Latinska Amerika

Uredi veze
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Latinska Amerika

Površina 21.069.501 ²km
Stanovništvo 548.500.000
Nezavisne države 20
Protektorati 4
BDP $2,26 biliona
Jezici španski, portugalski, francuski, kreolski, ajmara, navatl, majanski, gvarani, italijanski, nemački, velški
Vremenske zone UTC -2:00 (Brazil) do UTC -8:00 (Meksiko)
Najveći gradovi Meksiko,
Sao Paulo,
Buenos Ajres,
Rio de Ženeiro,
Lima,
Bogota
Santijago,
Havana.
Latinska Amerika, uključujući Kanadu (Kvebek) i delove SAD

Latinska Amerika ili Latinoamerika, je teritorijalna i sociokulturalna celina, različita od Hispanoamerike i Iberoamerike, i koja se sastoji od američkih zemalja, bivših kolonija evropskih zemalja u kojima se govore romanski jezici, to jest, jezici koji su nastali iz latinskog — španski, portugalski i francuski.

Ovaj termin se obično pogrešno primenjuje na nelatinske zemlje centralne Amerike (Belize), Južne Amerike (Surinam i Gvajana), i Kariba (desetine ostrva na kojima je zvaničan jezik holandski ili engleski), samo zato što se ne nalaze u Severnoj Americi. Iz tog razloga, narodi Kariba traže pravo na sopstveni kulturni i geopolitički identitet, i zahtevaju da se ceo region nazove Meridijanska Amerika i Karibi.

Sličan fenomen se dešava u nekim gradovima SAD sa velikim hispanskim uticajem, kao na primer Los Anđeles, Majami ili San Dijego. Međutim, diskutabilno je da li čikanosi (chicanos), hispanofoni koji čine znatan procenat stanovništva Kalifornije, treba ili ne treba da se smatraju latinoameričkim narodom. S druge strane, sve češće je u opticaju sintagma „latinoamerikanizacija SAD“ (latinoamericanización de Estados Unidos) za obeležavanje fenomena sve većeg porasta broja stanovnika latinoameričkog porekla, kao i sve veće prisutnosti latinoameričke kulture i španskog jezika na teritoriji SAD koja se sve više nameće tradicionalno anglosaksonskoj kulturi Sjedinjenih Američkih Država.

S druge strane, Kvebek i druge frankofonske zone Kanade i SAD, kao Akadija, Luizijana, Sent Pjer i Mikelon i druge, obično ne spadaju u definiciju Latinske Amerike, uprkos činjenici da imaju značajan broj stanovnika koji govore romanske jezike, zato što te teritorije nisu nezavisne države ili zato što su fizički odvojene i udaljene od teritorije koja se podrazumeva kao Latinska Amerika. Međutim, Francuska Gvajana, Gvadelup i Martinik se uključuju, iako su pod protektoratom Francuske i nisu nezavisne države.

Etimologija[uredi | uredi izvor]

Termin Latinska Amerika (fr: Amerique Latine) je prvi put upotrebio Napoleon III imenujući Latinsku Ameriku i Indokinu kao ekspanzione ciljeve Francuske za vreme njegove vladavine. Iako mu je termin pomogao da uobliči polaganje prava na te teritorije, termin je na kraju postao sinonim za one delove Amerike u kojima se govore romanski jezici koje su doneli pre svega španski i portugalski doseljenici, i u manjem obimu, takođe i francuski, u 15. i 16. veku.

U SAD ovaj termin se nije uopšte koristio do 1890, a do početka XX veka nije se koristio kao zajednička denominacija ovog regiona. Termin koji je do tada bio u upotrebi je bio Španska Amerika (engl. Spanish America).

Termin Latinska Amerika je u stvari nastao kao ekvivalent za izraz Latinska Evropa i podrazumeva osećaj pripadnosti jednoj grupi koji je iznad osećaja pripadnosti naciji ili državi. Taj nadnacionalni osećaj je izražen u inicijativama i organizacijama tipa Južnoameričke Zajednice Naroda. Treba imati u vidu da se termini latinoamerički, latino, i hispano razlikuju među sobom.

S obzirom na sve što je do sad rečeno, ponekad se koristi termin Iberoamerika u koji se uključuju sve bivše kolonije Španije i Portugala, a prema Iberijskom poluostrvu na kome se nalaze ove dve zemlje. Organizacija iberoameričkih zemalja ide još dalje u definisanju ovog pojma, pa uključuje i Španiju i Portugal među svoje članice, često nazivajući ove dve zemlje imenom Majka Domovina (šp: Madre patria) onih zemalja Latinske Amerike gde se govore španski i portugalski jezik.

Kontroverzije oko pojma Latinske Amerike[uredi | uredi izvor]

Iako opšteprihvaćen od samih naroda zemalja na koje se odnosi, termin Latinska Amerika ima i svoje protivnike, naročito u domorodačkim i antirasističkim grupama. Te grupe kvalifikuju ovaj termin kao termin koji obuhvata samo belu rasu regiona (eurocentrizam), pošto Indijanci i crnci, iako prema tradicionalnoj definiciji reči, jesu Latinoamerikanci, ipak nisu latino porekla, a u slučaju Indijanaca, čak ne govore svi španski, portugalski ili francuski, jezike koji leže u korenu same reči Latinska Amerika.

Da bi se udovoljilo ovim grupama, danas se koriste druge reči, kao Hemisfera (šp. Hemisferio), ili Zapadna hemisfera (šp. Hemisferio Occidental), ili množina, Amerike (šp. Las Américas). Neki smatraju da su ta imena izmislili Amerikanci (SAD) kako bi mogli da prisvoje termin Amerika. Ima nekih koji kritikuju upotrebu reči Amerike, jer smatraju da je kontinent samo jedan i da zbog toga ne bi trebalo da se koristi množina. Takođe se kritikuje i reč hemisfera jer može da se odnosi na bilo koji deo sveta, kao i zapadna hemisfera, termin koji po nekima, rasplinjuje sam američki identitet.

Osim toga, nelatinski narodi i nacije Kariba smatraju da nisu obuhvaćeni ni terminom Latinska Amerika, jer nisu latino porekla, a termin Amerika se ne odnosi na njih, jer ne pripadaju ni jednoj od tri Amerike (Severna, Centralna i Južna), i zato traže da se geografskoj podeli američkog kontinenta dodaju geografski termini Karibi i Karipska Amerika.

Izvesna kontroverza je pratila kroz istoriju i dan danas prati i sam termin Amerika. Simon Bolivar je želeo da nazove ceo region 'Kolumbija u čast Kristiforu Kolumbu. Prema mišljenju „Oslobodioca“, Kolumbo je pre zaslužio da se kontinent nazove po njemu, a ne po Amerigu Vespučiju.

U kolonijalno doba, koristio se i termin Zapadna Indija, jer je Kolumbo mislio da je stigao u Indiju. Drugi raniji nazivi su bili Meridionalska Amerika (šp. América Meridional) i Amerika Podneva (šp. América del Mediodía).

Politička podela zemalja Latinske Amerike[uredi | uredi izvor]

U Latinsku Ameriku spadaju 20 nezavisnih država i četiri protektorata dve zemlje - Francuske, i SAD.

Nezavisne zemlje Francuski protektorati Protektorati SAD


Privreda Latinske Amerike[uredi | uredi izvor]

Snimak Latinske Amerike iz svemira

Zemlje Latinske Amerike se udružuju u različite trgovačke blokove:

  • Meksiko je članica Severnoameričkog sporazuma o slobodnoj trgovini (en: NAFTA - North American Free Trade Agreement), zajedno sa SAD i Kanadom.
  • Argentina, Brazil, Paragvaj, Urugvaj i Venecuela su članice Zajedničkog južnog tržišta ((šp: Mercado Común del Sur), sa Čileom, Bolivijom, Peruom i Kolumbijom kao pridruženim članicama.
  • Bolivija, Kolumbija, Ekvador i Peru su udružene u Andsko udruženje naroda (šp: Comunidad Andina de Naciones).
  • Čile, Peru i Meksiko su članice Azijsko-pacifičke ekonomske kooperacije (šp: APEC - Cooperación Económica Asia-Pacífico).
  • Meksiko, Kolumbija i Venecuela su bile članice Grupe 3 (G-3), do povlačenja Venecuele iz grupe 22. maja 2006.
  • Gvatemala, Honduras i Salvador formiraju Trougao centralnoameričkog severa (šp: Triángulo del Norte Centroamericano), blok koji takođe ima ugovor o slobodnoj trgovini sa Meksikom i SAD.
  • Gvatemala, Salvador, Honduras, Nikaragva i Dominikanska Republika imaju važeći ugovor o slobodnoj trgovini sa SAD, kojem se još uvek nije pridružila Kostarika jer se čeka na ratifikaciju istog od strane kostarikanskog Kongresa.
  • Kuba, Bolivija, Venecuela, Nikaragva, Ekvador, Dominika, Antigva i Barbuda, Sent Vinsent i Grenadini i Sveta Lucija čine grupu Bolivarska alternativa za Latinsku Ameriku i Karibe Surinam u postupku prijema u organizaciju. (šp: ALBA - Alternativa Bolivariana para América Latina y el Caribe).

Takođe postoji više blokova na kontinentalnom nivou:

  • Latinoamerička asocijacija slobodne trgovine (šp: ALALC - Asociación Latinoamericana de Libre Comercio) (1960-1980)
  • Latinoamerička asocijacija integracije (šp: ALADI - Asociación Latinoamericana de Integración), naslednica ALALC-a.
  • Ekonomski sistem Latinske Amerike i Kariba (šp: SELA - Sistema Económico Latinoamericano y del Caribe)

Stanovništvo Latinske Amerike[uredi | uredi izvor]

Urarina šaman, 1988

Stanovništvo Latinske Amerike je velika mešavina rasnih i etničkih grupa. Sastav varira od zemlje do zemlje; u nekima dominira rasno mešano stanovništvo, neke imaju visoki procenat stanovništva domorodačkog porekla, u nekima dominira stanovništvo evropskog porekla, a u nekima afričkog porekla. U većini latinoameričkih zemalja postoje azijatske manjine.

Latinska Amerika ima rasno i etnički veoma raznoliko stanovništvo, u kome preovlađuju evropski, domorodački i afrički koreni, ili njihova mešavina.

U samo tri zemlje Latinske Amerike većinu stanovništva čine Američki Indijanci: U Boliviji i Gvatemali oni čine 50% stanovništva zemlje, a u Peruu ih ima nešto manje od 50%. U ostalim zemljama, većina ljudi koja vuče poreklo od Američkih Indijanaca je u stvari mešavina više etničkih i rasnih grupacija.

Od XVI veka veliki broj kolonista sa Iberijskog poluostrva se naselilo u južnom delu američkog kontinenta. Portugalci su odlazili u Brazil, a Španci u ostale delove regiona. Došlo je do intenzivnog mešanja rasa između Evropljana i domorodaca (uglavnom posle 1800. godine), i njihovi potomci, poznati kao mestici (šp: mestizos) čine većinu stanovništva u mnogim zemljama Latinske Amerike, kao na primer, Meksiko, Kolumbija, Ekvador, Salvador, Honduras, Nikaragva, Panama i Venecuela.

Krajem XVI veka, u Latinsku Ameriku stiže veliki broj afričkih robova od kojih je velika većina poslata na Karibe i u Brazil. Danas stanovništvo afričkog porekla čini većinu stanovništva u skoro svim karipskim zemljama. Mnogi od afričkih robova su se pomešali sa Evropljanima i njihovi potomci, mulati, čine većinu stanovništva u nekim zemljama kao na primer, Dominikanska Republika i Kuba, ili čine značajan procenat stanovništva nekih zemalja kao na primer, Brazil, Kolumbija, Venecuela i Belize.

Takođe je bilo mešanja između Afrikanaca i Američkih Indijanaca, i njihovi potomci, poznati kao zambos (šp: zambos) mogu se naći uglavnom u Venecueli i Kolumbiji. Mnoge zemlje ovog regiona takođe imaju stanovnike koji potiču od sve tri rase, evropske, amerindijanske i afričke, i najbrojniji su u Dominikanskoj Republici, Portoriku, Venecueli i Brazilu.

Veliki broj evropskih imigranata u Latinsku Ameriku stigao je u kasnom XIX i ranom XX veku. Nastanili su se uglavnom u Argentini, Čile, Brazilu i Urugvaju. Najbrojnije grupe su bile Italijani, Španci, Portugalci, Nemci i Irci. Danas, potomci ovih imigranata i španskih i portugalskih kolonijalnih doseljenika čine oko 90% bele populacije. Bilo je i drugih evropskih naroda koji su u velikom broju emigrirali iz Evrope u Ameriku, kao na primer, Poljaci, Rusi, Ukrajinci, Francuzi, Hrvati i evropski Jevreji. Više od dve trećine ukupnog broja belog stanovništva Latinske Amerike živi u zoni Južne Amerike u koju spadaju Argentina, Čile, Urugvaj i južni Brazil.[1][2][3]

U tom istom periodu došlo je i do velike emigracije stanovništva sa Srednjeg istoka i iz Azije u Ameriku, od kojih su najbrojniji bili Indijci, Libanci, Sirijci i u skorije vreme, Korejci, Kinezi i Japanci (uglavnom u Brazil).

u kasnom XIX veku veliki broj emigranata iz Sjedinjenih Američkih Država, uglavnom iz bivših država Konfederacije, doselio se u Latinsku Ameriku. Većina njih je otišla u Brazil, a manji broj u ostale latinoameričke države.

Jezici Latinske Amerike[uredi | uredi izvor]

Kao što samo ime kaže, glavni jezici Latinske Amerike su jezici koji potiču iz latinskog - španski, portugalski i francuski - ali, to nisu i jedini jezici koji se govore na ovoj kulturnopolitičkoj teritoriji.

Preovladava španski jezik koji se govori u većini zemalja Latinske Amerike. Portugalski se govori uglavnom u Brazilu, gde je ujedno i zvaničan i nacionalni jezik. Francuski se govori u manjim zemljama, na Karibima i u Francuskoj Gvajani. Holandski je zvaničan jezik na nekoliko karipskih ostva, i u Surinamu na kontinentu, međutim, pošto holandski pripada grupi germanskih jezika, ove teritorije se ne smatraju delom Latinske Amerike.

Nekoliko nacija, naročito na Karibima, imaju svoje posebne kreolske jezike, kao na primer, Haiti, na kom je kreolski jezik u stvari mešavina francuskog i afričkih jezika, sa primesama španskog i indijanskih jezika. Kreolski jezici koji se govore u Latinskoj Americi su nastali od evropskih jezika i raznih afričkih jezika.

Američki domorodački jezici se govore u mnogim latinoameričkim zemljama kao što su Peru, Gvatemala, Bolivija, Paragvaj, i u nešto manjem obimu Meksiko, Ekvador i Čile. U ostalim zemljama, broj govornika indijanskih jezika je mali ili uopšte ne postoje.

U Peruu, kečua je pored španskog, takođe zvaničan jezik, kao i drugi domorodački jezici u onim oblastima u kojima su dominantni. U Boliviji se govore ajmara, kečua i gvarani i takođe imaju status zvaničnog jezika zajedno sa španskim. Gvarani je, uz španski, takođe zvaničan jezik u Paragvaju, i govori ga većina stanovništva koji su uglavnom „mestici“ i dvojezični. U Ekvadoru, iako je kečua Ustavom priznat kao zvaničan jezik domorodaca, govori ga samo mali broj ljudi u regionu Sijera. Kolumbija, iako ima manje od 1% stanovništva koji govore domorodačke jezike, priznaje kao zvanične sve domorodačke jezike koji se govore na njenoj teritoriji. Navatl je samo jedan od 62 domorodačka jezika koji se govore na tlu Meksika, i svi su zvanično priznati kao „nacionalni jezici“, zajedno sa španskim.

Od evropskih jezika u Latinskoj Americi (osim španskog, portugalskog i francuskog) takođe se govore i: italijanski u Brazilu, Argentini, Urugvaju i u nešto manjem obimu, Venecueli; nemački u južnom Brazilu, Argentini i dva sela u južnom Čileu u kojima se govori samo nemački, i još jedno u Venecueli. Takođe se govori velški u južnoj Argentini.

Religija Latinske Amerike[uredi | uredi izvor]

Najzastupljenija religija u Latinskoj Americi je katolicizam, ali ima i onih koji praktikuju protestantizam, pantekostal, evangelizam, mormonizam, budizam, hebrejizam, islam, hinduizam, kao i lokalne raznovrsne afro-latinoameričke tradicije, kao što su santerija, makumba i vudu.

Istorija Latinske Amerike[uredi | uredi izvor]

Pre Kolumba[uredi | uredi izvor]

Smatra se da su prvi ljudi na američki kontinent došli iz Azije, preko Beringovog zemljouza, sada Beringovog moreuza pre više od 10.000 godina. Tokom vremena, raširili su se po celoj teritoriji kontinenta. Do kraja prvog milenijuma nove ere, Južna Amerika sa svojim nepreglednim kišnim šumama, planinama, dolinama i obalama bila je dom desetina miliona ljudi. Neke grupe su prekinule s nomadskim životom, kao na primer, narodi Čibča ili Muiska (šp: Chibcha ili Muísca) u Kolumbiji, Kečua (šp: Quechua) u Peruu i Ajmara (šp: Aymaras) u Boliviji, koji su bili ujedno i prve tri indijanske grupe koje su formirale stalne naseobine.

Region je postao dom za mnoge domorodačke narode i napredne civilizacije, uključujući civilizacije Asteka, Tolteka, Maja i Inka. Zlatno doba civilizacije Maja je započelo negde oko 250. godine, a kasnije su se pojavile i civilizacije Asteka i Inka koje su doživele vrhunac u XIV (Asteci) i XV (Inke) veku.

Kolonijalni period[uredi | uredi izvor]

Sa dolaskom Evropljana, nakon Kolumbovog putovanja, domorodačke civilizacije su počele da opadaju, da bi na kraju bile potpuno uništene. Ernan Kortes je uništio astečko plemstvo uz pomoć lokalnih protivnika Asteka, a Fransisko Pizaro je eliminisao vladavinu Inka u jugozapadnoj Americi. Evropske sile, uglavnom Španija i Portugal, kolonizovale su ovaj region. Godine 1493. cela Južna Amerika bila je podeljena između Španije i Portugala. Do kraja XVI veka, Evropljani su okupirali veliki deo Centralne i Južne Amerike. Evropska kultura i vladavina zajedno sa rimokatoličkom crkvom su se nametnule na novom kontinentu i postale glavna ekonomska i politička sila kao i zvanična religija ove oblasti.

Mnoge bolesti koje su doneli Evropljani, kao male boginje i zauške, zbrisale su veliki deo domorodačkog stanovništva. Istoričari ne mogu da odrede s tačnošću broj Indijanaca koji su umrli od evropskih bolesti, ali cifre se kreću između 20% i 80%. Zbog nedostatka pisanih izvora, veoma je teško utvrditi tačan broj. Oni koji su preživeli bolesti, vrlo brzo su bili podvrgnuti robovskom tretmanu u rudnicima i na plantažama. Brak između evropskih došljaka i domorodaca je bio dozvoljen tako da do kraja kolonijalnog perioda, ljudi mešovitog porekla (mestici) činili su većinu stanovništva u nekoliko kolonija.

Zemlje Latinske Amerike po godinama sticanja nezavisnosti

Oslobođenje od kolonijalizma[uredi | uredi izvor]

Do kraja XVIII veka, španska i portugalska moć je oslabila i druge evropske sile su preuzele premoć od kojih su se najviše isticale Britanija i Francuska. Nezadovoljstvo je raslo u kolonijama zbog restrikcija koje je nametala španska vlada, kao i dominacije Španaca rođenih u Španiji u odnosu na institucije i stanovništvo uključujući kreole (šp: criollos). španskog porekla. Napoleonova invazija na Španiju 1808. godine je obeležila prekretnicu u istoriji Latinske Amerike, i ohrabrile su kreole da formiraju udruženja (Hunte) koje bi se zalagale za nezavisnost. Sticanje nezavisnosti Haitija, druge najstarije nezavisne nacije u Novom Svetu posle SAD, samo je doprinelo jačanju pokreta za nezavisnost, i inspirisalo njihove lidere, kao što su bili Simon Bolivar i Hose San Martin. S druge strane, te nezavisne države su takođe potpomogle pokret za nezavisnost u Latinskoj Americi snabdevajući ustanike oružjem i municijom. Veoma brzo će doći do prvih sukoba između Hunti i španske vlasti, u kojima su u početku kreoli odnosili pobede, kao na primer, otac Migel Idalgo u Meksiku, ili Fransisko Miranda u Venecueli. Pod vođstvom Simona Bolivara, Hosea San Martina i drugih vođa, pokret za nezavisnost je ojačao i do 1825. godine, sve španske kolonije u Latinskoj Americi, osim Portorika i Kube, izvojevale su nezavisnost. Brazil je postigao nezavisnost sa konstitucionalnom monarhijom uspostavljenom 1822. godine.

Latinoamerička kultura[uredi | uredi izvor]

Uticaji[uredi | uredi izvor]

Bogata mešavina latinoameričkog kulturnog izraza je proizvod mešavine raznovrsnih uticaja, koji se mogu svesti na tri glavna izvora inspiracije:

  • Domorodačke kulture naroda koji su nastanjivali kontinent pre dolaska Evropljana.
  • Evropske kulture, uglavnom španske, portugalske i francuske. Ovaj uticaj je vidljiv u mnogim regionalnim umetničkim izrazima i tradicijama, uključujući slikarstvo, književnost i muziku, kao i oblasti politike i nauke. Najukorenjeniji kolonijalni uticaj se ogleda u jeziku. Italijanski i britanski uticaj takođe su bili od velike važnosti.
  • Afričke kulture, koja je činila deo duge istorije robovlasništva u Novom Svetu. Narodi sa afričkim korenima su izvršili uticaj na etno-pejzaže Latinske Amerike i Kariba. Ovaj uticaj se pre svega ogleda u muzici i plesu. Rumba, mambo, samba, salsa, merenge, kumbija, bomba, plena i kandobe su samo neki od plesova koji imaju korene u afričkoj kulturi.

Latinoameričko slikarstvo[uredi | uredi izvor]

Frida Kalo i Dijego Rivera

Latinoameričko slikarstvo ima korene u baroknim stilovima koje su doneli Španci, Portugalci i Francuzi a koji su sledili italijanske uzore. Evrocentrizam u umetnosti, uglavnom je počeo da bledi početkom 20. veka, kako su Latinoamerikanci počeli da spoznaju i da cene sopstvene specifičnosti i specifičnosti svog kontinenta.

Od ranog XX veka, umetnost u Latinskoj Americi je bila dosta inspirisana konstruktivističkim pokretom. Konstruktivistički pokret je začet u Rusiji oko 1913. godine i njegov tvorac je Vladimir Tatljin. Smatra se da su ga u Latinsku Ameriku doneli Hoakin Tores Garsija i Manuel Rendon.

Muralizam je drugi važan likovni pokret u Latinskoj Americi koji je začet u Meksiku. Najznačajniji predstavnici ovog pokreta su Dijego Rivera, David Alfaro Sikeiro, Hose Klemente Orosko i Rufino Tamajo. Neka od najimpresivnijih dela muralističkog pokreta nalaze se u Meksiku, Njujorku, San Francisku, Los Anđelesu i Filadelfiji.

Međutim, meksička slikarka Frida Kalo je ipak najpoznatiji latinoamerički umetnik. Slikala je prizore iz svog života i iz meksičke kulture. Stil koji je primenjivala bio je kombinacija realizma, simbolizma i nadrealizma.

Latinoamerička književnost[uredi | uredi izvor]

Latinoamerička književnost je je veoma specifična i prepoznatljiva po svom stilu i jeziku. Prvi tragovi latinoameričke književnosti se ogledaju u dnevnicima koje su pisali konkistadori i katolički sveštenici. Iako prvobitno pod uticajem evropske i severnoameričke književnosti, latinoamerička književnost takođe traži inspiraciju kako u sopstvenoj autohtonoj i prekolumbovskoj kulturi, tradiciji i korenima tako i u novijoj istoriji i savremenom životu. Veoma je bitan osvrt na političke teme i angažovani roman u kome se kritikuju mnogobrojne vojne diktature koje su se smenjivale u svim latinoameričkim državama tokom druge polovine XX veka.

Dobitnici Nobelove nagrade za književnost:

Još neki istaknuti latinoamerički književnici:

i mnogi drugi.

Latinoamerička muzika i plesovi[uredi | uredi izvor]

Jedna od glavnih karakteristika latinoameričke muzike je raznolikost - od živih ritmova Centralne Amerike i Kariba, do tugaljivih tonova na krajnjem jugu Južne Amerike. Još jedna karakteristika latinoameričke muzike je originalan spoj različitih stilova koji su stigli sa svih krajeva sveta, od prvih evropskih uticaja španskog baroka do afričkih ritmova.

Karipski ritmovi, kao salsa, merenge, baćata, i najnoviji ritam koji se skoro pojavio - regeton - potiču iz zemalja kao što su Kuba, Panama, Portoriko i Dominikanska Republika. Ovi muzički stilovi nastali su pod veoma jakim uticajem afričkih plemenskih ritmova i melodija. Haićanska kompa je sinteza afričkih plemenskih ritmova i modernih zvukova.

Drugi poznati muzički žanrovi Latinske Amerike su argentinski i urugvajski tango, kolumbijske kumbija i valjenato, meksička rančera, čileanska kueka, peruanski tondero i marinera, urugvajski kandombe, centralnoamerička punta, zouk sa Francuskih Antila, kao i razni muzički stilovi prekolumbijskih tradicija koje se mogu čuti širom Anda. U Brazilu, samba, severnoamerički džez i klasična evropska muzika i hor dali su izvrsnu kombinaciju koja je rezultovala u novom ritmu — bosanova. U poslednje vreme, haićanska kompa postaje sve popularnija.

Kompozitor klasične muzike, Eitor Vilja-Lobos (1887-1959) snimao je tradicionalnu narodnu muziku svoje domovine, Brazila, koje su izvršile veliki uticaj na njegova klasična dela. (20) Takođe je vredan pomena Kubanac Leo Brouver, kao i gitarista Antonio Lauro iz Venecuele, i Agustin Barios iz Paragvaja.

Glavni doprinos u muzici došao je kroz folklor, gde latinoamerički i karipski duh dolazi do punog izražaja. U tom smislu, treba pomenuti umetnike kao što su Ima Sumak, Ataualpa Jupanki, Violeta Para, Viktor Hara, Mercedes Sosa, Horhe Negrete, Kaetano Veloso itd.

U ritmove koji su danas veoma popularni u Latinskoj Americi, ubrajaju se i latinski pop, kao i razne vrste roka.

Devedesetih godina dvadesetog veka, regeton, ritam u kom dolazi do neobične fuzije jamajkanskog regea i dens hol muzike sa latinoameričkim ritmovima bomba i plena i hip hopa, postaje veoma popularan, uprkos kontroverzama vezanim za reči, ples (pereo) i muzičke spotove. Postao je veoma popularan među onim populacijama pod uticajem „migrantske kulture“ - stanovništvo latino porekla u SAD (južna Florida i Njujork), kao i delovi Latinske Amerike gde je privremena emigracija u SAD veoma uobičajena, kao na primer, Gvatemala ili delovi Meksika.

Latinoamerička kinematografija[uredi | uredi izvor]

Latinoamerička kinematografija je bogata i raznovrsna. Napomenućemo samo neke.

Gael Garsija Bernal, mladi meksički glumac, takođe glumio i u „Lošem vaspitanju“ Pedra Almodovara

Meksička kinematografija je napravila svoje prve korake još u doba nemog filma. To su bili uglavnom dokumentarci. Dvadesetih godina prošlog veka, u doba Meksičke revolucije, snimani su uglavnom filmovi koji su dokumentovali događaje iz revolucije. Pančo Vilja je delimično finansirao svoje snage tako što su severnoamerički reditelji snimali njegove bitke, i nije bio jedini koji je imao filmsku ekipu za sobom - mnoge druge vođe Meksičke revolucije su imale reditelje iz SAD koji su ih verno u stopu pratili i beležili događaje na celuloidnu traku. Četrdesetih godina prošlog veka meksički film doživljava veliki procvat. Taj period se naziva još i Zlatno doba meksičkog filma, doba u kojem je filmska industrija Meksika mogla da se meri sa tadašnjim Holivudom. Postoje dva tipa filma - filmovi koji su imali za cilj zabavu i ogledali su se u dva žanra - komedija i melodrama, i filmovi sa socijalnim temama - urbane melodrame čije su se radnje obično dešavale u siromašnim četvrtima velikih gradova. Najpoznatiji reditelj tog doba je Luis Bunjuel. Pedesetih godina meksička kinematografija je ušla u trku za popularnost sa Holivudom, da bi se šezdesetih svela na porodične drame sa lošim scenarijima i mjuzikle koji su obično služili kao podloga za promociju rok pevača. Sedamdesetih godina, meksička kinematografija je dotakla dno. Politička represija je dovela do autocenzure i čak i kada bi se i pojavio neki film u nezavisnoj produkciji, bio bi odmah cenzurisan i zabranjen. Osamdesetih godina postaje popularan akcioni film, da bi devedesetih godina 20. veka doživeo svoj preporod što se ogleda u obradi različitih, veoma delikatnih temi, od eksplicitno erotskih filmova (Zadatak; šp. La tarea), do filmova koji preispituju skorašnje političke događaje, kao što je na primer masakr studenata na trgu Tlatelolko 1968. godine (Crvena zora; šp. Rojo Amanecer), ili reeditovanje filmova koji su nekada bili zabranjeni ili cenzurisani. Neki od poznatijih meksičkih filmova su: Kao voda za čokoladu (šp. Como agua para chocolate; 1993), Pasji život (šp. Amores perros; 2000), Zločin oca Amara (šp. El crimen del padre Amaro; 2002) Vavilon (šp. Babel; 2006). Neki od svetski poznatih glumaca su Gael Garsija Bernal i Salma Hajek, a od reditelja, Alfonso Kvaron, Alehandro Gonzalez Injaritu i Giljermo del Toro.

Argentinska kinematografija Argentina je bila jedna od prvih zemalja na svetu u kojoj je sedma umetnost načinila svoje prve korake. U prvim filmovima, kao i svugde, prvo se eksperimentisalo sa dokumentarcima, da bi kasnije reditelji tražili inspiraciju u argentinskoj istoriji i književnosti. Godine 1931. se prikazuje prvi zvučni film, a 1933. već počinju da se osnivaju prvi filmski studiji. Četrdesetih godina argentinska kinematografija prolazi kroz krizu zahvaljujući naglom razvoju Holivuda. Pedesetih godina počinje da se oporavlja. Pojavljuju se prvi argentinski filmovi na festivalima. Osamdesete godine su godine post-diktature (1976—1983) kada se snimaju filmovi koji uglavnom obrađuju represiju, tajanstvene nestanke stotine hiljada ljudi i torture režima, kao na primer, Zvanična verzija (šp. La historia oficial) iz 1985. koja je osvojila Oskara i Zlatni globus u kategoriji za najbolji strani film. Devedesetih godina nastaje novi argentinski film (šp. nuevo cine argentino), koji se karakteriše nezavisnom produkcijom i velikim zaokretom argentinske kinematografije, potpuno drugačije od dotadašnjeg tradicionalnog kursa argentinskog filma. Pomenućemo neke: Devet kraljica (šp. Nueve reinas; 2000), Nisi ti, ja sam (šp. No sos vos soy yo; 2004), Izgubljeni zagrljaj (šp. El abrazo partido 2004); Bombon) (šp. Bombon (El perro); 2005).

Brazilska kinematografija Brazilska kinematografija je svoje prve korake napravila tridesetih godina 20. veka. Vrhunac je doživela šezdesetih, i dekadenciju sedamdesetih. Danas brazilska kinematografija ponovo uzima zalet i doživljava preporod sa pokretom novog filma (port: cinema novo), u kome dominiraju kritički i intelektualni scenariji, jasna fotografija i snimci tropskog pejzaža, uz obaveznu političku poruku na kraju filma. Neki od filmova su dobili nagrade i priznanja u Evropi i SAD. Vredni su pomena Centralna stanica Brazila (port: Central do Brasil; 1999) i Božji grad (port: Cidade de Deus; 2003).

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ SOCIAL IDENTITY Marta Fierro Social Psychologist., Pristupljeno 10. 4. 2013.
  2. ^ massive immigration of European Argentina Uruguay Chile Brazil Arhivirano na sajtu Wayback Machine (25. februar 2009), Pristupljeno 10. 4. 2013.
  3. ^ Latinoamerica. Arhivirano na sajtu Wayback Machine (18. mart 2009), Pristupljeno 10. 4. 2013.

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Латинска_Америка&oldid=25296973”