Karakondžula

Karakondžula je biće iz mitologije Južnih Slovena, koje je naročito zastupljeno u mitologiji Srba. Vjerovanje o postojanju ovog bića je rašireno među stanovnicima u Bugarskoj, Severnoj Makedoniji i na jugu Srbije. Iako nema dokaza o postojanju karakondžuli, postoji određen broj ljudi koji i dalje vjeruju u postojanje ovog mitološkog bića.

Etimologija naziva[uredi | uredi izvor]

Ime ovog bića je pozajmljenica iz grčkog jezika i dolazi od riječi kalikanzaros (grč. καλλικάντζαρος), ostvarenu preko turskog oblika karakonkolos (tur. karakoncolos). Na slovenskom ova pozajmica je preosmišljavana i vezivana za riječ kon ili krak što znači noga.

Riječ kalikanzaros [množina: kalikanzari (grč. καλλικάντζαροι)] je naziv za muške demone iz narodnih vjerovanja Grka. U prevodu na srpski jezik ona znači goblini.

U nekim krajevima se mogu pronaći i drugi nazivi za karakondžulu, kao što su:

u srpskom jeziku:
- kakarondža (kod Galipoljski Srba),
- kalakonđur (na Kosovu),
- karakandža (u Negotinskoj krajini),
- karakondža (u okolini Bačke, Babušnice i Leskovca),
- karanđeloz i karapandža,
- kondžula (u okolini Gruže),
- kurakandža i kurokondža;
u bugarskom jeziku:
- babuger,
- buganec (Srednji Rodopi),
- vonkašno, gundurak, kara-končo, karakandzala, karakondžer, karakondžo, karakonяc, kondžor i poganec,
- opačin (Pešterski kraj, Rodopi);
u makedonskom jeziku:
- karakondžol, karakondžola, karakondžul i kondžolka.

Opis karakondžule u mitologiji i narodnim predanjima[uredi | uredi izvor]

U narodnim predanjima karakondžula se opisuje kao žensko demonsko biće sa likom starice sa nakaznim licem, svetlim očima, velikim i oštrim noktima, gvozdenim zubima i (veoma često) sa kozjim papcima, ušima i rogovima, slično satiru iz grčke mitologije. Karakondžule se jedino može susresti noću, najčešće u toku "nekršteni dana"^[1]^[2] (tj. u dane od pravoslavnog Božića do Bogojavljenja) kada su najopasnije po ljude.

Prema predanjima karakondžule napadaju ljude, koji se kasno u noći zateknu izvan svoje kuće^[1]. Ukoliko se radi o muškarcima, karakondžula ih napada tako što im skoči na leđa i tjera ih da ju nose na leđima i hodaju po cjelu noć svuda unaokolo sve dok se prvi pjetlovi ne oglase^[3]. Ako se žrtva ne pokori njenim zahtevima, karakondžula je izgrebe i počupa svojim noktima. Kad se oglase prvi pjetlovi, karakondžula svoju umornu i zbunjenu žrtvu odgurne u kanal pored puta ili šume i ostavi je da tamo leži (sam opis ovog napada karakondžule na ljude je sličan napadu drekavca). Ukoliko se radi o ženama karakondžula ih napada tako što ih izgrebe (najčešće po licu) i počupa svojim noktima, ili ih baci sa brda, ili ih pokuša udaviti u vodi. I stariji ljudi plašili su se karakondžule, pa noću "Nekrštenih dana" nisu izlazili. Protivu karakondžula upotrebljavaju se vratilo, so i hleb.

U Aleksinačkom kraju se vjeruje da karakondžule najčešće napadaju pijane muškarce. Na Kosovu se kazuje da karakondžula sjedi na strehi iznad ulaznih vrata i uveče, čim neko iziđe iz kuće, baci mu sač na glavu, uzjaše ga, goni po rijeci, pa čim pjetao zapjeva ili magare stane da njače, pusti ga.

Porijeklo vjerovanja u karakondžule[uredi | uredi izvor]

Ilustracija. — ilustracija navodnog izgleda *kalikanzarosa*

Vjerovanje u karakondžule Srbi su primili od današnjih Grka. Kod njih u narodnim vjerovanjima postoje muška demonska bića znana kao kalikanzari (grč. καλλικάντζαροι), koji su kod Srba znani pod nazivom noćni koboldi. Ova bića su bezuslovno zla i u povorkama dolaze među ljude u božićnoj sezoni. Njima se o "Nekrštenim danima" prinose žrtve u obliku kolača.

Karakondžulama se nazivaju i učesnici dramatizovane i maskirane povorke u "Nekrštene dane". Povorke slične ovima vode svoje porijeklo još od rimskog praznovanja Konzualija u mjesecu januaru, i taj naziv je prenesen na crnog demona kalikanzarosa u vjerovanja Grka i Turaka ušlo, i na kraju u vjerovanje srpskog naroda gdje su nastale karakondžule.

Zanimljiva je činjenica i to da u okolini Đevđelije postoji božićni kolač čiji naziv karakondžul potiče od riječi karakondžula.

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

^ ^a ^b Špiro Kulišić, Petar Ž. Petrović, Nikola Pantelić (1970). „Karakondžula”. Srpski mitološki rečnik. Beograd: Nolit. str. 176.
^ Svetlana M. Tolstoj, Ljubinko Radenković (2001). „Karakondžula”. Slovenska mitologija: enciklopedijski rečnik. Beograd: Zepter Book World. str. 259. ISBN 978-86-7494-025-9.
^ Vuković, Milan T. (2004). „Božićni praznici”. Narodni običaji, verovanja i poslovice kod Srba (12 izd.). Belgrade: Sazvežđa. str. 94. ISBN 978-86-83699-08-7.

Literatura[uredi | uredi izvor]

Špiro Kulišić, Petar Ž. Petrović, Nikola Pantelić (1970). „Karakondžula”. Srpski mitološki rečnik. Beograd: Nolit. str. 176.
Svetlana M. Tolstoj, Ljubinko Radenković (2001). „Karakondžula”. Slovenska mitologija: enciklopedijski rečnik. Beograd: Zepter Book World. str. 259. ISBN 978-86-7494-025-9.
Špiro Kulišić, Petar Ž. Petrović, Nikola Pantelić (1970). Srpski mitološki rečnik. Beograd: Nolit.
Rastko Ćirić (1986). Priručnik za odbranu i zaštitu od ala i bauka. Beograd: MAH.
Svetlana M. Tolstoj, Ljubinko Radenković (2001). Slovenska mitologija: enciklopedijski rečnik. Beograd: Zepter Book World. ISBN 978-86-7494-025-9.
Milan T. Vuković (2004). Božićni praznici - Narodni običaji, verovanja i poslovice kod Srba (12 izd.). Beograd: Sazvežđa. str. 94. ISBN 978-86-83699-08-7.

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

[SMR-1] Špiro Kulišić, Petar Ž. Petrović, Nikola Pantelić (1970). „Karakondžula”. Srpski mitološki rečnik. Beograd: Nolit. str. 176.

[SMER-2] Svetlana M. Tolstoj, Ljubinko Radenković (2001). „Karakondžula”. Slovenska mitologija: enciklopedijski rečnik. Beograd: Zepter Book World. str. 259. ISBN 978-86-7494-025-9.

[Vukovic-3] Vuković, Milan T. (2004). „Božićni praznici”. Narodni običaji, verovanja i poslovice kod Srba (12 izd.). Belgrade: Sazvežđa. str. 94. ISBN 978-86-83699-08-7.

[1]

[2]

[3]