pomorski arhiv)

Dana 16. juna 1940. Letonija i Estonija su takođe dobile ultimate. Crvena armija je ubrzo nakon toga zauzela dve preostale baltičke države. Sovjeti su poslali Andreja Višinskog da nadgleda preuzimanje Letonije i Andreja Ždanova da nadgleda preuzimanje Estonije. Od 18. do 21. juna 1940. u svakoj baltičkoj zemlji formirane su nove vlade "Narodnog fronta", sastavljene od komunista i saputnika.[58] Pod nadzorom Sovjetskog Saveza, nove vlade su organizovale nameštene izbore za nove "narodne skupštine." Biračima je predstavljena jedinstvena lista, a nijednom opozicionom pokretu nije dozvoljeno da podnese kandidaturu.[57]‍:46 Mesec dana kasnije, nove skupštine su se sastale, čije su jedini posao bile rezolucije o pridruživanju Sovjetskom Savezu. U svakom slučaju, rezolucije su donete aklamacijom. Vrhovni sovjet Sovjetskog Saveza uredno je prihvatio zahteve u avgustu, dajući tako zakonsko odobrenje preuzimanju. Litvanija je uključena u sastav Sovjetskog Saveza 3. avgusta, Letonija 5. avgusta, a Estonija 6. avgusta 1940.[58] Svrgnuti predsednici Estonije (Konstantin Pjats) i Letonije (Karlis Ulmanis) bili su zatvoreni i deportovani u SSSR, a kasnije su umrli u Tverskom regionu[59] odnosno srednjoj Aziji. U junu 1941. nove sovjetske vlade izvršile su masovnet deportacije "državnih neprijatelja". Procenjuje se da je samo Estonija izgubila 60.000 građana.[57]‍:48 Zbog toga su mnogi Balti u početku pozdravili Nemce kao oslobodioce kada su napali nedelju dana kasnije.[54]

Sovjetski Savez je odmah počeo da podiže granična utvrđenja duž svoje novostečene zapadne granice - takozvane Molotovljeve linije.

Nemačka okupacija (1941–1944)[uredi | uredi izvor]

Provincija Ostland i holokaust[uredi | uredi izvor]

Egzekucija Ajnzackomande u Litvaniji.

Dana 22. juna 1941. Nemci su napali Sovjetski Savez. Baltičke države, nedavno sovjetizovane pretnjama, silom i prevarom, uglavnom su dočekale nemačke oružane snage kada su prešle granice.[60] U Litvaniji je izbila pobuna i uspostavljena je nezavisna privremena vlada. Kako su se nemačke vojske približavale Rigi i Talinu, pokušavali su da uspostave nacionalne vlade. Nadalo se da će Nemci ponovo uspostaviti nezavisnost Baltika. Takve političke nade su ubrzo isparile i baltička saradnja je postala manje iskrena ili je potpuno prestala.[61] Nemci su nameravali da baltičke teritorije pripoje Trećem rajhu gde je trebalo da se asimiliraju "pogodni elementi" i istrebe "nepogodni elementi". U stvarnoj praksi, sprovođenje okupacione politike bilo je složenije, radi administrativne pogodnosti baltičke države su bile uključene u sastav Belorusije u Rajhskomesarijatu Ostland.[62] Područjem je upravljao Hajnrih Loze koji je bio opsednut birokratskim propisima.[62] Baltičko područje je bilo jedina istočna regija kojoj je trebalo da postane pokrajina Trećeg rajha.[63]

Nacistički rasni stavovi prema baltičkom narodu razlikovali su se između nacističkih vlasti. U praksi, rasne politike nisu bile usmerene protiv većine Balta, već protiv Jevreja. Veliki broj Jevreja živeo je u većim gradovima, posebno u Vilnjusu, Kaunasu i Rigi. Nemačke mobilne jedinice za ubijanje pobile su stotine hiljada Jevreja. Ajnzacgrupa A, kojoj je dodeljeno baltičko područje, bila je najefikasnija od četiri jedinice.[63] Nemačka politika je prisilila Jevreje u geta. Hajnrih Himler je 1943. naredio svojim snagama da zatvore geta i prebace preživele u koncentracionim logorima. Neki Letonci i litvanski regruti aktivno su sarađivali u ubijanju Jevreja, a nacisti su uspeli da izazovu pogrome na lokalnom nivou, posebno u Litvaniji.[64] Samo je oko 75 posto estonskih i 10 posto letonskih i litvanskih Jevreja preživelo rat. Međutim, za većinu Baltika, vladavina Nemačke bila je manje oštra nego što je bila sovjetska vladavina i bila je manje brutalna od nemačkih okupacija u drugim delovima istočne Evrope.[65] Lokalni marionetski režimi obavljali su administrativne zadatke i školama je bilo dozvoljeno da funkcionišu. Međutim, većini ljudi je uskraćeno pravo na posedovanje zemlje ili preduzeća.[66]

Baltički državljani u sovjetskim snagama[uredi | uredi izvor]

Sovjetska administracija je nasilno inkorporirala baltičke nacionalne vojske nakon okupacije 1940. godine. Većina starijih oficira je uhapšena, a mnogi od njih su ubijeni.[67] Tokom nemačke invazije, Sovjeti su sproveli prisilnu opštu mobilizaciju koja se dogodila kršeći međunarodno pravo. Prema Ženevskim konvencijama, ovaj čin nasilja smatra se teškim kršenjem i ratnim zločinom, jer su mobilisani muškarci od samog početka tretirani kao uhapšeni. U poređenju sa opštom mobilizacijom proglašenom u Sovjetskom Savezu, starosni raspon je produžen za 9 godina na Baltiku, uzeti su i svi rezervni oficiri. Cilj je bio deportovati sve ljude sposobne za borbu u Rusiju, gde su poslati u logore za osuđenike. Skoro polovina njih je stradala usled loših uslova transporta, ropskog rada, gladi, bolesti i represivnih mera NKVD-a.[67][68] Pored toga, bataljoni za uništavanje formirani su pod komandom NKVD-a.[69] Stoga su se baltički državljani borili i u redovima nemačke i sovjetske vojske. Postojala je 201. Letonska streljačka divizija, a 308. Letonska streljačka divizija odlikovana je ordenom Crvene zastave nakon proterivanja Nemaca iz Rige u jesen 1944. godine.[70]

Procenjuje se da je 60.000 Litvanaca regrutovano u Crvenoj armiji.[71] Tokom 1940. godine, na osnovu raspuštene litvanske vojske, sovjetske vlasti su organizovale 29. teritorijalni streljački korpus. Smanjenje kvaliteta života i uslova službe, nasilna indoktrinacija komunističke ideologije, izazvalo je nezadovoljstvo nedavno sovetizovanih vojnih jedinica. Sovjetske vlasti odgovorile su represijom nad litvanskim oficirima 29. korpusa, uhapsivši preko 100 oficira i vojnika i nakon toga streljajući njih 20 u jesen 1940. Tada su navodno blizu 3.200 oficira i vojnika 29. korpusa smatrani "politički nepouzdanim". Zbog visokih tenzija i nezadovoljstva vojnika raspušten je 26. konjički puk. Tokom 1941. juna preko 320 oficira i vojnika 29. korpusa uhapšeno je i deportovano u koncentracione logore ili pogubljeno. 29. korpus se rasformirao nakon nemačke invazije na Sovjetski Savez: 25. - 26. juna izbila je pobuna u njegovoj 184. streljačkoj diviziji. Druga divizija 29. korpusa, 179. streljačka divizija, izgubila je većinu svojih vojnika tokom povlačenja od Nemaca, uglavnom zbog dezertiranja svojih vojnika. Ukupno manje od 1.500 vojnika, od početne snage od 12.000, doseglo je područje Pskova do avgusta 1941. Do drugog dela 1942. većina Litvanca koji su ostali u sovjetskim redovima, kao i muške ratne izbeglice iz Litvanije bili su organizovani u 16. streljačku divizija tokom svog drugog formiranja. 16. streljačka divizija, uprkos zvaničnom nazivu "litvanska" i kojom su uglavnom komandovali oficiri litvanskog porekla, uključujući Adolfasa Urbšasa, bivšeg načelnika štaba litvanske vojske, bila je etnički vrlo pomešana, sa do 1/4 svog osoblja sačinjenog od Jevreja i predstavljajući tako najveću jevrejsku formaciju sovjetske vojske. Popularna šala tih godina govorila je da se 16. divizija naziva litvanska, jer u njenim redovima ima 16 Litvanaca.

22. estonski teritorijalni streljački korpus, koji je imao oko 7000 vojnika, snažno je potučen u bitkama oko Porhova tokom nemačke invazije leta 1941. godine, jer je 2.000 vojnika ubijeno ili ranjeno u akciji, a 4.500 se predalo. 8. estonski streljački korpus, jačine 25.000-30.000 vojnika, izgubilo je 3/4 trupe u bici za Velikije Luki tokom zime 1942/1943. Učestvovao je u zauzimanju Talina u septembru 1944.[67] Oko 20.000 Litvanaca, 25.000 Estonaca i 5.000 Letonaca umrlo je u redovima Crvene armije i radnih bataljona.[68][70]

Baltički državljani u sastavu nemačkih snaga[uredi | uredi izvor]

Letonska SS-legija paradira kroz Rigu pre raspoređivanja na Istočnom frontu. Decembra 1943. godine.

Nacistička administracija takođe je regrutovala državljane Baltika u nemačke vojske. Litvanske teritorijalne odbrambene snage (LTOS), sastavljene od dobrovoljaca, osnovane su 1944. godine. LTOS su dostigle veličinu od oko 10.000 ljudi. Njihov cilj je bio da se bore protiv približavanja Crvene armije, obezbede sigurnost i sprovedu antipartizanske operacije na teritoriji koju su smatrali Litvanijom. Posle kraćih angažmana protiv sovjetskih i poljskih partizana (Armija Krajova), jedinica je rasformirana,[72] njeni lideri su uhapšeni i poslati u nacističke koncentracione logore,[73] a nacisti su pogubili mnoge njene članove.[73] Letonska legija, stvorena 1943. godine, sastojala se od dve regrutne divizije Vafen-SSa. Letonska Legija je 1. jula 1944. imala 87.550 ljudi. Još 23.000 Letonaca služilo je Vermahtu.[74] Između ostalih borbi učestvovali su u bitkama u Lenjingradu, u Kurlandskom džepu, u odbrani Pomeranskog zida, na reci Velikaji za brdo "93,4" i u odbrani Berlina. 20. Vafen-SS-ova grenadierska divizija (1. estonska) formirana je u januaru 1944. godine regrutacijom. Sastojeći se od 38.000 ljudi, učestvovala je u bici kod Narve, bici kod linije Tanenberg, bici kod Tartua i operaciji Aster.

Pokušaji obnavljanja nezavisnosti i sovjetske ofanzive 1944[uredi | uredi izvor]

Tokom okupacije bilo je nekoliko pokušaja vraćanja nezavisnosti. Litvanci su 22. juna 1941. srušili sovjetsku vlast dva dana pre nego što je Vermaht stigao u Kaunas, gde su Nemci tada dozvolili Privremenoj vladi da funkcioniše više od mesec dana.[66] Letonsko Centralno veće osnovano je kao podzemna organizacija 1943. godine, ali ga je uništio Gestapo 1945. godine. U Estoniji 1941. godine Juri Uljots je predložio obnovu nezavisnosti, kasnije, do 1944. godine, postao je ključna figura tajnog Nacionalnog komiteta. U septembru 1944. Uljots je nakratko postao vršilac dužnosti predsednika nezavisne Estonije.[75] Za razliku od Francuza i Poljaka, baltičke države nisu imale vlade u emigraciji na zapadu. Shodno tome, Velika Britanija i Sjedinjene Države nisu imale nikakvog interesa za baltički cilj, dok je rat protiv Nemačke bio neodlučan.[75] Otkriće Katinjskog masakra 1943. godine i bešćutno ponašanje prema Varšavskom ustanku 1944. bacili su senku na odnose, bez obzira na to, sva tri pobednika su ipak pokazala solidarnost na Krimskoj konferenciji 1945. godine.[76]

Do 1. marta 1944. opsada Lenjingrada je završena i sovjetske trupe su se nalazile na granici sa Estonijom.[77] Sovjeti su 14. septembra pokrenuli Baltičku ofanzivu, dvostruku vojno-političku operaciju za razbijanje nemačkih snaga. On 16 September the Vrhovna komanda kopnene vojske Vermahta izdala je 16. septembra plan kojim će estonske snage pokrivati povlačenje Nemačke.[78] Sovjeti su ubrzo stigli do estonske prestonice Talin, gde je prva misija NKVD-a bila da spreči bekstvo iz države, međutim, mnoge izbeglice su uspele da pobegnu na Zapad. NKVD je takođe ciljao članove Nacionalnog komiteta Republike Estonije.[79] Nemačke i letonske snage ostale su zarobljene u Kurlandskom džepu do kraja rata, kapitulirajući 10. maja 1945. godine.

Druga sovjetska okupacija (1944–1991)[uredi | uredi izvor]

Otpor i deportacije[uredi | uredi izvor]

Spomenik litvanskim žrtvama sovjetske okupacije u Vilnjusu.
54° 41′ 18.9″ N 25° 16′ 14.0″ E / 54.688583° S; 25.270556° I / 54.688583; 25.270556

Nakon ponovne okupacije baltičkih država, Sovjeti su sproveli program sovjetizacije, koji je postignut velikom industrijalizacijom a ne otvorenim napadima na kulturu, religiju ili slobodu izražavanja.[80] Sovjeti su izveli masovne deportacije kako bi eliminisali svaki otpor kolektivizaciji ili podršku partizanima.[81] Baltički partizani, poput Šumske braće, nastavili su da odolevaju sovjetskoj vlasti oružanom borbom tokom niza godina.[82]

Sovjeti su prethodno sprovodili masovne deportacije 1940–1941, ali deportacije između 1944–1952 bile su još veće.[81] Samo u martu 1949. godine, vrhovne sovjetske vlasti organizovale su masovnu deportaciju 90.000 baltičkih državljana.[83][84]

Ukupan broj deportovanih u periodu 1944–1955 procenjen je na preko pola miliona: 124.000 u Estoniji, 136.000 u Letoniji i 245.000 u Litvaniji.

Procenjeni broj žrtava litvanskog deportiranog stanovništva iznosio je 20.000, uključujući 5.000 dece.[85]

Deportovanima je dozvoljeno da se vrate posle tajnog govora Nikite Hruščova 1956. godine u kojem se osuđuje prekomernost staljinizma, međutim mnogi nisu preživeli godine progonstva u Sibiru.[81] Posle rata, Sovjeti su zacrtali nove granice za baltičke republike. Litvanija je dobila regione Viljnus i Klajpeda, dok je Ruska SFSR pripojila teritoriju u istočnim delovima Estonije (5% predratne teritorije) i Letonije (2%).[81]

Industrijalizacija i imigracija[uredi | uredi izvor]

Sovjeti su izvršili velika kapitalna ulaganja u energetske resurse i proizvodnju industrijskih i poljoprivrednih proizvoda. Svrha je bila integracija baltičkih ekonomija u širu sovjetsku ekonomsku sferu.[86] U sve tri republike razvijena je prerađivačka industrija što je rezultiralo nekim od najboljih industrijskih kompleksa u sferi elektronike i proizvodnji tekstila. Seoska ekonomija patila je od nedostatka investicija i kolektivizacije.[87] Baltička urbana područja bila su oštećena tokom rata i trebalo je deset godina da se nadoknade stambeni gubici. Novogradnje su često bile lošeg kvaliteta, a etnički ruski imigranti bili su favorizovani prilikom dodele stanova.[88] Estonija i Letonija primile su veliku imigraciju industrijskih radnika iz drugih delova Sovjetskog Saveza što je dramatično promenilo demografske podatke. Litvanija je takođe primila imigraciju, ali u manjem obimu.[86]

Antanas Snječkus, lider Komunističke partije Litvanije od 1940. do 1974.[89]

Etnički Estonci su pre rata činili 88 procenata, ali je 1970. ta brojka pala na 60 procenata. Etnički Letonci činili su 75 procenata, ali je taj broj opao na 57 procenata 1970. godine i dalje na 50,7 procenata 1989. Nasuprot tome, pad u Litvaniji bio je samo 4 procenta.[88] Baltički komunisti podržavali su i učestvovali u Oktobarskoj revoluciji 1917. u Rusiji. Međutim, mnogi od njih su umrli tokom Velike čistke 1930-ih. Nove režime 1944. uspostavili su uglavnom domaći komunisti koji su se borili u Crvenoj armiji. Međutim, Sovjeti su takođe dovodili etničke Ruse na politička, administrativna i rukovodeća mesta.[90]

Vraćanje nezavisnosti[uredi | uredi izvor]

Period stagnacije doneo je krizu sovjetskog sistema. Novi sovjetski lider Mihail Gorbačov došao je na vlast 1985. godine i odgovorio politikom glasnosti i perestrojkom. Bili su to pokušaji reforme sovjetskog sistema odozgo da bi se izbegla revolucija odozdo. Reforme su dovele do ponovnog buđenja nacionalizma u baltičkim republikama.[91] Prve velike demonstracije protiv režima bile su u Rigi u novembru 1986. i sledećeg proleća u Talinu. Mali uspešni protesti ohrabrili su ključne pojedince i do kraja 1988. reformsko krilo je steklo odlučujuće pozicije u baltičkim republikama.[92] U isto vreme, koalicije reformista i populističkih snaga okupljale su se pod Narodnim frontovima.[93] Vrhovni sovjet Estonske Sovjetske Socijalističke Republike ponovo je proglasio estonski jezik službenim jezikom u januaru 1989. godine, a slični zakoni su ubrzo doneti u Letoniji i Litvaniji. Baltičke republike su proglasile svoj cilj suvereniteta: Estonija u novembru 1988., Litvanija u maju 1989. i Letonija u julu 1989.[94] Baltički put, koji je organizovan 23. avgusta 1989. godine, postao je najveća manifestacija protivljenja sovjetskoj vlasti.[95] U decembru 1989. Kongres narodnih poslanika Sovjetskog Saveza osudio je Molotov – Ribentrop pakt i njegov tajni protokol "pravno manjkavim i nevažećim."[96]

Litvanski demonstranti za nezavisnost u Šjauljaju, januar 1990.

Dana 11. marta 1990. litvanski Vrhovni sovjet proglasio je nezavisnost Litvanije.[97] Kandidati za nezavisnost dobili su ogromnu većinu na izborima za Vrhovni sovjet koji su održani ranije te godine.[98] Dana 30. marta 1990. estonski Vrhovni sovjet proglasio je Sovjetski Savez okupacionom silom i najavio početak prelaznog perioda do nezavisnosti, a 4. maja 1990. Letonski vrhovni sovet izdao je sličnu objavu.[99] Sovjetski Savez je odmah osudio sve tri deklaracije kao nezakonite, rekavši da moraju da prođu kroz proces secesije zacrtan u sovjetskom ustavu iz 1977. godine. Međutim, baltičke države su tvrdile da je čitav proces okupacije kršio i međunarodno pravo i njihovo sopstveno pravo. Stoga su, tvrdili su, samo ponovo potvrđivali nezavisnost koja je i dalje postojala prema međunarodnom pravu.

Sredinom juna Sovjeti su započeli pregovore sa baltičkim republikama, međutim imali su veći izazov, pošto je Ruska Savezna Republika u junu proglasila suverenitet.[100] Istovremeno su baltičke republike takođe počele da pregovaraju direktno sa Ruskom Saveznom Republikom.[100] Nakon neuspelih pregovora, Sovjeti su napravili dramatičan, ali neuspeli pokušaj rešenja problema, i poslali su vojne trupe ubivši dvadeset i ranivši stotine civila u onome što je tokom januara 1991. u Letoniji postalo poznato kao "masakr u Vilnjusu" i "Barikade".[101] U avgustu 1991. godine "tvrdolinijaši" su pokušali da preuzmu kontrolu nad Sovjetskim Savezom. Dan nakon puča 21. avgusta, Estonci su proglasili punu nezavisnost, nakon što je 3. marta 1991. u Estoniji održan referendum o nezavisnosti,[102] zajedno sa sličnim referendumom u Letoniji istog meseca. Odobrilo ga je 78,4% birača sa izlaznošću od 82,9%. Nezavisnost je obnovilo estonsko Vrhovno veće u noći 20. avgusta.[102] Letonski parlament je istog dana izdao sličnu deklaraciju. Puč nije uspeo, ali raspad Sovjetskog Saveza postao je neizbežan.[103] Nakon propasti državnog udara, sovjetska vlada je 6. septembra 1991. priznala nezavisnost sve tri baltičke države.

Povlačenje ruskih trupa[uredi | uredi izvor]

Ruska Federacija je preuzela teret i povlačenje okupacione snage, koja se sastojala od oko 150.000 bivših sovjetskih, a sada ruskih trupa stacioniranih u baltičkim državama.[104] Na Baltiku je 1992. još uvek bilo 120.000 ruskih vojnika,[105] kao i veliki broj vojnih penzionera, posebno u Estoniji i Letoniji.

Tokom perioda pregovora, Rusija se nadala da će zadržati objekte kao što su pomorska baza Lijepaja, radarska stanica protiv balističkih raketa Skrunda i svemirska nadzorna stanica Ventspils u Letoniji i baza podmornica Paldiski u Estoniji, kao i tranzitna prava do Kalinjingrada preko Litvanije.

Prepir je nastao kada je Rusija zapretila da će svoje trupe zadržati tamo gde su bile. Povezivanje Moskve sa određenim zakonodavstvom koje garantuje građanska prava etničkih Rusa na Zapadu se smatralo podrazumevanom pretnjom u Generalnoj skupštini Ujedinjenih nacija i baltičkim liderima, koji su to smatrali ruskim imperijalizmom.[105]

Litvanija je prva završila povlačenje ruskih trupa - 31. avgusta 1993[106]— zahvaljujući delimičnom rešenju pitanja Kalinjingrada.[105]

Naknadni sporazumi o povlačenju trupa iz Letonije potpisani su 30. aprila 1994, a iz Estonije 26. jula 1994.[107] Kontinuirano povezivanje Rusije rezultiralo je pretnjom američkog senata sredinom jula da zaustavi svu pomoć Rusiji u slučaju da snage ne budu povučene do kraja avgusta.[107] Konačno povlačenje završeno je 31. avgusta 1994.[108] Neke ruske trupe ostale su smeštene u Estoniji u Paldiskom sve dok ruska vojna baza nije demontirana i dok nuklearni reaktori nisu obustavili rad 26. septembra 1995.[109][110] Rusija je upravljala radarskom stanicom Skrunda-1 dok nije ukinuta 31. avgusta 1998. Ruska vlada je tada morala da demontira i ukloni radarsku opremu, ovaj posao je završen do oktobra 1999. godine, kada je lokalitet vraćen Letoniji.[111] Poslednji ruski vojnik napustio je region tog meseca, označavajući simboličan kraj ruskog vojnog prisustva na baltičkom tlu.[112][113]

Civilni gubici[uredi | uredi izvor]

Procenjeni ljudski gubici tokom nacističke i sovjetske okupacije predstavljeni su u donjoj tabeli.[114]

Period/akcija Estonija Letonija Litvanija
Populacija 1,126,413 (1934) 1,905,000 (1935) 2,575,400 (1938)
Prva sovjetska okupacija
Jun 1941. masovne deportacije 9,267

(2,409 ubijeno)

15,424

(9,400 umrlo tokom putovanja)

17,500
Žrtve represije

(hapšenje, mučenje, politička suđenja, zatvori ili druge sankcije)

8000 21,000 12,900
Vanparnična pogubljenja 2,000 Nepoznato 3,000
Nacistička okupacija
Masovno ubijanje lokalnih manjina 992 Jevreja

300 Roma

70,000 Jevreja

1,900 Roma

196,000 Jevreja

~4,000 Roma

Ubistvo deportovanih Jevreja 8,000 20,000 Nepoznato
Ubistvo drugih civila 7,000 16,300 45,000
Prisilni rad 3,000 16,800 36,500
Druga sovjetska okupacija
Masovne deportacije

1948-49

1949: 20,702

3,000 umrlo tokom putovanja

1949: 42,231

8,000 umrlo tokom putovanja

1948: 41,000

1949: 32,735

Druge deportacije između 1945. i 1956. 650 1,700 59,200
Hapšenja i politički zatvor 30,000

11,000 nastradalo

32,000 186,000
Posleratni partizani ubijeni ili zatvoreni 8,468

4,000 ubijenih

8,000

3,000 ubijenih

21,500

Posledice[uredi | uredi izvor]

U godinama nakon ponovnog uspostavljanja baltičke nezavisnosti, ostale su tenzije između autohtonih Balta i doseljenika koji govore ruski jezik u Estoniji i Letoniji. Iako su zahtevi za dobijanje državljanstva u baltičkim državama relativno liberalni,[115] neki stručnjaci primećuju nedostatak pažnje pravima lica kojima je maternji ruski jezik i lica bez državljanstva u baltičkim državama, dok se sve međunarodne organizacije slažu da se u nijednom obliku ne može uočiti sistematska diskriminacija prema stanovništvu koje govori ruski i koje je bez državljanstva.[116]

Nils Ušakovs, prvi etnički ruski gradonačelnik Rige u nezavisnoj Letoniji

U Estoniji su 1993. godine zabeleženi problemi u vezi sa uspešnom integracijom nekih koji su imali stalno prebivalište u vreme kada je Estonija stekla nezavisnost.[117] Prema izveštaju specijalnog izvestioca o rasizmu iz 2008. godine Savetu za ljudska prava, predstavnici ruskih govornih zajednica u Estoniji videli su da najvažniji oblik diskriminacije u Estoniji nije etnički, već se zasniva na govornom jeziku (stav 56). Izvestilac je izneo nekoliko preporuka, uključujući olakšavanje davanja državljanstva licima nedefinisane nacionalnosti i stavljanje jezičke politike na temu rasprave radi izrade strategija koje bolje odražavaju višejezični karakter društva (paragrafi 89-92).[118] Estoniju je kritikovao Komitet UN-a za uklanjanje rasne diskriminacije, naglašavajući estonski jezik u strategiji državne integracije, upotreba kaznenog pristupa za promociju estonskog jezika; ograničenja upotrebe manjinskog jezika u javnim službama, nizak nivo zastupljenosti manjina u političkom životu; uporno visok broj lica sa neodređenim državljanstvom itd.[119]

Prema izraelskom autoru Jaelu Ronenu, iz Minerva centra za ljudska prava na Hebrejskom univerzitetu u Jerusalimu, ilegalni režimi obično preduzimaju mere za promenu demografske strukture teritorije koju drže, obično putem dve metode: prisilnim uklanjanjem lokalnog stanovništva i prebacivanjem sopstvenog stanovništva na tu teritoriju.[120] Kao primer gde se ovaj fenomen dogodio navodi slučaj baltičkih država, deportacijama 1949. u kombinaciji sa velikim talasima imigracije 1945-1950 i 1961–1970.[120] Kada je ilegalni režim prešao u zakoniti režim 1991. godine, status ovih doseljenika postao je problem.[120]

Državni kontinuitet baltičkih država[uredi | uredi izvor]

Baltičku tvrdnju o kontinuitetu sa predratnim republikama prihvatila je većina zapadnih sila.[121] Kao posledica politike nepriznavanja sovjetske aneksije ovih zemalja,[26][27] u kombinaciji sa otporom Baltičana sovjetskom režimu, nesmetanim funkcionisanjem osnovnih državnih organa u egzilu u kombinaciji sa osnovnim pravnim načelom ex injuria jus non oritur, da se od nezakonitog dela ne može izvući pravna korist, aneksija baltičkih država ocenjena je kao nezakonita[122] pa njihov suverenitet nikada nije prešao u Sovjetski Savez, a baltičke države su nastavile da postoje kao subjekti međunarodnog prava.[123]

Zvanični stav Rusije, koja je 1991. godine izabrana za pravnog i direktnog naslednika SSSR-a,[124] je da su se Estonija, Letonija i Litvanija slobodno samostalno pridružile 1940., i, raspadom SSSR-a, ove države su postale novostvoreni entiteti 1991. godine. Stav Rusije zasnovan je na želji da se izbegne finansijska odgovornost, smatrajući da bi priznavanje sovjetske okupacije postavilo osnovu za buduće zahteve za kompenzaciju od baltičkih država.[125]

Sovjetska i ruska istoriografija[uredi | uredi izvor]

Sovjetski istoričari videli su inkorporaciju 1940. godine kao dobrovoljni ulazak Baltičkih zemalja u SSSR. Sovjetska istoriografija nasledila je ruski koncept iz doba Kijevske Rusije nastavljen kroz Rusku Imperiju. Promovisao je interese Rusije i SSSR-a na baltičkom području i odražavao je uverenje većine Rusa da imaju moralna i istorijska prava da kontrolišu i rusizuju čitavo bivše carstvo.[126] Za sovjetske istoričare aneksija 1940. godine nije bila samo dobrovoljni ulazak, već je bila i prirodna stvar. Ovaj koncept je učio da je vojna bezbednost majke Rusije učvršćena i da niko ne može da se protivi tome.[127]

Sovjetski izvori[uredi | uredi izvor]

Pre perestrojke, Sovjetski Savez je negirao postojanje tajnih protokola i na događaje iz 1939-1940. gledao je na sledeći način: Vlada Sovjetskog Saveza predložila je vladama baltičkih zemalja da zaključe ugovore o uzajamnoj pomoći između tih država. Pritisak radnih ljudi primorao je vlade baltičkih zemalja da prihvate ovaj predlog. Tada su potpisani sporazuma o uzajamnoj pomoći[128] koji su SSSR-u omogućili da stacionira ograničen broj jedinica Crvene armije u baltičkim zemljama. Ekonomske poteškoće i nezadovoljstvo stanovništva politikom baltičkih vlada koje su sabotirale ispunjenje sporazuma i politička orijentacija vlada baltičkih zemalja prema Nemačkoj dovele su do revolucionarne situacije u junu 1940. Da bi se garantovalo ispunjenje sporazuma, ušle su i dodatne vojne jedinice Baltičke zemlje, koje su dočekali radnici koji su tražili ostavke baltičkih vlada. U junu su pod vođstvom Komunističkih partija održane političke demonstracije radnika. Srušene su fašističke vlade i formirane radničke vlade. U julu 1940. održani su izbori za baltičke parlamente. "Sindikati radnog naroda", stvoreni na inicijativu komunističkih partija, dobili su većinu glasova.[129] Parlamenti su usvojili deklaracije o obnavljanju sovjetskih moći u baltičkim zemljama i proglasili sovjetske socijalističke republike. Usvojene su deklaracije o željama Estonije, Letonije i Litvanije da se pridruže Sovjetskom Savezu i podnete su peticije Vrhovnom sovjetu Sovjetskog Saveza. Zahteve je odobrio Vrhovni sovjet SSSR-a.. Staljinova falsifikovana istorija, objavljena 1948. godine, navodi u vezi sa potrebom za invazijama u junu 1940. godine da su "[p]akti zaključeni sa baltičkim državama, ali da tamo još uvek nije bilo sovjetskih trupa sposobnih da drže odbranu ".[130] Takođe, u vezi s tim invazijama, " [samo] neprijatelji demokratije ili ljudi koji su izgubili čula mogli bi te postupke sovjetske vlade opisati kao agresiju."[131]

Nakon ponovne procene sovjetske istorije tokom perestrojke, SSSR je osudio tajni protokol sa Nemačkom iz 1939. godine koji je doveo do invazije i okupacije.[29]

Ruska istoriografija u postsovjetskom dobu[uredi | uredi izvor]

Bilo je relativno malo interesovanja za istoriju baltičkih država tokom sovjetske ere, koje su se generalno tretirale kao jedinstveni entitet zbog jednoobraznosti sovjetske politike na ovim teritorijama. Od pada Sovjetskog Saveza, dva opšta tabora su se razvila u ruskoj istoriografiji. Jedna, liberalno-demokratska (liberalьno-demokratičeskoe), osuđuje Staljinove akcije i sporazum Ribentrop—Molotov i ne priznaje da su se baltičke države dobrovoljno pridružile SSSR-u. Drugi, nacionalno-patriotski (nacionalьno-patriotičeskoe), tvrdi da je sporazum Molotov-Ribentrop bio neophodan za sigurnost Sovjetskog Saveza, da je pridruživanje Baltika SSSR-u volja proletarijata - oboje u skladu sa politikom sovjetskog perioda, "potreba da se osigura bezbednost SSSR-a, "narodna revolucija" i "dobrovoljno pridruživanje"" - i da su pristalice baltičke nezavisnosti bili operativci zapadnih obaveštajnih agencija koji su želeli da sruše SSSR.[32]

Sovjetsko-ruski istoričar Vilnis Sipols tvrdi da su Staljinovi ultimatumi 1940. godine bile odbrambene mere preduzete zbog nemačke pretnje i da nisu imali nikakve veze sa "socijalističkim revolucijama" u baltičkim državama.[132]

Argumenti da je SSSR morao da pripoji baltičke države kako bi odbranio bezbednost tih zemalja i izbegao invaziju Nemačke na tri republike mogu se naći u fakultetskom udžbeniku "Savremena istorija otadžbine".[133]

Sergej Černičenko, pravnik i potpredsednik Ruske asocijacije za međunarodno pravo, tvrdi da 1940. godine nije bilo proglašenog ratnog stanja između baltičkih država i Sovjetskog Saveza, kao i da su sovjetske trupe okupirale baltičke države sa njihovim sporazumom - niti su to učinile kršenjem prethodnih odredbi ugovora od strane SSSR-a da bi to predstavljalo okupaciju. Naknadna aneksija nije bila ni akt agresije ni prisiljavanja i bila je potpuno legalna prema međunarodnom pravu od 1940. Optužbe za "deportaciju" baltičkih državljana od strane Sovjetskog Saveza su stoga neutemeljene, jer pojedinci ne mogu biti deportovani unutar svoje zemlje. Okarakterisao je Vafen-SS, kao osuđenu zločinačku organizaciju u Nirnbergu, i njihov pomen kod "otvoreno ohrabrenih pronacističkih" Baltika kao heroje koji žele da oslobode Baltik (od Sovjeta) činom "nacionalističkog slepila ". U vezi sa trenutnom situacijom na Baltiku, Černičenko tvrdi da je "teorija okupacije" zvanična teza koja se koristi za opravdanje "diskriminacije stanovnika ruskog govornog područja" u Estoniji i Letoniji i proriče da će tri baltičke vlade propasti u svom "pokušaj da prekroje istoriju".[134]

Prema revizionističkom istoričaru Olegu Platonovu "sa stanovišta nacionalnih interesa Rusije, ujedinjenje je istorijski bilo pravedno, jer su se baltičke zemlje vratile u sastav drevnih ruskih zemalja, iako su delimično naseljene drugim narodima". Pakt Molotov-Ribentrop i protokoli, uključujući rasparčavanje Poljske, samo su ispravili gubitak ruskih istorijskih teritorija "antiruskom revolucijom" i "stranom intervencijom."[135]

S druge strane, profesor i dekan Škole za međunarodne odnose i prorektor Državnog univerziteta u Sankt Peterburgu, Konstantin K. Kudolej smatra da inkorporacija baltičkih država 1940. godine nije dobrovoljna, on smatra da izbori nisu bili slobodni i pošteni i odluke novoizabranih parlamenata o pridruživanju Sovjetskom Savezu ne mogu se smatrati legitimnim, jer te odluke nisu odobrile gornje komore parlamenata dotičnih baltičkih država. Takođe tvrdi da inkorporacija baltičkih država nije imala nikakvu vojnu vrednost u odbrani od moguće nemačke agresije, jer je ojačala antisovjetsko javno mnjenje u budućim saveznicima Britanije i SAD, okrenula domaće stanovništvo protiv Sovjetskog Saveza i pojavom posledičnog gerilskog pokreta u baltičkim državama nakon Drugog svetskog rata prouzrokovalo je unutrašnje probleme Sovjetskom Savezu.[136]

Stav Ruske Federacije[uredi | uredi izvor]

Pojavom perestrojke i ponovnom procenom sovjetske istorije, Vrhovni sovjet SSSR-a 1989. osudio je tajni protokol između Nemačke i Sovjetskog Saveza iz 1939. godine koji je doveo do podele Istočne Evrope i invazije i okupacije tri baltičke zemlje.[29]

Iako ova akcija nije konstatovala da je sovjetsko prisustvo na Baltiku okupacija, Ruska Sovjetska Federativna Socijalistička Republika i Republika Litvanija to su potvrdile u naknadnom sporazumu usred raspada Sovjetskog Saveza. Rusija je u preambuli svog 29. jula 1991. godine "Ugovora između Ruske Sovjetske Federativne Socijalističke Republike i Republike Litvanije o osnovama odnosa između država" izjavila da jednom kada SSSR eliminiše posledice aneksije iz 1940. koja je prekršila suverenitet Litvanije, odnosi Rusije i Litvanije dodatno bi se poboljšali.[43]

Međutim, trenutni zvanični stav Rusije direktno je u suprotnosti sa njenim ranijim zbližavanjem sa Litvanijom[137] kao i potpisom članstva u Savetu Evrope, gde je pristala na obaveze, uključujući "iv. U pogledu naknade za one osobe deportovane u okupiranim baltičkim državama i potomcima deportovanih, kako je navedeno u Mišljenju br. 193 (1996), stav 7.hii, da se ta pitanja reše što je brže moguće...."[41][138] Ruska vlada i država zvaničnici tvrde da je sovjetska aneksija baltičkih država bila legitimna[139] i da je Sovjetski Savez oslobodio zemlje od nacista.[140] Oni tvrde da su sovjetske trupe u početku ušle u baltičke zemlje 1940. godine nakon sporazuma i pristanka baltičkih vlada. Njihov stav je da SSSR nije bio u ratnom stanju niti je bio angažovan u borbenim aktivnostima na teritorijama tri baltičke države, stoga se reč "okupacija" ne može koristiti.[141] "Tvrdnje o 'okupaciji' od strane Sovjetskog Saveza i s njima povezane tvrdnje ignorišu svu pravnu, istorijsku i političku realnost i stoga su potpuno neutemeljene. - rusko Ministarstvo spoljnih poslova.

Ovo konkretno rusko gledište Dejvid Mendelof, profesor za međunarodne poslove, naziva Mitom 1939–1940 koji navodi da je tvrdnja da Sovjetski Savez nije okupirao baltičke države 1939. godine niti ih je anektirao sledeće godine široko rasprostranjena, zadržana i duboko usađena u rusku istorijsku svest.[142]

Ugovori koji utiču na odnose SSSR-a i Baltika[uredi | uredi izvor]

Nakon što su baltičke države proglasile nezavisnost nakon potpisivanja primirja, boljševička Rusija ih je napala krajem 1918. godine.[143] Izvestija je u svom izdanju od 25. decembra 1918. godine objavila: "Estonija, Letonija i Litvanija su direktno na putu Rusije ka zapadnoj Evropi i zbog toga predstavljaju prepreku našim revolucijama ... Ovaj zid koji nas razdvaja mora biti uništen. " Boljševička Rusija, međutim, nije stekla kontrolu nad baltičkim državama i 1920. godine zaključila je mirovne ugovore sa sve tri. Posle toga, na inicijativu Sovjetskog Saveza,[144] zaključeni su dodatni ugovori o nenapadanju sa sve tri baltičke države:

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Taagepera 1993, str. 58
  2. ^ Ziemele, Ineta (2003). „State Continuity, Succession and Responsibility: Reparations to the Baltic States and their Peoples?”. Baltic Yearbook of International Law. Martinus Nijhoff. 3: 165—190. doi:10.1163/221158903x00072. 
  3. ^ Kaplan & Baldauf 2008, str. 79
  4. ^ Kavass, Igor I. (1972). Baltic States. W. S. Hein. „The forcible military occupation and subsequent annexation of the Baltic States by the Soviet Union remains to this day (written in 1972) one of the serious unsolved issues of international law” 
  5. ^ Davies, Norman (2001). Dear, Ian, ur. The Oxford companion to World War II. Michael Richard Daniell Foot. Oxford University Press. str. 85. ISBN 978-0-19-860446-4. 
  6. ^ Mälksoo 2003, str. 193
  7. ^ The Occupation of Latvia Arhivirano 2007-11-23 na sajtu Wayback Machine at Ministry of Foreign Affairs of the Republic of Latvia
  8. ^ „22 September 1944 from one occupation to another”. Estonian Embassy in Washington. 2008-09-22. Pristupljeno 2009-05-01. „For Estonia, World War II did not end, de facto, until 31 August 1994, with the final withdrawal of former Soviet troops from Estonian soil.” 
  9. ^ Feldbrugge, van den Berg & Simons 1985, str. 461
  10. ^ Fried, Daniel (14. 6. 2007). „U.S.-Baltic Relations: Celebrating 85 Years of Friendship” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 19. 8. 2012. g. Pristupljeno 2009-04-29. „From Sumner Wells' declaration of July 23, that we would not recognize the occupation. We housed the exiled Baltic diplomatic delegations. We accredited their diplomats. We flew their flags in the State Department's Hall of Flags. We never recognized in deed or word or symbol the illegal occupation of their lands.” 
  11. ^ Lauterpacht & Greenwood 1967, str. 62
  12. ^ Motion for a resolution on the Situation in Estonia by the European Parliament, B6-0215/2007, 21.5.2007; passed 24.5.2007. Retrieved 1 January 2010.
  13. ^ Dehousse, Renaud (1993). „The International Practice of the European Communities: Current Survey”. European Journal of International Law. 4 (1): 141. doi:10.1093/oxfordjournals.ejil.a035821. Arhivirano iz originala 2007-09-27. g. Pristupljeno 2006-12-09. 
  14. ^ European Parliament (13. 1. 1983). „Resolution on the situation in Estonia, Latvia, Lithuania”. Official Journal of the European Communities. C. 42/78. 
  15. ^ European Court of Human Rights
  16. ^ „Seventh session Agenda item 9” (PDF). United Nations, Human Rights Council, Mission to Estonia. 17. 03. 2008. Pristupljeno 2009-05-01. „The Molotov–Ribbentrop Pact in 1939 assigned Estonia to the Soviet sphere of influence, prompting the beginning of the first Soviet occupation in 1940. After the German defeat in 1944, the second Soviet occupation started and Estonia became a Soviet republic.” [mrtva veza]
  17. ^ Mälksoo 2003
  18. ^ Frucht 2005, str. 132
  19. ^ „Russia and Estonia agree borders”. BBC. 18. 5. 2005. Pristupljeno 29. 4. 2009. „Five decades of almost unbroken Soviet occupation of the Baltic states of Estonia, Latvia and Lithuania ended in 1991” 
  20. ^ Country Profiles: Estonia, Latvia, Lithuania at UK Foreign Office
  21. ^ The World Book Encyclopedia The World Book Encyclopedia. World Book. 2003. ISBN 0-7166-0103-6.  Tekst „pages” ignorisan (pomoć)
  22. ^ The History of the Baltic States by Kevin O'Connor. 1940. ISBN 0-313-32355-0.
  23. ^ Saburova, Irina (1955). „The Soviet Occupation of the Baltic States”. Russian Review. Blackwell Publishing. 14 (1): 36—49. JSTOR 126075. doi:10.2307/126075. 
  24. ^ See, for instance, position expressed by the European Parliament, which condemned "the fact that the occupation of these formerly independent and neutral States by the Soviet Union occurred in 1940 following the Molotov/Ribbentrop pact, and continues." European Parliament (13. 1. 1983). „Resolution on the situation in Estonia, Latvia, Lithuania”. Official Journal of the European Communities. C. 42/78. 
  25. ^ "After the German occupation in 1941–44, Estonia remained occupied by the Soviet Union until the restoration of its independence in 1991." Kolk and Kislyiy v. Estonia (European Court of Human Rights 17.01.2006). Text
  26. ^ a b David James Smith, Estonia: independence and European integration, Routledge, (2001) Smith, David James (2001). Estonia: Independence and European Integration. Psychology Press. ISBN 0-415-26728-5. , pXIX
  27. ^ a b Parrott, Bruce (1995). „Reversing Soviet Military Occupation”. State building and military power in Russia and the new states of Eurasia. M.E. Sharpe. str. 112–115. ISBN 1-56324-360-1. 
  28. ^ Van Elsuwege, Peter (april 2004). Russian-speaking minorities in Estonian and Latvia: Problems of integration at the threshold of the European Union (PDF). Flensburg Germany: European Centre for Minority Issues. str. 2. Arhivirano iz originala (PDF) 2015-09-23. g. Pristupljeno 2013-03-10. „The forcible incorporation of the Baltic states into the Soviet Union in 1940, on the basis of secret protocols to the Molotov-Ribbentrop Pact, is considered to be null and void. Even though the Soviet Union occupied these countries for a period of fifty years, Estonia, Latvia and Lithuania continued to exist as subjects of international law.” 
  29. ^ a b v The Forty-Third Session of the UN Sub-Commission Arhivirano 2015-10-19 na sajtu Wayback Machine at Google Scholar
  30. ^ Marek 1968, str. 396 "Insofar as the Soviet Union claims that they are not directly annexed territories but autonomous bodies with a legal will of their own, they (The Baltic SSRs) must be considered puppet creations, exactly in the same way in which the Protectorate or Italian-dominated Albania have been classified as such. These puppet creations have been established on the territory of the independent Baltic states; they cover the same territory and include the same population."
  31. ^ Zalimas, Dainius "Commentary to the Law of the Republic of Lithuania on Compensation of Damage Resulting from the Occupation of the USSR" - Baltic Yearbook of International Law. Martinus Nijhoff Publishers, . ISBN 978-90-04-13746-2.  Nedostaje ili je prazan parametar |title= (pomoć)
  32. ^ a b cf. e.g. Boris Sokolov's article offering an overview Эstoniя i Pribaltika v sostave SSSR (1940—1991) v rossiйskoй istoriografii Arhivirano 2018-10-17 na sajtu Wayback Machine (Estonia and the Baltic countries in the USSR (1940-1991) in Russian historiography). Accessed 30 January 2011.
  33. ^ Cole, Elizabeth A. (2007). Teaching the violent past: history education and reconciliation. Rowman & Littlefield. str. 233—234. ISBN 978-0-7425-5143-5. 
  34. ^ Combs 2008, str. 258
  35. ^ Bugajski 2004, str. 109
  36. ^ MID RF: Zapad priznaval Pribaltiku častью SSSR, grani.ru, May 2005
  37. ^ Kommentariй Departamenta informacii i pečati MID Rossii v otnošenii "nepriznaniя" vstupleniя pribaltiйskih respublik v sostav SSSR Arhivirano 2006-05-09 na sajtu Wayback Machine, Ministry of Foreign Affairs (Russia), 7 May 2005
  38. ^ Khudoley (2008), Soviet foreign policy during the Cold War, The Baltic factor, p. 90.
  39. ^ Zalimas, Dainius (2004-01-01). „Commentary to the Law of the Republic of Lithuania on Compensation of Damage Resulting from the Occupation of the USSR”. Baltic Yearbook of International Law. Martinus Nijhoff Publishers. 3: 97—164. ISBN 978-90-04-13746-2. doi:10.1163/221158903x00063. 
  40. ^ Assembly, Parliamentary (1996). „OPINION No. 193 (1996) on Russia's request for membership of the Council of Europe”. Council of Europe. Arhivirano iz originala 7. 05. 2011. g. Pristupljeno 22. 05. 2011. 
  41. ^ a b as described in Resolution 1455 (2005), Honouring of obligations and commitments by the Russian Federation Arhivirano 2009-04-01 na sajtu Wayback Machine, at the CoE Parliamentary site, retrieved December 6, 2009
  42. ^ Zalimas, Dainius (2004-01-01). „Commentary to the Law of the Republic of Lithuania on Compensation of Damage Resulting from the Occupation of the USSR”. Baltic Yearbook of International Law. Martinus Nijhoff Publishers. 3: 97—164. ISBN 978-90-04-13746-2. doi:10.1163/221158903x00063. 
  43. ^ a b Treaty between the Russian Soviet Federated Socialist Republic and the Republic of Lithuania on the Basis for Relations between States Arhivirano 2011-07-22 na sajtu Wayback Machine
  44. ^ Quiley, John (2001). „Baltic Russians: Entitled Inhabitants or Unlawful Settlers?”. Ur.: Ginsburgs, George. International and national law in Russia and Eastern Europe [Volume 49 of Law in Eastern Europe]. Martinus Nijhoff Publishers. str. 327. ISBN 9041116540. 
  45. ^ „Baltic article”. The World & I. Washington Times Corp. 2 (3): 692. 1987. 
  46. ^ Shtromas, Alexander; Faulkner, Robert K.; Mahoney, Daniel J. (2003). „Soviet Conquest of the Baltic states”. Totalitarianism and the prospects for world order: closing the door on the twentieth century. Applications of political theory. Lexington Books. str. 263. ISBN 9780739105337. 
  47. ^ Baltic Military District globalsecurity.org
  48. ^ The Weekly Crier (1999/10) Arhivirano 2013-06-01 na sajtu Wayback Machine Baltics Worldwide. Accessed 11 June 2013.
  49. ^ Russia Pulls Last Troops Out of Baltics The Moscow Times. 22 October 1999.
  50. ^ a b v Text of the Nazi-Soviet Non-Aggression Pact Arhivirano na sajtu Wayback Machine (14. novembar 2014), executed August 23, 1939
  51. ^ Christie 2002
  52. ^ a b Hiden & Salmon 1994, str. 110
  53. ^ a b Smith, David J. (2002). The Baltic States: Estonia, Latvia and Lithuania. Psychology Press. str. 24. ISBN 0-415-28580-1. 
  54. ^ a b Gerner & Hedlund (1993). p. 59.
  55. ^ a b Hiden & Salmon 1994, str. 113
  56. ^ Hiden & Salmon 1994, str. 112
  57. ^ a b v Buttar, Prit (2013-05-21). Between Giants. Bloomsbury USA. str. 43. ISBN 978-1-78096-163-7. 
  58. ^ a b v Hiden & Salmon 1994, str. 114
  59. ^ Turtola 2003
  60. ^ Hiden & Salmon 1994, str. 115
  61. ^ „Baltic states - region, Europe”. britannica.com. 7. 8. 2023. 
  62. ^ a b Hiden & Salmon 1994, str. 116
  63. ^ a b Hiden & Salmon 1994, str. 117
  64. ^ Hiden & Salmon 1994, str. 118
  65. ^ Hiden & Salmon (1994). p. 119.
  66. ^ a b Hiden & Salmon 1994, str. 120
  67. ^ a b v „Nõukogude ja Saksa okupatsioon (1940-1991)”. Eesti. Üld. 11. Eesti entsüklopeedia. 2002. str. 311—323. 
  68. ^ a b Estonian State Commission on Examination of Policies of Repression (2005). „Human Losses” (PDF). The White Book: Losses inflicted on the Estonian nation by occupation regimes. 1940–1991. Estonian Encyclopedia Publishers. str. 15. Arhivirano iz originala (PDF) 2013-01-14. g. 
  69. ^ Indrek Paavle; Peeter Kaasik (2006). „Destruction battalions in Estonia in 1941”. Ur.: Toomas Hiio; Meelis Maripuu; Indrek Paavle. Estonia 1940–1945: Reports of the Estonian International Commission for the Investigation of Crimes Against Humanity. Tallinn. str. 469—493. 
  70. ^ a b Alexander Statiev. The Soviet counterinsurgency in the western borderlands. Cambridge University Press, 2010. pp. 77
  71. ^ Romuald J. Misiunas, Rein Taagepera. Baltic Years of Dependence 1940—1990. Tallinn, 1997, p. 32
  72. ^ Bubnys, Arūnas (1998). Vokiečių okupuota Lietuva (1941-1944). Vilnius: Lietuvos gyventojų genocido ir rezistencijos tyrimo centras. str. 409—423. ISBN 9986-757-12-6. 
  73. ^ a b Mackevičius, Mečislovas (zima 1986). „Lithuanian resistance to German mobilization attempts 1941–1944”. Lituanus. 4 (32). ISSN 0024-5089. Arhivirano iz originala 05. 08. 2019. g. Pristupljeno 15. 05. 2021. 
  74. ^ Mangulis, Visvaldis (1983). Latvia in the Wars of the 20th Century. Princeton Junction, NJ: Cognition Books. ISBN 0-912881-00-3. OCLC 10073361. 
  75. ^ a b Hiden & Salmon (1994). p. 121.
  76. ^ Hiden & Salmon (1994). p. 123.
  77. ^ Bellamy 2007, str. 621.
  78. ^ Bellamy 2007, str. 622.
  79. ^ Bellamy 2007, str. 623.
  80. ^ Hiden & Salmon 1994, str. 126
  81. ^ a b v g Hiden & Salmon 1994, str. 129
  82. ^ Petersen, Roger Dale (2001). Resistance and rebellion: lessons from Eastern Europe. Cambridge University Press. str. 206. ISBN 0-521-77000-9. [mrtva veza]
  83. ^ Strods, Heinrihs; Kott, Matthew (2002). „The File on Operation 'Priboi': A Re-Assessment of the Mass Deportations of 1949”. Journal of Baltic Studies. 33 (1): 1—36. S2CID 143180209. doi:10.1080/01629770100000191. Pristupljeno 2008-03-25. 
  84. ^ „Erratum”. Journal of Baltic Studies. 33 (2): 241. 2002. S2CID 216140280. doi:10.1080/01629770200000071. Pristupljeno 2008-03-25. 
  85. ^ International Commission For the Evaluation of the Crimes of the Nazi and Soviet Occupation Regimes in Lithuania, Deportations of the Population in 1944-1953 Arhivirano 2013-06-01 na sajtu Wayback Machine, paragraph 14
  86. ^ a b Hiden & Salmon 1994, str. 130
  87. ^ Hiden & Salmon 1994, str. 131
  88. ^ a b Hiden & Salmon 1994, str. 132
  89. ^ Motyl, Alexander J. (2000). Encyclopedia of Nationalism, Two-Volume Set. Elsevier. str. 494—495. ISBN 0080545246. 
  90. ^ Hiden & Salmon 1994, str. 139
  91. ^ Hiden & Salmon 1994, str. 147
  92. ^ Hiden & Salmon 1994, str. 149
  93. ^ Hiden & Salmon 1994, str. 150
  94. ^ Hiden & Salmon 1994, str. 151
  95. ^ Hiden & Salmon 1994, str. 154
  96. ^ „UPHEAVAL IN THE EAST; Soviet Congress Condemns '39 Pact That Led to Annexation of Baltics”. The New York Times. 25. 12. 1989. 
  97. ^ Hiden & Salmon 1994, str. 158
  98. ^ Hiden & Salmon 1994, str. 160
  99. ^ Hiden & Salmon 1994, str. 162
  100. ^ a b Hiden & Salmon 1994, str. 164
  101. ^ Hiden & Salmon 1994, str. 187
  102. ^ a b Nohlen & Stöver 2010, str. 567
  103. ^ Hiden & Salmon 1994, str. 189
  104. ^ Holoboff, Elaine M.; Parrott, Bruce (1995). „Reversing Soviet Military Occupation”. National Security in the Baltic States. M.E. Sharpe. str. 112. ISBN 1-56324-360-1. 
  105. ^ a b v Simonsen, S. Compatriot Games: Explaining the 'Diaspora Linkage' in Russia's Military Withdrawal from the Baltic States. EUROPE-ASIA STUDIES. . 53 (5). 2001.  Nedostaje ili je prazan parametar |title= (pomoć)
  106. ^ Holoboff, str. 113
  107. ^ a b Holoboff, str. 114
  108. ^ Hiden & Salmon 1994, str. 191
  109. ^ President of the Republic in Paldiski on 26 September 1995 Arhivirano na sajtu Wayback Machine (9. mart 2021) Lennart Meri, the president of Estonia (1992-2001). 26 September 1995.
  110. ^ LAST RUSSIAN MILITARY SITE RETURNED TO ESTONIA. The Jamestown Foundation. 27 September 1995.
  111. ^ Latvia takes over the territory of the Skrunda Radar Station Arhivirano na sajtu Wayback Machine (29. februar 2012) Embassy of the Republic of Latvia in Copenhagen, 31 October 1999. Accessed 22 July 2013.
  112. ^ Estonia, Latvia, Lithuania Lonely Planet. January 5, 2009. Retrieved June 3, 2013.
  113. ^ The Countries of the Former Soviet Union at the Turn of the Twenty-First Century Ian Jeffries. 2004. Retrieved July 21, 2013.
  114. ^ Pettai, Vello (2015). Transitional and Retrospective Justice in the Baltic States. Cambridge University Press. str. 55. ISBN 978-1-1070-4949-9. 
  115. ^ Ludwikowski, Rett R. (1996). Constitution-making in the region of former Soviet dominance. Duke University Press. str. 87. ISBN 978-0-8223-1802-6. 
  116. ^ van Elsuwege, Peter (20. 7. 2023). „Russian-speaking minorities in Estonia and Latvia: problems of integration at the threshold of the European Union”. European Centre for Minority Issues. str. 54. 
  117. ^ „Integrating Estonia's Non-Citizen Minority”. Human rights watch. 1993. Arhivirano iz originala 19. 08. 2014. g. Pristupljeno 2009-06-05. 
  118. ^ „Distr. GENERAL A/HRC/7/19/Add.2 17 March 2008 Original: ENGLISH, HUMAN RIGHTS COUNCIL Seventh session Agenda item 9: RACISM, RACIAL DISCRIMINATION, XENOPHOBIA AND RELATED FORMS OF INTOLERANCE, FOLLOW-UP TO AND IMPLEMENTATION OF THE DURBAN DECLARATION AND PROGRAMME OF ACTION - Report of the Special Rapporteur on contemporary forms of racism, racial discrimination, xenophobia and related intolerance, Doudou Diène, Addendum, MISSION TO ESTONIA” (PDF). Documents on Estonia. United Nations Human Rights Council. 2008-02-20. Arhivirano iz originala (PDF) 30. 3. 2014. g. Pristupljeno 2009-06-07. 
  119. ^ „Concluding observations of the Committee on the Elimination of Racial Discrimination. Estonia” (PDF). UN Committee on the Elimination of Racial Discrimination. 23. 09. 2010. Pristupljeno 2011-02-10. 
  120. ^ a b v Yaël, Ronen (2010). „Status of Settlers Implanted by Illegal Territorial Regimes”. Ur.: Crawford, James. British Year Book of International Law 2008. Vaughan Lowe. Oxford University Press. str. 194—265. ISBN 978-0-19-958039-2. 
  121. ^ Van Elsuwgege, pp. 378
  122. ^ For a legal evaluation of the annexation of the three Baltic states into the Soviet Union, see K. Marek, Identity and Continuity of States in Public International Law (1968), 383–91
  123. ^ D. Zalimas, Legal and Political Issues on the Continuity of the Republic of Lithuania, 1999, 4 Lithuanian Foreign Policy Review 111–12.
  124. ^ Torbakov, I. Russia and its neighbors > Warring histories and historical responsibility. FIIA COMMENT. Finnish Institute of International Affairs. 2010.
  125. ^ Gennady Charodeyev, Russia Rejects Latvia's Territorial Claim, Izvestia, (CDPSP, Vol XLIV, No 12.), 20 March 1992, pp. 3
  126. ^ Gerner & Hedlund 1993, str. 60
  127. ^ Gerner & Hedlund 1993, str. 62
  128. ^ „1939 USSR-Latvia Mutual Aid Pact (full text)”. Arhivirano iz originala 03. 03. 2016. g. Pristupljeno 15. 05. 2021. 
  129. ^ Great Soviet Encyclopedia
  130. ^ Soviet Information Bureau (1948). „Falsifiers of History (Historical Survey)”. Moscow: Foreign Languages Publishing House: 50. 272848. 
  131. ^ Soviet Information Bureau (1948). „Falsifiers of History (Historical Survey)”. Moscow: Foreign Languages Publishing House: 52. 272848. 
  132. ^ According to Sīpols, "in mid-July 1940 elections took place [...]. In that way, Latvia, Lithuania and Estonia, that had been grabbed away from Russia as a result of foreign military intervention, joined her again, by the will of those peoples." – Sipols V. Taйnы diplomatičeskie. Kanun Velikoй Otečestvennoй 1939–1941. Moskva 1997. c. 242.
  133. ^ Noveйšaя istoriя Otečestva. XX vek. Učebnik dlя studentov vuzov: v 2 t. /Pod redakcieй A.F. Kiseleva, Э.M. Щagina. M., 1998. c.111
  134. ^ S.V. Černičenko "Ob "okkupacii" Pribaltiki i narušenii prav russkoяzыčnogo naseleniя" – "Meždunarodnaя žiznь" (avgust 2004 goda) – „Statья S.v.černičenko*, Opublikovannaя V Žurnale "Meždunarodnaя Žiznь" (Avgust 2004 Goda) Pod Zagolovkom "Ob "Okkupacii" Pribaltiki I Naruše”. Arhivirano iz originala 2009-08-27. g. Pristupljeno 2009-05-27. 
  135. ^ Oleg Platonov. Istoriя russkogo naroda v XX veke. Tom 2. Available at http://lib.ru/PLATONOWO/russ3.txt
  136. ^ Khudoley (2008), Soviet foreign policy during the Cold War, The Baltic factor, pp. 56-73.
  137. ^ Žalimas, Dainius. LEGAL AND POLITICAL ISSUES ON THE CONTINUITY OF THE REPUBLIC OF LITHUANIA. Retrieved January 24, 2008. Архивирано април 11, 2008 на сајту Wayback Machine
  138. ^ OPINION No. 193 (1996) on Russia's request for membership of the Council of Europe Arhivirano 2011-05-07 na sajtu Wayback Machine, at the CoE Parliamentary site, retrieved December 6, 2009
  139. ^ „Russia denies Baltic 'occupation'”. 5. 05. 2005 — preko news.bbc.co.uk. 
  140. ^ „Bush denounces Soviet domination”. 7. 05. 2005 — preko news.bbc.co.uk. 
  141. ^ The term "occupation" inapplicable Arhivirano 2007-09-29 na sajtu Wayback Machine Sergei Yastrzhembsky, May 2005.
  142. ^ Mendeloff, David (2002). „CAUSES AND CONSEQUENCES OF HISTORICAL AMNESIA The annexation of the Baltic states in post-Soviet Russian popular history and political memory”. Ur.: Kenneth, Christie. Historical injustice and democratic transition in eastern Asia and northern Europe: ghosts at the table of democracy. RoutledgeCurzon. str. 79—118. ISBN 978-0-7007-1599-2. Arhivirano iz originala 10. 02. 2023. g. Pristupljeno 15. 05. 2021. 
  143. ^ http://web.ku.edu/~eceurope/communistnationssince1917/ch2.html Arhivirano na sajtu Wayback Machine (1. decembar 2010) at University of Kansas, retrieved January 23, 2008
  144. ^ Prof. Dr. G. von Rauch "Die Baltischen Staaten und Sowjetrussland 1919–1939", Europa Archiv No. 17. 1954. str. 6865.

Literatura[uredi | uredi izvor]

Dodatni izvori[uredi | uredi izvor]

Akademski i medijski članci[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Совјетска_анексија_балтичких_држава&oldid=27677733”