Vasojevići

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Crkva u Andrijevici
Dio serije
Srpska plemena
Dukes from Montenegro with SPC bishop
Plemena i regioni
Stara Crna Gora
Brda
Hercegovina
Boka kotorska
Crnogorsko primorje
Zetska Krajina
Bivša plemena
Koncepti
Istorija
Kultura

Vasojevići su jedno od srpskih plemena[1][2][3][4] koja pripadaju grupi brdskih plemena u današnjoj Crnoj Gori.[1][4] Nastanjeni su u istočnom delu Crne Gore, u Lijevoj Rijeci u slivu Morače i s obe strane Lima sve do reke Lješnice, i na Tari ispod Komova. Uzeti kao zajednica u celini i svojim punim granicama, Vasojevići su verovatno i najveće srpsko pleme sa naseljima koja se protežu od granice sa Bratonožićima kod Vjetarnika, do Bihora blizu Bijelog Polja, i preko Mateševa na Tari, do Novšića prema Plavu. Sedište plemena se postepeno svelo na Andrijevicu. Njihov život u tim krajevima se može pratiti do XV veka, i to konkretno u oblasti Lijeve Rijeke odakle su se proširili na ostale spomenute krajeve, i istisli Klimente koji su zaposeli zemlju iseljenih polimskih Srba. Predstavljaju jedno od značajnijih plemena za srpsku istoriju, sa izrazito istaknutim srpskim nacionalnim identitetom, ali i veoma ratoborno pleme koje je učestvovalo u mnogim borbama protiv Osmanlija. Iz oblasti i iz samog plemena su potekle mnoge značajne ličnosti za srpsku istoriju.[1][2][3][4]

Etimologija[uredi | uredi izvor]

Naziv plemena ne potiče od nekog toponima. Vasojevići se smatraju jednom porodicom ili rodom, okupljenim oko jednog zajedničkog pretka. Ime roda je patronističko. To znači da je ono došlo preko muškog pretka koji se po svemu sudeći zvao Vasoje. Postoje različita narodna predanja o tom pretku, i izdvaja se spomenuti Vasoje, i Vaso koji bi bio njegov potomak, mada se često dešava da se ova dva imena mešaju u različitim predanjima.[2][5]

Teritorija[uredi | uredi izvor]

Oblast plemena Vasojevića

Vasojevići obuhvataju spomenutu teritoriju koja se proteže od granice sa Bratonožićima kod planine Vjetarnik, do Bihora blizu Bijelog Polja, i preko Mateševa na Tari, do Novšića prema Plavu. Prvobitno su se nalazili u oblasti koja je obuhvatala Lijevu Rijeku, da bi se nakon XV veka proširili u gotovo opustošena područja koja su masovnije napustili polimski Srbi i istisli odatle Klimente koji su neposredno pre toga zauzeli ta područja. Time su se Vasojevići utvrdili u spomenutim oblastima, a tokom vremena im je sedište postepeno sve više postajao grad Andrijevica.[1][2][3]

Geografski, njihova plemenska oblast se može podeliti na Gornje i Donje Vasojeviće. Gornji Vasojevići obuhvataju oblast orijentisanu ka planinskom području - od Komova sa izvorištem reke Tare, do Mateševa, i na gornjem Limu do Vinicke. Oni se dalje dele na dve posebne oblasti. To su spomenuta Lijeva Rijeka sa Barama Kraljskim i Vranješticom, koja jeste zapravo oblast od Vjetarnika do Trešnjevika, koja prati slivove Morače i Tare, i druga oblast koja jeste andrijevički kraj sa Polimljem i Zlorečicom, poznat i kao Gornja nahija ili u Vasojevićima samo, Nahija. Naspram njih, donji Vasojevići su zapravo niža oblast oko Berana, koja prati tok reke Lim ispod Trepče do utoke reke Lješnice. Često se donji Vasojevići, naspram Gornje nahije i Lijeve Rijeke kao matice, nazivaju Donjom nahijom.[1][3][4]

Na jugu se Vasojevići graniče sa susednim plemenima, Kučima i Bratonožićima, kao i Brskutom koji je između njih. Na istoku se nalazi granica sa Albanijom, a severoistočna granica se često menjala, na račun Osmanlija. Lijeva Rijeka predstavlja brdski teren sa šumama, ispresecan rečicama i tesnacima, a slično tako važi i za gornje Vasojeviće. Ipak, u donjim Vasojevićima ima više ravnica oko reka, te je brdska konfiguracija terena blaže izražena.[1]

Lazar Tomanović je naveo podatke da su Vasojevići pri odlasku na Cetinje imali običaj govoriti da idu u Crnu Goru, a Crnogorci su na Vasojeviće gledali kao da su iz Stare Srbije, kao što njoj geografski i pripadaju.[6]

Organizacija[uredi | uredi izvor]

Kao i kod drugih plemena, i kod Vasojevića je nakon osmanskih osvajanja sve vidljivija plemenska organizacija. Ipak, postoje izvesne razlike kod Vasojevića u odnosu na neka druga srpska plemena na prostoru današnje Crne Gore, a koja se tiču nastanka plemena, kao i njegove rodovske organizacije.

Poreklo plemenske organizacije[uredi | uredi izvor]

Postoje različiti vidovi nastanka plemenske organizacije kod srpskih brdskih plemena. Razlikuju se po tome ko je najviše uticao na razvitak ove organizacije. Prilikom naseljavanja Slovena u ove prostore, Sloveni su zatekli malobrojnije starosedelačko stanovništvo koje su nazvali Vlasima, koji su tada bili strani etnički element, i koji su se kasnije, verovatno najviše u vreme Nemanjića, utopili u to stanovništvo i postalo deo srpskog naroda, a sličan proces se odigravao i kod drugih balkanskih naroda poput Bugara. U vreme srednjovekovnih srpskih država nije bilo izraženije plemenske organizacije - ona dobija na značaju tek u vreme, odnosno nakon osmanskih osvajanja. Postavlja se pitanje da li su za plemensku organizaciju zaslužni upravo Sloveni, ili vlaško stanovništvo na ovim prostorima.

Prema Jovanu Erdeljanoviću, plemensku organizaciju brdskih i crnogorskih plemena dovode upravo Sloveni koji su se na Balkansko poluostrvo naseljavali upravo u vidu plemena. Time bi plemenska organizacija iz vremena Osmanlija bila samo nastavak te starije plemenske organizacije koju su doneli Sloveni, a koja je nestankom uređenja srpskih srednjovekovnih država dobila ponovo na značaju. Sličan pogled imaju i mnogi drugi istoričari i etnolozi poput Jovana Cvijića i Radoslava Vešovića. Kasnije, najviše u periodu dinastije Nemanjića, u njih se utopilo i malobrojnije vlaško stanovništvo koje je time prestalo da bude strani etnički element. Ipak, zbog intenzivnog bavljenja stočarstvom, za razliku od Slovena koji su pretežno bili ratari, termin vlah je postao postepeno sinonim za stočara, što se nastavilo i za vreme osmanske uprave. Ti Vlasi koje su Sloveni zatekli, su se, takođe, prethodno grupisali u njihova plemena, ali sa manje izraženim elementima plemenske organizacije. Osmanska osvajanja su srušila upravu koju su davale srpske države, čime stanovništvo ponovo okrenulo ka plemenskoj organizaciji. Time su se formirala brdska i crnogorska plemena, od koja su neka zapravo izrazitije mešovitog porekla (slovenskog i vlaškog koje su se odavno slovenizovali i utopili u okolnu slovensku populaciju), a neka dosta homogenija. Takođe, neka plemena su se formirala grupisanjem više rodova, kao što je to bio slučaj kod Pipera, a neka su nastala grupisanjem oko jednog brojnog roda, kao što je to slučaj kod Vasojevića.[5][7][8]

Ipak, drugačiji vid na to imaju istoričari poput Branislava Đurđeva i Sime Ćirkovića, prema kojima je upravo stanovništvo vlaškog porekla uvelo potrebne elemente za nastanak plemenske organizacije. Kada su se Sloveni naselili na ove prostore, oni su se pretežno naseljavali u nizijama, dok su populacije poput Vlaha i Arbanasa, koje su Sloveni međusobno razlikovali, živeli uglavnom na brdskim predelima. Sloveni, pretežno ratari, su formirali župe koje su imale značaj u vreme srpskih srednjovekovnih država, dok su Vlasi kao pretežno stočarsko stanovništvo, imali svoje katune. Kao i kod prethodnog vida, i prema ovom, tokom vremena, Vlasi su se postepeno utapali u slovensko stanovništvo, odnosno slovenizovali, gubeći elemente stranog etničkog identiteta, dok se na kraju u potpunosti nisu asimilovali u okolne Slovene. I po ovom vidu, termin vlah sve više postajao samo naziv za stočara, a sve manje etnička odrednica da bi u određenom periodu on to definitivno prestao da bude. Ovo viđenje je isto i prisutno i u zapadnoj istoriografiji.[9] Razlika u odnosu na Erdeljanovićev pogled jeste što su, po ovom vidu, Vlasi zapravi to koji su Slovenima doneli svoje elemente stočarstva. Nakon raspada srpskih država i pada pod upravu Osmanlija, župe su drastično izgubile na značaju, u odnosu na katune. Tada je došlo do masovnijeg prelaska određenog ratarskog stanovništva u stočarsko, čime se postepeno razvila rodovska organizacija i intenzivnije formiranje katuna, a zatim iz rodovske tokom XVI veka prava plemenska organizacija. Ovime bi spomenuta brdska i crnogorska plemena u Mletačkim spisima iz XV veka zapravo bile grupe sa još uvek nedovoljno istaknutom plemenskom organizacijom. Jedino neslaganje koje postoji između ostalih, i određenih istoričara poput Sime Ćirkovića sa druge strane, jeste što se po Ćirkovićevom vidu, iako izrazito slovenizovani, Vlah kao etnička odrednica u potpunosti izgubio tek neposredno nakon osmanskih osvajanja, a ne u vreme vladavine Nemanjića.[8][10] Ipak, ovo viđenje postaje problem kada se uzme u obzir da su Vlasi gotovo u potpunosti slovenizovani tokom XV veka čime ostaje upitno kako bi se etnički razlikovali od okolnih Slovena. Takođe, za neka plemena, koja su često spominjana kao vlaška, ispostavilo da su njihovi pripadnici slovenskog porekla.[11][12]

Ipak, zajedničko za sva viđenja jeste činjenica da se tek nakon osmanskih osvajanja javlja plemenska organizacija kakva se poznaje na prostoru današnje Crne Gore.[5][7][8][10] Što se tiče nastanka plemenske organizacije konkretno kod Vasojevića, postoje neke nejasnoće. Vasojevići se kao rod, odnosno grupa ljudi, spominju u mletačkim i osmanskim izvorima tokom XV veka, ali ostaju nepoznate informacije o organizaciji njihove tadašnje zajednice.[5][8] Ono što je ipak vidljivo jeste da se plemenska organizacija javljala oko jasnog jezgra - spomenutog roda, koji se kasnije proširio, i po tome su sličniji Bjelopavlićima nego Kučima, kod kojih je pleme formirano stapanjem više rodova.[5]

Istorija[uredi | uredi izvor]

Kasni srednji vek i prvi pomeni[uredi | uredi izvor]

Vasojevići se prvi put spominju u mletačkim, dubrovačkim i osmanskim izvorima iz XV veka. Kao što je rečeno, tada su spomenuti samo kao rod, ali ostaje nejasno odakle je taj rod potekao, odnosno da li je starosedelački na tom području ili je odnekud došao.[5][8]

Konkretno, prvi pomen Vasojevića se može naći u tužbi Dubrovčanina Brajana Prodanića koja je podneta dubrovačkom sudu. U njoj on navodi da su mu 60 gorštaka Bjelopavlića, Pipera, ali i Vasojevića, ubili njegovog brata i opljačkali robu. Tada su oni bili u blizini Lijeve Rijeke, tačnije ka Medumu u Kučima, i nisu se iselili na druge spomenute prostore ka Polimlju. Tada se spominje da u toj oblasti stanuju sa Piperima.[8] Ipak, ovo je dovelo do zabune pojedine istoričare da pomisle da je upravo Medun u Kučima bilo sedište Vasojevića, za šta ne postoje dokazi, već izvori napominju upravo da se radilo o Lijevoj Rijeci.[2][5][8] Takođe, u ugovoru iz 1455. godine u srpskom pravoslavnom manastiru Vranjina, između Mlečana sa Stefanom Crnojevićem i narodom gornje Zete koji je prihvatio njegovu upravu, kojim je narod tražio da im se ne dovodi katoličko sveštenstvo već ostavi pravoslavno, spominju se neka druga srpska plemena, poput upravo Pipera i Kuča, ali ne i Vasojevići, koji se tada još uvek nisu značajnije formirali kao zajednica, za razliku od drugih spomenutih.[8]

Povodom porekla, postoje više pogleda. Prema ustaljenom predanju, Vasojevići su na taj prostor došli iz Hercegovine i da im je jedan od daljih predaka bio Aranđel. Ovo predanje je interesantno zato što se u Hercegovini, i to konkretno u okolini Foče, nalazi spomenik knezu Arađiju Vasojeviću koji je živeo u vreme Sandalja Hranića početkom 15. veka.[2] Takođe, još 1284. godine se u dubrovačkim spisima spominje Mihailo Vasoljević, koji je živeo u mestu Ubert u Humu, nedaleko od Ljubmira. Ostaje nejasno da li je on u nekoj vezi sa Vasojevićima.[5] Teza da su Vasojevići došli iz Hercegovine, u spomenute krajeve Brda, te i da su ove ličnosti upravo vezane za Vasojeviće, ovime dobija na značaju. Genetička istraživanja su suštinski i potvrdila ovu tezu, jer se ispostavilo da rod Vasojevića, oko kojeg se formiralo pleme i koji čini gotovo celo pleme, ima genetske srodnike u pravoslavnim Bobanima u Popovu polju koji slave Svetog velikomučenika Georgija (Đurđevdan), kao i određenim starosedelačkim bratstvima u okolini Nevesinja, te dalje srodstvo sa nekim pravoslavnim bratstvima koja slave Časne Verige Apostola Petra i čija je matica kod Mrkonjić Grada. U svakom slučaju, prema izvorima iz tog perioda, jasno je da su Vasojevići u Zeti još od pomena iz XV veka, nosioci srpskog identiteta i pravoslavne veroispovesti.[2][5] Takođe, određena druga predanja o zajedničkim precima Vasojevića i drugih srpskih plemena, a u nekim verzijama i albanskih, su oborena.[2]

Plemenski period[uredi | uredi izvor]

Tokom XV veka ovi krajevi postepeno osvajaju Osmanlije. Iz Osmanskih deftera 1485. i 1497. godine, u Riječici (tadašnja Lijeva Rijeka), kao i u većini mesta gde su živela srpska plemena, u Brdima, sem kod Kuča, zabeležena su gotovo isključivo slovenska i hrišćanska imena koja su vezana za pravoslavce, što ide jasno u prilog o pravoslavnoj veri u ovim krajevima.[8] Takođe, iz njih se vidi i da su prostori Polimlja isto bili većinski pravoslavni. Prostor Polimlja je pre toga naseljavalo srpsko pravoslavno stanovništvo, i bio je jedan od istaknutijih prostora koji se nalazio usred srpskih država. Tu se nalaze i značajni manastiri Srpske pravoslavne crkve, poput manastira Đurđevi Stupovi kod Berana, iz 1213. godine. Sveti Sava je na ovom prostoru ustanovio Budimljansku Episkopiju.Tada se Vasojevići još uvek nisu masovnije iselili u ovu oblast. Ovo ostaje slučaj i početkom XVII veka. Godine 1614., Kotoranin Marijan Bolica (Mariano Bolizza) pravi svoj izveštaj za Mletačku republiku, u koji daje opis prostora današnje Crne Gore. Tada u Brdima on navodi odvojeno srpska i albanska plemena, sa detaljima o veri i broju naoružanih pripadnika svakog plemena. Takođe, on navodi Vasojeviće kao srpsko pravoslavno pleme kojih nema mnogo, i kojima komanduju Nikola Otašev i Lale Bojov.[8][13] Bili su dosta malobrojniji od ostalih plemena, poput Pipera i Kuča, te postaje donekle jasno zašto nisu spominjani u prethodnim periodima.[5] Dodatno, iz tog izveštaja se vidi da je Budimlje još uvek bilo naseljeno mnogobrojnim srpskim pravoslavnim stanovništvom, i gde je grad Plav imao bogate pripadnike.[4][5][14]

Na početku XVII veka, Brda su bila mesto velikih bitaka srpskih i katoličkih albanskih plemena koja nisu priznavala vlast Osmanlija, protiv Osmanske vojske i Skadarskih paša. To su ustanci poput onih 1609, 1612. i 1613. godine. Vasojevići su u tim bitkama zauzimali vidno mesto, i aktivno su učestvovali u suživotu sa ostalim Brđanima i saradnji protiv Osmanlija, te su bili na sastancima brdskih plemena u manastiru Morača i Kučima, koja su se održala početkom XVII veka. Nekad se dešavalo da međusobni sukobi unutar ili između samih plemena onemoguće bolju saradnju pred neke bitke, a dešavalo se i da plemena u Staroj Crnoj Gori ostanu pasivna i ne potpomognu Brdska plemena u njihovim borbama, što su često Brđani umeli da uzvrate. Ipak, Vasojevići su i pored najveće izolovanosti i zbog toga najmanje pomoći koju su dobijali, ipak veoma aktivno učestvovali u govoto svim bitkama koje su vođene protiv Osmanlija. Zbog toga su opevani u mnogim narodnim pesmama, poput pesme o "Brajotiću Maru" koju je zabeležio Vuk Karadžić. U narodu su u sećanju i ostali mnogi vasojevićki heroji iz tog perioda, poput Arsenija Raketića koji je bio vasojevićki glavar 1658. u periodu žestokog sukoba sa Osmanlijama iz Skadra. Vasojevići su takođe bili veoma aktivni, kao i susedna srpska plemena, u vreme Kandiskog rata 1644-1669, te su se posle toga mnogi od njih iselili za okolne krajeve.[15]

Komovi

Godine 1658, pod uticajem Mletačke republike, Vasojevići, Piperi, Kuči, Bratonožići, Klimenti, Hoti i Gruda formiraju takozvani "Alaj Barjak", odnosno savez tih sedmoro plemena sa Mletačkom republikom protiv Osmanskog carstva. Nešto kasnije, pobune protiv Osmanlija izbijaju u Vasojevićima, Piperima, Rovcima, Bjelopavlićima, Bratonožićima i Kučima. Mletačka republika pruža podršku Crnogorcima i Brđanima i kasnije, sve dok ih [[Osmanlije nisu porazile i izbacile iz Stare Crne Gore.

U periodu tokom XVII veka, srpsko stanovništvo Budimlja postaje veoma proređenije. Godine 1651. su Osmanlije pobile tamošnje pravoslavno sveštenstvo, a Budimljanski episkop Pajsije odrt. Tada je i srpski pravoslavni manastir Šudikova spaljen.[4] Nakon 1689. godine, austrijska vojska je nakon pobeda i zauzimanja velikog dela Stare Srbije uz pomoć srpskih ustanika, doživela poraze od Osmanlija i napustila ta područja. Staro srpsko stanovništvo Budimlja se u velikoj meri povuklo sa austrijskom vojskom zbog straha od osvete Osmanlija. Tada ove gotovo puste krajeve naseljavaju srpska brđanska i albanska malisorska plemena, među kojima Vasojevići i Klimenti.[5][14] Upravo tada počinje širenje Vasojevića u te prostore, izvan svoje matice oko Lijeve Rijeke.[2] Tokom XVII veka, ove prostore su masovno pljačkali i napadali albanski Klimenti. Ubrzo nakon toga dolazi do sukoba između Klimenata i Vasojevića, u kome Vasojevići pobeđuju Klimente uz pomoć preostalog srpskog stanovništva i proteruju ih iz današnje oblasti Vasojevića u Budimlju, sela Pepića kod Murina.[2] Kasnije, tokom XVIII i XIX veka, ovi prostori su poprište žestokih borbi između Osmanlija sa jedne strane, i Vasojevića i preostalog srpskog stanovništva sa druge strane, koje su Vasojevići nazivali Srbljacima.[2] Neretko su se dešavali i manji okršaji između samih Vasojevića i okolnih plemena, kao i kod drugih brdskih plemena, te i Vasojevića i Srbljaka.[5]

Vasojevići i Bratonožići su pomogli Kučima da se odbrane u sva tri naleta Sulejman-paše Skadarskog, koji je sa poprilično brojnijom vojskom koju su potpomogli arbanaške paše iz Metohije i sa severa Albanije, napadao Kuče u periodu 1687. i 1688. godine.[15]

Period od XVIII veka[uredi | uredi izvor]

Tokom ovog perioda, dolazi do intenziviranja borbe Vasojevića i ostalog srpskog stanovništva tih krajeva sa jedne, i Osmanlija i muslimanskih Arbanasa sa druge strane. Vasojevići uspevaju manje da se prošire na račun Osmanlija.[5][15] O sukobu koji su imali sa Osmanlijama, svedoči i to da su Vasojevićka sela masovno bila paljena, a i da je veoma mali broj Vasojevića prešao na islam.[15] U periodu Austrijsko-turskih ratova sa početka XVIII veka, i vladavine crnogorskog vladike Danila, Vasojevići i Kuči, kojima su se pridružili i arbanaški Klimenti, su organizovali zajednički pohod ka Pešteru, u pokušaju da se probiju do Šumadije. Prema narodnim pesmama, za vođu Vasojevića je izabran Batrić Rajković, a za vođu ustanika je izabran tadašnji guvernator Brda, vojvoda Radonja iz Kuča. Uspeli su da opustoše određena turska mesta i postigli su određene uspehe. Prema spomenutim pesmama, na Pešteri su se sreli sa određenim madžarskim vojvodom, koji je, ljubomoran na te uspehe, uspeo da otruje vojvodu Radonju nakon čega je ustanak propao. Ipak, ono što je istorijski poznato jeste da su tada Austrijanci bili poraženi i primorani na povlačenje, a nakon toga brdska plemena, a posebno Vasojevići, masovno nastradali od Osmanlija koje su popalile njihova sela i pobile veliki broj njih. Tada je Hodža-verdipaša Mahmudbegović bio zapažen na veoma lošem glasu među tamošnjim hrišćanima, jer ih je ubijao i ostavljao da umiru u njegovim tamnicama u Skadru i Peći. Nakon toga, oni su se povukli nazad ka svojoj matici u Lijevoj Rijeci, ali su se posle ponovo naselili u krajeve iz kojih su se povukli.[15]

Godine 1789, Vasojevići su zajedno sa ostalim srpskim plemenima sa današnje Crne Gore, poslali pismo Rusima, u kojima su naveli da su oni srpski klanovi, odnosno plemena, pravoslavne veroispovesti.[16]

Početkom XIX veka postaju aktivni u Vasojevićima iguman manastira Đurđevi Stupovi, Mojsije Zečević, glavna ličnost u Vasojevićima tog perioda, kao i Nikole „Konsula“ Vasojevića (1797—1844), tada titularnog kneza u Vasojevićima koji je službovao kao diplomata više evropskih zemalja. On je poznat po svom neuspešnom projektu osnivanja Kneževine Homlije, nezavisne državice između tadašnje Mitropolstva Crne Gore i ustaničke Srbije. Ta država bi obuhvatala srpska i albanska plemena, gde bi on bio njihov vođa. Ipak, kako su zapadne zemlje gde je službovao neblagodno gledale na pravoslavnu Rusiju, ponudio je njima savezništvo, a rimskom papi prelazak stanovništva buduće države na katolicizam. Zbog oboga, a i zbog svoje prevrtljivosti nije naišao na ozbiljniju podršku, među evropskim vladarima, a ni među Vasojevićima koji su težili ujedinjenju srpskog naroda. Time je došao u sukob sa Mojsijem Zečevićem i Petrom II Petrovićem Njegošem te je ubijen u Donjem Zagaraču gde je i sahranjen.[2]

Tokom sredine XIX veka, izbile su neke od najžešćih borbi Vasojevića sa Osmanlijama, ali sada su Vasojevići već postali brojnije i snažnije pleme koje je uspelo bolje da potpomogne ostala plemena. Tako su u vreme napada Omera-paše na Crnu Goru, u tom periodu, sa Cetinja pozvali vojvodu Miljana Vukova sa Lijeve Rijeke da ode u pomoć Piperima, što je on i učinio. U drugoj polovini XIX veka, došlo je do krštenja poturčenjaka u Vasojevićima.[15] Crnogorski godišnjak "Orlić" za 1866. godinu donosi tekst "Krštenje poturčenjaka u Vasojevićima od 1825 do 1857" u kojem između ostalog piše i jedna od verzija predanja da brdska i arbanaška plemena imaju zajedničkog pretka Srbina, za koje se ispostavilo da nije tačno: "...u Gornjijem i Donjijem Vasojevićima ima oko 1800 kućah sve samijeh Srbalja i srpskijeh junakah... Tako se i u Crnu Goru iz Dalmacije dosele tri brata: Ozdro, Vaso i Hoto. Ozdro se naseli u Čevu u katunskoj nahiji, od koje se narode današnji Ozdrinići, među kojijema je prva porodica Vukotići... A Vaso ode pod planinu Kom, te se nastani u selu Nožici... A Hoto se naseli više Humskoga blata u Arbaniji mjestu među Klimentima i Kastratima, od kojega se narode sadašnji Hoti. Od njih se neki isturče, a neki... pređu u rimsku crkvu u ono vrijeme, kando i drugi srpski mlogi plemići vjerom prevrnuše...".

To je takođe period žestokih bitaka Crnogoraca sa skadarskim, podgoričkim, nikšićkim i grahovskim pašama. Tada su Osmanlije formirale snažnu vojsku koja je počinila velika zverstva po Polimlju, što je ostalo duboko zapamćeno u tamošnjem narodu, a time i Vasojevićima. Oni su tada pružili zbog toga žestok otpor, ali nisu prošli tada dobro ni oni ni Osmanlije. Zbog toga, 1859. godine, Vasojevići u Velikoj i ostali kapetani u Polimlju sakupljaju vojsku i kreću u veliku bitku na Bihoru protiv Osmanlija, gde im nanose velike poraze. U tom periodu, Vasojevići se proglašavaju sastavnim delom knjaževine Crne Gore. Ti kapetani i turski porazi su ostali dobro zabeleženi i opevani u narodnim pesmama tih krajeva. Nakon toga, oni su pojačali svoju tradiciju kao dobra veza između tadašnje Srbije i Crne Gore, i rado su prelazili u Srbiju, kako su tada govorili, "pitomu i bratsku Šumadiju" i "Srbiju, zemlju slavnu". Zbog siromaštva i velike nesigurnosti i bitaka, često su se i iseljavali u te krajeve.[15]

Radomir Vešović u prelasku reke Lim oktobra 1912.

Oko leta 1877. godine, Osmanlije su pripremile poprilično velike snage i ponovo napali Crnu Goru. To je period Crnogorsko-turskog rata koji je trajao od 1876. do 1878. godine. Tada su pripremili čak 20 bataljona regularne turske vojske, kao i dobrovoljačke snage Ali-bega Gusinjskog sa tamošnjim islamizovanim Albancima, što je veliki broj vojnika koji se šalje na jedno pleme. Ti vojnici su veliki zulum napravili u Vasojevićima i opustošili njihova sela. Tada je spaljen manastir Đurđevi Stupovi, a narod donjih Vasojevića se dao na velike zbegove. Svi koji su mogli da učestvuju u bitkama, ostali su da brane te prostore sa zastarelom municijom iz prethodnih bitaka. Ipak, zahvaljujući dobro organizovanom otporu, Vasojevići su uspeli u nizu bitaka da nanesu poraze Osmanlijama, poput onog u boju na Bukovoj Poljani. Posle neuspeha u tom boju, Osmanlije su se prebacile u napad na Moraču, ali su im tamo Vasojevići sa Moračanima naneli katastrofalan poraz u kome su izgubili mnogo ljudi. Nakon toga, Mehmed-Ali-paša se povlači u Kolašin, a ubrzo biva prebačen na ruski front u Bugarskoj. Posle te bitke, Vasojevići su učestvovali i u napadu crnogorske vojske na Bar kojeg su uspeli da oslobode početkom 1878. godine, a te godine konačno odlukama Berlinskog kongresa, Plav i Gusinje su dodeljeni knjaževini Crnoj Gori. Te godine je formirana Prizrenska liga, a Arbanasi u Gusinju i Plavu su uz pomoć turskih oficira, pripremili veliku vojsku protiv Crnogoraca. Na njih je poslat vojvoda Marko Miljanov, koji je imao Vasojeviće u vojsci, ali zbog dosta brojnijeg neprijatelja, a i samih rivalstava unutar crnogorske vojske, izgubili su bitku na Novšiću. Gusinje i Plav su ostali van Crne Gore. Nakon 1880. godine su se konačno bitke stišale, ali su se još uvek dešavali okršaji između Vasojevića i Arnauta na granici.[15]

U vreme Balkanskih ratova, Vasojevići su dali veliki doprinos crnogorskoj vojsci, kao i njihovi komandanti Lakić Vojvodić, brigadir Avro Cemović sa generalom Vukotićem. Berane je oslobođeno od Turaka upravo 1912. godine.[17] Branili su Crnu Goru i u Prvom svetskom ratu, a njihov general Radomir Vešović je bio i ministar vojni Crne Gore.[15]

Vasojevići su kao izrazito srpski orijentisano pleme, žestoki pobornici ujedinjenja Srbije i Crne Gore, te su bili na strani Bjelaša za vreme događaja Podgoričke skupštine 1918. godine. Kasnije su masovno podržali i dali mnoge pripadnike Jugoslovenske vojske u otadžbini.[2]

Kultura i život[uredi | uredi izvor]

Vasojevići su bili pretežno stočarsko pleme, sa uređenom društvenom organizacijom i mnogim narodnim običajima. Često su se držali dosta zatvoreno, u odnosu na okolno stanovništvo, ali su sa time postepeno tokom vremena prestajali.

Narodno stvaralaštvo[uredi | uredi izvor]

Vasojevići su baštinici velikog broja epskih i lirskih narodnih pjesama nastalih u samom plemenu, od kojih mnoge nijesu ušle u Vukove zbirke narodnih epskih pjesama, ali ni u neke druge. Po prvi put ove pjesme su sakupljene i sabrane na jednom mjestu tek u 20. vijeku. Među njima je poseban dragulj ciklus starih pjesama o Svetom Alesendru i bugarštica Car Šćepan na Komovima. Takođe su izvanredne ljepote epske deseteračke pjesme o Nemanjićima, Jeleni Balšić, Vasojević Stevu, Nikoli Altomanoviću, Milošu Bjelomuževiću i mnogim drugim istorijskim ličnostima.

Zakoni, uređenje i običaji[uredi | uredi izvor]

Vasojevići su, kao pleme, imali uređenu društvenu organizaciju. Postojali su plemenski glavari koji su bili predstavnici plemena, kao i skupština na kojoj su se donosile bitne odluke vezane za borbe, kazne, saradnju sa drugim plemenima i slično. Glavari su bili veoma poštovani, jer su često na uštrb svojih poslova, radili bitne poslove po pleme. Zbog toga su predstavljali pleme, i uvek sedeli prvi na okupljanjima. Globe su bile njima davane, ali su se uzimale veoma malo ili retko. Ugovore su donosili predstavnici bratstava, a često su odluke bile pisane ili nepisane. Unutrašnjim uređenjem su upravljali običaji koji su se poštovali. Na primer, kupovina zemljišta se odvijala usmeno, a ne pismeno. Vodilo se računa da time budu pokrivene mnoge stvari - od osnivanja katuna, preko toga gde može stoka da se ispaše, a fokus na stočarstvo je bio jasan, jer su se zbog terena time najviše bavili.[18]

Takođe je u plemenu postojao sud, na kome se sudilo prestupnicima. Presude, koje su se zvale i setencije, bile su zapisivane od strane prisutnih sveštenika i uvek su bile važeće. Sud je bio narodni i uvek je sudio u plemenu po njihovim običajima koji su se veoma poštovali. Broj sudija se uvek birao u odnosu na problem i broj učesnika u procesu. Odluke sudstva su se uvek poštovale i brzo sprovodile. Postojao je i sud kmetova koji se bavio manjim problemima vezanim za posebna sela. Ako bi u parničnom postupku nedostajali dokazi, učesnici su nekada mogli da se pozovu na zakletvu pred Bogom, o kojoj se strogo vodilo računa da bude istinita. Kazne su bile različite za različite prestupe, a kamenovanje je izricano i izvršavano samo ako se radi o zaista velikom prestupu koji je zatekao osudu velikog broja pripadnika plemena.[18]

Glavni članak: Vasojevićki zakon

Neki vasojevićki narodni običaji su postojali veoma dugo, ali nisu bili zapisani, sve dok ih iguman Mojsije Zečević nije kodifikovao u poznati Vasojevićki zakon u 12 tačaka.[19] Time su Vasojevići postali poznati kao jedino srpsko pleme, koje je imalo svoj sopstveni zakon.[2]

Vasojevići su veoma negovali srpsku pravoslavnu veru, ali i običaje poput gostoprimstva o čemu su veoma vodili računa. Gostoprimstvo su često zvali i poštenje. Osim toga, imali su bogate svatove i dosta narodnih pesama. Takođe, vodili su računa o svadbama, gde su često brakovi unapred bili ugovarani, a svatovi birani u kućama mladoženje. Ranije je bilo od 12 do čak i 40 svatova na svadbama. Na teritoriji plemena se nalaze i mnoge crkve Srpske pravoslavne crkve, kao i manastiri, poput manastira Đurđevi Stupovi iz 1213. godine, manastira Šudikovo iz 1219. godine i drugi.[18][20][21]

Manastir Đurđevi Stupovi kod Berana

Krsna slava Vasojevića je Aranđelovdan. Osim toga, slavili su se i drugi značajni praznici koji su okupljali Vasojeviće, a i pripadnike drugih srpskih plemena koji su dolazili u goste na slavlja, poput Božića i Badnje večeri, Bogojavljenja, Savindana, Đurđevdana, Spasovdana i Petrovdana.[2][18]

Prilikom podizanja nove kuće u Vasojevićima, domaćin je obično zvao mobu, gde se trudio da što bolje dočeka radnike na mobi. To su bili obedi poput svečanog ručka ili večere. Na mobu da se gradi kuća, svako se rado odazivao. Učestvovali su u dizanju temelja kuće, nakon čega su se radili zidovi i ostali elementi.[18]

Što se tiče narodne nošnje, ona je dosta imala uticaja zbog okolnog stanovništva, te su imali slične nošnje ostalim Brđanima, Starosrbijancima, ali i Arnautima, što je očekivano, jer su živeli u njihovoj blizini i nabavljali materijale od istih nabavljača. Tokom vremena, u Polimlju se izdvojio poseban tip vasojevićke nošnje. Tokom XIX veka je postepeno nestajala tadašnja vasojevićka nošnja, koja je bila izrađena u muškim džamadanima i čakširama od belog sukna i dugim crnim kabanicama. Često su se nosile takozvane struke sa dugim suknenim polama sa šarama i resama, a zbog geografskog položaja i materijala koji se odatle mogao nabaviti, i skadarski jeleci. Za razliku od muške, ženska nošnja je bila daleko raznovrsnija i bogatija, sa starim srpskim elementima i nacionalnim motivima u ukrasima.[18]

Odnosi Vasojevića sa okolnim stanovništvom[uredi | uredi izvor]

Vasojevići su okolno stanovništvo u Polimlju prozvali Srbljacima i Ašanima, mada postoje ideje da je taj naziv zapravo postajao i ranije. Kao i kod drugih brdskih plemena, često se dešavalo da određena bratstva ili plemena, okolno stanovništvo gledaju kao pripadnike koji su manje značajniji od njih. Tako su i Vasojevići radili sa okolnim stanovništvom koje su zatekli u Polimlju. Srbljake su često smatrali za manje Srbe od sebe, podložnim turskim uticajem. Često su se dešavali i sukobi između Vasojevića i tog stanovništva koji su bili zbog različitih krađa ili okršaja koje su Vasojevići pravili sa njima. Time su se oni dosta manje mešali sa drugim bratstvima, za razliku od ostalih srpskih plemena. Jedino su se Šekularci utopili u njih, kao i nekoliko drugih manjih bratstava. Ipak, sa snažnijim bratstvima, Vasojevići su često ulazili u dobre odnose. Takođe, kasnije su često zajedno ulazili u bitke protiv Osmanlija, čime je došlo kasnije do međusobnog zbližavanja između ove dve populacije, koje je kulminiralo u XIX veku i zajedničkim borbama sa Osmanlijama za oslobođenje tamošnjeg srpskog stanovništva.[4][18]

Što se tiče okolnih plemena, Vasojevići su uglavnom imali dobre odnose. Izrazito su dobri bili sa Kučima, ali su se često dešavali manji pogranični okršaji sa Brskutom (delom Kuča i Bratonožića) oko ispaše stoke, a bilo je i sličnih slučajeva kao sa Srbljavcima.[18]

Predanja o poreklu[uredi | uredi izvor]

Kao što je spomenuto, postoje različita predanja o poreklu, zabeležena kod Vasojevića. Vasojevići su smatrali da potiču od samih Nemanjića, a glavno predanje je bilo da je neki njihov potomak, Stevo Vasojević, učestvovao u Kosovskoj bici, a onda se povukao u Hercegovinu, a odatle njegov potomak Vasoje, a u nekim predanjima njegov sin Vaso, došao u Zetu.[2][18]

Druga predanja uključuju to da je Vaso imao braću od kojih su nastala ostala plemena, i srpska i albanska.[2] Ipak, za ovo predanje se zna da nije tačno, a nastalo je kao posledica naknadnog zbraćivanja sa ostalim plemenima koja su im bila saborci. Takođe, i samo to predanje ima različite, i često suprotstavljene verzije.

Vasojevićka nahija[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Vasojevićka nahija

Vasojevići su jedino brdsko pleme u Crnoj Gori, po kojem je neka nahija dobila ime.[2]

Rodovi i bratstva[uredi | uredi izvor]

Prema narodnom predanju, Vaso, osnivač plemena, je imao tri sina: Rajo, Novak i Mijoman. Od njih su nastali vasojevićka bratstva Rajovići, Novakovići i Mijomanovići. Ovo su najbrojnije grupe u Vasojevićima i čine najveći deo Vasojevića. Vasojevići su poprilično homogeni, posebno u svojoj matici, sa veoma malo drugih bratstava. Rajevići su najbrojnija grupa, a od Rajovih sinova Đura, Dabete i Uglješe potiču Lopaćani, Dabetići i Kovačevići. Svaka od tih osnovnih grana se deli na veliki broj bratstava koja pre svega naseljavaju naseljavaju plemensku teritoriju Vasojevića, ali i brojne druge oblasti u Crnoj Gori, Srbiji (posebno u Metohiji) i Bosni i Hercegovini.[2][22]

Među Lopaćanima su poznata bratstva i porodice Raketići (Popovići), Čukići, Đukići, Folići, Miloševići (od kojih je i nekadašnji predsednik SRJ Slobodan Milošević), Bojovići (od kojih je poznati srpski vojskovođa iz Prvog svetskog rata Petar Bojović), Neradovići, Raičevići, Golubovići, Lalevići, Lalići (od kojih je poznati pisac iz Crne Gore, Mihailo Lalić), Novovići, Ivanovići, Vešovići, Vukičevići, Labani (za koje postoji i jedno predanje da navodno izvorno nisu od Vasojevića), Kastratovići, Đurovići, Đurišići, Obadovići, Katanići, Dedovići, Lekići, Đinovići, Milovići mnogi drugi.[2][22]

Od Novakovića su poznata bratstva i porodice Milikići, Radevići, Račići (od kojih je Puniša Račić), Ćulafići, Radunovići-Limanjci, Babovići, Vujovići, Kočanovići i mnogi drugi.[2][22]

Što se tiče Mijomanovića, od njih su Rabljeni, Joksimovići, Mališići, Zečevići (od kojih je Mojsije Zečević), Maslovarići, Dubaci, Stijovići, Jovovići, Lazovići (od kojih je poznati srpski glumac Danilo Lazović), Bojići i drugi.[2][22]

Među Vasojevićima postoje i grane za koje nije utvrđeno od koga potiču, kao i grane koje potiču od prethodnih populacija koje su se utopile u Vasojeviće, poput Radenovića, Veličana, Šekularaca. Među njima su Jovanovići, Pavlovići, Ojići, Vidakovići, Jankovići, Vukašinovići i drugi.[2][22] Vasojevići su se dosta iseljavali u krajeve Metohije, Gornje Morače, Nikšićke Župe, Poljima Kolašinskim i Bihora.[2][23]

Poznate ličnosti[uredi | uredi izvor]

Srpski vojvoda Petar Bojović

Postoje mnogobrojne ličnosti koje su rođene ili su poreklom iz Vasojevića ili potekle sa njihove plemenske teritorije.

Milica Vojvodić rođena Pavićević, baka Crnogorske kraljice Milene Petrović Njegoš rođene Vukotić po kojoj su Pavićevići od Vasojevića u srodstvu sa dinastijama Petrović-Njegoš, Karađorđević, Romanov, Savoja i Bagenberg.

Mnoge poznate ličnosti su rodom ili poreklom iz Vasojevića kao: Karađorđe za koga se utvrdilo da je dalje poreklom iz određenih srpskih bratstava iz Zete, iguman Mojsije Zečević, knez Nikola Milošević Vasojević, vojvoda Petar Bojović, vojvoda Petar Jokić (iz Prvog srpskog ustanka), četnički komandant Đorđije Lašić, vojvoda Momčilo Đujić, Mihailo Lalić, Slobodan Milošević, prof. dr Svetozar Stijović, poznati kompozitor Milutin Popović Zahar (Vidovdan), poznata glumica Mila Jovović, srpska teniserka Jelena Janković, prof. dr Miljan Mojašević, dr Divna Veković, Ljiljana Popović, književni prevodilac i pojac duhovne i tradicionalne muzike i drugi. Takođe, iz Vasojevića je i Aleksandar Lekso Saičić, kapetan crnogorske vojske koji je učestvovao u Rusko-japanskom ratu 1904–1905. godine, gde je ostao upamćen po dvoboju u kojem je pobedio japanskog ratnika. Sablja kojom je pobedio japanskog ratnika se i danas čuva u Vojnom muzeju u Moskvi.[24]

Holivudska glumica Mila Jovović

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b v g d đ Vešović, Radoslav Jagoš (1935). Pleme Vasojevići. Državna štamparija u Sarajevu. str. 3—32. 
  2. ^ a b v g d đ e ž z i j k l lj m n nj o p r s t ć u Vukićević, Ivan (2018). „Rod Vasojevića”. Poreklo. Pristupljeno 25. 2. 2019. 
  3. ^ a b v g Lalević, Bogdan; Protić, Ivan (1905). Vasojevići u turskoj granici, Naselja srpskih zemalja (knjiga 3), Srpski etnografski zbornik (knjiga 6). Beograd: Srpska Kraljevska Akademija. str. 695—732. 
  4. ^ a b v g d đ e Lutovac, Milisav (1967). „Bihor i Korita – antropogeografska istraživanja, Naselja i poreklo stanovništva (knjiga 40),”. Srpski etnografski zbornik. Beograd: Srpska akademija nauka i umetnosti. knjiga 81. 
  5. ^ a b v g d đ e ž z i j k l lj Vešović, Radoslav Jagoš (1935). Pleme Vasojevići. Državna štamparija u Sarajevu. str. 73—276. 
  6. ^ Tomanović 2018, str. 482..
  7. ^ a b Erdeljanović, Jovan (1907). Kuči, Bratonožići i Piperi. Državna štamparija Kraljevine Srbije - Srpski etnografski zbornik. 
  8. ^ a b v g d đ e ž z i Đurđev, Branislav (1984). Postanak i razvitak brdskih, crnogorskih i hercegovačkih plemena. Podgorica (Titograd): Crnogorska akademija nauka i umjetnosti. 
  9. ^ Stareţu, Ştefan (2015). „MEDIEVAL NAME AND ETHNICITY: SERBS AND VLACHS””. BALCANICA POSNANIENSIA. XXII/1 (IUS VALACHICUM I). 
  10. ^ a b Ćirković, Sima (2004). Srbi među evropskim narodima. Equilibrium. 
  11. ^ Vukićević, Ivan (2017). „Rodovi slovenskog i germanskog porekla u Crnoj Gori”. Poreklo. Arhivirano iz originala 11. 08. 2020. g. Pristupljeno 25. 2. 2019. 
  12. ^ Babić, Nebojša (2018). „Poreklo i bratstva plemena Nikšića”. Pristupljeno 25. 2. 2019. 
  13. ^ Bolica, Marijan (1614). Opis skadarskog sandžaka 1614. godine. 
  14. ^ a b Dašić, Miomir (2011). VASOJEVIĆI OD POMENA DO 1860. Nikšić: Matica srpska - Društvo članova u Crnoj Gori, Odjeljenje za istoriju. 
  15. ^ a b v g d đ e ž z Vešović, Radoslav Jagoš (1935). Pleme Vasojevići. Državna štamparija u Sarajevu. str. 275—316. 
  16. ^ Dimitrije-Dimo Vujovic, Prilozi izucavanju crnogorskog nacionalnog pitanja /The Research of the Montenegrin Nationality/ (Niksic: Univerzitetska rijec, 1987), p. 172.
  17. ^ „O Beranama”. Opština Berane. Arhivirano iz originala 28. 02. 2019. g. Pristupljeno 27. 2. 2019. 
  18. ^ a b v g d đ e ž z Vešović, Radoslav Jagoš (1935). Pleme Vasojevići. Državna štamparija u Sarajevu. str. 318—417. 
  19. ^ „Vasojevićki zakon u 12 tačaka”. rastko.rs. 
  20. ^ „Manastir Šudikovo”. Eparhija Budimljansko-Nikšićka. Pristupljeno 26. 2. 2019. 
  21. ^ „Manastir Đurđevi Stupovi”. Eparhija Budimljansko-Nikšićka. Pristupljeno 26. 2. 2019. 
  22. ^ a b v g d Vešović, Radoslav Jagoš (1935). Pleme Vasojevići. Državna štamparija u Sarajevu. str. 178—275. 
  23. ^ Vukićević, Ivan (2012). „Bratstva i podgrupe Vasojevića”. Poreklo. Pristupljeno 7. 8. 2019. 
  24. ^ Babac, Dušan; Vasić, Čedomir; Marković, Miladin. Crnogorska vojska 1896—1916. Beograd. 
  25. ^ „Mila Jovović peva zanimljive pesme”. Glas Javnosti. Pristupljeno 26. 2. 2019. 
  26. ^ „Poreklo prezimena Jovović”. Poreklo. Pristupljeno 26. 2. 2019. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Васојевићи&oldid=27553018”