Srpski orao

Srpski orao je dvoglavi heraldički orao, uobičajeni simbol u srpskoj heraldici i veksilologiji. Dvoglavi orao i krst sa četiri ocila su glavni heraldički simboli koji predstavljaju nacionalni identitet Srba vijekovima.^[1] Porijeklo vodi od srednjovjekovne dinastije Nemanjić.^[1] Orao, zajedno sa ocilima, koristi se u savremenom dizajnu grba Srbije, a sam orao na grbu Crne Gore.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Srednji vijek[uredi | uredi izvor]

Dvoglavi orao je usvojen u srednjovjekovnoj Srbiji iz vizantijske kulture. Vizantijsko heraldičko značenje dvoglavog orla je da glave predstavljaju dvostruki suverenitet cara (sekularni i vjerski) i/ili vlast vizantijskih careva nad Istokom i Zapadom.

Najstariji očuvani dvoglavi orao Nemanjića u istorijskim izvorima je prikaz ktirorske freske Miroslava Zavidovića u crkvi Svetog Petra u Bijeljom Polju, iz 1190. godine.^[1] On je imao sljedeće karakteristike: jedan vrat i dvije glave, ogrlice na vratu i repu, raširena krila, rep u obliku ljiljana, glave iznad krila, noge sa tri prsta, dok se orao nalazio u krugu.^[1] Ova vrsta nemanjićkog orla razvijena je između 12. i 15. vijeka.^[1] Veoma je različita od njemačkog orla: dva vrata, bez ogrlica, rep je u obliku lista, glave niže od krila, noge sa četiri prsta, sa neraširenim krilima.^[1] Dvoglavi orao Nemanjića (sa posebnim karakteristikama) bio je prikazan na detaljima ukrasa i tkanina u manastiru Žiča (1207—1220), u crkvi Bogorodice Ljeviške (1307—1310), ukrasima odjeće Jovana Olivera (1349), detaljima na tkanini iz manastira Veluće (14. vijek), detaljima u manastiru Manasiji (1402—1427), na pločo sa grbom Ivana Crnojevića, kao i u drugim crkvama i manastirima.^[2]

Početkom 14. vijeka, dvoglavi orao se može češće vidjeti na natpisima, srednjovjekovnim freskama i na vezu odjeće srpske kraljevske porodice.^[3] Srpska crkva je usvojila, tako da je ulaz u manastir Žiču, sjedištu arhiepiskopije u periodu od 1219. do 1253. godine i tradicionalnom mjestu krunisanja srpskih kraljeva, bio ukrašen prikazima dvoglavog orla.^[4] Na prstenu kraljice Teodore se nalazi urezan simbol dvoglavog orla.^[4] Tokom vladavine cara Dušana, dvoglavi orao se mogao vidjeti na svakodnevnim objektima i dokumentima vezanim za državu, kao što su voštani pečat i dekreti.^[4] Kartograf Anđelino Dulserat je na mapi koju je izradio 1339. godine Srpsko carstvo obilježio zastavom sa crvenim dvoglavim orlom.^[4]

Ostale srpske dinastije su takođe usvojile simbol kao simboličan nastavak, kao Mrnjavčevići i Lazarevići. Srpski knez Lazar, za vrijeme rednoviranja manastira Hilandar na Svetoj gori, urezao je dvoglavog orla na sjevernom zidu.^[5] Minhenski psaltir je umjetničko djelo bogato dvoglavim orlovima. Dvoglavog orla je zvanično usvojio Stefan Lazarević nakon što je dobio titulu despota, druge najviše vizantijske titule, od cara Jovana VII Paleologa u avgustu 1402. godine u Konstantinopolju.^[6]

Rani novi vijek[uredi | uredi izvor]

Dvoglavi orao se nalazi na nekoliko grbova u Ilirskom grbovniku, sastavljenom u ranom novom vijeku. Bijelog dvoglavog orla na crvenom štitu koristila je dinastija Nemanjić i despot Stefan Lazarević. „Nemanjićki orao” se nalazio na čelenki grba Hrebeljanovića (Lazarevići), dok je polu-bijeli polu-crveni orao korišten na čelenki grba Mrnjavčevića.

Novi vijek i savremeno doba[uredi | uredi izvor]

Nakon osmanskog osvajanja i okupacije koja je trajala do početka 19. vijeka, dvoglavi orao je zabranjen kao simbol srpskog suvereniteta i državnosti. Ocila su se češće koristila kao još jedan srednjovjekovni simbol Srba. Grb je uglavnom prikazivan u obliku bijelog orla od 1804. godine, kada Gavrilović izdaje revolucionarnu zastavu zasnovanu na orlu Nemanjića u Stematografiji.^[7]

Srpska revolucija je vaskrsla tradiciju Nemanjića i dvoglavi bijeli orao je postao grb Srbije kao simbol nezavisnosti od Osmanskog carstva. Ocila su korištena kao štit na dvoglavom orlu na savremenom dizajnu grba Srbije, prateći tradiciju uspostavljenu u Kraljevini Srbiji 1882. godine.

Grb iz 1882. godine sa bijelim dvoglavim orlom, nije bio nemanjićkog tipa, nego njemačkog, uprkos činjenici da on simbolizuje nasljeđe Nemanjića; grešku je napravio ilustrator grba Von Štrel (Nijemac), koji je „prevario” Stojana Novakovića (uglednog srpskog istoričara i ministra) i umjesto nemaćikog orla nacrtao njemačkog orla.^[8]

Dvoglavi orao je dio porodičkih grbova obje srpske dinastije, Obrenovića i Karađorđevića.

Kraljevski orden Belog orla bio je kraljevski orao dodjeljivan srpskim i jugoslovenskim državljanima za dostignuća u miru i ratu, ili za posebne zasluge Kruni, državi ili narodu, između 1883. i 1945. godine.

Galerija[uredi | uredi izvor]

Grb Miroslava Zavidovića
Orao Stefana Provjenčanog iz Mileševe (1230e)
Detalj freske iz crkve Bogorodice Ljeviške (1306–07)
Detalj mape sa prikazom srpske zastave, Anđelino Dulsert (1339)
Detalj freske despota Stefana Lazarevića, Manasija (1406–1418)
Zastava i grb Srpskog carstva, Gabrijel de Valseka (1439).
Freska despota Stefana Lazarevića, Manasija (1406–1418)
Pečat despota Stefana
Pečat despota Stefana
Pečat despota Stefana
Grb Srpske despotovine, prema Virgilu Zolizu (1555)
Grb Srpske despotovine, prema Kristofu Silberisenu (1576)
Pečat despota Stefana, prema Martinu Šrotu (ca. 1580)
Grb Nemanjića, Grbovnik Korenić—Neorić (1595)
Grb Srpske despotovine u njemačkom grbovniku, ca. 1600
Grb Nemanjića, Beogradski grbovnik II (rani 17. vojek)
Grb Nemanjića, Fojnički grbovnik (17. vijeka)
Grb Nemanjića, by Stanislaus Rubcich (ca. 1700)
Grb Nemanjića, prema Pavlu Riteru Vitezoviću (prije 1701)
Grb Raške, stematografija (1741)
Grb Nemanjića, Stematografija (1741)
Grb Nemanjića (heraldička rekostrukcija, 1987)
Pečat iz 1804
Grb Karađorđevića
Grb Petrovića
Grb Knjaževine Crne Gore
Grb Kraljevine Crne Gore
Grb Kraljevine Srbije (1882–1918)
Regalije kralja Petra, nastala 1904
Kraljevski orden Belog orla
Grb Kraljevine Jugoslavije (1918–1941)
Grb Srpski pod njemačkom okupacijom (1941-44)
Grb Republike Srpske Krajine (1992–1995)
Grb Republike Srpske (1992–2006)
Grb SR Jugoslavije i SCG
Grb Republike Crne Gore
Grb Srbije
Grb Crne Gore

Opštine[uredi | uredi izvor]

Grb Beograda
Grb Niša
Grb Užica
Grb Prijepolja
Grb Mionice
Grb Kuršumlije
Grb Savskog venca
Grb Starog grada
Grb Valjeva
Grb Velike Plane
Grb Čajetine
Grb Bileće
Grb Leskovca
Grb Surdulice
Grb Despotovca

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

^ ^a ^b ^v ^g ^d ^đ Atlagić 2009, str. 180.
^ Atlagić 2009, str. 181–182.
^ Solovjev 1958, str. 130.
^ ^a ^b ^v ^g Solovjev 1958, str. 134–135.
^ Ivić 1910, str. 30.
^ Jahrbücher für Geschichte Osteuropas, vol. 8, Osteuropa-Institut München, F. Steiner Verlag, (1960). str. 511.
^ „Ethnic Groups”. 10. New York: Gordon and Breach. 1993.
^ Atlagić 2009, str. 183.

Literatura[uredi | uredi izvor]

Atlagić, Marko (2009). „Određivanje nacionalnih heraldičkih simbola na primjeru Srba i Hrvata [Étude des symboles nationaux héraldiques à l' exemple des Serbes et des Croates]” (PDF). Zbornik radova Filozofskog fakulteta u Prištini, no. 39. str. 179–188. Arhivirano iz originala (PDF) 28. 05. 2015. g. Pristupljeno 12. 02. 2017.
Ivić, Aleksa (1910). Stari srpski pečati i grbovi: prilog srpskoj sfragistici i heraldici. Natošević.
Ivić, Aleksa; Mrđenović, Dušan; Spasić, Dušan; Palavestra, Aleksandar (1987). Rodoslovne tablice i grbovi srpskih dinastija i vlastele. Belgrade: Nova knjiga.
Novaković, Stojan (1884). „Heraldički običaji u Srba: u primeni i književnosti”. Beograd: Kraljevsko-srpska državna štamparija. Arhivirano iz originala 22. 04. 2015. g. Pristupljeno 12. 02. 2017.
Solovjev, Aleksandar Vasiljevič (1958). Istorija srpskog grba. Srpska misao.

[FOOTNOTEAtlagić2009180-1] v ^g ^d ^đ Atlagić 2009, str. 180.

[FOOTNOTEAtlagić2009181–182-2] Atlagić 2009, str. 181–182.

[FOOTNOTESolovjev1958130-3] Solovjev 1958, str. 130.

[FOOTNOTESolovjev1958134–135-4] v ^g Solovjev 1958, str. 134–135.

[FOOTNOTEIvić191030-5] Ivić 1910, str. 30.

[6] Jahrbücher für Geschichte Osteuropas, vol. 8, Osteuropa-Institut München, F. Steiner Verlag, (1960). str. 511.

[7] „Ethnic Groups”. 10. New York: Gordon and Breach. 1993.

[FOOTNOTEAtlagić2009183-8] Atlagić 2009, str. 183.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]