Sićevo je vinogradarsko-voćarsko i stočarsko-ratarsko seosko naselje zbijenog tipa, na dolinskim stranama u podnožju Svrljiških planina, (300–460 nmv), (veći deo na desnoj strani) Nišave, desne pritoke Južne Morave, pored magistralnog puta i železničke pruge Niš–Sofija (ili nišavsko-maričke magistrale), 16 km istočno od Niša u početnom delu klisure, koja je po njemu i dobila naziv: Sićevačka klisura.
S leve strane nišavsko-maričke magistrale nalaze se vikend-naselja: Crvenica, Kutleš, Meči dol, Kulina, Šutevac, Kusača i Manastir Svete Bogorodice, koji je poznat i kao manastir Sićevo. Vrednosti ovog objekta doprinose freske iz druge i treće decenije 17. veka iz radionice patrijarha Pajsija, poznate po nespretnosti u crtežu i rustičnosti u koloritu. Kao spomenik kulture od velikog značaja manastir se nalazi pod zaštitom Republike Srbije[1] .[2]
Po predanju, Sićevo je nastalo u 13. veku kada je (Sveti Sava1234. na putu za Carigrad „popio i blagosiljao“ seosko vino).
Pretpostavlja se da je staro selo vremenom raseljeno, a današnje Sićevo nastalo je početkom 18. veka od „zbegova“. Postoji mišljenje da su ga formirali žitelji sela Sićeva kod Prištine ili istoimenog sela kod Kline posle Seobe Srba pod vođstvom patrijarhaArsenija III Čarnojevića (1690).[3]
Značaj Sićevačke klisure za istoriju Sićeva[uredi | uredi izvor]
Sićevačka klisura je od najranijih vremena predstavljala jednu od najvažnijih spona između Evrope sa jedne i Azije i Afrike sa druge strane odakle su u starim epohama dolazili najvažniji uticaju i impulsi za razvoja društvenih kulturih i ekonomskih odnosa. Kroz Sićevačku klisuru su prolazili glavni magistralni evropski pravci na Balkanu, počev od tzv. „vija militaris“ u periodu Rima i Vizantije, „carigradskog druma“ u srednjovekovnom periodu u doba Osmanlija do transevropskog auto-puta E75 i njegove istočne grane E80 u 21. veku, koji Sićevačku klisuru čine raskrsnicom Evrope sa Malom Azijom i Crnomorskog područja sa Mediteranom.
[4]
Zato se tragovi materijalne kulture na prostoru Sićevačke klisure mogu pratiti od praistorije, preko Rima i Vizantije, do postvizantijskog perioda. Slabo naseljena i bez kvalitetnih puteva, Klisura nije mnogo pominjana za vreme Osmanske vladavine. Sa pojavom hajduka ona je postala njihovo stecište, u novoformiranim naseljima, a sa prosecanjem pruge s kraja 19. veka i puta u 20. veku i stecište brojnih putopisaca, istoričara, umetnika koji su u njoj ostavili tragove savremene materijalne kulture.
Teritorija Balkanskog poluostrva bila je nastanjena od pradavnih vremena. Naučnici smatraju da su zemlje zapadne i srednje Evrope bile naseljene već u prvom odseku pleistocena (diluvij, ledeno doba), a da se u oblastima Balkanskog poluostrva čovek pojavljuje u periodu poslednje kvartarne glacijacije (Virmska glacijacija). U to doba hladne klime pre više od 40.000 godina, večiti led spuštao se do 1.500 metara nadmorske visine. To su potvrdila i nedavno završena arheološka istraživanja dvaju pećina — Velike i Male Balanice (od 2006—2010), u okolini naselja Sićevo u Sićevačkoj klisuri.[5] Prema tvrdnjama prof. dr Dušana Mihailovića, sprovedena istraživanja, na ovom nalazištu omogućila su prikupljanje više hiljada alatki koje je proizveo pračovek-neandertalac koji je živeo na ovom prostoru Srbije u društvenim zajednicama od 10-15 članova, od jedne do tri biološke porodice koje su se uglavnom bavile sakupljanjem plodova i lovom.[6]
Ova istraživanja dopunjena su i pronalaskom iz dubljih, starijih slojeva, pećine Male Balanice, gde je otkrivena vilica hominida, još drevnije ljudske vrste, koja je prethodila neandertalcu. Što znači da su istu pećinu, ali u različita vremena, nastanjivala dva tipa pračoveka, najverovatnije pre više od 150.000 do 600.000 godina.[a]
Najnovijim istraživanjem Vilijama Rinka, iz Kanade, utvrđeno je da je fosil vilice iz Belanice star najmanje 397.000 godina tj da je verovatno stariji od 525.000 godina, i da pronađena vilica predstavlja najstariji istočnoevropski fosil srednjopleistocenskih hominida.[8]
Ono što je možda i najinteresantnije, ako bi se utvrdilo budućim istraživanjima, u jednoj od pećina u okolini Sićeva, onda bi to moglo značiti da je u jednom periodu neandertalski čovek živeo u praktičnoj kohabitaciji sa savremenim čovekom na prostoru Sićevačke klisure. Na to upućuje pronađen deo donje vilične kosti, za koji se veruje da je najstariji ostatak, jako primitivnog čoveka, koji je živeo u balkanskoj kotlini. Dobijeni datumi u dosadašnjim studijama pomeraju granice u proučavanju evolucije čoveka. Istraživanja su pokazala da je Balkan predstavljao „kapiju Evrope“ i bio jedno od tri refugijalna područja gde su ljudi, biljke i životinje našli utočište tokom glacijala.[8]
Sićevo se nalazi u Regionu južne i istočne Srbije, pored magistralnog pravca Beograd—Niš—Sofija—Istanbul (ili nišavsko-maričke magistrale). Udaljeno 5 km od Niške Banje, 17 km od Niša i 260 km od Beograda, ono je administrativno u sastavu u gradske opštini Niška Banja na području grada Niša u Nišavskom okrugu Republike Srbije.
Sićevo leži na geotektonskoj granici kristalaste rodopske mase i krečnjačkih planina istočne Srbije, i spoju velikih udolina Balkanskog poluostrva, u podnožju i na padinama planine Višegrda, (808 m), i delu kompozitne Nišavske doline u završnom nizvodnom delu Sićevačke klisure.
Atara naselja predisponirana je glavnim nišavskim rasedom duž kojeg su stvarane potoline[b]Niške i Belopalanačke kotline.[10] Rasednim linijama i zonama određen je pravac usecanja, dela Sićevačke klisure u predelu Sićeva, najpre jezerskim otokom, kasnije, nasleđenom dolinom Nišave.
Za postanak i današnji izgled reljefa od velikog značaja su i najmlađa ubiranja, nastalih kao posledica, „najmlađih tektonskih procesa tokom kojih se Nišava usecala, a okolni planinski venci izdizali, i time omeđili ascendentnu dolinu Nišave“.
Atar naselje Sićevo počinje zapadno od naselja Prosek gde se završavaju ogranci Svrljiških planina i Suve planine, i odatle se pravcem zapad—istok proteže 8,4 kilometara, lučno sve do zapadne granice Ostrovičke kotline. Na jugu graniči se Kunovičkom površi a na severu planinom Višegrad.
Na osnovu reljefa Sićavačka klisure i njene prohodnosti (uzvodno od Niša prema Beloj Palanci) atar sela Sićevo može se podeliti u dva međusobno povezana geografska dela (koja pripadaju klisurastom delu Sićevačke klisure);
Prvi deo, Kusača
Pogled na središnji deo Sićevačke klisure - Kusača u predelu sela Sićevo
Prvi deo naselja Sićevo u Sićevačkoj klisuri (poznat pod nazivom Kusača) dugačak je oko 5,4 km i pruža se od naselja Prosek (betonski most na Nišavi) do betonske brane električne centrale na Nišavi kod naselja Sićeva. Na južnoj strani klisure, južno od leve obale Nišave, zemljište je većim delom strmo, i prelazi u okomite stene, koje klisuru ograđuju sa juga i istoka. Kusača (771 m) je pošumljena hrastovom, lipovom i grabovom šumom. U centralnom delu Kusače (na prostoru „Petrova livada“) nalazi se manastirski kompleks Manastira Svete Bogorodice okružen livadama, i vinogradima iza kojih je gusta šuma. U tom delu se nalazi kuća u kojoj je živeo Vladimir Miletić, znameniti odlikovani jugoslovenski obaveštajni oficir, u ulici koja danas nosi njegovo ime.[11] Severna strana je slična južnoj. U niži predelima delimično je pošumljena, a delom i pod vinogradima, s tom razlikom što je, u odnos na južnu stranu, u višim predelima pretežno gola i nepošumljena, brdo Ječava (596 m). Od 1970. godine pa nadalje, ovaj deo klisure je prerastao u veliko vikend naselje sa preko 300 vikend kuća, zanatskih i ugostiteljskih objekata. Na mestu spajanja prvog i drugog dela klisure, gde iz uskog korita Nišava prelazi u šire, u podnožju naselja Sićevo, Nišava je pregrađena branom 1922. godine, koja deo vode skreće u kanal koji je potom levom obale Nišave, 2 km nizvodno vodi do turbina hidrocentrale, izgrađene 1931.[12]
Položaj Sićeva u Sićevačkoj klisuri
Drugi deo, Selište
Drugi deo naselja Sićevo u Sićevačke klisure počinje od brane hidrocentrale na Nišavi, u rejonu „Selišta“ i prostire se uzvodno do „Banjice“ u ataru naselja Ostrovica, na ulazu u Ostrovičku kotlinu. Dugačak je 3 km i pošumljen retkim rastinjem. Sa leve strane Nišave, pod nagibom od 75-80°, do visine od 300 m uzdiže se kanjon ili brdo Konjarnik, preko kojeg vode jedino kozje staze. Desna obala klisure (predeo „Dračje“) takođe je kamenita i strma, ali nešto blažeg nagiba. Preko ovog zemljišta, sem železničke pruge i međunarodnog puta koji idu pored Nišave, nema drugih staza ni puteva. Obe strane ovog dela Klisure predstavljaju divnu panoramu.
Atar sela Sićevo može se podeliti, na osnovu reljefa Sićavačka klisure u dve međusobno povezana dela; Kusača (levo) i Selište (desno)
Današnji klimatski uslovi u Sićevu, kao i na prostoru Sićevačke klisure imaju odlike umereno–kontinentalne klime.[13] Temperaturni režim kao mera toplotnih uslova, na području Sićeva prvenstveno je uslovljen Sunčevom radijacijom, njegovim geografskim položajem i reljefom Sićevačke klisure. Okruženje visokim planinskim masivima, čine naselje zaštićeno od naglih prodora i smena vazdušnih masa, što utiče na manja temperaturna kolebanja i manju količinu padavina u ovom području. Prosečna godišnja temperatura vazduha je oko 10 °C, a razlika srednjih godišnjih temperatura je manja od 1 °C.[14][15]
Sićevo se odlikuje ujednačenim godišnjim tokom temperature, pri čemu su maksimalne vrednosti u julu, a minimalne u januaru. Dnevne temperaturne amplitude su veće za 6–8 °C od istih u Niškoj kotlini. Jutra su tokom leta hladnija za 2–4 °C, čemu doprinosi i hladna voda Nišave. Prosečne godišnje temperature u Sićevu su slične Niškoj, Pirotskoj i Belopalanačkoj kotlini u letnjim mesecima, dok su u zimskim bar za jedan stepen više u odnosu na Nišku kotlinu, gde su zimski meseci uvek hladniji, a letnji topliji.[13][15]
Srednje temerature godišnjih doba u Sićevačkoj klisuri (1950—2009)
Godišnje doba
Zima
Proleće
Leto
Jesen
Srednja temperatura
1,53 °C
11,87 °C
21,37 °C
12,07 °C
Najhladniji mesec je januar sa prosečnom tempereturom od -0,6 °C. Najtopliji mesec je jul sa temperaturama koje variraju od 20 °C do 22 °C.[15] Mala amplituda srednje mesečne temperature svrstava Sićevačku klisuru i njenu okolinu u najtoplija područja Srbije. Takođe ona je u proseku toplija od drugih klisura u Srbiji, jer se njene stenovite osojne strane intenzivno zagrevaju u toku dana. Jeseni su toplije od proleća.[16]
U Sićevu duvaju; severni vetrovi (Košava), severozapadni, „Sićevac“, „Jugo“ i drugi;[13][17]
Naziv vetra
Karakteristike
Košava
Severni vetar (severnjak, „svinjomorac“), koji se javlja iz severoistočnog pravca. Nema veliku čestinu i duva znatnom jačinom u hladnijoj polovini godine.
Sićevac
To je vetar koji duva kroz Sićevačku klisuru i najsnažniji je vetar u ovoj oblasti. Često je olujnog karaktera.
Jugo
Topao i veoma nepovoljan vetar za poljoprivredne useve i stoku. On isušuje tlo, useve i voće, tako da se biljke pod njegovim uticajem „sparuše“, a stoka mršavi i gine.
Severozapadni vetar
To je najučestaliji vetar na prostoru klisure, koji duva brzinom od 1,5 m/sec do 2,9 m/sec.
Oblačnost u Sićevu donose zapadni vetrovi, dok svi ostali vetrovi uglavnom uzrokuju vedro vreme. Najveća oblačnost je tokom zime, a maksimum dostiže tokom meseca decembra kada je 7,8 desetina neba pokriveno oblacima. Smanjenje oblačnosti počinje sa prvim prolećnim mesecima i traje do septembra.[17]
Oblačnost u Sićevačku klisuru i Sićevo donose zapadni vetrovi, dok svi ostali vetrovi uglavnom uzrokuju vedro vreme. Najveća oblačnost je tokom zime, a maksimum dostiže tokom meseca decembra kada je 7,8 desetina neba pokriveno oblacima.
Iako područje Sićeva karakteriše mala količina padavina, od 551 do 586,8 mm atmosferskih taloga godišnje, ona zbog svoje celokupne zaklonjenosti ima veću relativnu vlažnost od svog okruženja. Zato su u naselju ublažena i dejstva mrazeva, vetrova i suša, a magla se javlja češće i traje duže. Izražena jutarnja rosa česta je pojava zbog povećane relativne vlažnosti vazduha. Najkišovitiji meseci su maj i oktobar (tada duvaju vlažni zapadni vetrovi), dok su septembar i februar sa najmanje kiše (pod uticajem suvih hladnih vetrova). Oko 68% padavina izluči se u toku vegetacionog perioda.[13] Ovaj režim se, nažalost, u uslovima globalne promene klime na Zemlji menja i u Sićevačkoj klisuri, „tako što u toku letnjih meseci, kada je najveća temperatura ima i najvećeg odsustva padavina (tzv. aridni meseci). U prvih deset godina 21. veka, po nepisanom pravilu, padavina nema u letnjim mesecima ili su toliko kratkotrajne, da to veoma podseća na odlike Jadranskog primorja.“[18]
Danas su u odnosu na snegovite godine, kao u većem delu Srbije, i na ovom prostoru češće godine kad sneg izostane.[19] Takve je i prva decenija 21. veka, kada su zime sa vrlo malo snega, najverovatnije zbog globalnih klimatskih promena na zemljinoj kugli.[20]
Pre početka savremenih klimatskih promena u Sićevačkoj klisuri, snežni pokrivač je često dostizao značajnu visinu da su vozovi ostajali zavejavani na železničkoj pruzi (pedesetih godina 20. veka). Zato su parne lokomotive za zimske uslove rada bile snabdevene specijalnim raonicima. Tada su mnoga naselja mesecima bila odsečena od Niša ili Bele Palanke. Jedna od takvih zima bila je 1875, kada je sneg koji je napadao 10. novembra, bio dubok 142 cm i održao se čak do 2. aprila.[21]
Klimatski faktori na koridoru auto-puta E-80, deonica Prosek —Bela Palanka (u rejonu Sićevačke klisure)[22]
Metereološke stanice
Srednja godišnja temperatura vazduha
Prosečna vrednost srednjih godišnjih padavina (mm)
Srednji datum prvih snežnih padavina
Srednji datum poslednjih snežnih padavina
Prosečna godišnja oblačnost (n/10)
Trajanje sunčanog vremena (%)
Srednja vrednost godišnjeg vazdušnog pritiska (mb)
Sićevo objedinjuje tri „male“: Gornju, Srednju i Donju i vikend-naselja: Crvenica, Kutleš, Mečji dol, Kulina i Šutevac, a kod manastira Sv. Bogorodice vikend-naselje Kusača. Površina atara, gde na mestu Gorelica raste endemska biljka žalfija, (po kojoj je među pčelarima i ljubiteljima lekovitog bilja poznat ovaj kraj), iznosi 2.179 ha.
Električno osvetljenje selo je dobilo 1925, telefonske veze početkom osamdesetih godina 20. veka, a vodom se snabdeva preko seoskog vodovoda, sa izvora Vrelo.
Pre oslobođenja od Turaka tu nije bilo prave škole. Kao i drugde i u Sićevu bi opštinski pisar okupio oko sebe decu i u opštinskoj sudnici ih učio čitanju i pisanju, za šta je bio od roditelja plaćan.[23] Sićevo sada ima (osmorazrednu) osnovnu školu koja je počela sa radom 1882. godine, (školske 2000/2001. škola je imala 88 učenika).
Urbarhitektura Sićeva
Vinski podrum s početka 20. veka sa pomoćnom zgradom i lođom
Sićevo, je primer zbijenog brdskog naselja pod Čukom Višegrad
Kuća s početka 20. veka, sa tremom i vinskim podrumom
.
Pored seoske pravoslavna crkva Svetog proroka Ilije podignute 1800. (renovirane 1990) i mesne kamcelarije, selo ima stari (izgrađen 1934) i novi zadružni dom (izgređen 1948/49), Zemljoradničku vinogradarsku zadrugu „Sićevo“, spomen česmu borcima palim u Prvom i Drugom svetskom ratu, zdravstvenu stanicu, apoteku, poštu, motel „Sićevo“ i železničku stanicu.
„Poznato je po vinogradarstvu koje je bilo razvijeno i za vreme turske vladavine. Vinodelsko-voćarsko udruženje osnovano je 1895. Vinarski podrumi su do 1878. građeni u vinogradima, potom u naselju, a 1931, kada je počela sa radom HE „Sićevo“, kupljen je Vinarski podrum za potrebe zadruge, pored koga je 1937/38 izgrađen novi. Proizvodnja grožđa, vina, rakije i šljive tržišnog je karaktera.“
U novije vreme Sićevo je poznato i po kulturnim i sportskim manifestacijama:
Raspoloživa istorijska građa, i drugi izvori, ukazuju na viševekovnu naseljenost Sićevačke klisure pretežno srpskim stanovništvom.[24] Praćenje kontinuiteta starinačkog stanovništva, koje većinom datira iz srednjovekovnog perioda, u velikoj meri je otežano zbog promenljivosti i naglašene nestabilnosti ovog prostora pod dejstvom mnogobrojnih i raznovrsnih istorijsko-geografskih prilika–ratna razaranja praćena iseljavanjem stanovništva i kasnijim obnavljanjem naselja, postojanje privremenih naselja („zbegova”), čitlučenje pojedinih naselja itd.[25]
Preraspodele stanovništva je osnovna odlika razvoja naselja Sićevo;[24]
naseljavanje (doseljavanje) ili preseljavanjem iz slabije razvijenih sela u ekonomski značajnija naselja,
demografsko pražnjenje naselja i raseljavanje pojedinih okolnih sela.[24]
U naselju Sićevo živi 667 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 45,8 godina (44,7 kod muškaraca i 46,9 kod žena). U naselju ima 256 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 3,01.
Ovo naselje je velikim delom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine), a u poslednja tri popisa primećen je pad u broju stanovnika.
Zbog prirodnih lepota Sićevačke klisure u Sićevu je zadnjih 40 godina izgrađeno jedno od najvećih vikend naselja u okolini Niša.
Deo vikenda naselja u Sićevačkom ataru, jedno je od 15 vikend naselja koliko je izgrađeno na prostoru Sićevačke klisure s kraja 20. i početkom 21. veka
Privremena naseljenost u Sićevačkog atara ima viševekovni kontinuitet a u prošlosti je bila isključivo vezana za razvoj privremenih stočarskih naselja, koja su do sredine 20. veka imala veliki značaj u seoskom privređivanju ovog kraja.[29] Paralelno sa procesom njihovog odumiranja s kraja 20. i početkom 21. veka razvijaju se vikend naselja, kao nove forme privremene naseljenosti (sezonske i povremene) Sićeva. Imajući u vidu specifičnosti razvoja vikend naselja, čija je osnovna namena potreba stanovništva za odmorom i rekreacijom, poslednjih dvadeset godina, sa preseljavanjem domaćinstava u stanove za rekreaciju, sve prisutnija je promena njihove prvobitne namene, u 13,2% objekata prema podacima iz 2001.[30]
Vikend naselja u Sićevačkoom ataru locirana su u podnožju vrhova Suve planine (1.810 m) i Svrljiške planine (1.334 m), na dolinskim stranama Nišave u visinskom pojasu od 220 m (Ćemer) do 420 m (Kurašnica).
Vikend naselja u Sićevu sagrađena su u atraktivnim zonama očuvane prirode Sićevačke klisure i dobre saobraćajne povezanosti sa Nišom, kao najbližim urbanim centrom, što je uz uticaj ostalih faktora pogodovalo proces transformacije privremene (vikend) naseljenosti u trajnu (stalnu) naseljenost.[30]
Od petnaest vikend naselja (sa 93,4% vikend kuća) koje se nalaze u Sićevačkoj klisuri: na području Sićeva je sedam (Kulina, Kusača, Kutleš, Meči dol, Sveta Petka, Crvenica i Šutevac). Stambene zgrade predviđene za odmor, javljaju se razbacane u okviru ili u neposrednoj blizini sela Sićeva, koje time poprima naziv naselje Sićevo.[30]
Sve do izgradnje železničke pruge dolinom Nišave Sićevo je bilo locirano daleko od glavnih saobraćajnica koje su zaobilazile neprohodnu Sićevačku klisuru. Godine 1887. nakon izgradnje dela železničke magistrale do Pirota otvorena je železnička stanica u ataru Sićeva. Kasnije (1888) izgrađen je i deo pruge od Pirota do srpsko-bugarske granice.
Trasa magistralnog puta Niš–Dimitrovgrad kroz Sićevačku klisuru delimično je prosečena 1939, a završena 1965. godine. Izgradnja pomenutih saobraćajnica doprinela je ekonomskom i turističkom aktiviranju Sićevačke klisure.[31]
Doline Nišave i Kutinske reke, kao prirodne predispozicije reljefa, odredile su trase saobraćajnica na prostoru klisure. Kroz uži i širi prostor Sićevačkog atara prolazi jedan od najvažnijih komunikacionih pravaca u regionu i na Balkanu. Dolinom Nišave prostor seku magistralni put i železnička pruga Beograd—Niš—Sofija—Istanbul.[4]
Do naselja Sićevo može se doći prigradskim linijama: linija 18 PAS Niš — Niška Banja — Prosek — Sićevo, linija 20 PAS Niš — Niška Banja — Prosek — Sićevo — Ostrovica — Ravni Do i linija 20 L PAS Niš — Niška Banja — Prosek — Sićevo — Ostrovica.
Tokom zimskog perioda, u vreme snežnih padavina, tj. sve dok put ne učini prohodnim za saobraćaj Preduzeće za održavanje puteva iz Niša, autobusi ne saobraćaju do Sićeva, već do raskrsnice za Sićevo na magistralnom putu Niš — Pirot.
Kroz atar Sićeva (na slici), paralelno sa Nišavom, izgrađeni su železnička pruga (1886/87) i nišavski međunarodni magistralni put (1964). Nišavska železnica koja prolazi kroz dolinske useke Sićevačke klisure deo je velike svetske železničke magistrale (London—Istanbul), a magistralni put E-80, istočni krak Koridora 10, deo velike panevropske magistrale (Salcburga—Istanbul).
Sićevo je vinogradarsko-voćarsko i stočarsko-ratarsko seosko naselje zbijenog tipa, na dolinskim stranama i u podnožju Svrljiških planina
Hidroelektrana u Sićevu zahvaljujući kojoj je selo dobilo struju među prvima selima u niškoj banovini (1925)
Zgrada stare osnovne škole u Sićevu, danas Likovna i književna kolonija i Grafička radionica u kojoj se svake godine okupljaju slikari, grafičari i književnici iz celog sveta.
^Na osnovu ostataka donje vilice hominida — što je najstariji do sada pronađeni trag o ljudskom prisustvu u Sićevačkoj klisuri i na ovom tlu, orijentaciono je procenjena starost ove naseobine, koja je još u fazi detaljnih istraživanja i proučavanja.[7]
^Potolina (depresija) je kopnena ili jezerska površina niža od nivoa mora.[9]
^Mitić, D. Srednje ponišavlje — osnove strategije zaštite prirodnih i stvorenih vrednosti, Univerzitet u Nišu, 2006.
^ abvgGrupa autora (1983). Karakteristike podneblja U:Istorija Niša, od najstarijih vremena do oslobođenja od turaka 1878. godine knjiga I. Niš: Gradina i Prosveta.str 15-17
^Radovanović, M., Ducić, V. (2004). Kolebanje temperature vazduha u Srbiji u drugoj polovini XX veka. Glasnik Srpskog geografskog društva, sveska 84 (1).
^T. Popović, O. Jovanović, B. Zivlak, Trendovi temperature i padavina u SCG kao moguća posledica globalnog otopljavanja Konferencija „Sistemi upravljanja zaštitom životne sredine“, NVO“ Zora XXI", CD, Novi Sad, 2004.
^ abvĆirić, J. (1995). Enciklopedija Niša – Priroda, prostor, stanovništvo. Niš:Gradina.
^Kostić M. (1955): O ulozi i značaju Sićevačke klisure za saobraćaj, naseobine i ljudska kretanja. Zbornik radova Geografskog instituta PMF-a u Beogradu, sv. 11, pp. 93–111.
^Kicošev, S., Benjeglav, D., Avramović, M. (1996). Naselja Sićevačke klisure. Glasnik Srpskog geografskog društva, sv. 1, pp. 39–45
^ abv(2002). Stanovi za odmor i rekreaciju, Popis stanovništva, domaćinstava i stanova. Beograd: Republički zavod za statistiku Srbije.
^M. Kostić, O ulozi i značaju Sićevačke klisure za saobraćaj, naseobine i ljudska kretanja, Zbornik radova, sv. 11, Geografski institut Prirodnomatematičkog fakulteta, Beograd, 1955, r. 100.
772.svg)
Sićevo je vinogradarsko-voćarsko i stočarsko-ratarsko seosko naselje zbijenog tipa, na dolinskim stranama i u podnožju Svrljiških planina
Hidroelektrana u Sićevu zahvaljujući kojoj je selo dobilo struju među prvima selima u niškoj banovini (1925)
Zgrada stare osnovne škole u Sićevu, danas Likovna i književna kolonija i Grafička radionica u kojoj se svake godine okupljaju slikari, grafičari i književnici iz celog sveta.
Železnička stanica „Sićevo”
.jpg)
. PMID 23405085. doi:10.1371/journal.pone.0054608 
Mediji vezani za članak Sićevo na Vikimedijinoj ostavi
