Desrbizacija

Dodaj veze
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Ovaj članak je deo serije o Srbima
Srbi
Srpska kultura
Srbi po teritorijama
  • Autohtone zemlje
Podgrupe i srodni narodi
Srpske zemlje
Srpska pravoslavna crkva
Srpski jezici i narečja
Istorija

Desrbizacija ili rasrbljivanje odnosno denacionalizacija Srba je proces pojedinačnog ili kolektivnog gubljenja etničkog, odnosno nacionalnog identiteta Srba.[1] Tokom istorije, desrbizacija je vršena u dva osnovna oblika: putem prevođenja pojedinaca ili grupa iz srpskog etničkog korpusa u etnički korpus nekog drugog naroda (na primer, desrbizacija putem mađarizacije), ili u obliku odvajanja delova srpskog naroda radi stvaranja posebnih nacija (na primer, desrbizacija putem crnogorizacije).

Istorija[uredi | uredi izvor]

Hrvatski političar srpskog porekla Ante Starčević (1823-1896), ideolog desrbizacije i hrvatizacije Srba u Hrvatskoj i Slavoniji
Austrougarski političar mađarskog porekla Benjamin Kalaj (1839-1903), glavni ideolog stvaranja posebne „bosanske” odnosno „bošnjačke” nacije

Tokom osmanske vladavine u srpskim zemljama, od kraja 14. do početka 20. veka, deo pravoslavnih Srba je, dobrovoljno ili prinudno, preveden na islam,[2] čime je otpočeo proces njihove akulturacije, koja je započinjala promenom vere, a nastavljala se prihvatanjem običaja svojstvenih drugoj kulturi.[3] Ovaj proces je bio posebno izražen na području Kosova i Metohije, gde je uporedo sa islamizacijom sprovođena i albanizacija.[4] Iako je deo islamizovanih Srba zadržao svest o srpskom poreklu i pripadnosti srpskom etničkom korpusu, vekovna akulturacija je tokom 19. i 20. veka, u vreme uspona nacionalnih pokreta, dovela do identitetskog otklona koji je nakon austrougarskog zaposedanja Bosne i Hercegovine (1878) upotrebljen kao sredstvo za sprovođenje posebnog političkog projekta u vidu stvaranja bošnjačke nacije.[5]

U južnim srpskim oblastima, nakon ukidanja Srpske patrijaršije (1766) došlo je do pokušaja helenizacije srpskih crkvenih ustanova od strane fanariota koji su upravljali Carigradskom patrijaršijom, što je u razdoblju od druge polovine 18. do početka 20. veka dovelo do mnogih loših posledica, prvenstveno nakon stvaranja Bugarske egzarhije, koja je postala sredstvo za sprovođenje desrbizacije i bugarizacije.[6] Intenzivna desrbizacija putem bugarizacije sprovođena je u istočnim i južnim srpskim oblastima za vreme bugarske okupacije tokom Prvog svetskog rata, u razdoblju od 1915. do 1918. godine, a zatim ponovo tokom Drugog svetskog rata, u razdoblju od 1941. do 1944. godine.[7]

U isto vreme, na područjima pod habzburškom vlašću, desrbizacija je od početka 16. do početka 20. veka takođe sprovođena putem preveravanja pravoslavnih Srba i njihovog preobraćivanja na rimokatoličku veru, usled čega je dolazilo do njihove postepene akulturacije i mađarizacije (u oblastima Ugarske), odosno hrvatizacije (u oblastima Hrvatske i Slavonije).[8] Jedan od najizrazitijih primera desrbizacije putem unijaćenja i hrvatizacije predstavlja odnarođivanje žumberačkih Srba.[9]

Politika desrbizacije, odnosno denacionalizacije Srba poprimila je genocidne razmere za vreme Drugog svetskog rata (1941-1945), kada je ustaški režim na području Nezavisne Države Hrvatske sprovodio antisrpsku politiku po kojoj je jednu trećinu Srba trebalo pobiti, drugu trećinu proterati, a preostalu trećinu pokatoličiti i pohrvatiti.[10] Radi što brže desrbizacije i pohrvaćivanja preostalih Srba, ustaški režim je početkom 1942. godine stvorio i takozvanu Hrvatsku pravoslavnu crkvu.[11] U isto vreme, na području Bačke i Baranje,[12] mađarske okupacione vlasti su sprovodile sličnu politiku denacionalizacije Srba, putem mađarizacije.[13]

Politika desrbizacije sprovođena je i na području Crne Gore, nakon okupacije u Drugom svetskom ratu (1941), kada su saradnici okupatora, predvođeni Sekulom Drljevićem, pokušali da stvore Nezavisnu Državu Crnu Goru kao kvazi-nacionalnu državu "crnogorskog" naroda.[14] Ista politika je nastavljena i za vreme komunističke vlasti u Jugoslaviji. U razdoblju između dva svetska rata, Kominterna se u svojim programskim dokumentima zalagala za razbijanje tadašnje Kraljevine Jugoslavije i stvaranje posebne crnogorske nacije, tako da je istovetan stav zauzela i Komunistička Partija Jugoslavije.[15] Glavni zagovornik desrbizacije u Crnoj Gori bio je crnogorski komunista Milovan Đilas, koji je odlučno zastupao stav o samobitnosti crnogorske nacije, u čemu su ga otvoreno podržavali Edvard Kardelj i Josip Broz Tito.[16] Nakon uspostavljanja komunističke vlasti (1944-1945) i stvaranja Narodne Republike Crne Gore kao federalne jedinice u sastavu nove Jugoslavije (1945), komunistički režim je ozvaničio posebnu crnogorsku naciju, čime je postavljena osnova za organizovano sprovođenje procesa desrbizacije i crnogorizacije.[17] Ideološku osnovu desrbizacije u Crnoj Gori postavio je Milovan Đilas, koji je u svojim programskim člancima iz prvih poratnih godina zastupao tezu o istorijskoj posebnosti "crnogorske" nacije.[18]

Slična politika je nakon Drugog svetskog rata sprovođena i na području novostvorene Narodne Republike Makedonije, gde je komunistički režim u sklopu antisrpske politike izazvao crkveni raskol, stvorivši posebnu Makedonsku pravoslavnu crkvu[19], i tako stvorio osnov za stvaranja makedonske nacije i dalju desrbozaciju prostora novoformirane Socijalističke Republike Makedonije.

U savremenom dobu, individualna desrbizacija je prisutna u srpskoj dijaspori, a ogleda se u postepenom gubljenju etničkog, odnosno nacionalnog identiteta putem akulturacije, odnosno postepenog prihvatanja stranih kulturnih i identitetskih obeležja. Postepena desrbizacija je u savremenom društvu dodatno podstaknuta procesom sveopšte globalizacije.[20]

Terminologija[uredi | uredi izvor]

Hrvatski ustaški poglavnik NDH Ante Pavelić, ministar Andrija Artuković i mitropolit Germogen Maksimov, poglavar nepriznate "Hrvatske pravoslavne crkve"
Crnogorski separatista Sekula Drljević (1884-1945), zagovornik desrbizacije u Crnoj Gori (1941)
Crnogorski komunista Milovan Đilas, glavni ideolog desrbizacije u Crnoj Gori

U literaturi i publicistici na srpskom jeziku, pored pojma desrbizacija (ili desrbiziranje,[21] odnosno desrbizovanje),[22] u istovetnom značenju se upotrebljava i pojmam rasrbljivanje[1] (ili rasrbljavanje),[23] kao i izraz odnarođivanje Srba[9] (ili odnarođavanje Srba),[24] odnosno izraz denacionalizacija Srba[7] (ili denacionaliziranje Srba,[25] odnosno denacionalizovanje Srba).[26]

U literaturi i publicistici na stranim jezicima, pored engleskog pojma deserbisation, odnosno deserbization, takođe se uoptrebljavaju: na nemačkom jeziku - pojam deserbisierung,[27] na francuskom jeziku - pojam deserbisation,[28] na italijanskom jeziku - pojam deserbizzazione,[29] na španskom jeziku - pojam deserbización,[30] na ruskom jeziku - pojam: deserbizaciя,[31] na bugarskom jeziku - pojam: desъrbizaciя,[32] na hrvatskom jeziku - pojam desrbizacija,[33] a slični pojmovi se upotrebljavaju i u literaturi na drugim jezicima.

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Raskolnik Dositej Stojković, po rođenju pravoslavni Srbin iz Smedereva i jerarh Srpske pravoslavne crkve, koji se 1967. godine samoproglasio za etničkog "Makedonca" i stao na čelo raskolničke "Makedonske pravoslavne crkve"
Crnogorski političar i separatista Milo Đukanović, glavni politički pokrovitelj desrbizacije u Crnoj Gori nakon 1997. godine

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b Čavoški 2011.
  2. ^ Selimović 2001, str. 163-181.
  3. ^ Selimović 2017, str. 119-138.
  4. ^ Radovanović 1998, str. 3-38.
  5. ^ Kraljačić 1987.
  6. ^ Šešum 2013, str. 73-103.
  7. ^ a b Rakić 1988, str. 55-59.
  8. ^ Gavrilović 1996b, str. 111-126.
  9. ^ a b Vukšić 2015.
  10. ^ Lukač 1988, str. 53-85.
  11. ^ Đurić 1989.
  12. ^ Mirnić 1967, str. 143-153.
  13. ^ Golubović 1987, str. 91-129.
  14. ^ Terzić 2000, str. 181-198. sfn greška: više ciljeva (2×): CITEREFTerzić2000 (help)
  15. ^ Dimić 2001, str. 285.
  16. ^ Bojković 2012, str. 109-111.
  17. ^ Veljko Đurić-Mišina (2011): Rasrbljavanje Crne Gore i crnogorčenje Srba
  18. ^ Đilas 1945, str. 3.
  19. ^ Puzović 1999, str. 155-173.
  20. ^ Anđelković 2018, str. 87-106.
  21. ^ Kostić 1961, str. 11.
  22. ^ Bošković 2013, str. 53.
  23. ^ Brborić 2001, str. 122-123.
  24. ^ Dedijer 1987, str. 240.
  25. ^ Jovanović 1938, str. 94.
  26. ^ Stojančević 1978, str. 56.
  27. ^ Transit: Europäische Revue, VII-VIII, 1994, 84.
  28. ^ L'évolution de l'espace yougoslave
  29. ^ La Questione del Kosovo: Tesi di laurea di Storia Contemporanea - Università di Bergamo 2015, 8.
  30. ^ Voces peregrinas: Los ciudadanos como constructores de paz, Bogota 1996, str. 334
  31. ^ Alekseй Timofeev, Istoki kosovskoй dramы, Moskva 1999, p. 65.
  32. ^ Bъlgarski ezik: Organ na Instituta za bъlgarski ezik pri Bъlgarskata akademiя na naukite, t. 30 (1980), p. 128.
  33. ^ Mira Šuvar, "Vladimir Velebit - svjedok historije", Zagreb 2001, str. 407

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Десрбизација&oldid=27674534”