Pređi na sadržaj

Uganda

Uredi veze
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Republika Uganda
Republic of Uganda  (engleski)
Jamhuri ya Uganda  (svahili)
Krilatica: For God and My Country
(Za Boga i moju državu)
Himna: Oh Uganda, Land of Beauty
O Uganda, zemljo lepote
Položaj Ugande
Glavni gradKampala
Službeni jezikengleski i svahili[1]
Vladavina
 — PredsednikJoveri Museveni
 — PotpredsednikEdvard Kivanuka Sekandi
 — Predsednik VladeRuhakana Rugunda
Istorija
Nezavisnost9. oktobar 1962.
Geografija
Površina‍
 — ukupno236.040 km2 (82)
 — voda (%)15,39
Stanovništvo‍
 — 2020 ?[2]43.252.966 (34)
 — 2014.34.634.650[3]
 — gustina183,24 st./km2
Ekonomija
ValutaUgandski šiling[4]
 — stoti deo valute‍UGX‍
Ostale informacije
Vremenska zonaUTC +3
Internet domen‍.ug‍
Pozivni broj+256

Uganda, zvanično Republika Uganda[5] je država u istočnoj Africi[6], bez izlaza na more. Graniči na severu sa Južnim Sudanom, na istoku sa Kenijom, na jugu sa Tanzanijom, na jugozapadu sa Ruandom i na zapadu sa DR Kongom. Veliki deo teritorija sačinjava Jezero Viktorija. Ime joj dolazi od drevnog kraljevstva Buganda koje je sadržavalo veći deo zemlje u prošlosti, uključujući glavni grad Kampalu.

Istorija

[uredi | uredi izvor]
Glavni članak: Istorija Ugande

Na teritoriju današnje Ugande arapski trgovci robljem i evropski kolonizatori su došli relativno kasno, tek u 19. veku. Britanija je nad Ugandom uspostavila protektorat godine 1894. Nakon sticanja nezavisnosti mladu državu je mučila politička nestabilnost, pogotovo nakon državnog udara koga je 1966. godine izveo predsednik Milton Obote. Pet godina kasnije njega je svrgnuo Idi Amin, čija je vladavina ostala zapamćena po genocidu, ekonomskoj propasti i katastrofalnom ratu protiv Tanzanije čije su snage na vlast vratile Obotea. Ali i Oboteov režim je izazvao građanski rat koji je konačno završen godine 1986. pobedom snaga na čelu sa Joverijem Musevenijem. Pod Musevenijem, koji i dan-danas vlada Ugandom, ta afrička zemlja je konačno stekla dovoljno političke stabilnosti da se okrene ekonomskom razvoju, a 1990-im i određenim političkim reformama. Zbog toga se Uganda, pogotovo u poređenju sa većinom svojih suseda, držala uspešnom državom. No, njen razvoj je bitno usporila katastrofalna epidemija SIDA-e, a nešto kasnije i upetljanost u građanski rat u susednom Kongu.

Prvi Evropljanin koji je zakoračio u Ugandu bio je istraživač J. H. Spek 1854. godine. Potom su naišli drugi pustolovi, kao Stanli koji je sklopio pogodbu s bugandskim kraljem Mutesom I. Bugande nisu imali samo kralja (kabaku), već i dvor, uređeno sudstvo, skupštinu (Veliki Lukiko) i viteški pravilnik. Nisu poznavali točak, ni pismo, ali jesu odeću. Nisu znali da tkaju, ali su nosili obojeno i urešeno odijelo od kore drveta. Formirali su se kao složan narod još pre 1000. godine, a kraljevi iz jedne dinastije vladali su neprestano najmanje četiri stotine godina.

Misionari su u Ugandu u velikim brojevima počeli pristizati nakon 1877. godine, najpre engleski protestanti pa francuski katolici. Još pre Speka prodirali su arapski trgovci ostavljajući za sobom tragove islama. U početku Bugande nisu shvatale razliku između katolicizma i protestantizma, ali su usled revnog delovanja misionara postajali predani vernici. Godine 1884, Mutesu I nasledio je sin Muanga. On je naredio da se ubije Džejmes Hanington, prvi protestantski biskupa poslat u zemlju, koji je pogrešio pristupivši zemlji sa severa. Jedno staro proročanstvo je tvrdilo da će Uganda biti osvojena prodre li u nju stranac iz toga smera. Hanington je ubijen 1885. godine. Od 1888. do 1891. vođeni su krvavi verski ratovi u kojima su Afrikanci katolici pljačkali i palili protestanske crkve, a Afrikanci protestanti jednako postupali u katoličkim crkvama. Pobedili su protestanti, a Muanga je pobegao s francuskim katolicima.

U međuvremenu kapetan, budući lord Lugard, prodire u zemlju za račun Carskoga engleskog istočnoafričkog društva. Prodiranje društva bilo je miroljubivo, te su se tako Bugande kasnije ponosile činjenicom da nikad nisu vojnim putem osvojeni. Godine 1893, preuzela je engleska vlada Bugandu, a 1900. se proširila i na ostatak Ugande. To je učinjeno na osnovu ugovora koji je potpisala kraljica Viktorija, a Hari Džonston je bio poslat kao posebni poverenik i začeo britansku kolonijalnu upravu.

Britanci su vremenom povećavali udeo domorodaca u vlasti. U početku 1951. povećan je broj članova zakonodavnog tela sa 32 na 56, sa 20 članova Afrikanaca umesto dotadašnjih 8. Vlada protektorata pod guvernerom upravljala je celom zemljom, ali stara kraljevina i glavna provincija Buganda imala je svoju vlastitu afričku vladu na čelu s kabakom. Imenovala je članove Velikog Lukika i sve poglavice, ali britanski guverner imao je pravo veta. Spolja u pokrajini postojale su okružne (gumbolola i saca) uprave, takođe potčinjene kabaki. On je imao i ličnu vladu sastavljenu od tri ministara: Katikira (ministra predsednika), Omulalucija (ministra pravde) i Omuvanika (ministra finansija). Ovaj poslednji bio je i na dužnosti čuvara kraljevskoga pojasa. Dvoje od tri ministra morali su uvek biti protestanti, a jedan katolik. Prema tradiciji novi se kabaka krunisao na svetom mestu blizu Budoa.

Kraljevsko imanje ležalo je iznad Mengoa, jednog od kampalskih brježuljaka, a ograđeno je visokom ogradom od slonovske trave. Zgrada skupštine imala je limeni krov obrubljen slamom. Pod drvećem pred njom sedili su bubnjari. Unutra u dvorani visila je britanska zastava, a na dnu je stajalo uzvišenje pokriveno kožama leoparda i lavova. Iza njega se isticala bugandska zastava, plava sa žutim štitom na kojem je prikazan crveni lav. Sa svake strane visile su fotografije kabakovih predaka, a između klupa išao je jedan dostojanstvenik noseći krvnikov mač, koji je imao sečivo u obliku meseca nasađenog na dugu drvenu ručicu. Mogao je služiti i kao koplje.

U britanski protektorat bila su uključena četiri stara kraljevstva: Buganda, Bunjoro, Toro i Ankole. Pre Drugog svetskog rata celokupni izvoz i uvoz zemlje iznosio je 7.000.000 funti godišnje, a 1954. godine dostiže desetorostruki iznos. Od celokupnih izdataka od 15 miliona funti u godini 1952. utrošeno je 1.300.000 za školovanje, a 933.356 za zdravstvo u poređenju sa 566.000 dve godine ranije. Zločini su bili veoma retki i tokom kolonijalnog doba u zemlji je bilo tek 250 britanskih policajaca. U Ugandi je delovala Afrička trgovačka komora, u koju je bilo učlanjeno 11.000 Afrikanaca. Pod britanskom upravom u zemlji je stalno boravilo 530 Indijaca i samo 7.600 Evropljana, mahom Britanaca. Od toga su čak 1.200 bili misionari. U sedištu kolonije, gradu Entebeu, bilo je 350 belaca. Grad Kampala podignut je na sedam brežuljaka. Na jednom brežuljku sagrađena je anglikanska katedrala, na jednom rimokatolička crkva, a na jednom džamija. U njemu je 1922. osnovan koledž Merikiri, jedina škola na nivou sveučilišta u kolonijalnom dobu između Kartuma i Johanezburga. Tamo je godišnje apsolviralo oko 250 Afrikanaca. Još ranije, 1906, u Budou nedaleko od Kampale podignut je Kraljev koledž prvotno namenjen sinovima poglavica.

Pod britanskom upravom u Ugandi je bilo više od 250.000 bicikala, a prosečno je dolazio jedan na svakih 25 stanovnika. Dobar bicikl koštao je u Kampali 24 funte. Jedan pokazatelj koliko je za afričke prilike neuobičajen promet bicikla bio značajan jest talas krađa, u kojem je 1953. godine u zemlji otuđeno 1.298 bicikala. Bojeći se otcepljenja, Britanci su 30. novembra 1953. obavijestili kabaku da je njegova vlast okončana i avionom ga odvezli u London. Potkraj 1954. Britanci su se povukli i objavili kako će se kabaka nakon izvesnog vremena moći vratiti doma uz uslov da Buganda ostane u sastavu Ugande i da kabaka primi demokratski ustavni poredak. Dana 16. novembra iste godine britanski guverner sazvao je Veliki Lukiko i objavio kako će devet meseci nakon stupanja na snagu ustavnih reformi biti omogućeno odlučivanje hoće li se izabrati novi kabaka ili primiti nazad sadašnji.[7]

Geografija

[uredi | uredi izvor]
Glavni članak: Geografija Ugande
Karta Ugande

Položaj

[uredi | uredi izvor]

Nalazi se u istočnoj Africi. Površina je 236.035 km². ima oko 37,58 miliona stanovnika po podacima svetske banke. Glavni grad grad je Kampala a ostali su; Masaka, Džinča, Kitgum, Mbaram, Soroti i drugi.

Geologija i reljef

[uredi | uredi izvor]

Najviši vrhovi su Ruvenzori 5.110 m, Elgon 4.321 m i Moroto 3.020 m.

Vode

[uredi | uredi izvor]

Flora i fauna

[uredi | uredi izvor]

Klima

[uredi | uredi izvor]

Klima je zbog nadmorske visine različita. U nižim delovima je ekvatorijalna na planinama suptropska, umjerena dok su neki vrhovi pod snegom. Najvažnije reke su Ambertov Nil, Viktorijin Nil, Kagera a jezera Viktorijino, Albertovo, Kjoga, Sorati. Prosečna temperatura od 15-25 °C.

Stanovništvo

[uredi | uredi izvor]
Glavni članak: Demografija Ugande
Demografija Ugande

Oko 65% stanovništva su Bantu crnci među njima su najbrojniji Baganda 16%. Na severu žive Niloti 30% i Nilohamiti 4%. Po gradovima živi 60.000 Arapa, Indijaca i Evropljana. Dve trećine stanovnika su hrišćani, katolici i protestanti, 15% su muslimani, ostali su animisti. Prema podacima iz 2007. godine, Uganda se nalazi na prvom mestu država u sveti čiji broj stanovnika najbrže raste.[8]

Jezici

[uredi | uredi izvor]
Glavni članak: Jezici Ugande
Etnolingvistička mapa Ugande

Svahili, jezik koji je u širokoj upotrebi širom regiona afričkih Velikih jezera, prihvaćen je kao drugi zvanični nacionalni jezik zemlje 2005. godine.[1][9] Engleski jezik je bio jedini zvanični jezik dok ustav nije bio izmenjen 2005. godine. Mada svahili nije bio preferentni izbor dela populacije na jugu i jugozapadu zemlje koja koristi Bantu jezik, on predstavlja važnu lingvu franku u severnim regionima. Taj jezik je isto tako u širokoj upotrebi u policijskim i vojnim snagama, što je verovatno rezultat istorijske disproporcije u regrutovanju na severnom delu zemlje u snage bezbednosti tokom kolonijalnog perioda. Status svahilija se stoga menjao u zavisnosti od političke grupe na vlasti.[10] Na primer, Ajdi Amin, koji vodi poreklo sa severozapada, deklarisao je svahili kao nacionalni jezik.[11]

Administrativna podela

[uredi | uredi izvor]

Uganda se deli na pet administrativnih regiona:

Regioni su podeljeni na distrikte, kojih ukupno ima 111. Distrikti su dodeljeni na države (146) i opštine (13). Države se podeljene na subdržave, a subdržave na parohije i sela.

Privreda

[uredi | uredi izvor]

Vidi još

[uredi | uredi izvor]

Reference

[uredi | uredi izvor]
  1. ^ a b „The Constitution (Amendment) Act 2005” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 07. 01. 2023. g. Pristupljeno 17. 1. 2017. 
  2. ^ „Country Comparison :: Population”. The World Factbook. Central Intelligence Agency. 2020. Arhivirano iz originala 28. 08. 2020. g. Pristupljeno 14. 8. 2020. 
  3. ^ „Republic of Uganda - Census 2014 - Final Report - Table 2.1 page 8” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 19. 09. 2016. g. Pristupljeno 19. 09. 2016. 
  4. ^ „Uganda”. International Monetary Fund. Pristupljeno 17. 1. 2017. 
  5. ^ Article 5, Chapter 2, Constitution of Uganda, 1995, accessed 17 January 2017
  6. ^ „United Nations Statistics Division - Standard Country and Area Codes Classifications”. Arhivirano iz originala 13. 07. 2011. g. Pristupljeno 11. 04. 2014. 
  7. ^ John Gunther-Nepoznata Afrika, Zora, Zagreb 1966, pp. 294.-315.
  8. ^ „Svet u brojkama 2007“.ISBN 978-86-7668-055-9. str. 17.
  9. ^ „Museveni Signs 3rd Term Bill”. New Vision (Kampala). 29. 9. 2005. „"From now on, Swahili is the second official language..."” 
  10. ^ Swahili Arhivirano 2007-07-14 na sajtu Wayback Machine in the UCLA Language Materials Project
  11. ^ "A Brief History of the Swahili Language", glcom.com

Literatura

[uredi | uredi izvor]
  • Appiah, Anthony and Henry Louis Gates (ed). Encyclopaedia of Africa (2010). Oxford University Press.
  • Middleton, John (ed). New encyclopaedia of Africa (2008). Detroit: Thompson-Gale.
  • Shillington, Kevin (ed). Encyclopedia of African history. CRC Press. 2005. 
  • BakamaNume, Bakama B (2011). . A Contemporary Geography of Uganda Proverite vrednost parametra |url= (pomoć).  African Books Collective.
  • Barlas, Robert (2000). Uganda (Cultures of the World). Marshall Cavendish. ISBN 9780761409816. OCLC 41299243.  overview written for younger readers.
  • Chrétien, Jean-Pierre. The great lakes of Africa: two thousand years of history (2003). New York: Zone Books.
  • Hodd, Michael and Angela Roche (2011). Uganda handbook. Bath: Footprint. .
  • Jagielski, Wojciech and Antonia Lloyd-Jones. The night wanderers: Uganda's children and the Lord's Resistance Army. New York. . Seven Stories Press. 2012. ISBN 9781609803506. 
  • Otiso, Kefa M (2006). . Culture And Customs of Uganda Proverite vrednost parametra |url= (pomoć).  Greenwood Publishing Group.

Spoljašnje veze

[uredi | uredi izvor]

Mape

[uredi | uredi izvor]

Vlada i ekonomija

[uredi | uredi izvor]

Humanitarna pitanja

[uredi | uredi izvor]

Turizam

[uredi | uredi izvor]
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Уганда&oldid=28412394”