Kabul

Uredi veze
Koordinate: 34° 31′ 01″ S; 69° 07′ 59″ I / 34.517° S; 69.133° I / 34.517; 69.133
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Kabul
pašt. کابل
Kolaž gradskih znamenitosti Kabula
Zastava
Zastava
Administrativni podaci
Država Avganistan
ProvincijaKabul
Stanovništvo
Stanovništvo‍
 — 2013.4.273.156[1]
Geografske karakteristike
Koordinate34° 31′ 01″ S; 69° 07′ 59″ I / 34.517° S; 69.133° I / 34.517; 69.133
Aps. visina1.500-1.850 m m
Površina275 km2
Kabul na karti Avganistana
Kabul
Kabul
Kabul na karti Avganistana

Kabul (persijski:کابل - Kâb'l) je glavni i najveći grad Avganistana, koji se nalazi u istočnom delu zemlje. Kabul je takođe opština dela provincije Kabul koja je podeljena u 22 okruga. Prema procenama 2020. godine u gradu Kabulu živelo je 4.222.000 stanovnika.[2] Jedini je grad sa više od milion stanovnika u Avganistanu, njegov je politički, kulturni i ekonomski centar.[3] Zbog brze urbanizacije, Kabul je postao 75. najveći grad na svetu.[4]

Nalazi se u uskoj dolini između planina Hindu Kuš sa nadmorskim visinom od 1790 m, što ga čini jednom od najviših prestonica u svetu. Grad je star više od 3.500 godina, a pominje se u spisima još iz vremena Ahemenidskog carstva. Kabul se nalazi na raskrsnici u Aziji, otprilike na pola puta između Istanbula na zapadu i Hanoje na istoku, na strateškoj lokacij duž trogačkih puteva Južne i Srednje Azije i ključnom mestu drvenog puta svile.[5] Pored Ahmedeniskog, Kabul je bio deo Seleukidskog, Maurijsog, Kušanskog, Timuridi, Mogulskog i deo mnogih drugih carstva dok konačno nije postao deo Durani carstva 1747. godine.[6] Kabul je postao glavni grad Avganistana 1776. godine tokom vladavine Timura Šaha Duranija, sina Ahmada Šaha Duranija koji je bio osnivač avganistanske nacionalne države i njen vladalac.

Početkom 19. veka Britanci su zauzeli grad, ali nakon uspostavljanja diplomatskih odnosa povukli su svoje snage iz Avganistana. Godine 1979. grad je okupirao SSSR, ali su ga napustili nakon potpisivanja Ženevskog sporazuma 1988. godine. Građanski rat tokom devedesetih godina 20. veka između različitih pobunjeničkih grupa uništio je veći deo grada i rezultirao sa mnogo žrtava.[7] Od kraja 2001. godine grad se neprestano obnavlja.[8]

Kabul je poznat po svojim baštama, bazarima i palatama.[9][10] Uprkos čestim terorističkim napadima u gradu uglavnom talibanskih pobunjenika, grad nastavlja da se razvija i bio je peti najbrže rastući grad na svetu do 2012. godine.[11][12]

Procenjeno je da grad nastanjuje između 2 i 4 miliona stanovnika. Kabul postoji više od 3.500 godina[13], a 1776. je postao prestonica.[13] Nalazi se u uskoj dolini reke Kabul, visoko u planinama blizu Kiberskog prolaza. Povezan je sa Tadžikistanom preko tunela koji prolazi kroz planinu Hindukuš. Industrija je slabo razvijena zbog čestih ratova od 1979. godine. Gradsko stanovništvo je multinacionalno i čine ga Paštuni, Tadžici i Hazari.

Istorijat[uredi | uredi izvor]

Stari vek[uredi | uredi izvor]

Nije poznato u vreme kog carstva je Kabul izgrađen i modernizovan u velikoj meri. Hinduistička rigveda sastavljena između 1500. i 1200. godine pre nove i tekstovi zoroastrizma odnose se na reku Kabul i na naselje zvano Kubha.[14][15] Dolina Kabula bila je deo Mediteranskog carstva koje je postojalo do oko 678 do 549. godine p. n. e. Medijan carstvo je 549. godine p.n.e pripojeno Ahemenidskom carstvu čiji je Kabul postao deo. U tom periodu grad je bio središte obrazovanja za zoroastrizam, a zatim i za budizam. Natpis na nadgrobnom spomeniku Darija Velikog navodi Kabul kao jednu od 29 zemalja Ahemedinskog carstva. Kada je Aleksandar Veliki priprojio Ahemedinsko carstvo, oblast Kabul došla je pod njegovu kontrolu.[16] Nakon njegove smrti, carstvo je zauzeo njegov general Seleuk čime je Kabul postao deo Seleukidskog carstva 305. godine pre nove ere. Tokom Mauranskog perioda trgovina u Kabulu je dobro funkcionisala, razvijeni su uređaju za navodnjavanje za javnu upotrebu, što je dovelo do povećanja žetve useva. Ljudi iz Kabula su u ovom periodu bili zaposleni kao zanatlije i stolari.[17]

Grčko-baktrijsko kraljevstvo preuzelo je kontrolu nad Kabulom od Mauranskog carstva u ranom 2. veku pre nove ere, a zatim su izgubili grad od svojih podređenih Indo-grčskog kraljevstva sredinom 2. veka pre nove ere. Budizam je u tom periodu bila vodeća religija u gradu.[18] Indo-grci su u to vreme proterali ljude iz Grčko-baktrojskog kraljevstva sredinom 1. veka pre nove ere, ali gradu su izgubili i on je pripao Kušanskom carstvu 100 godina kasnije.[19][20]

Neki istoričari pripisuju Kabulu sanskritsko ime Kamboja.[21] U nekim spisima pominje se ime Kofhes ili Kophene. Ksuan Sang je Kabul nazvao Kaofu[22] u 7. veku pre nove ere što je naziv jednog plemena koji su naselili dolinu Kabula početkom hrišćanske ere. Kabul je ostao u sastavu Kušanskog carstva bar do 3. veka nove ere.[23][24] The Kushans were Indo-European-speaking peoples based in Bactria (northern Afghanistan).[25] Kušani su bili indoevropski narodi sa sedištem u Baktriji (severni Avganistan).

Stari crtež tvrđave u Kabulu

Oko 230. godine Kušane je porazilo Sasanidsko carstvo i Kabul je tada bio u sastavu njihovog carstva. Tokom ovog perioda grad se pominjao pod nazivom Kapul,[15] što na persijskom jeziku znači kraljevski most, a veruje se da je nazvan tako zbog glavnog mosta na reci Kabul koji je povezivao istočni i zapadni deo grada.

Islamizacija i mongolska osvajanja[uredi | uredi izvor]

Islamsko osvajanje Avganistana bilo je 642. godine u vremenu kada je Kabul bio nezavisan.[26] Izvršene su brojne neuspešne ekspedicije radi islamizacije regiona. U jednoj od njih, Abdurahman ibn Avf stigao je u Kabul iz Zaranja krajem 600-ih godina i prebacio 12.000 stanovnika u islam pre nego što je napustio grad. Muslimani su bili manjina sve dok Jabuk-i Lajs Safari nije osvojio Kabul 870. godine i uspostavio prvu islamsku dinastiju u regionu. Objavljeno je da su vladari Kabula bili muslimani sa nemuslimanima koji su živeli u njihovoj blizini.[27] Tokom narednih vekova, grad su sukcesivno kontrolisali Samanidi, Gaznavidi, Guridi, Kvarazmini, Karlugidi i dinastija Kalji.

Timuridsko, Mogulsko i Durani carstvo[uredi | uredi izvor]

U 14. veku Kabul je postao glavni trgovački centar, za vreme vladavine Tamerlana. Godine 1504. grad je zauzeo mongolski car Babur, a Kabul je kasnije postao jedan od glavnih gradova kasnijeg Mongolskog carstva. Babur je voleo Kabul zbog činjenice da je u njemu živeo 20 godina, a ljudi iz grada su mu bili odani. Sahranjen je u Kabulu po sopstvenoj želji, a na njegovoj grobnici stoji natpis: اگرفردوس روی زمین است همین است و همین است و همین است (ako je raj na zemlji, onda je to ovo).[28] Mirza Muhamed Hajdar Dughat, pesnik iz Hindustana koji je u to vreme posetio grad, napisao je: Jedite i pjte u Kabulu, to je planina, pustinja, grad, reka i sve ostalo.

Devet godina nakon što su Nader Šah i njegove snage napale i zauzele grad, izvršen je atentat na njegove oficire, što je rezultiralo raspadom njegovom carstva. Ahmad Šah Durani potvrdio je vlast u Kabulu 1747. godine dodatno proširio svoje carstvo. Njegov uspon na vlast označio je početak novog doba za Avganistan. Njegov sin, Timu Šah Durani ga je nasledio i imenovao Kabul za glavni grad države, 1776. godine.[29] Timur Šah preminuo je 1793. godine, a nasledio ga je njegov sin Zaman Šah Durani. Prvi posetilac Kabula iz Evrope bio je Englez Džordž Foster koji je Kabul iz 18. veka opisao kao najbolji i najčistiji grad u Aziji.[30]

Godine 1826. kraljevstvo je preuzeo Dost Muhamed Kan, ali 1839. godine Šujah Šan Durani je ponovo postavljen na presto uz pomoć Britanske Indije tokom Prvog anglo-avganistanskog rata. Lokalni ustanak iz 1841. godine rezultirao je ubistvom Britanaca i njihovim gubitkom u Kabulu, a iz grada su se povukli 1842. godine. U drugoj polovini 1842. godine, Britanci su se vratili u Kabul, pljačkajući tvrđavu Bala Hisar, pre nego što su se prebegli u Britansku Indiju (danas Pakistan). Indijske snage predvođene Britancima izvršile su invaziju na Kabul 1879. godine, a u to vreme grad je bio pod vlašću Šer Ali Kana. Britanci su ponovo delimično uništili tvrđavu Bala Hisar pre povlačenja.

20. vek[uredi | uredi izvor]

Centar Kabula 1979. godine.

Kabul je početkom 20. veka postao utvrđeni grad, poznat po bazarima, kožnoj i tekstilnoj industriji koja je značajno razvijena do 1916. godine.[31] Veći deo stanovništva nastanjivao je južnu stranu reke Kabula. Grad se modernizovao tokom vladavine kralja Habibulaha Kana, uvođenjem struje telefona i poštanskih usluga.[32] Prva moderna srednja škola Habibija, osnovana je 1903. godine. Godine 1919. nakon Trećeg anglo-avganistanskog rata, kralj Amanulah Kan objavio je nezavisnost od Avganistana. Amanulah je bio reformski raspoložen i imao je plan da izgradi novi glavni grad na zemljištu udaljenom 6 kilometara od Kabula. Ovo područje je dobilo ime Darulaman i sastojalo se od čuvene palate Darul Aman u kojoj je on kasnije boravio.

Mnoge obrazovne institucije osnovane su u Kabulu tokom dvadesetih godina 20. veka. Kralj Amanulaj je 1929. godine napustio Kabul zbog lokalnog ustanka koji napravio Habibulah Kalkani, ipak Kalkani je zatvoren i pogubljen nakon devet meseci vlasti kralja Nader Kana. Tri godine kasnije, 1933. godine, novi kralje je ubijen tokom ceremonije dodele nagrade u školi u Kabulu. Presto je prepušteno njegovom devetnaestogodišnjem sinu Zahir Šašu, koji je bio poslednji kralj Avganistana. Za razliku od Amanulaha Kana, Nader Kan i Zahir Šaš nisu planirali da stvore novi glavni grad, pa je tako Kabul ostao sedište svih državnih institucija i glavni grad.

Tokom međuratnog perioda, Francuska i Nemačka su pomagale razvoj zemlje i održavale srednje škole u Kabulu, pružajući obrazovanje deci iz bogatih porodica.[33] Univerzite tu Kabulu otvoren je 1932. godine, a šezdesetih godina Avganistanci koji su se obrazovali na zapadu bili su većina nastavnika u državi.[34] Do šezdesetih godina većina profesora na Univerzitetu bila je školovana u Evropi.[34]

Kada je Zahir Šaš preuzeo vlast 1933. godine, Kabul je imao samo 10 kilometara železnice u državi, malo telefonskih linija i puteva. Zahir se obratio Japanu Nemačkoj i Italiji radi pomoći u razvoju moderne transportne komunikacione mreže.[35] Radio-toranj u gradu koji su sagradili Nemci 1937. godine omogućio je Kabulu komunikaciju sa okolnim selima.[36] Organizovana je nacionalna banka i državni karteli, kako bi se omogućila ekonomska modernizacija.[37] Izgrađene su elektrane, pokrenute fabrike tepiha i nameštaja.[37]

Serena hotel otvoren 1945. godine.

Tokom četrdesetih i pedesetih godina 20. veka urbanizacija se ubrzala, a grad je izgrađen u površini na 68 km² i bio je četrnaest puta veći u odnosu na period 1925. godine.[31] Pod premijerom Avganistana, Mohamedom Daudom Kanom pedesetih godina povećala su se strana ulaganja i razvoj grada. Godine 1955. Sovjetski Savez prosledio je Avganistanu kredit od 100 miliona dolara koji je finansirao javni prevoz, aerodrome, fabriku cementa, mehanizovanu pekaru, autoput od pet traka od Kabula do granice Sovjetskog Saveza, brane, uključujući i prelaz Salang severno od Kabula.[38] Tokom šezdesetih godina 20. veka izgrađena su sovjetska stambena imanja u sovjetskom stilu, koja sadrže šezdeset blokova.

Vlada Avganistana je takođe izgradile mnoge zgrade ministarstva u brutalističkom arhitektonskom stilu.[39] Tokom šezdesetih godina u gradu je izgrađena prodavnica Marks & Spencer, prva u srednjoj Aziji. Zoološki vrt Kabul otvoren je 1967. godine uz pomoć nemačkih zoologa. Kabul je u ovom periodu posećivao veliki broj stranaca, a grad je eksperimentisao sa liberalizacijom, smanjio ograničenja govora, što je dovelo do okupljanja studenata u glavnom gradu, a kasnije i demonstracija.[40] Od šezdesetih do kasnih sedamdesetih godina 20. veka, Kabul je bio glavno stajalište na čuvenoj „Hipi stazi”.[41] Početkom sedamdesetih godina, Kabul je bio poznat po uličnoj prodaji hašiša i postao je glavna turistička atrakcija uglavnom među hipicima.[42]

Dana 28. aprila 1978. godine predsednik Mohamed Daud Kan i većine njegove porodice ubijeni su u Kabulskoj predsedničkoj palati. Nakon toga Prosovjetska PDPA preuzela je vlast u državi, pod okriljem Nura Momahemda Tarakija.[43] Obrazovanje je modifikovano po sovjetskom modelu, a lekcije u školama su bile usmerene na podučavanje ruskog jezika, marksizma i lenjinizma.[44] Dana 24. decembra 1979. godine Sovjetski Savez napao je Avganistan, a Kabul je okupiran od sovjetskih snaga. Tokom 1980. godine izbili su veliki protesti u Kabulu zbog prisustva Sovjeta. Tokom Sovjetskog rata u Avganistanu, Kabul je bio komandni centar Sovjeta, mada se grad tokom ovog perioda smatrao umereno bezbednim, jer su se borbe uglavnom odvijale u okolini gradova. Ambasada SSSR je tokom rata napadnuta četiri puta.

Tokom 1978. godine u Kabul je stiglo oko 500.000 izbeglica koje su pobegle iz drugih delova zemlje, a za to vreme žene u Avganistanu činile su 40% radne snage.[45] Većina civila iz SSSR (kojih je bilo između 8.000 i 10.000) živeli su severoistočnom sovjetskom stambenom kompleksu pod nazivom „Mikrorarion”, koji je bio okružen bodljikavom žicom i čuvan tenkovima. Pobunjeni mudžahedini nekoliko puta su ulazili u sovjetsko naselje u Kabulu, 9. oktobra 1987. godine nakon postavljanje bombe u automobilu u tom naselju poginulo je 27 ljudi, a 27. aprila 1988. godine na proslavi 10. godišnjice Saurske revolucije, kamion sa bombom ubio je 6 ljudi.[46]

Kabul tokom rata 1993. godine.

Nakon pada Vlade Mohameda Nadžibula[47] u aprilu 1992. godine, različite mudžahedinske frakcije ušle su u grad i formirale Vladu prema Pešavarskim sporazumima, ali stranka Gulbudina Hekmatjara je odbila da potpiše sporazume i započela je granatiranje grada radi vlasti, što je ubrzo eskaliralo u sukob punih razmera. Ovo je označilo početak mračnog perioda grada, najmanje 30.000 civila ubijeno je u periodu koji se lokalno naziva „ratovi u Kabulu”.[48] Oko 80 procenata grada je devastirano i uništeno do 1996. godine.[49][50] Stari grad i zapadna područja bili su među najteže pogođenim. Jedan Analitičar Njujork Tajmsa rekao je 1996. godine da je grad bio devastiraniji od Sarajeva, koji je na sličan način oštećen tokom rata u BiH.[51] Grad je pretrpeo veliko bombardovanje između suparničkih strana koje se pojačalo 1992. godine. Njegov geografski položaj u uskoj dolini učinio ga je lakom metom od raketa ispaljenih od strane milicija koje su se bacile u okolne planine.[52] U roku od dve godine, većina infrastrukture je uništena, veliki deo građana Kabula otišao je u druge delove države ili u inostranstvo, a struje i vode nije bilo u gradu. Krajem 1994. godine privremeno je zaustavljeno bombardovanje prestonice.[53][54][55] Nakon toga sudovi su počeli ponovo da rade, kako bi osudili zločine koji su počinjeni tokom rata. Dana 27. septembra 1996. godine talibanska milicija zauzela je Kabul i osnovala Islamski Emirat Avganistana, gde je nametnut strogi oblik šerijata, ograničavajući žene na radu i u obrazovanju.[56]

21. vek[uredi | uredi izvor]

Kabul noću, 2016. godine.

U novembru 2001. godine, Severna alijansa zauzela je Kabul nakon što su ga Talibani napustili nakon američke invazije. Mesec dana kasnije, sastavljena je nova Vlada pod predsednikom Hamidom Karzajom. U međuvremenu u Avganistanu su raspoređenje NATO trupe.

Ratom razoren grad počeo je da se razvija, jer su se mnogi prognani Avganistanci vratili u državu. Stanovništvo grada je poraslo za oko 500.000 2001. godine u preko 3 miliona tokom dvehiljadedesetih godina. Mnogo stranih ambasada se otvorilo nakon rata u Kabulu. Od 2014. godine, Avganistanske snage nacionalne bezbednosti bile su zadužene za bezbednost u Kabulu i njegovoj okolini. Kabul je periodično poprište smrtonosnih bombaških napada koje su uglavnom izvršili Talibani, ali i Hakani, ISIL i druge anti-državne organizacije.[57][58][59][60] Vladini službenici, vojnici i obični civili bili su meta napada.[61][62][63][64][65] Avganistanska Vlada akcije terorista nazivala je akcijama ratnih zločinaca. Najsmrtonosniji napad do sada bio je u maju 2017. godine. Od 2010. godine u gradu deluje niz kontrolnih punktova.

Grad je doživeo brzu urbanizaciju sa sve većim brojem stanovnika, a izgrađena su mnoga divlja naselja.[66] Od kasnih dvehiljaditih izgrađeni su brojni stambeni kompleksi.[67] Glavni projekat čija je vrednost 80 milijardi dolara pod nazivom „Novi grad Kabul” ima za cilj da razvije moderno naselje kuća i preduzeća a 1.700 hektara zemlje severno od Kabula (okruzi 18 i 19) i u provinciji Parvan.[68][69] Projekat je koncipiran 2007. godine, odobren 2009. a izgradnja je započela 2015. godine.[70]

Geografija[uredi | uredi izvor]

Kabul se nalazi u istočnom delu Avganistana na 1791 metru nadmorske visine, u uskoj dolini između planinskog masiva Hindukuš i reke Kabul. Južno od starog dela grada nalaze se drevni gradski zidovi i planina Šer Darvaza, a iza nje je groblje Šuhadaj Salihin. Nešto dalje istočno nalazi se tvrđava Bala Hisar sa jezerom iza nje. Planine koje se nalaze u okolini Kalbula su Kahair, Khana, Šamali, Khvaja Ravaš, Šaki Baren Tei, Kurgugh i Šer Darvaza. Takođe postoje dve planine između urbanih oblasti u zapadnom Kabulu, Asamaj i Ali Abad. U okviru grada postoji nekoliko brda.

Grad obuhvata površinu od 1.023 km² što ga čini najvećim u zemlji. Približno velike prestonice slične Kabulu su Islamabad, Dušanbe, Taškent, Nju Delhi i Biškek. Kabul je otprilike podjednako udaljen od Istanbula (zapadna Azija) i Hanoja (istočna Azija).

Kabul ima stepsku klimu sa padavinama zimi. Temperature su niske u poređenju sa većim delom jugozapadne Azije, uglavnom zbog velike nadmorske visine grada. Leti je veoma niska vlažnost vazduha što pruža olakšanje tokom velikih temperatura. Jeseni su tople tokom dana, dok su noći nešto hladnije. Zime su hladne, januarski dnevni prosek je −2.3 °C. Proleće je najkišnije doba u godini, a sunčani period dominira tokom cele godine. Srednja godišnja temperatura je 12,1 °C, znatno niža nego u ostalim gradovima Avganistana.

Klima Kabul (1956–1983)
Pokazatelj \ Mesec .Jan. .Feb. .Mar. .Apr. .Maj. .Jun. .Jul. .Avg. .Sep. .Okt. .Nov. .Dec. .God.
Apsolutni maksimum, °C (°F) 18,8
(65,8) 		18,4
(65,1) 		26,7
(80,1) 		28,7
(83,7) 		33,5
(92,3) 		36,8
(98,2) 		37,7
(99,9) 		37,3
(99,1) 		35,1
(95,2) 		31,6
(88,9) 		24,4
(75,9) 		20,4
(68,7) 		37,7
(99,9)
Maksimum, °C (°F) 4,5
(40,1) 		5,5
(41,9) 		12,5
(54,5) 		19,2
(66,6) 		24,4
(75,9) 		30,2
(86,4) 		32,1
(89,8) 		32,0
(89,6) 		28,5
(83,3) 		22,4
(72,3) 		15,0
(59) 		8,3
(46,9) 		19,5
(67,1)
Prosek, °C (°F) −2,3
(27,9) 		−0,7
(30,7) 		6,3
(43,3) 		12,8
(55) 		17,3
(63,1) 		22,8
(73) 		25,0
(77) 		24,1
(75,4) 		19,7
(67,5) 		13,1
(55,6) 		5,9
(42,6) 		0,6
(33,1) 		12,1
(53,8)
Minimum, °C (°F) −7,1
(19,2) 		−5,7
(21,7) 		0,7
(33,3) 		6,0
(42,8) 		8,8
(47,8) 		12,4
(54,3) 		15,3
(59,5) 		14,3
(57,7) 		9,4
(48,9) 		3,9
(39) 		−1,2
(29,8) 		−4,7
(23,5) 		4,3
(39,7)
Apsolutni minimum, °C (°F) −25,5
(−13,9) 		−24,8
(−12,6) 		−12,6
(9,3) 		−2,1
(28,2) 		0,4
(32,7) 		3,1
(37,6) 		7,5
(45,5) 		6,0
(42,8) 		1,0
(33,8) 		−3,0
(26,6) 		−9,4
(15,1) 		−18,9
(−2) 		−25,5
(−13,9)
Količina padavina, mm (in) 34,3
(1,35) 		60,1
(2,366) 		67,9
(2,673) 		71,9
(2,831) 		23,4
(0,921) 		1,0
(0,039) 		6,2
(0,244) 		1,6
(0,063) 		1,7
(0,067) 		3,7
(0,146) 		18,6
(0,732) 		21,6
(0,85) 		312,0
(12,283)
Dani sa kišom 2 3 10 11 8 1 2 1 1 2 4 3 48
Dani sa snegom 7 6 3 0 0 0 0 0 0 0 0 4 20
Relativna vlažnost, % 68 70 65 61 48 36 37 38 39 42 52 63 52
Sunčani sati — mesečni prosek 177,2 178,6 204,5 232,5 310,3 353,4 356,8 339,7 303,9 282,6 253,2 182,4 3.175,1
Izvor: NOAA[71]

Reka Kabul protiče kroz sedište grada i deli centralne pijace, a nekoliko mostova u gradu proteže se preko reke. Zbog klimatskih promena, od 21. veka reka presušuje veći deo godine, a korito se puni samo u kišnoj zimskoj i prolećnoj sezoni.[72] Veliko jezero i močvarna područja nalaze se jugoistočno od starog dela grada pod nazivom Kol Hašmat Kan.[73] Močvara je mesto na kojem vreme provodi hiljade ptica koje lete između Indijskog potkontinenta i Sibira. Godine 2017. vlada Avganistana proglasila je jezero zaštićenom područjem.[74] Na jezeru su primećene neke retke vrste ptice kao što su orao krstaš i kudravi nesit.[75] Drugo veliko jezero grada pod nazivom Kuarga, nalazi se na oko 9 km severozapadno od centra grada i glavna je atrakcija za domaće i strane turiste.[76] Zagađenje vazduha veliki je problem Kabula, vazduh je naročito zagađen tokom zimske grejne sezone.[77][78]

Kargha jezero u Kabulu

Grad Kabul jedan je od 15 okruga provincije Kabul. Kao glavni grad pokrajine on formira opštinu koja je dalje podeljena u 22 administrativne oblasti pod nazivom opštinske četvrti ili gradske četvrti, koje se poklapaju sa zvaničnim policijskim okruzima.[79] Broj gradskih okruga povećan je sa 11 na 18 u 2005. godini, a potom na 22 do 2010. godine nakon osnivanja okruga 14 i 19-22 koje je opština Kabul anektirala iz okolnih ruralnih okruga. Gradske granice su se stoga znatno povećale. Zbog sporova o razgraničenju sa pokrajinskom upravom, neki od ovih novih okruga više upravljaju pokrajinskim okruzima nego opštine. Okrug 1 sadrži većinu starog dela grada. Centar Kabula uglavnom se sastoji od okruga 2, 4 i 10. Pored toga, okruzi 3 i 6 imaju mnoštvo komercijalnih i vladinih zdanja.[80] Sever i zapad grada su najviše urbanizovani, za razliku od juga i istoka.

Svake godine oko 20.000 stranih turista poseti Avganistan.[81] Glavni hoteli u Kabulu su hotel Serena i hotel Safi Lendmark iznad centra grada, a postoji i niz drugih manje poznatih hotela. Većina posetilaca preferira smeštaj u pansionima kojih ima u celom gradu, a najviše borave u kvartu Vazir Akbar Kan, koji važi za siguran deo grada.

U starom delu grada nalaze se bazari koji su smešteni duž uskih isprepletanih ulica. Kulturna mesta uključuju: Nacionalni muzej Avganistana, srušena plata Darul Aman, grobnica cara Babura, džamiju Ig Dah i mnoge druge građevine. Ostale znamenita mesta su gradski centar, gde se nalazi prvi trgovački centar u Kabulu, prodavnice oko Cvetne ulice, okrug Vazir Akbar Kan, golf klub Kabul, zoološki vrt, džamiju Abdul Rahman i druge poznate džamije. Turisti neretko posećuju i Nacionalnu galeriju Avganistana, Nacionalnu arhivu Avganistana, Mauzolej avganistanske kraljevske porodice, Muzej rudnika, groblje Kabul i Pagman baštu.

Dominantan sport u Kabulu je kriket i dva od tri stadiona rezervisana su za taj sport.

Demografija[uredi | uredi izvor]

Broj stanovnika Kabula procenjen je 2020. godine na oko 4.222 miliona.[2] Druga procena za 2015. godinu iznosila je 3.678.034 stanovnika.[82] Stanovništvo grada je dugo variralo zbog ratova. Nedostatak ažurnog popisa znači da postoje različite procene stanovništva. Procenjuje se da je broj stanovnika u Kabulu iznosio oko 10.000 1700. godine, 65.000 do 1878. i 120.000 do 1940. godine.[31] U novije vreme, broj stanovnika je bio oko 500.000, 1979. godine, dok drugi izvor tvrdi da je 1976. bilo 337.715 stanovnika u gradu.[83] Ova brojka je porasla na oko 1,5 miliona do 1988. godine, pre nego što je dramatično opala tokom devedesetih godina.

Kabul je postao jedan od najbrže rastućih gradova na svetu, a broj stanovnika je od 2001. do 2014. godine porastao četvorostruko. To je delimično posledica povratka izbeglica posle pada talibanskog režima, a delom zbog toga što su Avganistanci uglavnom prešli iz drugih provincija tokom rata između talibanskih pobunjenika i avganistanskih Vladinih snaga u njihovim rodnim oblastima, kao i zbog traženja radne snage u prestonici. Rezultat toga je brza urbanizacija koja znači da mnogi stanovnici danas žive u neformalnim naseljima.[84] Postoji dosta kuća od blata na obroncima planina i strmim brdima, a u njima žive siromašni sloj stanovništva, kuće uglavnom nemaju električnu mrežu niti su povezane na vodovod. Iako su mnoga naselja nelegalna, vlasti Kabula ih nisu rušila. Godine 2017. opština Kabul pokrenula je projekat oslikavanja domova u ovim naseljima svetlim bojama u nastojanju da „razveseli” stanovnike.[85][86]

U Kabulu živi veliki broj naroda,[87] stanovništvo je raznoliko za razliku od drugih gradova Avganistana. Izveštaj iz 2009. godine navodi da u Kabulu ima veliki broj etničkih grupa uključujući Paštune, Tadžike, Hazare,[88] Uzbeke i neke druge manje grupe.[29] Oko 74% stanovnika Kabula su suniti, dok 25% čine šiiti, uglavnom Hazari. Preostalih 1% su sledbenici sikizma i hinduizma, a postoji i mali broj jevreja i hrišćana, mada nisu avganistanski državljani već uglavnom radnici u međunarodnim organizacijama. Kabul takođe ima male indijske i turske zajednice, koji su uglavnom vlasnici preduzeća ili investitori, a tokom osamdesetih godina 20. veka u Kabulu je živeo veliki broj Rusa.

Politika i ekonomija[uredi | uredi izvor]

Predsednička palata Arg u Kabulu.

Administrativnu strukturu Kabula čini 17 departmana koje vodi gradonačelnik. Kao i druge pokrajinske opštine u Avganistanu, opština Kabul bavi se gradskim poslovima kao što su izgradnja i infrastruktura. Gradske četvrti prikupljaju određene poreze i izdaju građevinske dozvole. Svaka gradska oblast ima šefa okruga kojeg imenuje gradonačelnik i vodi šest glavnih departmana u okružnoj kancelariji. Organizacija na nivou nahije naziva se gozar. Vakile gozar je osoba izabrana da predstavlja zajednicu u gradskom okrugu. Policija je deo avganistanske Nacionalne policije pri Ministarstvu unutrašnjih poslova i uređena je po gradskim četvrtima. Šefa policije bira ministar unutrašnjih poslova i odgovoran je za sve aktivnosti sprovođenja zakona širom provincije Kabul.

Glavni brendovi Kabula su sveže i sušeno voće, orašasti plodovi, napici, avganistanske prostirke, proizvodi od ovčje kože, nameštaj, starine i odeća za domaćinstvo. Svetska banka odobrila je 25 miliona američkih dolara za projekat obnove urbane rekonstrukcije, koja je izvršena do 2011. godine.[89] Tokom dvehiljadedesetih godina, Sjedinjene Američke Države uložile su oko 9,1 milijardi američkih dolara u urbanu infrastrukturu u Avganistanu.[90][91] Ratovi od 1978. godine ograničili su ekonomsku produktivnost grada, ali nakon uspostavljanja uprave Karzai od kraja 2001. godine, lokalni ekonomski događaji uključuju brojne zatvorene tržne centre. Prvi od njih bio je gradski centar u Kabulu, otvoren 2005. Drugi su se takođe otvorili poslednjih godina, uključujući centar Gulbahar, Siti Vok Mol i Madžid Mol.[92]

Najveće industrijsko čvorište Kabul nalazi se u okrugu 9, na severnoj obali reke Kabul i u blizini aerodroma.[80] Oko 6 km od centra grada Kabula, u mestu Bagrami, industrijski kompleks površine 9 hektara završen je sa modernim objektima, koji kompanijama omogućuju da posluju tamo. Park ima profesionalno upravljanje za svakodnevno održavanje javnih puteva, unutrašnjih ulica, zajedničkih prostora, parking prostora, 24-časovno perimetrično obezbeđenje, kontrolu pristupa vozilima i osobama.[93] Na ovom prostoru nalazi se veliki broj fabrika, uključujući fabriku za flaširanje Kola Kole.

Prema nevladinoj organizaciji Transparensi internašonal Vlada Avganistana je treća najkorumpiranija na svetu.[94] Stručnjaci smatraju da loše odluke avganistanskih političara doprinose nemirima u regionu. Ovo takođe sprečava strana ulaganja u Avganistan, posebno od strane država iz Evrope i Sjedinjenih Država. U 2012. godini navodno je 3,9 milijardi dolara plaćeno javnim službenicima kao mito.[95] U Kabulu postoji nekoliko banaka pored državne Avganistanske banke.[96]

Ugovor o vrednosti od milijardu dolara potpisan je 2013. godine kako bi se započeo rad na „Novom gradu Kabulu”, što je glavni stambeni plan koji bi mogao da primi 1,5 miliona ljudi.[97][98] U međuvremenu grade se mnoge visoke zgrade kako bi mogla da se kontroliše prenaseljenost i kako bi se modernizovao grad.[99]

Od novembra 2015. godine u Kabulu postoji više od 24 televizijske stanice.[100] Uslugu mobilnih telefonija pruža nekoliko kompanija, a od 2012. godine uspostavljena je mogućnost korišćenja 3G mreže. U novembru 2006. godine avganistansko Ministarstvo komunikacija potpisalo je ugovor sa kompanijom ZTE u iznosu od 64,5 miliona američkih dolara o uspostavljanju optičke kablovske mreže širom zemlje radi poboljšanja telefonskih, internet, televizijskih i radio-difuznih usluga ne samo u Kabulu, već širom zemlje.[101] Internet u kafićima Kabula uveden je 2002. godine i proširuje se širom zemlje. Postoji čitav broj poštanskih ureda širom grada. Dostupne su i usluge isporuke paketa.

Saobraćaj[uredi | uredi izvor]

Saobraćaj u centru Kabula, 2013.

Međunarodni aerodrom Hamid Karzaj nalazi se na 25 km od centra Kabula koji je oduvek služio kao glavni aerodrom u državi. To je središte aviokompanije Arijan Afrikan Eirlajns, nacionalnog avioprevoznika, kao i privatnih avio-kompanija kao što su Afrikan Džet Internešnal, Kam Eir i drugih. Na aerodromu posluju i regionalne aviokompanije poput Eir Indija, Emirejts, Mahan erlajns, Terkiš erlajns i drugih. Vlada Japana sagradila je novu međunarodni terminal na aerodromu u Kabulu i započela sa radom 2008. godine.

Kabul nema uslugu vozova u gradu, postoji jedna železnička služba, tramvajska pruga Kabul-Darulaman funkcionisala je šest godina u periodu od 1923. do 1929. godine. Kao deo odobrenog velikog razvojnog projekta „Kabul Novi grad“ koji je započeo 2015. godine, planira se izgradnja lagane železničke pruge.[102]

Autoput AH76 povezuj Kabul severno prema Čarikaru, Puli Kumri i Mazari Šarifu, a vodi do puteva prema Kunduzu. Autoput AH77 nalazi se zapadno prema provinciji Bamijan. Veliki deo putne mreže u centru Kabula sastoji se od raskrsnica kvadratnih ili kružnih raskrsnica. Glavni trg u gradu je Trg Paštunistana koji ima veliku fontanu i nalazi se pored predsedničke palate, Centralne banke i drugih znamenitosti.[103] Nagli porast stanovništva u 21. veku prouzrokovao je velike probleme zagušenja gradskih saobraćajnica.[104] U nastojanju da se ovaj problem reši, izgrađeno je 95 km obilaznice oko grada, a vrednost radova bila je 110 miliona dolara.[105][106] U okviru projekta unapređenja efikasnosti gradskog prevoza u Kabulu, koji je potpisan 2014. godine, a podržala ga je Svetska banka, grad je doživeo široka poboljšanja uslova na putevima, uključujući izgradnju novih pešačkih trotoara, drenažnih sistema, osvetljenja i asfaltiranje puteva. Projekat izgradnje trajao je do 31. decembra 2019. godine.[107][108]

Privatnih vozila u Kabulu je sve više od 2002. godine, a oko 700.000 automobila registrovano je od 2013. godine, a do 80% svih su marke tojota korola.[109][110][111] Benzinske stanice u Kabulu su uglavnom u privatnom vlasništvu. Bicikli na putu su uobičajeni prizor u gradu.

U Kabulu saobraća oko 800 autobusa, a postoje i ekspresni autobusi koji voze od centra grada do međunarodnog aerodroma. Električni trolejbuski sistem radio je u Kabulu od februara 1979. do 1992. godine. Trolejbusi su bili marke Škoda, napravljeni u Čehoslovačkoj. Usluga trolejbusa bila je veoma popularna, uglavnom zbog niske cene u poređenju sa konvencionalnim autobuskim linijama. Poslednji trolejbus prestao je sa vožnjom krajem 1992. zbog ratnih dejstava, veći deo bakarnih žica kasnije je opljačkan, ali nekoliko njih, uključujući čelične stubove i danas se može videti u Kabulu.[83][112]

U junu 2017. godine opština Kabul otkrila je planove za novi autobuski brzi tranzitni sistem, prvi veliki sistem gradskog javnog prevoza. Očekivalo se da će se otvoriti do 2018,[113][114] ali je njegovo otvaranje odloženo do daljnjeg.

Obrazovanje[uredi | uredi izvor]

Ministarstvo obrazovanja Avganistana odgovorno je za obrazovni sistem u državi. Javne i privatne škole u gradu ponovo su otvorene od 2002. godine, nakon što su zatvorene ili uništene tokom rata u periodu od osamdesetih do kraja devedesetih godina. U Kabulu ima manjak školi, kao i u celoj državi. Ministarstvo obrazovanja Avganistana planira da u narednim godinama izgradi više škola tako da se obrazovanje pruži svim građanima zemlje. U Kabulu je do 2020. godine postojalo jedanaest srednjih škola i isto toliko univerziteta.

Pobratimljeni gradovi[uredi | uredi izvor]

Galerija[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ „بر-آورد-نفوس-نهایی-سال” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 09. 06. 2020. g. Pristupljeno 26. 05. 2020. 
  2. ^ a b „The World Factbook”. CIA. Arhivirano iz originala 09. 07. 2016. g. Pristupljeno 31. 3. 2020. 
  3. ^ https://ethz.ch/content/dam/ethz/special-interest/gess/cis/center-for-securities-studies/resources/docs/USIP-pw126_kabul-and-the-challenge-of-dwindling-foreign-aid.pdf
  4. ^ „Largest cities in the world and their mayors – 1 to 150”. City Mayors. 17. 5. 2012. Приступљено 17. 8. 2012. 
  5. ^ „Afghanistan: The Heart of Silk Road in Asia”. thediplomat.com. Приступљено 26. 11. 2019. 
  6. ^ Nancy Hatch Dupree / Aḥmad ʻAlī Kuhzād (1972). „An Historical Guide to Kabul – The Story of Kabul”. American International School of Kabul. Архивирано из оригинала 30. 8. 2010. г. Приступљено 18. 9. 2010. 
  7. ^ „History of Kabul”. Lonely Planet. Архивирано из оригинала 03. 04. 2019. г. Приступљено 27. 5. 2013. 
  8. ^ Bergen, Peter. „What Went Right?”. Приступљено 26. 11. 2019. 
  9. ^ Gopalakrishnan, Raju (16. 4. 2007). „Once called paradise, now Kabul struggles to cope”. Reuters. 
  10. ^ Abdul Zuhoor Qayomi. „Kabul City: Isn't just capital of Afghanistan but of palaces as well - Afghanistan Times”. Afghanistan Times. 
  11. ^ „World's fastest growing urban areas (1)”. City Mayors. 17. 5. 2012. Приступљено 17. 8. 2012. 
  12. ^ „Kabul: A City With 2 Faces”. thediplomat.com. Приступљено 26. 11. 2019. 
  13. ^ а б Мала школска енциклопедија. ISBN 978-86-331-2950-3. str. 126.
  14. ^ Adamec, str. 231
  15. ^ a b Nancy Hatch Dupree / Aḥmad ʻAlī Kuhzād (1972). „An Historical Guide to Kabul – The Name”. American International School of Kabul. Arhivirano iz originala 30. 8. 2010. g. Pristupljeno 18. 9. 2010. 
  16. ^ Trudy Ring. International Dictionary of Historic Places: Asia and Oceania. Taylor & Francis. ISBN 9781884964046. 
  17. ^ Romano, str. 12
  18. ^ John Snelling (31. 8. 2011). The Buddhist Handbook: A Complete Guide to Buddhist Teaching and Practice. Random House. ISBN 9781446489581. 
  19. ^ Houtsma, Martijn Theodoor (1987). E.J. Brill's first encyclopaedia of Islam, 1913–1936. 2. BRILL. str. 159. ISBN 978-90-04-08265-6. Pristupljeno 23. 8. 2010. 
  20. ^ Louis Dupree (14. 7. 2014). Afghanistan. Princeton University Press. str. 299. ISBN 9781400858910. 
  21. ^ Watson, John Forbes; Sir John William Kaye (2007). The people of India: a series of photographic illustrations, with descriptive letterpress, of the races and tribes of Hindustan. 1. Pagoda Tree Press. str. 276. ISBN 978-1-904289-44-9. Pristupljeno 18. 9. 2010. „'The Sanskrit name of Cabul is Kamboj, and a slight transition of sound renders this name so similar to Kumboh.'” 
  22. ^ Mookerji, Radhakumud (1966). Chandragupta Maurya and his times (4 izd.). Motilal Banarsidass Publ. str. 173. ISBN 978-81-208-0405-0. Pristupljeno 18. 9. 2010. 
  23. ^ Hill, John E. 2004. The Peoples of the West from the Weilue 魏略 by Yu Huan 魚豢: A Third Century Chinese Account Composed between 239 and 265 AD. Draft annotated English translation... Link
  24. ^ Hill 2004, str. 29, 352–352
  25. ^ A. D. H. Bivar, KUSHAN DYNASTY, in Encyclopaedia Iranica, 2010
  26. ^ Wilson, Horace Hayman (1998). Ariana antiqua: a descriptive account of the antiquities and coins of. Asian Educational Services. str. 133. ISBN 978-81-206-1189-4. Pristupljeno 18. 9. 2010. 
  27. ^ „A.—The Hindu Kings of Kábul (p.3)”. Sir H. M. Elliot. London: Packard Humanities Institute. 1867—1877. Arhivirano iz originala 26. 7. 2013. g. Pristupljeno 18. 9. 2010. 
  28. ^ Gall, Sandy (2012). War Against the Taliban: Why It All Went Wrong in AfghanistanNeophodna slobodna registracija. Bloomsbury Publishing. str. 165. ISBN 14-08-80905-2. Pristupljeno 30. 9. 2013. 
  29. ^ a b „Kabul”. Online Encyclopædia Britannica. Pristupljeno 18. 9. 2010. 
  30. ^ „Kabul: City of lost glories”. BBC News. 12. 11. 2001. Pristupljeno 18. 9. 2010. 
  31. ^ a b v „Draft Kabul City Master Plan” (PDF). usaid.gov. 
  32. ^ Tanin, Z. (2006): Afghanistan in the 20th Century. Tehran.
  33. ^ Anthony Hyman, "Nationalism in Afghanistan" in International Journal of Middle East Studies, 34:2 (Cambridge: Cambridge University Press, 2002) 305.
  34. ^ a b Hyman, str. 305
  35. ^ Nick Cullather, "Damming Afghanistan: Modernization in a Buffer State" in The Journal of American History 89:2 (Indiana: Organization of American Historians, 2002) 518.
  36. ^ Cullather, str. 518
  37. ^ a b Cullather, str. 519
  38. ^ Cullather, str. 530
  39. ^ Caryl, Christian (12. 6. 2013). „When Afghanistan Was Just a Stop on the 'Hippie Trail'”. HuffPost (na jeziku: engleski). 
  40. ^ Cullather, str. 534
  41. ^ „The Lonely Planet Journey: The Hippie Trail”. The Independent. 5. 11. 2011. Pristupljeno 14. 6. 2017. 
  42. ^ „Afghan King Overthrown; A Republic Is Proclaimed”. The New York Times. 18. 7. 1973. 
  43. ^ Haynes, str. 372
  44. ^ Haynes, str. 373
  45. ^ „Kabul at War (1992–1996): State, Ethnicity and Social Classes”. samaj.revues.org. Pristupljeno 25. 10. 2014. 
  46. ^ LANDAY, JONATHAN S. „A truck bomb exploded in crowded downtown Kabul today,...”. UPI (na jeziku: engleski). 
  47. ^ Bowersox, Gary W. (2004). The Gem Hunter: The Adventures of an American in Afghanistan. United States: GeoVision, Inc. str. 100. ISBN 978-0-9747-3231-2. Pristupljeno 22. 8. 2010. 
  48. ^ „Guerrillas Take Afghan Capital as Troops Flee”. The New York Times. The Associated Press. 28. 9. 1996. 
  49. ^ Kolhatkar, S.; Ingalls, J.; Barsamian, D. (2011). Bleeding Afghanistan: Washington, Warlords, and the Propaganda of Silence. Seven Stories Press. ISBN 9781609800932. Pristupljeno 25. 10. 2014. 
  50. ^ Bowersox (p.192)
  51. ^ Burns, John F. (5. 2. 1996). „Afghan Capital Grim as War Follows War”. The New York Times. 
  52. ^ Nazif M Shahrani, "War, Factionalism and the State in Afghanistan" in American Anthropologist 104:3 (Arlington, Virginia: American Anthropological Association, 2008), 719.
  53. ^ „Casting Shadows: War Crimes and Crimes against Humanity: 1978–2001” (PDF). Afghanistan Justice Project. 2005. Arhivirano iz originala (PDF) 4. 10. 2013. g. 
  54. ^ Amnesty International. "DOCUMENT – AFGHANISTAN: FURTHER INFORMATION ON FEAR FOR SAFETY AND NEW CONCERN: DELIBERATE AND ARBITRARY KILLINGS: CIVILIANS IN KABUL." 16 November 1995 Accessed at: „Archived copy”. Pristupljeno 18. 10. 2014. 
  55. ^ „Afghanistan: escalation of indiscriminate shelling in Kabul”. International Committee of the Red Cross. 1995. Arhivirano iz originala 10. 05. 2011. g. Pristupljeno 26. 05. 2020. 
  56. ^ „The Taliban's War on Women. A Health and Human Rights Crisis in Afghanistan” (PDF). Physicians for Human Rights. 1998. Arhivirano iz originala (PDF) 2. 7. 2007. g. Pristupljeno 15. 11. 2010. 
  57. ^ „U.S. blames Pakistan agency in Kabul attack”. Reuters. 22. 9. 2011. Arhivirano iz originala 25. 09. 2011. g. Pristupljeno 22. 9. 2011. 
  58. ^ „U.S. links Pakistan to group it blames for Kabul attack”. Reuters. 17. 9. 2011. Arhivirano iz originala 24. 09. 2015. g. Pristupljeno 21. 9. 2011. 
  59. ^ „Clinton Presses Pakistan to Help Fight Haqqani Insurgent Group”. Fox News. 18. 9. 2011. Pristupljeno 21. 9. 2011. 
  60. ^ „Pakistan condemns US comments about spy agency”. Associated Press. 23. 9. 2011. Arhivirano iz originala 27. 07. 2013. g. Pristupljeno 23. 9. 2011. 
  61. ^ Baktash, Hashmat; Rodriguez (7. 12. 2008). „Two Afghanistan bombings aimed at Shiites kill at least 59 people”. Los Angeles Times. Pristupljeno 9. 12. 2011. 
  62. ^ RUBIN, ALISSA. „U.S. Embassy and NATO Headquarters Attacked in Kabul”. nytimes.com.  |first2= zahteva |last2= u Authors list (pomoć)
  63. ^ Holehouse, Matthew (13. 9. 2011). „Kabul US embassy attack: September 13 as it happened”. London: telegraph.co.uk. 
  64. ^ „At least 55 killed in Kabul suicide bombing”. The Hindu. Chennai, India. 7. 12. 2008. Pristupljeno 9. 12. 2011. 
  65. ^ „Photos of the Day: Dec. 8”. The Wall Street Journal. 7. 12. 2008. Pristupljeno 9. 12. 2011. 
  66. ^ „Afghanistan Displacement and Returnee Response Informal Settlement Profiles: City of Kabul” (PDF). www.reachresourcecentre.info. Arhivirano iz originala (PDF) 24. 01. 2018. g. Pristupljeno 26. 05. 2020. 
  67. ^ „For a Lucky Few, Life Is Better in This Kabul Neighborhood”. www.nationalgeographic.com. 28. 12. 2017. 
  68. ^ „Welcome to our Official Website - DCDA”. www.dcda.gov.af. Arhivirano iz originala 30. 12. 2013. g. Pristupljeno 26. 05. 2020. 
  69. ^ „Agreement on Kabul New City signed”. www.pajhwok.com. 
  70. ^ „Kabul New City To Be Equipped With Renewable Energy”. The Khaama Press News Agency. 2. 9. 2015. 
  71. ^ „Kabul Climate Normals 1956–1983”. National Oceanic and Atmospheric Administration. Pristupljeno 30. 3. 2013. 
  72. ^ [kbr.id/english/11-2016/in_kabul__where_the_rivers_run_dry_/wo 86710.html In kabul where the rivers run dry]
  73. ^ Kate Clark. „Kabul Duck Alert 2: Pictures of birds and birdwatchers at the Kol-e Hashmat Khan wetland | Afghanistan Analysts Network”. www.afghanistan-analysts.org. 
  74. ^ „Kabul wetland declared new protected area for migrating birds”. United Nations Environment Programme. 19. 6. 2017. Arhivirano iz originala 03. 10. 2019. g. Pristupljeno 2. 10. 2019. 
  75. ^ „Kabul - Legislation and Policy Advances”. afghanistan.wcs.org. 
  76. ^ „Qargha Lake, a transcendental beauty of nature”. Afghanistan Times. 
  77. ^ Hamid, Tamim. „Kabul Faces ‘Worst’ Air Pollution This Year”. tolonews.com. 
  78. ^ Jackson, Allison. „Kabul chokes on dirty air as temperatures plunge”. phys.org (na jeziku: engleski). 
  79. ^ Foschini, Fabrizio. „A geographical guide to a metropolis in the making” (PDF). www.afghanistan-analysts.org. 
  80. ^ a b „COMMUNITY SCORECARD OF KABUL MUNICIPALITY 2016” (PDF). iwaweb.org. 
  81. ^ Navid Ahmad Barakzai, ur. (27. 9. 2016). „20,000 foreign tourists visit Afghanistan annually”. Pajhwok Afghan News (PAN). Pristupljeno 15. 5. 2017. 
  82. ^ „GeoHive - Afghanistan extended population statistics”. Arhivirano iz originala 21. 7. 2015. g. 
  83. ^ a b „Trolleybuses in Kabul”. www.spvd.cz. Arhivirano iz originala 14. 01. 2017. g. Pristupljeno 26. 05. 2020. 
  84. ^ Rasmussen, Sune Engel (11. 12. 2014). „Kabul – the fifth fastest growing city in the world – is bursting at the seams” — preko The Guardian. 
  85. ^ Wellman, Phillip Walter. „Homes in Kabul painted bright colors to cheer up war weary residents”. Stars and Stripes. 
  86. ^ Abed, Fahim; Mashal, Mujib (30. 5. 2017). „Urban Sprawl Up Kabul’s Mountainsides, With Splashes of Color”. The New York Times. 
  87. ^ Women of Afghanistan in the Post-Taliban Era: How Lives Have Changed and Where They Stand Today by Rosemarie Skaine, 2009.
  88. ^ https://www.refworld.org/pdfid/4f1029c92.pdf
  89. ^ „Kabul Urban Reconstruction Project”. Worldbank.org. Pristupljeno 18. 5. 2014. 
  90. ^ „DVIDS – News – US Forces – Afghanistan adjusts its $9.1 billion infrastructure program to meet Afghans' near-term needs”. Dvidshub.net. Pristupljeno 18. 5. 2014. 
  91. ^ „Kabul's Tax Levies Raise Flags From U.S. Watchdog – WSJ”. online.wsj.com. Pristupljeno 25. 10. 2014. 
  92. ^ Taylor, Alan. „The Modern Face of Kabul - The Atlantic”. www.theatlantic.com (na jeziku: engleski). 
  93. ^ Afghanistan Industrial Parks Development Authority...Kabul (Bagrami) Arhivirano 2007-06-05 na sajtu Wayback Machine
  94. ^ „Corruption Perceptions Index 2010 Results”. Transparency International. 2010. Arhivirano iz originala 26. 12. 2018. g. Pristupljeno 27. 2. 2011. 
  95. ^ 09.08.13. „Afghanistan's Million Dollar Minister”. The Daily Beast. Arhivirano iz originala 24. 4. 2014. g. Pristupljeno 18. 5. 2014. 
  96. ^ Licensed banks in Kabul include: Afghanistan International Bank, Kabul Bank, Azizi Bank, Pashtany Bank, Afghan United Bank, Standard Chartered Bank, Punjab National Bank, Habib Bank and Western Union
  97. ^ Muhammad Hassan Khetab, ur. (4. 9. 2013). „$1b contract signed to begin work on New Kabul City plan”. Pajhwok Afghan News -. Pristupljeno 30. 9. 2013. 
  98. ^ „Welcome to our Official Website”. DCDA. Arhivirano iz originala 30. 12. 2013. g. Pristupljeno 17. 8. 2012. 
  99. ^ „Onyx Construction Company”. Onyx.af. Arhivirano iz originala 27. 4. 2012. g. Pristupljeno 17. 8. 2012. 
  100. ^ Micallef, Joseph V. (8. 11. 2015). „Afghanistan 2015: The View From Kabul”. 
  101. ^ Pajhwok Afghan News – Ministry signs contract with Chinese company Arhivirano na sajtu Wayback Machine (13. јул 2012)
  102. ^ „Kabul New City light rail plan - Railways of Afghanistan”. www.andrewgrantham.co.uk. 
  103. ^ „The Square of Pashtunistan”. 10. 2. 2015. 
  104. ^ „Roadworks bring traffic chaos to Kabul”. 
  105. ^ „Officials Say Kabul Ring Road Construction to Start Soon”. 
  106. ^ rta.org.af/eng/2017/09/17/idb-pays-74m-loan-for-construction-of-kabul-city-ring-road/
  107. ^ „Kabul Urban Transport Efficiency Improvement Project”. 
  108. ^ „Urban Transport Program Helps Keep Kabul Clean”. 9. 6. 2017. 
  109. ^ „Why the Corolla is so popular -- even in Afghanistan”. 26. 6. 2013. 
  110. ^ Nakamura, David (27. 8. 2010). „In Afghanistan, a car for the masses”. The Washington Post. 
  111. ^ Australian Broadcasting Corporation, Dodgy cars clogging Kabul's roads
  112. ^ „Catherine Lytle: From Gerbils to Trolleybus”. Архивирано из оригинала 02. 08. 2020. г. Приступљено 26. 05. 2020. 
  113. ^ „Kabul Municipality Unveils First Metro Bus System”. TOLOnews (на језику: енглески). 
  114. ^ „Kabul municipality unveils new developments in metro bus project”. The Khaama Press News Agency. 12. 9. 2017. 
  115. ^ „Sister Cities of Ankara”. Архивирано из оригинала 24. 12. 2018. г. Приступљено 26. 05. 2020. 
  116. ^ „Sister Cities of Istanbul”. Greater Istanbul. Архивирано из оригинала 22. 10. 2014. г. Приступљено 10. 4. 2015. 
  117. ^ Cultures and Globalization: Cities, Cultural Policy and Governance by Helmut K Anheier, pp. 376
  118. ^ „Cities in Afghanistan and Nebraska forge "sister cities" partnership - Afghanistan”. ReliefWeb (на језику: енглески). Архивирано из оригинала 10. 04. 2019. г. Приступљено 26. 05. 2020. 
  119. ^ „Deputy Mayor of Kabul Signs Sister Cities Friendship Agreement with Kansas City, Missouri ::: Embassy of Afghanistan”. www.afghanembassy.us. Архивирано из оригинала 02. 04. 2019. г. Приступљено 26. 05. 2020. 

Литература[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Кабул&oldid=27523644”