Hrišćanstvo u Srbiji
| Deo serije o hrišćanstvu |
| Hrišćanstvo |
|---|
 |
 Portal Hrišćanstvo |
Hrišćanstvo je dominantna religija u Republici Srbiji. Po poslednjem popisu stanovništva iz 2011. godine, hrišćani čine preko 90% popisanog stanovništva Srbije (popis nije vršen na teritoriji Kosova i Metohije). Od tog broja, pravoslavni vernici čine oko 85% u odnosu na ukupno stanovništvo, dok su u znatno manjem procentu zastupljeni i rimokatolici (4,97%) i protestanti (0,99%).
Starija istorija[uredi | uredi izvor]
Na prostorima današnje Srbije, hrišćanstvo se pojavilo veoma rano, već tokom prvog ili drugog veka hrišćanske istorije. Prve hrišćanske zajednice za koje se zna na osnovu istorijskih svedočanstava i arheoloških nalaza razvile su se u većim gradskim centrima kao što su antički Sirmijum (današnja Sremska Mitrovica), Singidunum (današnji Beograd), Viminacijum (današnji Kostolac), Naisus (današnji Niš) i Ulpijana (današnji Lipljan). U ovim centrima stvorene su i prve ranohrišćanske episkopije. Početkom 4. veka, u Singidunumu su tokom progona hrišćana postradali Sveti Ermil i Stratonik. Tokom 4. i 5. veka, poseban značaj je dobila episkopija u Sirmijumu, kao i obližnja episkopija u Singidunumu, čiji su episkopi Ursakije i Sekundijan bili neposredno uključeni arijanske sporove.[1]
Sve do 535. godine, crkvena uprava u poznorimskim i ranovizantijskim provincijama koje su pripadale carskoj Dijecezi Dakiji, bila je uređena po principu provincijskih mitropolija. Pošto je Dijeceza Dakija bila u sastavu Prefekture Ilirika, čije se sedište nalazilo u Solunu, svi provincijski mitropoliti sa područja pomenute prefekture priznavali su prvenstvo solunskog arhiepiskopa.[2]
U sklopu reorganizacije crkvene uprave, car Justinijan I (527-565) je 535. godine doneo odluku da se u njegovom zavičaju, odnosno u novopodignutom gradu koji je u carevu čast nazvan Justinijana Prima (Prva Justinijana, lokalitet Caričin Grad kod današnjeg Lebana u Srbiji) ustanovi nova Arhiepiskopija Justinijana Prima sa širokom oblasnom jurisdikcijom. Novoustanovljena arhiepiskopija dobila je nadležnost nad mitropolijama i episkopijama u svim provincijama koje su bile u sastavu carske Dijeceze Dakije (Prva Mezija, Priobalna Dakija, Sredozemna Dakija, Dardanija, Prevalitana) uključujući i delove Druge Panonije i Druge Makedonije. Nakon dodatne reorganizacije, koja je izvršena 545. godine, Druga Makedonija je izostavljena iz nadležnosti arhiepiskopa Prve Justinijane. Arhijereji sa područja Prvojustinijanske arhiepiskopije učestvovali su 553. godine na Petom vaseljenskom saboru, koji je održan u Carigradu.[3][4][5]
Iako je ova arhiepiskopija sredinom 6. veka bila na vrhuncu svog razvoja, uskoro je došlo do propasti antičkog hrišćanstva na ovim prostorima. Sirmijum je 582. godine teško postradao od Avara, a 584. godine su postradali i Singidunum, Viminacijum, Naisus i drugi gradovi. Nakon dvadesetogodišnjih borbi, početkom 7. veka došlo je do konačne propasti carske vlasti u čitavoj oblasti, usled čega su zapustele i mnoge stare episkopije. Tokom prve polovine 7. veka, na tim prostorima su se naselili Srbi, koji su u to vreme još uvek pripadali staroj slovenskoj veri.[6][2][7]
-
Verska mapa teritorije današnje Srbije u vreme Velikog raskola 1054. godine. -
Verska mapa teritorije današnje Srbije u 14. veku. -
Verska mapa teritorije današnje Srbije u 16. i 17. veku.
Verska demografija[uredi | uredi izvor]
Hrišćanstvo u Srbiji (2011)
Popisom koji je 2011. godine sproveden na području Republike Srbije (bez teritorije Kosova i Metohije), prikupljeni su i podaci o verskoj pripadnosti stanovništva.[8]
| 1991 | 2002[9] | 2011 | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Broj | % | Broj | % | Broj | % | |
| Pravoslavni | 6.347.026 | 81,8 | 6.371.584 | 84,98 | 6.079.396 | 84,59 |
| Katolici | 496.226 | 6,4 | 410.976 | 5,48 | 356.957 | 4,97 |
| Protestanti | 88.275 | 1,14 | 80.837 | 1,08 | 71.284 | 0,99 |
| Ukupno | 7.759.571 | 100 | 7.498.001 | 100 | 7.186.862 | 100 |
-
Verska pripadnost stanovništva Republike Srbije, po opštinama (1991) -
Verska pripadnost stanovništva Republike Srbije, po opštinama (2002) -
Verska pripadnost stanovništva Republike Srbije, po opštinama (2011)
Pravoslavlje[uredi | uredi izvor]
Nakon doseljavanja Srba na ove prostore početkom 7. veka, započeo je proces njihove postepene hristijanizacije, koja je u potpunosti dovršena tek tokom 9. veka. Tada su obnovljene i pojedine episkopije na ovom području. Prvi poznati beogradski episkop iz tog vremena bio je Sergije, koji se pominje 878. godine.[10] Tokom 11. i 12. veka, za vreme obnovljene vizantijske vlasti, većina episkopija u srpskim zemljama (Ras, Prizren, Lipljan, Niš, Braničevo, Beograd, Srem) bile u sastavu pravoslavne Ohridske arhiepiskopije.[11][12]
U vreme Velikog raskola iz 1054. godine i dugo nakon toga, na području današnje Srbije dominiralo je pravoslavlje, osim u severnim oblastima pod tadašnjom ugarskom vlašću, gde se širio katolicizam. U srpskim zemljama se tokom 11. i 12. veka pojavilo i bogumilstvo, koje je uhvatilo dublji koren samo u Bosni.
Pravoslavna crkva je doživela puni procvat u srpskim zemljama u razdoblju od kraja 12. do sredine 15. veka. Na temeljima koje je postavio srpski veliki župan Stefan Nemanja (1166-1196), njegovi sinovi, kralj Stefan Prvovenčani i prvi srpski arhiepiskop Sveti Sava stvorili su 1219. godine autokefalnu Srpsku arhiepiskopiju, koja je 1346. godine uzdignuta na stepen patrijaršije. Međutim, u vreme turske najezde sredinom 15. veka, srpska crkva je tepko postradala.
Srpska patrijaršije je obnovljena 1557. godine zaslugom patrijarha Makarija Sokolovića i postojala je sve do 1766. godine, kada je ukinuta i pripojena Carigradskoj patrjaršiji. Za vreme osmanske vlasti, deo pravoslavnih Srba na području današnje Srbije je bio islamizovan, ali je uprkos tome dugo zadržao svest o pripadnosti svome narodu. U prvoj polovini 18. veka, kada severni delovi teritorije današnje Srbije dolaze pod upravu Habzburške monarhije, stvorena je autonomna Karlovačka mitropolija, koja je 1848. godine uzdignuta na stepen patrijaršije. Konačno ujedinjenje svih srpskih crkvenih oblasti izvršeno je 1920. godine, kada je stvorena jedinstvena Srpska pravoslavna crkva.
Većina stanovnika Srbije su vernici Srpske pravoslavne crkve, dok je u delovima Srbije nastanjenim rumunskim stanovništvom prisutna i Rumunska pravoslavna crkva. Pored Srba i Rumuna, u pravoslavne vernike u Srbiji se ubrajaju i Crnogorci, Makedonci, Bugari, Vlasi, Ukrajinci, Rusi, Grci, kao i deo Roma, Jugoslovena i Rusina.
Pravoslavlje je dominantno na većem delu teritorije Srbije, izuzimajući najveći deo područja Kosova i Metohije, kao i nekoliko opština i gradova u Sandžaku, na jugu Srbije ili u delu Vojvodine. Pravoslavlje je dominantno i u većini velikih gradova Srbije, izuzimajući Suboticu u kojoj su većina stanovnika katolici, Novi Pazar u kome su većina stanovnika muslimani, kao i veće gradove Kosova i Metohije u kojima dominira islam.
-
Udeo pravoslavaca u Srbiji po opštinama 1991. godine -
Udeo pravoslavaca u Srbiji po opštinama 2002. godine -
Udeo pravoslavaca u Srbiji po opštinama 2011. godine -
Udeo pravoslavaca u Srbiji po opštinama 2011. godine
Katolicizam[uredi | uredi izvor]
Nakon Velikog raskola iz 1054. godine, na severnim područjima današnje Srbije, koja su u to vreme bila pod ugarskom vlašću, došlo je do jačanja katolicizma. Na ovim prostorima je tada postojalo nekoliko rimokatoličkih biskupija, koje se bile potčinjene ugarskim nadbiskupima u Kaloči i Ostrogonu. Od kraja 12. do sredine 15. veka, u unutrašnjosti srednjovekovne srpske države je podugnuto nekoliko rimokatoličkih crkava za doseljene saske rudare i dubrovačke trgovce. Ove crkve su bile potčinjene rimokatoličkoj Kotorskoj biskupiji, dok su rimokatoličke crkve u primorskim oblastima bile potčinjene Barskoj nadbiskupiji, čiji je poglavar nosio naslov "Primas Srbije". Nakon turskog osvajanja u 16. veku, rimokatoličke biskupije i župe u srednjem Podunavlju su mahom postradale i postepeno su obnovljene tek tokom 18. veka, nakon konačnog proterivanja turske vlasti.
Konačna organizacija Rimokatoličke crkve u Srbiji započela je tek nakon Prvog svetskog rata, kada je stvorena Beogradska nadbiskupija (1924). Nakon nje su stvorene: Subotička biskupija (1968), Zrenjaninska biskupija (1986), Sremska biskupija (2008), Prizrensko-prištinska biskupija (2018) i grkokatolička Krsturska eparhija (2018). Danas je Katolicizam u Republici Srbiji dominantan u nekoliko opština na severu Vojvodine, kao i u gradu Subotici. Katolički vernici čine apsolutnu većinu stanovništva grada Subotice, kao i apsolutnu većinu stanovništva u opštinama Kanjiža, Senta, Ada i Čoka, a takođe i relativnu većinu u opštinama Bečej, Bačka Topola i Mali Iđoš. Vernici Katoličke crkve u Srbiji su uglavnom Mađari, Hrvati, Bunjevci, Nemci, Slovenci, Česi, Šokci, Janjevci, Srbi katolici, kao i jedan broj Roma, Jugoslovena i Slovaka. Rusini i deo Ukrajinaca u Srbiji su vernici grkokatoličke crkve.
Protestantizam[uredi | uredi izvor]
Prve vesti o pojavi protestantizma na području današnje Srbije potiču iz sredine 16. veka, kada je u susednoj Transilvaniji i okolnim ugarskim oblastima došlo do širenja luteranstva i kalvinizma. U to vreme, Transilvanija je postala snažno kalvinističko uporište, odakle se ova veroispovest počela širiti i prema područjima Banata. Tokom 18. veka, na prostore Banata, Bačke i Srema se počinju naseljavati protestanti raznih narodnosti (Nemci, Mađari, Slovaci i drugi).
Danas protestanti u Srbiji čine apsolutnu većinu stanovništva u opštini Bački Petrovac, kao i relativnu većinu u opštini Kovačica. Najbrojnija etnička grupa u ovim opštinama su Slovaci, koji su na području Srbije uglavnom protestanti, za razliku od većine Slovaka u Slovačkoj, koji su uglavnom katolici. Njihova najveća verska zajednica je Slovačka evangelistička crkva u Srbiji.
U protestantske vernike u Srbiji spada i deo drugih etničkih grupa, prvenstveno Mađara i Nemaca. Njihove najveće protestantske verske zajednice su Evangelička hrišćanska crkva u Srbiji i Reformatska hrišćanska crkva u Srbiji. Pored Bačkog Petrovca i Kovačice, značajan broj protestanata živi i u Novom Sadu. Protestantizam (uglavnom u formi nazarenstva) je počeo da se širi među Srbima u Vojvodini u 19. veku. Iako procenat protestanata među Srbima nije veliki, ovo je jedina verska forma izuzev pravoslavlja, koja je danas značajnije zastupljena u srpskom narodu. Tokom 20. veka u Srbiji su se pojavile i neke druge protestantske verske zajednice, kao što su: Hrišćanska adventistička crkva u Srbiji, Evangelička metodistička crkva u Srbiji, Crkva Isusa Hrista svetaca poslednjih dana u Srbiji (mormoni), Savez hrišćanskih baptističkih crkava u Srbiji, Jehovini svedoci i neke druge.
Orijentalno pravoslavlje[uredi | uredi izvor]
Tokom starije istorije, u Beogradu i nekim drugim većim gradovima na području Srbije postojale su i male zajednice orijentalno-pravoslavnih hrišćana, koje su sledile posebnu miafizitsku hristologiju. Ove zajednice su bile stvorene postepenim doseljavanjem jermenskih trgovaca i njihovih porodica tokom ranog razdoblja turske vlasti, u 16. i 17. veku. Pošto je velika većina Jermena tradicionalno pripadala miafizitskoj Jermenskoj apostolskoj crkvi, njihova zajednica u Beogradu je već tokom ranog razdoblja turske vlasti podigla spostvenu crkvu. Jermensko miafizitsko sveštenstvo u svim evropskim oblastim Turske bilo je u nadležnosti posebne Jermenske patrijaršije sa središtem u Carigradu, pa je po tom osnovu i jermenska miafizitska parohija u Beogradu predstavljala simbol prisustva posebnog orijentalnog pravoslavlja na tlu Srbije. Međutim, jermenska zajednica se tokom potonjih austrijsko-turskih ratova suočila sa istim nevoljama koje su zadesile i pravoslavne Srbe, usled čega je došlo do osipanja i raseljavanja, na šta se potom nadovezala i kampanja preveravanja u oblastima koje su potpale pod habzburšku vlast, tako da je znatan deo Jermena napustio svoju tradicionalnu veru i prešao u Jermensku istočnokatoličku crkvu.[13]
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Kalić 1967, str. 18–20.
- ^ a b Popović 1996.
- ^ Curta 2001, str. 45–70.
- ^ Turlej 2016, str. 47-86.
- ^ Komatina 2016, str. 35-39.
- ^ Kovačević 1981, str. 109-124.
- ^ Komatina 2016, str. 40-44.
- ^ Verski sastav 2011. pop-stat.mashke.org (jezik: srpski) (jezik: engleski)
- ^ „Book 3 Page 13”. Arhivirano iz originala 24. 04. 2011. g. Pristupljeno 22. 08. 2016.
- ^ Kalić 1967, str. 27, 30.
- ^ Kalić 1979, str. 27-53.
- ^ Kalić 2007, str. 197—208.
- ^ Hrabak 1998, str. 21-51.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Bogdanović, Dimitrije (1981). „Preobražaj srpske crkve”. Istorija srpskog naroda. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 315—327.
- Vojvodić, Mihailo (2003). „Kako je Srpska crkva dobila nezavisnost 1879. godine” (PDF). Istorijski časopis. 50: 87—98.
- Vuković, Sava (1996). Srpski jerarsi od devetog do dvadesetog veka. Beograd: Evro.
- Grupković, Dragutin, ur. (1988). Uporedni pregled rezultata popisa od 1921-1981. godine. Beograd: Savezni zavod za statistiku.
- Dimić, Ljubodrag; Žutić, Nikola (1992). Rimokatolički klerikalizam u Kraljevini Jugoslaviji 1918-1941: Prilozi za istoriju. Beograd: Vojnoizdavački i novinski centar.
- Živković, Tibor (2004). Crkvena organizacija u srpskim zemljama: Rani srednji vek. Beograd: Istorijski institut, Službeni glasnik.
- Zirojević, Olga (1984). Crkve i manastiri na području Pećke patrijaršije do 1683. godine. Beograd: Istorijski institut, Narodna knjiga.
- Janković, Marija (1985). Episkopije i mitropolije Srpske crkve u srednjem veku. Beograd: Istorijski institut SANU.
- Jančić, Zoran, ur. (2003). Popis stanovništva, domaćinstava i stanova u 2002. Stanovništvo 3: Veroispovest, maternji jezik i nacionalna ili etnička pripadnost prema starosti i polu: Podaci po opštinama (PDF). Beograd: Republički zavod za statistiku.
- Kalić, Jovanka (1967). Beograd u srednjem veku. Beograd: Srpska književna zadruga.
- Kalić, Jovanka (1979). „Crkvene prilike u srpskim zemljama do stvaranja arhiepiskopije 1219. godine”. Sava Nemanjić-sveti Sava: Istorija i predanje. Beograd: SANU. str. 27—53.
- Kalić, Jovanka (2007). „Srpska država i Ohridska arhiepiskopija u XII veku”. Zbornik radova Vizantološkog instituta. 44: 197—208.
- Kovačević, Jovan I. (1981). „Doseljenje Slovena na Balkansko poluostrvo”. Istorija srpskog naroda. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 109—124.
- Komatina, Ivana (2016). Crkva i država u srpskim zemljama od XI do XIII veka. Beograd: Istorijski institut.
- Lađević, Petar, ur. (2014). Etnokonfesionalni i jezički mozaik Srbije (PDF). Beograd: Republički zavod za statistiku.
- Popović, Radomir V. (1995). Rano hrišćanstvo na Balkanu pre doseljenja Slovena (Srbija, Povardarje, Crna Gora). Beograd.
- Popović, Radomir V. (1997). Srpska crkva u istoriji (1. izd.). Srbinje: Hilandarski fond.
- Puzović, Predrag (2000). Kratka istorija Srpske pravoslavne crkve (1219—2000). Kragujevac: Kalenić.[mrtva veza]
- Puzović, Predrag (2010). Srpska patrijaršija: Istorija Srpske pravoslavne crkve. Novi Sad: Pravoslavna reč.
- Radić, Radmila (2002a). Država i verske zajednice 1945—1970. 1. Beograd: Institut za noviju istoriju Srbije.
- Radić, Radmila (2002b). Država i verske zajednice 1945—1970. 2. Beograd: Institut za noviju istoriju Srbije.
- Radić, Radmila (2014). „Jugoslavija i Vatikan 1918-1992. godine” (PDF). Annales: Anali za istrske in mediteranske študije. 24 (4): 691—702.
- Radić, Radmila; Isić, Momčilo (2015). Srpska crkva u Velikom ratu 1914-1918. Beograd-Gacko: Filip Višnjić, Prosvjeta.
- Radonić, Jovan (1950). Rimska kurija i južnoslovenske zemlje od XVI do XIX veka. Beograd: Naučna knjiga.
- Slijepčević, Đoko M. (1962). Istorija Srpske pravoslavne crkve. knj. 1. Minhen: Iskra.
- Slijepčević, Đoko M. (1966). Istorija Srpske pravoslavne crkve. knj. 2. Minhen: Iskra.
- Slijepčević, Đoko M. (1986). Istorija Srpske pravoslavne crkve. knj. 3. Keln: Iskra.
- Hrabak, Bogumil (1998). „Jermeni u balkanskim zemljama i Beogradu do kraja XVIII veka”. Zbornik Narodnog muzeja u Čačku. 28: 21—51.
- Turlej, Stanisław (2016). Justiniana Prima: An Underestimated Aspect of Justinian's Church Policy. Krakow: Jagiellonian University Press.
- Curta, Florin (2001). „Limes and Cross: The Religious Dimension of the Sixth-century Danube Frontier of the Early Byzantine Empire”. Starinar. 51: 45—70.
