Stokholm
| Stokholm Stockholm (švedski) | |
|---|---|
 Zastava
 Grb
| |
| Administrativni podaci | |
| Država |  Švedska |
| Okrug | Stokholmski |
| Osnovan | 1252. |
| Stanovništvo | |
| Stanovništvo | |
| — 2021. | 978.770 |
| — gustina | 5.229,31 st./km2 |
| Aglomeracija (2010.) | 1.372.565 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 59° 19′ 30″ S; 18° 03′ 00″ I / 59.325° S; 18.05° I |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST) |
| Aps. visina | 0—50 m |
| Površina | 187,17 km2 |
  Stokholm Stokholm na karti Švedske | |
| Ostali podaci | |
| Gradonačelnik | Karin Vangard |
| Pozivni broj | 08 |
| Veb-sajt | |
| start | |
Stokholm (šved. Stockholm)[1] je glavni i najnaseljeniji grad u Švedskoj, kao i najveća urbana oblast u nordijskim zemljama. Približno 980.000 ljudi živi u opštini,[2] od kojih je 2,1 milion u urbanoj zoni i 2,4 miliona u gradskoj oblasti.[2] Grad se prostire na četrnaest ostrva gde se jezero Melaren uliva u Baltičko more. Izvan grada na istoku, i duž obale, nalazi se lanac ostrva Stokholmskog arhipelaga. Područje je naseljeno još od kamenog doba, u 6. milenijumu pre nove ere, a kao grad ga je osnovao 1252. godine švedski državnik Birger Jarl. Takođe je i sedište okruga Stokholm. Očekuje se da će broj stanovnika opštine Stokholm dostići milion ljudi 2024. godine.[3]
Stokholm je kulturni, medijski, politički i ekonomski centar Švedske. Sam region Stokholma čini više od jedne trećine BDP-a zemlje, i nalazi se među prvih 10 regiona u Evropi po BDP-u po glavi stanovnika. Ocenjen kao Alfa− globalni grad, najveći je u Skandinaviji i glavni centar za korporativno sedište u nordijskom regionu. U gradu se nalaze neki od najboljih univerziteta u Evropi, kao što su Karolinska institut, Stokholmska ekonomska škola, Kraljevski institut za tehnologiju KTH i Univerzitet u Stokholmu. On je domaćin godišnje ceremonije dodele Nobelove nagrade i banketa u Stokholmskoj koncertnoj dvorani i Gradskoj kući Stokholma. Jedan od najcenjenijih muzeja u gradu, Muzej Vasa, je najposećeniji neumetnički muzej u Skandinaviji. Stokholmski metro, otvoren 1950. godine, dobro je poznat po uređenju svojih stanica; nazivana je najdužom umetničkom galerijom na svetu. Švedska nacionalna fudbalska arena nalazi se severno od centra grada, u Solni. Aviči Arena, nacionalna dvorana, nalazi se u južnom delu grada. Grad je bio domaćin Letnjih olimpijskih igara 1912.
Stokholm je sedište švedske vlade i većine njenih agencija, uključujući najviše sudove u pravosuđu, i zvanične rezidencije švedskog monarha i premijera. Vlada ima sedište u zgradi Rosenbada, Riksdag (švedski parlament). Stokholmska palata je zvanična rezidencija i glavno radno mesto švedskog monarha, dok palata Drotningholm u susednom Ekerou služi kao privatna rezidencija kraljevske porodice.
Poreklo naziva
[uredi | uredi izvor]Naziv grada vodi poreklo od starošvedskih reči Stok (Stock) i Holm (holm) i bukvalnom prevodu znači „mesto ili utvrda na ostrvcetu“. Ovo ima smisla ako se zna da se najstariji (i danas središnji) deo grada upravo nalazi na ostrvcetu Helgeandholmen.
Geografija
[uredi | uredi izvor]Grad Stokholm se nalazi u istočnom delu Švedske i Skandinavskog poluostrva.
Udaljenost Stokholma od važnih gradova u okruženju:
- od Geteborga, drugog po veličini grada u državi, grad je udaljen 470 km severoistočno;
- od glavnog grada Norveške, Osla, grad je udaljen 520 km istočno;
- od glavnog grada Finska, Helsinkija, grad je udaljen 520 km zapadno (morem);
- od glavnog grada Letonije, Rige, grad je udaljen 550 km severozapadno (morem);
- od Malmea, trećeg po veličini grada u državi, grad je udaljen 610 km severoistočno;
- od glavnog grada Danske, Kopenhagena, grad je udaljen 660 km severoistočno.
Geografija
[uredi | uredi izvor]
Reljef
[uredi | uredi izvor]Stokholm se razvio blizu istočne obale Baltičkog mora. Grad se razvio na strateški mestu gde je razdaljina između velikog švedskog jezera Melaren i Baltičkog mora najmanja. Stoga je dati položaj strateški važan — grad je obrazovan kako bi štitio ulaz u sistem jezera, koja su „srž“ unutrašnjosti zemlje. Gradsko područje bregovito, a nadmorska visina se kreće se 0-50 m.
Klima
[uredi | uredi izvor]Prema Kepenovoj klasifikaciji klimata Stokholm ima umerenokontinentalnu klimu. Zbog severnijeg položaja grada, dnevna svetlost dosta varira od više od 18 sati sredinom leta, do samo 6 sati krajem decembra. Uprkos svom položaju, Stokholm ima relativno blage temperature i mnogo toplije i sunčanije vreme tokom godine od većine drugih mesta na sličnim latitudama, ili čak od nekih što su južnije, uglavnom zbog uticaja Golfske struje. Grad godišnje ima 1.981 sunčanih sati.[4]
Leta su topla i prijatna sa prosečnom dnevnom najvišom temperaturom od 20—22 °C (68—72 °F) i najnižom od 13 °C (55 °F), ali temperatura često prelazi 25 °C (77 °F). Zime su hladne sa prosečnom temperaturom od −5—1 °C (23—34 °F), i retko pada ispod −10 °C (14 °F). Proleće i jesen kolebaju se od hladnih do blagih. Najviša temperatura ikada izmerena u Stokholmu je 34,4 °C (93,9 °F); najniža je −28,3 °C (−18,9 °F). Godišnja količina padavina je 539 mm (21,2 in) sa 164 vlažna dana. Sneg uglavnom pada od decembra do marta.
| Klima Stokholma, 1981—2010 (pad. i sun. 1961—1990, ekst. 1756—) | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Pokazatelj \ Mesec | Jan. | Feb. | Mar. | Apr. | Maj | Jun | Jul | Avg. | Sep. | Okt. | Nov. | Dec. | God. |
| Apsolutni maksimum, °C (°F) | 11,0 (51,8) |
12,2 (54) |
17,8 (64) |
26,1 (79) |
29,0 (84,2) |
32,2 (90) |
36,0 (96,8) |
35,4 (95,7) |
27,9 (82,2) |
20,2 (68,4) |
14,0 (57,2) |
12,7 (54,9) |
36,0 (96,8) |
| Maksimum, °C (°F) | 0,5 (32,9) |
0,6 (33,1) |
3,9 (39) |
9,9 (49,8) |
16,4 (61,5) |
20,1 (68,2) |
23,0 (73,4) |
21,4 (70,5) |
15,8 (60,4) |
9,9 (49,8) |
4,8 (40,6) |
1,7 (35,1) |
10,7 (51,3) |
| Prosek, °C (°F) | −1,6 (29,1) |
−1,7 (28,9) |
1,2 (34,2) |
6,0 (42,8) |
11,7 (53,1) |
15,7 (60,3) |
18,8 (65,8) |
17,6 (63,7) |
12,7 (54,9) |
7,7 (45,9) |
3,0 (37,4) |
−0,3 (31,5) |
7,6 (45,7) |
| Minimum, °C (°F) | −3,7 (25,3) |
−3,9 (25) |
−1,5 (29,3) |
2,1 (35,8) |
7,0 (44,6) |
11,3 (52,3) |
14,5 (58,1) |
13,8 (56,8) |
9,6 (49,3) |
5,5 (41,9) |
1,2 (34,2) |
−2,3 (27,9) |
4,5 (40,1) |
| Apsolutni minimum, °C (°F) | −32 (−26) |
−30 (−22) |
−25,5 (−13,9) |
−22,0 (−7,6) |
−6,5 (20,3) |
0,0 (32) |
4,3 (39,7) |
2,0 (35,6) |
−3,5 (25,7) |
−9,0 (15,8) |
−18 (0) |
−22,5 (−8,5) |
−32,0 (−25,6) |
| Količina padavina, mm (in) | 39 (1,54) |
27 (1,06) |
29 (1,14) |
29 (1,14) |
32 (1,26) |
55 (2,17) |
65 (2,56) |
59 (2,32) |
52 (2,05) |
49 (1,93) |
47 (1,85) |
45 (1,77) |
531 (20,91) |
| Dani sa padavinama (≥ 1.0 mm) | 9 | 7 | 7 | 6 | 6 | 9 | 9 | 9 | 8 | 9 | 10 | 10 | 100 |
| Sunčani sati — mesečni prosek | 40 | 72 | 135 | 185 | 276 | 292 | 260 | 221 | 154 | 99 | 54 | 33 | 1.821 |
| Izvor #1: Météo Climat[5] | |||||||||||||
| Izvor #2: SMHI[6] | |||||||||||||
Vode
[uredi | uredi izvor]Stokholm se nalazi blizu istočne obale Švedske, odnosno zapadne obale Baltičkog mora. Na datom mestu Baltičko more je najuže, tj. tu se obale Švedske i susedne Finske najviše približavaju, što je strateški značajno. U odnosu na unutrašnjost takođe se uviđa strateški značaj Stokholma, pošto je grad smešten na kratkom reci Nordstrem, koja povezuje obližnje jezero Melaren, treće po veličini u državi, i Baltičko more. Reka takođe deli istorijske pokrajine Upland i Sedermanland, pa se i grad podeljen između njih.
Središnji delovi Stokholma nalaze se na 14 ostrva koji se nastavljaju na Stokholmski arhipelag. Skoro 30% grada čine plovni putevi i još 30% čine parkovi i zelene površine; 2009. Stokholm je od Evropske komisije dobio titulu prve „Evropske zelene prestonice“.[7][8]
Istorija
[uredi | uredi izvor]
Područje Stokholma bilo je naseljeno u ranom srednjem veku. Prvi pomen grada pod današnjim nazivom vezan je za godinu 1252. Prvobitno, grad se razvio kao luka za izvoz gvozdene rude iz rudnika u gradskom zaleđu (oblast Bergslagen). Zahvaljujući ovome grad je brzo postao značajno središte trgovine. Grad je uskoro postao hanzeatska ispostava naseljena i Nemcima. Oni su čini gradsku vlast do 1478. godine.
Prestonica Švedske grad je „de fakto“ postao 1436. Prilikom oslobađanja Švedske od danske vrhovne vlasti 1520. godine u gradu se desio pokolj. 1523. godine tu je ustoličen prvi švedski kralj Gustav Vasa. Švedska ubrzo postaje najvažniji činilac u politici severne Evrope.
Ove okolnosti omogućile su brz rast grada, posebno trgovine, tako da je on 1600. godine prešao cifru od 10 hiljada žitelja. 1634. godine Stokholm je i zvanično postao prestonica države. Međutim, grad nisu mimoišle ni povremene pošasti. Tako je 1710. godine od kuge stradalo oko 20 hiljada stanovnika ili 36%.
U drugoj polovini 19. veka, sa pojavom industrije i izgradnjom železničke mreže, dolazi do novog preporoda grada. Stokholm doživljava blagostanje, koje traje i dan-danas. Kao očita slika toga ovde su održane Letnje olimpijske igre 1912.
Posle Drugog svetskog rata grad je dosegao svoje upravne granice. Tada je započeta masovna izgradnja brojnih predgrađa. U njima danas živi gotovo isto toliko stanovnika kao i u gradu.
Stanovništvo
[uredi | uredi izvor].jpg)
Stokholm je danas najveći grad u državi. Grad ima oko 870.000 stanovnika (podatak iz 2010. g.), a šire gradsko područje blizu 1,4 miliona stanovnika. Metropolitensko područje ima, pak, blizu 2,1 miliona stanovnika. Poslednjih decenija broj stanovnika u gradskom području brzo raste, posebno u predgrađima.
Do sredine 20. veka Stokholm su naseljavali isključivo etnički Šveđani. Međutim, sa jačanjem useljavanja u Švedsku, stanovništvo grada je postalo šarolikije. Po poslednjim podacima oko 73% čine etnički Šveđani, dok su ostalo useljenici. Najstariju doseljeničku skupinu čine Finci, čije je doseljavanje trajalo do tokom prve polovine 20. veka. Danas su značajne skupine doseljenika iz Bosne i Hercegovine, Sirije, Turske, Irana.
Privreda
[uredi | uredi izvor]
Kao i svi veći glavni gradovi i Stokholm se po svojoj privredi mahom oslanja na tercijarni i kvarterni sektor, odnosno na trgovinu, usluge, upravu, poslovanje, bankarstvo, obrazovanje i nauku.
Grad je posebno vezan za savremenu industriju iz oblasti elektronike, računarstva i informacionih tehnologija. Svetski poznata preduzeća iz ovih oblasti, kao što su „Elektroluks“ i „Erikson“, imaju svoja sedišta u ovom gradu. Takođe, Stokholm je danas značajno pomorsko središte, sa ogromnom i tehnološki modernom lukom.[9]
Sa druge strane, nekadašnja teška industrija i težak saobraćaj danas su mahom izmešteni iz grada, što omogućuje ostvarenje visokih ekoloških standarda gradskog života.
Saobraćaj
[uredi | uredi izvor]
Stokholm je najvažnije saobraćajno čvorište u Švedskoj i jedno najvažnijih u severnoj Evropi. Grad je najvažnije čvorište auto-puteva i železničkih pruga u državi, a gradska luka je ogromna i savremena.
Stokholm opslužuju čak tri aerodroma:
- Međunarodni aerodrom „Arlanda“ je najveći aerodrom. Nalazi se 37 km severno od Stokholma;
- Aerodrom Stokholm-Broma je gradu najbliži aerodrom, svega 7,5 km severozapadno od središta Stokholma;
- Aerodrom Stokholm-Skavsta je nešto udaljeniji od Stokholma (oko 100 km jugozapadno), ali je značajan za niskotarifne letove.
- Javni prevoz
Spram svoje veličine, Stokholm ima izuzetno razvijenu i razgranatu mrežu javnog prevoza. Po poslednjim podacima to je i najskuplji javni prevoz na svetu. Njega čine metro, dva sistema gradske i tri sistema prigradske železnice, mreža tramvajskih i autobuskih linija. Stokholmski metro je daleko najvažniji vid prevoza, i ima 3 linije.
Znamenitosti
[uredi | uredi izvor]
Stokholm je poznat po svom očuvanom starom jezgru, ali i po brojnim „zelenim zonama“ grada (parkovi, aleje, park-šume), po čijem je udelu jedan od prvih u svetu. Okosnica grada je srednjovekovno gradsko jezgro, tzv. Gamla Stan (u prevodu Stari grad) sa srednjovekovnim odlikama — nepravilna mreža uzanih ulica i trgova na ostrvu.
Severno od Gamle nalazi se deo grada nastao u doba akademizma, krajem 19. i početkom 20. veka, prepoznatljiv po bulevarima, alejama, palatama i zdanjima uprave i kulture. To je političko i ekonomsko „srce“ grada.
Od pojedinačnih građevina potrebno je izdvojiti:
- Nemačka crkva (Tyska kyrkan), u Gamli, iz 16. veka
- Kuća plemića (Riddarhuset), iz 17. veka
- Bodne dvorac (Bondeska palatset), iz 17. veka
- Državni univerzitet (Tessinska palatset), iz 17. veka,
- Kraljevska švedska opera, kraj 19. veka
- Gradska kuća Stokholma, prva trećina 20. veka
- Stokholmsko gradsko čitalište, prva trećina 20. veka
Grad je već decenijama stecište savremene arhitekture, pa je poslednjih godina podignuto mnogo novih četvrti i velelepnih „hajtek“ zgrada.
Partnerski gradovi
[uredi | uredi izvor]Galerija
[uredi | uredi izvor]-
Kraljevski dvor -
Trg Stureplan 1938. godine -
Hotorget blokovi 1-5 -
Mariatorget -
Nibroplan u Stokholmu 1953. godine -
-
Blasieholmen i hotel „Grand“ u Stokholmu -
Aviči arena -
Zgrada Riksdag, Stokholmu -
Dvorac Drotningholm -
Pogled na Stokholm 1928. godine -
Park Kungstradgarden slikan između 1890—1905. -
Garnisionen, najduža poslovna zgrada u Švedskoj
.jpg)
Reference
[uredi | uredi izvor]- ^ Hedelin, Per (1997). Norstedts svenska uttalslexikon. Stockholm: Norstedts..
- ^ a b „Folkmängden per månad efter region, ålder och kön. År 2000M01 - 2023M06”. Statistikdatabasen (na jeziku: švedski). Pristupljeno 2023-08-30.
- ^ „Statistik och fakta om Stockholm - Stockholms stad”. start.stockholm (na jeziku: švedski). 2023-06-08. Pristupljeno 2023-08-30.
- ^ „Stockholm facts”. .nytimes.com. Pristupljeno 20. 9. 2009.
- ^ „Climate Normals for Sweden 1981–2010”. Météo climat. Pristupljeno 30. 12. 2016.
- ^ „Sunshine Hours of Stockholm” (PDF). Sveriges Meteorologiska och Hydrologiska Institut. Arhivirano iz originala (PDF) 23. 05. 2019. g. Pristupljeno 19. 3. 2012.
- ^ „Stockholm wins EU green capital award - The Local”. Thelocal.se. Pristupljeno 16. 6. 2009.
- ^ „Microsoft Word - EGCA 2010-2011_Panel recommendations_6-FINAL.doc” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 16. 9. 2011. g. Pristupljeno 8. 7. 2009.
- ^ „Ports of Stockholm — Stockholms Hamnar”. Arhivirano iz originala 29. 6. 2014. g. Pristupljeno 1. 5. 2014.
Literatura
[uredi | uredi izvor]Spoljašnje veze
[uredi | uredi izvor]Gradovi domaćini Letnjih olimpijskih igara  | |||||
|---|---|---|---|---|---|
1 zbog Prvog svetskog rata; 2 zbog Drugog svetskog rata | |||||
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
| Geografske | |
| Ostale | |
