Srbi u Ukrajini

Srbi u Ukrajini

Srpska zastava
Jovan Toboljski Jovan Šangajski Jevgenij Vučetić Mila Jovović Marko Dević Zlata Ognjević
Ukupna populacija
1.000
Regioni sa značajnom populacijom
uglavnom Kijev
Jezici
ukrajinski, ruski i srpski
Religija
pravoslavlje
Srodne etničke grupe
srpska dijaspora

Položaj nekadašnjih oblasti Nove Srbije i Slavenosrbije na mapi današnje Ukrajine

Vojnik Srpskog husarskog puka 1741. do 1761.

Srbi su na području današnje Ukrajine bili prisutni nekoliko vekova.

Prema jednom mišljenju, prapostojbina Srba, Bela Srbija, nalazila se na području današnje Ukrajine. Zbog osmanskih osvajanja srpskih zemalja, započele su seobe Srba, koje su trajale od 15. do 19. veka. Srbi su se najpre selili u Panonsku niziju, a od kraja 16. veka u Ukrajinu. Tamo su podizali naselja, kojima su davali svoje nazive, a učestvovali su i u oslobodilačkom pokretu Ukrajinaca protiv poljske vlasti.

U doba uspona Ruskog carstva, na poziv Petra Velikog, u prvim decenijama 18. veka, na prostore današnje Ukrajine dolaze brojni srpski dobrovoljci, od kojih je formiran Srpski husarski puk. Pedesetih godina 18. veka, u Rusko carstvo se preselio znatan broj Srba iz Habzburške monarhije, nezadovoljnih ukidanjem potiske i pomoriške Vojne krajine. Ovo se smatra najvećim migracionim pomeranjem Srba nakon Velike seobe. Pored Potisja i Pomorišja, ovaj migracioni pokret Srba u Rusko carstvo je zahvatio i šira srpska etnička prostranstva u Panonskoj niziji i na Balkanu.

Za preseljene Srbe su na teritoriji Ruskog carstva, na području današnje Ukrajine, formirane dve posebne teritorije, Nova Srbija (postojala od 1752. do 1764) i Slavenosrbija (postojala od 1753. do 1764). U te oblasti je tada naseljeno preko 50.000 Srba. Srbi su naseljima u Novoj Srbiji davali imena iz starog zavičaja u Panonskoj niziji. Smatra se da su Srbi, izgradnjom naselja, vojnih objekata, saobraćajnica, organizovanjem privrede, trgovine, zanatstva, zemljoradnje i stočarstva postavili temelje za razvoj ovih delova današnje Ukrajine.

Ruski dvor je, međutim, doseljavanje Srba video kao epizodu u ostvarivanju strateških ciljeva za prodor prema jugu, tako da su Nova Srbija i Slavenosrbija ubrzo ukinute, a Srbi su se vremenom utopili u Ukrajince i Ruse.

Intenzivno naseljavanje Malorusa, u dve srpske oblasti u Ukrajini dovelo je vrlo brzo u 19. veku do nestanka etničkih Srba. Prema jednoj statistici iz 1862. godine još je bilo 1.000 Srba na tom prostoru. A početkom 20. veka – 1900. godine u Herskonskoj županiji – u Novoj Srbiji se više uopšte i ne pominju Srbi.

U Kijevu 1899. godine mlada Srpkinja, kći sveštenika Kosara Milenković je završila školovanje u tamošnjem Ljevašovskom institutu. Za odličan uspeh tokom pohađanja te ustanove dobila je zlatnu medalju. Istovremeno je izabrana za nastavnicu tog instituta i postala ruska državna pitomica koja još treba da završi jednogodišnji pedagoški kurs.

Značajan lokalitet okupljanja Srba na tlu današnje Ukrajine bila je, tokom 19. i početkom 20. veka, Odesa, grad na Crnom moru. U ovoj brojnoj srpskoj koloniji otvoren je Konzulat Kraljevine Srbije, a osnovano je i Srpsko dobrotvorno društvo.

Znameniti Srbi u Ukrajini

• Sveti Jovan Tobolski, sibirski misionar i svetitelj
• Petar Popović Tekelija, general
• Jovan Albanez, pukovnik
• Jovan Horvat, pukovnik
• Jovan Šević, pukovnik
• Sofronije, kaluđer
• Simeon Piščević, kapetan
• Jovan Riznić, trgovac
• Atanasije Gereski, stekao bogatsvo u Odesi, osnivač Atanaseuma
• Dimitije Maksimović Knjažević, prvi predsednik Odeskog društva istorije i drevnosti
• Platon Simonović, državni savetnik u Odesi
• Filip Lučić, gradonačelnik Odese
• Jovan Šangajski, episkop i svetac
• Jevgenij Vučetič, vajar i umetnik
• Mila Jovović, glumica
• Zlata Ognjevič, pevačica
• Marko Dević, fudbaler
• Vladimir Dišljenković, fudbaler
• Dragan Stanojević, biznismen, osnivač i predsednik prve srpske zajednice "Sveti Sava" u Ukrajini sa sedištem u Dnjepropetrovsku i predsednik Skupštine dijaspore i Srba u regionu (Republike Srbije)

Profesori na Univerzitetu u Harkovu

• Atanasije Stojković, dekan Odseka fizičko-matematičkih nauka i rektor Harkovskog univerziteta
• Andrej Dudrović, rektor Harkovskog univerziteta
• Teodor Filipović, profesor Rimskog prava
• Mihailo Filipović
• Gligorije Trlajić, profesor prava

Studenti Duhovne Akademije u Kijevu

• Jovan Rajić, istoričar, pisac i pedagog
• Makarije Petrović, arhimandrit manastira u Tveru
• Živojin Žujović, publicista i prvi srpski socijalistički ideolog
• Svetolik Ranković, pisac iz perioda realizma

Užgorod

U gradu je za vreme Jozefinske reforme bilo izvestan broj bogatih Srba, koji su imali potrebu da sagrade pravoslavni hram. Prilika da se dobije dozvola iskrsla je iznenada. Kada je u drugoj polovini 18. veka austrijski car Josif II obilazio državu, kao general konačio je u Ungvaru kod jednog domaćina Srbina. Mada ga je pitao da li ima neku želju, domaćin nije ništa tražio. Međutim po odlasku Josifovom, čuli su za to drugi Srbi meštani i pojurili na konjima da stignu prestolonaslednika. On im je na licu mesta pismenim rešenjem dozvolio da grade pravoslavnu crkvu u mestu. Tako je podignuta crkva i počeo je da služi sveštenik, iz crkvenog fonda još 3.200 f. kapitala. Sa godinama je broj Srba opadao a crkva opadala pa je oko 1850. godine krenula akcija opravke. Najviše je dala plemićka porodica ot Ćerečki, čiji je član Đorđe živeo u Vesprimu, i opština Miškolc. Jedan član te porodice Mihail, stanovnik Ungvara bio je 1860-1861. godine pretplatnik srpskog lista "Srbski dnevnik" u Novom Sadu.

Broj pravoslavnih Srba u Ungvaru (po podacima za istoimenu županiju) je bio mali i lagano opadao. Tako je 1797. godine tu živelo 87 stanovnika, a pred Mađarsku bunu popisano ih je 70. Da bi 1867. godine srpski živalj brojao samo 60 duša.

Ungvar je bio daleko od grupisani srpskih mesta, sa malim brojem vernika, ali je to bila bogata parohijska filijala, parohije u Miškolcu. Ista crkvena opština je bila po zakonu uređena, sa zvaničnicima i nameštenicima, a crkveni računi su pedantno vođeni do 1890. godine. Na njenom čelu se 1894. godine nalazio penzionisani domobranski pukovnik Dimitrije Mihajlović. Tu se po izveštaju 1893. godine nalazila pravoslavna ("grko-istočna") crkva posvećena Sv. Naumu, iznutra u dobrom stanju, a spolja "popucala". Pored crkve postoji i parohijski dom, koji se izdaje u kiriju, u dobrom je stanju i godišnje ostvaruje prihod od 250 f. Tu se još nalaze dve kuće, kao crkvena nepokretnost. U jednoj stanuju besplatno učitelj i crkveni "pevac" (pijac) Jovan Jovanović. Njemu pored besplatnog stana pripada kao nagrada za rad, i 300 f. u novcu godišnje. Ta zgrada je u lošijem stanju, a u njoj stanuje je i crkvenjak. Druga kuća se nalazi iza u "Nagi hid" ulici. U njemu su pod kirijom četiri dućana, koji ukupno daju u crkvenu kasu 584 f. arende. Sve te kuće su pokrivene šindrom i osigurane od požara. U crkvenu imovinu spadaju i dve oranice, u Kiš cekeru (tu je i vinograd) i Pap mezu, koji su izdate u zakup. Crkveni kapital od nekoliko hiljada forinti je davan u pozajmicu pojedincima u mestu, pa i samom predsednku crkvenom. Eparhijska budimska duhovna vlast je 1894. godine predložila da se tutor crkve u Ungvaru razreši, te da se na Rumuna, pop Aurela Moca paroha u Miškolcu prenese njegova nadležnost. Pop Moc je zaista postao "kurator" Ungvarske parohijske filijale i uspeo je po nalogu budimske Konzistorije da proda pomenutu kuću u ulici "Nagi hid" sa dućanima, za 7620 f. Od pope je traženo da najpre vrati crkvene dugove i opravi crkveni toranj sklon padu, pa da ostatak da u štedionicu. Eparhija je htela da se u toj crkvenoj opštini, u kojoj je sve manje bilo Srba, imovina rasproda i novac položi na crkveni račun. Ovde je postojala srpska crkva do 1896. godine kada je prodata.

Vidi još

• Srbi u Odesi
• Nova Srbija
• Slavenosrbija
• Slavjanoserbsk
• Seobe, roman Miloša Crnjanskog
• Odnosi Srbije i Ukrajine
• Ukrajinci u Srbiji
• Ukrajinci u Republici Srpskoj

Literatura

• Računica, Aleksije (2005). „Razlozi seobe Srba iz Dalmacije u Rusko carstvo tokom 18. vijeka”. Seoba Srba u Rusko carstvo polovinom 18. veka (PDF). Novi Sad: Srpsko-ukrajinsko društvo. str. 52—65. 
• Ljubivoje Cerović, Srbi u Ukrajini, Novi Sad, 2002.
• Pavel Rudjakov, Seoba Srba u Rusiju u 18. veku, Beograd, 1995.
• Olga M. Posunjko, Istorija Nove Srbije i Slavenosrbije, Novi Sad, 2002.
• Mita Kostić, Nova Srbija i Slavenosrbija, Novi Sad, 2001.

Spoljašnje veze

• ISTORIJSKI DODATAK - Slavili srpsko ime među drugim narodima: zahvaljujući Srbima Odesa postaje moćan pomorski i trgovački centar („Večernje novosti”, 19. mart 2022)