Kenija
| Republika Kenija | |
|---|---|
 | |
.svg) | |
| Glavni grad | Najrobi |
| Službeni jezik | svahili, engleski[1] |
| Vladavina | |
| — Predsednik | Vilijam Ruto |
| — Zamenik predsednika | Gadžaguta Rigati |
| — Predsednik Senata | Kenet Lusaka |
| — Predsednik Narodne skupštine | Džastin Muturi |
| — Predsednik Ustavnog suda | Marta Kume |
| — Generalni advokat | Pol Kihara Kariuki |
| Istorija | |
| Nezavisnost | Od UK 12. decembar 1963. |
| Geografija | |
| Površina | |
| — ukupno | 580.367 km2 (48) |
| — voda (%) | 2,3 |
| Stanovništvo | |
| — 2013.[2] | 44.354.000 (31) |
| — gustina | 76,42 st./km2 |
| Ekonomija | |
| Valuta | Kenijski šiling |
| — stoti deo valute | 100 центи |
| Ostale informacije | |
| Vremenska zona | UTC +3 |
| Internet domen | .ke |
| Pozivni broj | +2541 |
1 005 iz Tanzanije i Ugande | |
Kenija, ili zvanično Republika Kenija (svah. Jamhuri ya Kenya, engl. Republic of Kenya) je država u istočnoj Africi.[3] Graniči se sa Južnim Sudanom i Etiopijom na severu, na istoku sa Somalijom, na jugu sa Tanzanijom i na zapadu sa Ugandom. Na jugozapadu izlazi na jezero Viktorija, a na jugoistoku na Indijski okean. Površina Kenije iznosi 580.367 km². Po površini ona je 48. država u svetu, a 22. na kontinentu. Po proceni iz 2004. Kenija je imala 34.707.817 stanovnika. Glavni i najveći grad Kenije je Najrobi, a ostali veći gradovi su Mombasa, Kisumu, Nakuru, Eldoret, Mačakos, Lodvar, Lamu i Garisa. Kenija je bila britanska kolonija. Nezavisnost je stekla 12. decembra 1963. Kenija je poznata kao zemlja nacionalnih parkova i rezervata bogatih spektakularnim biljnim i životinjskim svetom (Cavo, Masai Mara, Amboseli).
Geografija[uredi | uredi izvor]
Veći deo severne Kenije čine suve ravnice. Na zapadu se nalaze šumovita brda, a na jugu, savane (pašnjaci). Na zapadu Kenija izlazi na jezero Viktorija, po površini drugo najveće slatkovodno jezero na svetu. Severno od jezera Viktorija, na granici sa Ugandom se nalazi planina Elgon. Vulkanske planine se nalaze na sredini zemlje u blizini ekvator.
Položaj[uredi | uredi izvor]
Države sa kojima se Kenija graniči su: Etiopija, Somalija, Tanzanija, Uganda, Južni Sudan i Sudan. Površina države iznosi 581.309 km².
Geologija i reljef[uredi | uredi izvor]
Sever i istok Kenije zauzimaju sušne i polusušne zone ravnica i brežuljaka. Mala i nepravilno raspoređena količina padavina u ovoj retko naseljenoj regiji ne dozvoljava razvoj poljoprivrede.
Na jugu se nalazi planinska područja sa nadmorskim visinama iznad 1.000 m (najviši vrh zemlje je ugašeni vulkan Kenija sa 5.199 m, druga najviša planina Afrike iza Kilimandžara). U ovom području je najveća koncentracija stanovništva zbog umerene klime i plodne zemlje što je u kolonijalnom razdoblju privuklo evropske naseljenike. Ovu planinsku zonu u smeru sever-jug preseca istočni ogranak Velike rasedne doline (Great Rift Valley) u kojoj se nalazi nekoliko jezera, među kojima je najveće Turkana na severu, na granici sa Etiopijom.
Na istoku Kenija izlazi na Indijski okean u koji se ulivaju dve najveće kenijske reke Tana i Galana.
Najveći gradovi u zemlji su Najrobi (2.750.561 stanovnika 2005), luka Mombasa (799.727), Nakuru (259.934), Eldoret (218.472) i Kisumu (216.479).
Nacionalni parkovi[uredi | uredi izvor]
Divljina Kenije je ugrožena od strane lovokradica. Postoji nekoliko nacionalnih parkova gde su životinje zaštićene i oni privlače posetioce širom sveta. Turizam igra važnu ulogu u privredi Kenije koja se tek razvija.
Vode[uredi | uredi izvor]
![[ikona]](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1c/Wiki_letter_w_cropped.svg/20px-Wiki_letter_w_cropped.svg.png){kind=small} | Ovaj odeljak bi trebalo proširiti. Možete pomoći dodavanjem sadržaja. |
Nalazi se reka Galana na jugozapadu države, Jezera Turkana (Rudolfovo) na severozapadu i deo Viktorijinog na zapadu (Ukereve)
Klima[uredi | uredi izvor]
Kenija je podeljena ekvatorom na dva skoro jednaka dela. Regija severno od ekvatora je topla i prima malo kiše. Južna regija zauzima tri meteorološke zone: kada nema kiše, godišnja temperatura u junu je 24 °C, u julu 28 °C. Kišni meseci su od oktobra do decembra i od aprila do juna.
Flora i fauna[uredi | uredi izvor]
Oko 11% zemljišta u Keniji je pogodno za poljoprivredu. Južni delovi su u velikoj meri pod šumom. Biljni svet Kenije je raznovrstan. Duž obale su šume palmi, mangrove, tikovine, kopala (tvrda smola), i sandalovine. Šume baobaba, euforbija pokrivaju zemlju do oko 915 m iznad mora. Savana je karakteristična za teren od 915 do 2745 m iznad mora.
Izuzetno bogat životinjski svet je specifičan za Keniju. Neke od životinja koje imaju svoja staništa u Keniji su slon, nosorog, nilski konj, žirafa, zebra, gazela, gnu, bivo, lav, leopard, noj, flamingo itd.
Životinje su zaštićene u nacionalnim parkovima i rezervatima koji su istovremeno i turističke destinacije za safari.
Istorija[uredi | uredi izvor]
U Keniji žive 44 etničke grupe[4], koje pripadaju trima velikim grupama naroda Bantu, Nilotima i Kušitima. Ovaj etnički mozaik je posledica mnogobrojnih migracija i istorijskih zbivanja na teritoriji današnje Kenije. Bantu narodi su došli iz dva pravca, sa istoka iz predela današnjeg Kameruna i Nigerije pre 1 veka nove ere, kao i iz istog pravca nakon 1. veka nove ere, ali i sa juga iz oblasti Katanga na području današnjeg DR Konga i Zambije. Kao što im i ime govori Nilotski narodi su se doselili oko 1500. godine iz doline Nila i nastanili u Velikoj rasednoj dolini i okolini jezera Viktorija. Oni su na mestu gde je živeo stari narod Čvezi osnovali kraljevstvo Bunjoro-Kitara. Kušitski narodi su živeli u ovoj oblasti i u vreme Starog Egipta, dakle u milenijumima pre nove ere, a njihova naseljenost u današnjoj Keniji je posledica kolonijalnih podela u 19. i 20. veku.[5]
Invazija Bantu naroda posle 14. veka primorale su većinu nilotskih etničkih grupa da migriraju u Ugandu, gde su oni stvorili novo carstvo, ili u Tanzaniju, gde, mešajući se sa Bantu narodima, oni su postali Sukuma i Njamvezi. kao što su u Keniji Luo asimilovali u velikoj meri Bantu kulturu. Ipak druga grupa osvajača došla je u Keniju u 17. veku i sa severa. To su bili nilo-hamitski narodi koji su se bavili stočarstvom. Njihova društva su u osnovi bili klanovi, takođe je ratnik, ili muran, bio centralna odnosno glavna figura. Oni nikad nisu imali mnogobrojnu vojsku.
U priobalnom delu Kenije su bile veoma žive interakcije lokalnog Bantu stanovništva sa Arapima iz Omana, Persijancima iz Širaza, pa čak i Indusima. U periodu od 6. do 9. veka aktivnosti su sa dotadašnje poljoprivrede i ribolova, proširene i na brodogradnju i plovidbu. U tom periodu pomorska trgovina se odvijala uglavnom prema jugu, ka tada veoma živom trgovačkom centru Kilvi. U 15. veku su dva velika moreplovca posetila obalu današnje Kenije - Ženg He iz Kine je 1414. godine posetio Malindi, a Vasko de Gama iz Portugalije je 1498. posetio Mombasu. U 17. veku su Portugalci imali velikog uticaja u priobalju, do pobede Arapa iz Omana 1698. godine koji su bili najuticajniji do 1885. godine kada je čitava Kenija pala pod kolonijalni uticaj Velike Britanije. Arapski naziv za područje istočnoafričke obale i stanovnika je bio Zenj (zemlja „crnih ljudi“) i odnosio se na gradove kao što su Mombasa, Malindi i Lamu u kojima se razvijala kultura povezana hibridnim Svahili jezikom sa uticajima arapskog, porugalskog i farsija, koji je zahvaljujući trgovini i komunikaciji postao osnovni jezik istočne AFrike.
Središte uprave britanske kolonije istočne Afrike koja je formirana 1895. godine nalazilo se od 1889. godine u Mačakosu, da bi 1899. godine bilo prebačeno u Najrobi.
Mau Mau ustanak, u kome su dominirali pripadnici etničkih grupa Kikuju, Embu i Meru, trajao je osam godina, od 1952. do 1960. Povod za ovaj ustanak su bili zategnuti društveni, ekonomski i rasni odnosi, a dodatni stimulans je bio period dekolonizacije u Africi. Uskoro nakon ovog ustanka je proglašena nezavisnost Kenije 12. decembra 1963, a prvi predsednik je bio jedan od vođa ustanka Džomo Kenijata. Od nezavisnosti do 1992. godine u Keniji je na vlasti bila jedna partija - Kenijska afrička nacionalna unija. Nakon Kenijatine smrti 1978. godine novi predsednik je postao Danijel Arap Moi (poreklom Kalendžin) koga je 2002. godine pobedom na izborima nasledio predsednik Mvai Kibaki (poreklom Kikuju). Sadašnji predsednik Uhuru Kenijata je četvrti predsednik nezavisne Kenije, izabran 2013. godine, on je sin prvog predsednika Džoma Kenijate.
Administrativna podela[uredi | uredi izvor]
Kenija je do 2010. godine bila podeljena na osam administrativnih provincija (mkoa jednina, mikoa množina na svahiliju), a od 2010. godine na 47 okruga koji imaju svoje institucije i zakonodavnu vlast:
| Provincije Kenije do 2010. godine | Sadašnji okruzi Kenije u okviru bivših provincija |
|---|---|
| Centralna | Njandarua, Njeri, Kirinjaga, Muranga, Kiambu |
| Obalna | Mombasa, Kvale, Kilifi, Reka Tana, Lamu, Taita-Taveta |
| Istočna | Marsabit, Isiolo, Meru, Taraka-Niti, Embu, Kitui, Mačakos, Makueni |
| Najrobi provincija | Najrobi |
| Severoistočna | Garisa, Vadžir, Mandera |
| Njanza | Siaja, Kisumu, Zaliv Homa, Migori, Kisi, Njamira |
| Rasedna dolina | Turkana, Zapadni Pokot, Samburu, Trans Nzoia, Uasin Gišu, Elgejo-Marakvet, Nandi, Baringo, Laikipia, Nakuru, Narok, Kadžiado, Keričo, Bomet |
| Zapadna | Kakamega, Vihiga, Bungoma, Busija |
Na čelu svake provincije se nalazio upravnik (Provincial Commissioner) te provincije koga je postavljao predsednik države. Provincije su bile podeljene na distrikte (wilaya na svahiliju). U vreme popisa 1999. godine bilo je 69 distrikta. Od tada njihov broj je rastao da bi 2009. godine dostigao broj od 254 distrikta.[6] U avgustu 2009. godine je Vrhovni sud Kenije doneo odluku da sve novoformirane distrikte stavlja van zakona. Ustavom Kenije iz 2010. godine određeno je 47 okruga (county na engleskom) koji imaju okružne institucije, nadležnosti i zakonodavnu vlast.[7]
Stanovništvo[uredi | uredi izvor]
U Keniji žive oko 44 etničke grupe čiji jezici pripadaju trima većim grupama: Bantu (najveći narodi Kikuju, 22%, Luja, 14% i Kamba, 11%), nilsko-saharskoj (najveći narodi Luo, 13% i Kalendžin, 12%) i kušitska grupa koja ima mali broj pripadnika, ali u delovima zemlje s malom gustinom naseljenosti, tako da zauzimaju veliki deo teritorije (Somali, Boran). Shodno etničkoj pripadnosti svaka etnička grupa ima svoj jezik svrstani takođe u tri grupe bantu, nilo-saharski i kušitski. Zvanični jezici su svahili i engleski.
Najzastupljenija religija u Keniji je hrišćanstvo (oko 38% protestanata i 28% katolika). Prema popisu iz 2019. godine, u Keniji ima 201.263 vernika koji su se izjasnili kao pravoslavci [8] (nejasno da li istočno-pravoslavni, orijentalno-pravoslavni, ili zajedno). Muslimana ima oko 7%, a ostatak stanovništva pripada domaćim verama, čiji su elementi prisutni i u trima većim religijama.
Kenijski narodi[uredi | uredi izvor]
Većina Kenijaca su crni Afrikanci, iako je mali broj i evropskog, azijskog i arapskog porekla. Postoji oko 50 različitih etničkih grupa, uključujući Kikiju, Masaji i Samburu. Kenijci se oduševljavaju fudbalom i atletikom, te su kenijski trkači osvojili veliki broj medalja na olimpijskim igrama.
Obrazovanje[uredi | uredi izvor]
Obrazovanje u Keniji nije obavezno, ali osam godina osnovne škole je obezbeđeno od vlade. Tokom 1990. skoro je 5,4 miliona učenika pohađalo 14.690 osnovnih škola, a 614.000 srednjoškolaca je pohađalo 2.750 srednjih škola. Kenija ima četiri univerziteta: Univerzitet u Najrobiju, Kenijata Univerzitet, Egerton Univerzitet u Nakuru i Moi Univerzitet u Eldoretu. Specijalni koledži uključujući Mombasa politehnički, Muzička akademija u Najrobi.
Kultura[uredi | uredi izvor]
Većina kulturnih institucija u Keniji je u Najrobiju ili u Mombasi. U Najrobiju je Nacionalni muzej Kenije, koji uključuje istoriju i geologiju. U Najrobiju se nalazi i MakMilan memorijalna biblioteka, sa specijalnom kolekcijom Afrike. U Mombasi je Fort Džizus muzej, istorijski muzej osnovan još u 16. veku od Portugalaca. Kital muzej je istorijski i naučni muzej.
Privreda[uredi | uredi izvor]
Najrazvijenije grane kenijske privrede su poljoprivreda i turizam. Izvozi se kafa i čaj, a najveći izvor strane valute su turističke posete nacionalnim parkovima i rezervatima (najpoznatiji je Masai Mara koji graniči sa Serengetijem u Tanzaniji). U Najrobiju, koji je saobraćajno i privredno središte istočnoafričke regije, razvijen je i uslužni sektor.
BDP je u 2004. bio 1100 USD po stanovniku, mjereno po PPP-u.
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Ustav (1998) član 53 „zvanični jezici Narodne skupštine će biti Svahili i Engleski i poslovi Narodne skupštine se mogu obavljati u bilo kojem od ovih jezika“ original: the official languages of the National Assembly shall be Kiswahili and English and the business of the National Assembly may be conducted in either or both languages
- ^ The Department of Economic and Social Affairs of the United Nations. str. 51–55. Pristupljeno 11 August 2013. [1]
- ^ „United Nations Statistics Division - Standard Country and Area Codes Classifications”. Arhivirano iz originala 13. 07. 2011. g. Pristupljeno 09. 04. 2014.
- ^ http://kenyacommunities.org Arhivirano na sajtu Wayback Machine (9. januar 2016) Kenya's Ethnic Communities - Foundation of the Nation
- ^ Ogutu Matthias, Kenyanchui Simon, An Introduction to African History, University of Nairobi Press 2007
- ^ All constituencies now turned into districts- News|nation.co.ke, Pristupljeno 9. 4. 2013.
- ^ spisak okruga na pp. 167. i 168. u Ustavu Kenije iz 2010. godine(jezik: engleski)
- ^ Rezultati popisa u Keniji 2019. godine, deo IV: Podela stanovništva po socio-ekonomskim karakteristikama, strana 422.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Kabinet predsednika Kenije
- Turizam u Keniji - zvanični sajt ministarstva turizma
- Ambasada Republike Srbije u Keniji
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
| Geografske | |
| Ljudi | |
| Ostale | |
