Makedonija
| Makedonija | |
|---|---|
 Oblast i definica oblasti Makedonija kroz vekove | |
| Najveći gradovi | Solun Skoplje Blagoevgrad |
| Država | Grčka Severna Makedonija Bugarska |
Makedonija je istorijski i geografski region na Balkanu, administrativno podeljen između Grčke (Egejska Makedonija), Severne Makedonije (Vardarska Makedonija), Bugarske (Pirinska Makedonija), te neznatnim delom Albanije i Srbije (deo Vardarske Makedonije).[1]
Uspon Makedonije od male kraljevine na periferiji Grčke do najjače sile helenskog sveta (i šire) trajao je 25 godina tj. tokom vladavine Filipa II Makedonskog. Filipove vojne reforme mnogostruko su uvećale efikasnost makedonske vojske. Makedonsko osvajanje Grčke započelo je 357. godine p. n. e., a završeno je pobedom kod Heroneje 338. godine p. n. e. kada je Atina priznala Makedoniju za hegemona. Filipov naslednik Aleksandar Makedonski načinio je od Makedonije najveću dotadašnju državu. Njegovim osvajanjem Persije započinje nova era istorije starog veka u kojoj će tokovi grčke, makedonske i istorije starog istoka teći u istom smeru — helenizam (331—330. p. n. e.).
Geografija[uredi | uredi izvor]
Makedonija je pretežno planinska regija prošarana kotlinski ravnicama smeštenim uz velike rečne tokove sa većim ravnicama na njenom jugu, uz Egejsko more. Njenu severnu granicu čini vododelnica Crnog i Egejskog mora. Zapadnu granicu čini vododelnica Jadranskog i Egejskog mora na severu odnosno gornji tok Bistrice na jugu. Južnu granicu Makedonije čini Olimp odnosno Egejsko more, dok istočnu granicu čini reka Mesta.
Vardar je najveća reka koja protiče kroz Makedoniju i jedna od većih na Balkanu. Dužina reke iznosi 388 km, a njen sliv pokriva površinu od približno 20.500 km². Reka Vardar izvire u Vrutoku, nekoliko km severno od Gostivara u Severnoj Makedoniji, prolazi kroz Skoplje, Grčku i uliva se u Egejsko more blizu Soluna.
Istorija[uredi | uredi izvor]
Prema tradicionalnoj podeli istorije na velike epohe, opšta istorija Makedonije se deli na: starovekovno, srednjovekovno, novovekovno i savremeno razdoblje.
Najraniji, odnosno starovekovni period u istoriji Makedonije obuhvata dva razdoblja: protoistorijsko (pre pojave pismenosti na tom prostoru) i antičko (nakon pojave pismenosti).
Antička Makedonija[uredi | uredi izvor]
Antički period u istoriji Makedonije deli se na dva perioda. Prvi obuhvata vreme postojanja samostalne Kraljevine Makedonije, dok drugi obuhvata period rimske provincije Makedonije (nakon 146. godine stare ere).
Izvori o istoriji Kraljevine Makedonije pre dolaska Filipa II Makedonskog na vlast su veoma oskudni. Ako se izuzme arheološki materijal, jedine sigurne podatke daje nam Tukidid u svom kratkom osvrtu na istoriju ove države u svojoj "Istoriji". Međutim, o Filipovoj epohi svedoče brojni izvori. Glavni među njima je "Istorija Filipa" od Teopompa koja je do današnjih vremena sačuvana samo u odlomcima. Diodor sa Sicilije u svojoj 16. knjizi opisuje ovaj period. Teopompov savremenik Efor takođe je opisao ove događaje. Izvori za ovaj period su i besede Eshina, Demostena i Isokrata.
Kraljevina Makedonija pre Filipa Velikog[uredi | uredi izvor]
Makedonija je zauzimala sever Balkanskog poluostrva i prostirala se severno od Tesalije. Na istoku se graničila sa Trakijom, a na zapadu sa Ilirijom. Plodne ravnice stvarale su povoljne uslove za razvoj zemljoradnje. Stari Grci smatrali su Makedonce varvarima. Takav stav naročito je isticao Demosten. Međutim, Tukidid i Herodot isticali su grčko poreklo makedonskih vladara zasnivajući tu teoriju na sličnosti između dva jezika i nazivima meseca u makedonskom kalendaru.
Makedonija u 7. i 6. veku podseća na državu sa socijalnim uređenjem sličnim opisima homerskog doba. U 6. veku Makedonija je predstavljala zemlju koja je bila razdeljena na oblasti kojima su upravljali samostalni vladari. Od vladarskih porodica se vremenom ističe rod Argijada koji ovladava većim delom Makedonije. Argijadi su stvorili svoju monarhiju iako nije bilo prave naslednosti čak ni početkom 4. veka p. n. e.
.svg)
U doba Grčko-persijskih ratova Makedonijom je vladao kralj Aminta I. Makedonija je jedno vreme priznavala zavisnost od Ahemenidske monarhije, ali je ubrzo zbacila persijski jaram. Amintin sin Aleksandar može se smatrati prvim istaknutim Argijadom. Radio je na učvršćivanju kraljevske vlasti i proširenju države. Makedoniji je priključio oblast Bisalta. Kovao je vlastitu monetu. Grci su ga smatrali svojim saplemenikom i dozvolili mu učestvovanje u olimpijskim svečanostima. Aleksandrovi naslednici nastavili su borbu protiv separatizma pojedinih delova kraljevstva i proširenje države.
Kralj Arhelaj I (419—399) sproveo je niz unutrašnjih reformi u cilju jačanja centralne vlasti. Prema rečima Tukidida "on je učinio više nego i jedan njegov prethodnik". Prestonica je iz Ege premeštena u Pelu. Održavao je dobre odnose sa Atinom. Ubijen je 399. godine p. n. e. U periodu od 399. do 390. p. n. e. smenila su se čak tri kralja: Arhelaj II, Aminta II i Pausanija. Potom na vlast dolazi Aminta III. Zaplašen velikom moći Sparte, Aminta je sklopio prijateljstvo sa Atinjanima. Nakon Amintine smrti vodi se borba za presto iz koje kao pobednik izlazi Aleksandar II. Aleksandar je organizovao pohod na Tesaliju. Tesalci su ga uz pomoć Tebanaca odbili. Perdika III (365—360. p. n. e.) bio je u sukobu sa Atinom oko Amfipolja. Poginuo je u sukobu sa Ilirima. Na vlasti dolazi sin Aminte III, Filip II.
Vladavina Filipa Velikog[uredi | uredi izvor]
Odmah po dolasku na vlast, Filip se rešio problema koji su mu pretili od suseda. Putem podmićivanja je ostvario primirje sa Tračanima. Potom se oženio Olimpijadom, ćerkom kralja ilirskog plemena Molosa — Neoptolema. Sa Atinom je na početku bio u dobrim odnosima. Na njihov zahtev, makedonska vojska se povlači iz Amfipolja. Za uzvrat dobijaju grad Pidnu. Godine 358. p. n. e. Filip zadaje poraz Ilirima. Iste godine potukao je Peonce i obezbedio severne granice svoje države. Potom je započeo opsadu Amfipolja. Amfipoljani su postali poziv u pomoć Atini, ali se ona nije odazvala. I sama je imala probleme sa saveznicima koji su se pokušavali osloboditi atinskog uticaja. Filip ke relativno lako ovladao gradom. Strateški važan položaj Amfipolja veoma je ojačao Filipovu državu. Sa Olintom je sklopio mir predajući mu Potideju za koju je ovaj grad bio jako zainteresovan. Godine 356. p. n. e. upao je na teritoriju Trakije i učvrstio se u gradiću Krenidi. U gradu je naselio Makedonce i dao mu novo ime — Filipi.
Filip je nastavio unutrašnju politiku svojih prethodnika. Nastavio je borbu za ujedinjenje Makedonije. U svoju službu je angažovao mnoge grčke naučnije i vojskovođe koristeći se naprednim tekovinama grčke kulture. Prestonica države bio je grad Pela. Ona je u Filipovo vreme postala tipičan antički grad. Filip je kopirao helenski metod kolonizacije i gradio naselja širom Makedonije u kojima je naseljavao Makedonce.
Posebnu pažnju je Filip posvetio reorganizaciji makedonske vojske. U njegovo vreme razvila se sjajna makedonska konjica podeljena u odrede hetaira (drugova kralja). Ona je umnogome premašivala moć grčke konjice. Rod naoružane konjice u Filipovoj vojsci nazivao se sarisoforima po dugim kopljima — sarisima. Sarisima je bila naoružana i pešadija koja je nosila počasni naziv "pratnje kralja". Filip je uveo i postrojavanje Makedonaca u falange koje su bile gušće zbijene u odnosu na grčke. Lako pokretna pešadija nosila je naziv hipasisti.
Glavna novina u makedonskoj vojsci bilo je uvođenje koordinacije različitih vrsta oružja. Dok je kod Grka glavnu ulogu imala pešadija, kod Makedonaca je konjica imala isto toliko značajnu, ako ne i značajniju ulogu. Vojnim reformama Filipa Velikog koje su trajale dve godine, moć makedonske vojske pojačana je višestruko.
Odnosi Filipa i Atine su na samom početku bili dobri. Sa Atinjanima je sklopljen dogovor i Makedonci im predaju Amfipolj, a za uzvrat dobijaju Pidnu. Međutim, sa jačanjem vojske stvara se i želja Filipa da svoju državu izvede na Egejsko more. U Filipovu interesnu sferu ulazili su mnogi trački i halkidički gradovi koji su bili pod vlašću Atine. To je neminovno moralo dovesti do sukoba dve države. Godine 357. p. n. e. Filip zauzima Amfipolj. Atinjani su hteli da protestuju, ali iste godine izbija Saveznički rat. Članice Drugog atinskog pomorskog saveza (Hios, Kos, Rodos i Vizantion) pobunile su se protiv atinske vlasti i u dvogodišnjem ratu su se izborile za svoju nezavisnost. Ostavši bez saveznika, Atina naglo slabi. Posebno ju je uznemirilo Filipovo osvajanje teritorija u Iliriji, ali nije mogla ništa učiniti jer su u Srednjoj Grčkoj nastupili važni događaji.
Treći sveti rat[uredi | uredi izvor]
Treći sveti rat Filipu je poslužio kao izgovor da se umeša u grčke poslove. Započeo je kao sukob Fokide i Amfiktioske lige na čelu sa Tebom oko proročišta Delfi koga su Fokiđani zauzeli. Tebanci su tu akciju protumačili kao svetogrđe i naložili Fokiđanima da smesta napuste proročište i nadoknade načinjenu štetu. Fokiđani odbijaju da ispune naređenje pa im Teba objavljuje rat. Iako je u početku bio lokalni sukob, rat je ubrzo postao opštegrčki. Zahvaljujući sredstvima koje su prikupili od hodočasnika, Fokiđani su mogli unajmiti najamničku vojsku. Tebanci sklapaju savez sa Tesalijom i Lokridom. Atina i Sparta staju na stranu Fokide.
Makedonci staju na tebansku stranu. Filip 353. ili 352. godine p. n. e. nanosi poraz Fokidi u bici na Kročkom polju nakon čega se počeo izdavati za osvetnika Apolona. Zaratio je i sa Atinom koju je smatrao najopasnijim članom koalicije. Podstakao je pobunu protiv Atine na Eretriji. Zauzeta gušenjem ustanka, Atina je bila prisiljena na mir. Filokratovim mirom iz 346. godine p. n. e. odlučeno je da svaka strana zadrži ono što je osvojila. U dogovor nisu bili uključeni Fokiđani što je Filipu omogućilo da sledeće, 345. godine p. n. e. osvoji njenu teritoriju. Ovim mirovnim ugovorom završen je Treći sveti rat.
Olintski rat[uredi | uredi izvor]
Olint je, znajući za Filipova nastojanja da osvoji Halkidiki, još 358. godine p. n. e. stupio u savez sa Atinom. Sam grad nalazio se na čelu Halkidičkog saveza. Zaoštravanje atinsko-makedonskih odnosa dovelo je do sukoba Filipa sa Olintom. Filip ga napada 348. godine p. n. e. Atinjani su Olintu poslali pomoć od 17 brodova, 300 konjanika i 4000 hoplita. Međutim, u redovima su se pojavila dvojica izdajnika — komandanti konjice Eutikrat i Lasten. Oni u Filipove ruke predaše 500 konjanika. Olint je toliko oslabio da nije mogao pružiti značajniji otpor. Filip ga osvaja iste godine. Grad je porušen, a stanovništvo pobijeno ili porobljeno. Halkidički savez prestao je da postoji.
Makedonski uspesi[uredi | uredi izvor]
Filokratov mir izazvao je negodovanje u Atini i podelu na dve frakcije: pristalice Makedonije predvođene Eshinom i protivnike predvođene Demostenom. Dok se u Atini vodila borba, Filip širi svoj uticaj. Na epirski presto postavlja svog šuraka Aleksandra. Ugrozio je Akarnaniju, sklopio savez sa Etolijom i u sve četiri oblasti Tesalije smestio svoje ljude. Tesalsku vojsku je priključio svojoj u sklopu namesnika. Planirao je napad na Trakiju zbog čega 343. p. n. e. ponudi Atini mir. Ponuda je odbijena. Pohod je ipak preduzeo i 342. godine p. n. e. nametnuo tračkim plemenima veliki danak, a tračke gradove naselio Makedoncima. Sa grčkim gradovima sklopio je primirje. Reakcija Atine na ova osvajanja bila je pljačka tračkih makedonskih gradova. Filip uloži protest koji osta bez odgovora. Godine 340. p. n. e. Filip opseda Perint i Vizantion. Opsada Perinta izazva reakciju Persijanaca koji gradu poslaše veliku pomoć zaplašeni naglim jačanjem Makedonije. Opsada Vizantiona izazva reakciju Atine koja šalje pomoć gradu. Obe opsade završene su neuspehom. Filip povlači svoje snage.
Sledeći Filipov pohod bio je uperen protiv Skita. Skitima je vladao kralj Atej. Kao izgovor za izbijanje rata, Filip je iskoristio Atejevo odbijanje pružanja pomoći Makedoncima prilikom opsade Vizantiona. Skiti su u odlučujućoj bici poraženi. Atej je poginuo. Filip se dokopao ogromnog plena koji je sadržao i 20.000 konja. Međutim, po povratku Filipa napada pleme Tribala koje mu otima sav plen. Sam makedonski kralj bio je teško ranjen i jedva se vratio u Pelu ne dovršivši osvajanje Trakije.
Četvrti sveti rat[uredi | uredi izvor]
Atina sa Tebom sklapa savez i objavljuje joj Sveti rat. Saveznicama se pridružila i Amfisa, grad u oblasti Fokide. Spartanci, i pored svog neprijateljstva prema Makedoniji, nisu pristali da pošalju svoju vojsku u pomoć. Razlog za to bila je mržnja prema Beoćanima koja je postojala još od vremena Beotijskog rata i Tebanske hegemonije.
Filip šalje svoje snage u Grčku. Saveznici ih dočekuju kod Heroneje. Bitka koja je usledila od velikog je značaja za istoriju antičke Grčke. Atinjani su držali levo, a Tebanci desno krilo. Filip je komandovao desnom makedonskom armijom. Levom armijom komandovao je njegov sin, kasnije čuveni vojskovođa, Aleksandar Makedonski. Filip je vešto namamio Atinjane da napadnu desno makedonsko krilo. Usledio je Aleksandrov napad koji je razbio atinske snage. Tebanska sveta četa hrabro se borila protiv Aleksandra. Na kraju je gotovo cela izginula. U čast hrabre borbe Tebanci su kasnije u čast svoje čete podigli spomenik "Heronejski lav" koji je očuvan do danas.
Heronejskom bitkom Filip je toliko zaplašio ostale grčke gradove da se nadalje nisu ni odupirali. Makedonci bez otpora zauzimaju Tebu iz koje su isterali sve antimakedonske pristalice i obrazovali garnizon. Amfisu su Makedonci zauzeli i razorili. Sa Atinom je Filip postupio drugačije. Ponudio joj je mir. Atina je zadržala Skiros, Samos, Delos i druge manje teritorije. Za uzvrat je priznala hegemoniju Makedonije. Filipu se odupirala jedino Sparta, ali ona mu nije mogla značajnije nauditi. Sledeće, 337. godine, Filip je u Korintu održao čuveni Svehelenski kongres na kome su utvrđeni principi budućeg Helenskog saveza. Najvažnije odluke odnosile su se na utvrđivanje opšteg mira, zabrane nasilnog menjanja poretka i vladara, savez protiv kršioca mira, isključivanje Persije iz grčkih poslova i zajednička objava rata.
Filip nije stigao da ostvari svoju nameru i osvoji Persiju. Ubijen je u dvorskoj zaveri na svadbi svoje kćeri. Nasledio ga je sin Aleksandar.
Vladavina Aleksandra Velikog[uredi | uredi izvor]
Aleksandrova balkanska kampanja[uredi | uredi izvor]
Vest o Filipovoj smrti navela je mnoge države Balkana da se pobune protiv makedonske hegemonije nadajući se da novi vladar, Filipov sin Aleksandar, nije dovoljno snažan da održi carstvo svoga oca. Pobunu su podigla tračka plemena na severu Makedonije, Tesalija, Atina i Teba. U gušenju ustanaka, Aleksandar je proveo 335. godinu p. n. e.
Aleksandar najpre pokreće vojsku na Grčku gde prodire do Korinta. Tesalci, Tebanci, Korinćani i Atinjani predaju se bez borbe. Potom je saznao da su se pobunila plemena Ilira i Tračana. Vojsku pokreće na sever i bez većih problema guši i ove ustanke. Tebanci ponovo dižu ustanak. Za njih je to bila fatalna greška. Aleksandar napada i razara grad. Atina je prinuđena da ponizno moli za mir. Vođa delegata, Fokion, uspeo je da izdejstvuje mir i Demostena spasi progona iz Atine. Osiguravši granice svoje države, Aleksandar je ostao slobodan da nastavi planove svoga oca. Sledeće, 334. godine p. n. e., Makedonija je objavila rat Persijskom carstvu.
Aleksandrova osvajanja[uredi | uredi izvor]
Aleksandar se u Malu Aziju iskrcao na proleće 334. godine p. n. e. Prvu pobedu ostvario je na reci Graniku proterujući Persijance sa obala Egejskog mora. Potom je nastavio sa osvajanjem Male Azije. Car Darije III čekao ga je sa velikom vojskom na reci Isu. Aleksandar mu ponovo nanosi poraz i primorava na bekstvo. Potom je nastavio sa čišćenjem obala Levanta od persijskih garnizona Izvesne teškoće predstavljalo je osvajanje Tira. Potom se Aleksandar uputio u Egipat koji ga je dočekao kao oslobodioca i proglasio novim faraonom. Odlučujuću bitku protiv Persijanaca vodio je kod Gaugamele, nedaleko od Vavilona, 331. godine p. n. e. nakon koje osvaja Persepolj. Period od 331. do 327. p. n. e. Aleksandar je proveo ratujući sa Baktrijom i Sogdijanom kojima su upravljali Bes (koji se proglasio kraljem Persije) i Spitamen. Do 327. godine p. n. e. Aleksandar stiže do Indije.
Aleksandrov protivnik u Indiji bio je kralj Por, vladar Pendžaba. Pomoć mu je pružao radža Taksile. Odlučujuća bitka vođena je na reci Hidaspu. Por se hrabro borio, ali je na kraju ipak poklekao. Aleksandar mu nije oduzeo teritorije. Čak ih je i uvećao. Por je postao makedonski vazal. Najistočnija tačka do koje je Aleksandar proširio svoje carstvo jeste reka Hifasis. Vojnici su odbili da nastave ratovanje na istoku. Aleksandar je bio primoran da se vrati. Bio je to njegov prvi i jedini poraz.
Vladavina Antipatrida i Antigonida[uredi | uredi izvor]
Rimska Makedonija[uredi | uredi izvor]
Srednji vek[uredi | uredi izvor]
Južni Sloveni, pretežno Srbi, su zauzeli teritoriju današnje Makedonije u 6. veku. Sloveni su učestvovali u nekoliko pohoda na Vizantiju, sami ili u savezu sa Avarima i Prabugarima. Oko 680. godine grupa vizantijskih vojnika, Slovena, Germana i Prabugara, koju je predvodio kan Kuber se naselila u Pelagoniji i pokrenula pohode u oblast Soluna. Znatan deo ove grupe se vremenom raselio u razne delove Vizantije.
Po Konstantinu Porfirogenitu, u Makedoniji su, za vreme cara Iraklija, boravili Srbi. Samo što oni nisu tu došli nasilno, nego sa Iraklijevim odobrenjem. Iraklije ih je naselio u južnoj Makedoniji, oko kasnijeg grada Servije, koji je i dobio to ime od Srba. Prema tome bi Makedonija bila prva srpska domovina na Balkanu. Međutim Srbi su se po Porfirogenitu, kasnije pokajali, pa su sa carevim pristankom pošli preko Dunava. Stigavši u Beograd, tražili su od cara Iraklija nova staništa u Vizantiji.
Krajem 7. veka vizantijski car Justinijan II je organizovao masovni pohod protiv Slovena na grčkom poluostrvu, u kojem je zarobio veliki broj Srba i preselio ih u Kapadokiju. Do vladavine Konstansa II (koji je takođe organizovao pohode protiv Slovena), značajan broj makedonskih Slovena je zarobljen i preseljen u centralni deo Male Azije.
Za vreme vladavine bugarskog cara Presijana I, oblast Makedonije je 837. postala deo Prvog bugarskog carstva. U ovom periodu su među Slovenima delovali braća Ćirilo i Metodije, poreklom iz Soluna, koji su tvorci glagoljice i starocrkvenoslovenskog jezika i čijim radom je veliki broj Slovena pokršten. Njihovi učenici Kliment i Naum su u Ohridu osnovali jak kulturni centar. U 10. veku u Makedoniji se pojavilo bogumilsko učenje, kao odgovor na potčinjavajući feudalni crkveno-ekonomski sistem. Ono se brzo proširilo po celoj Evropi.
Prvo bugarsko carstvo je 968. napala i pokorila Kijevska Rusija, ali je vizantijski car Jovan I Cimiskije 971. godine uspeo da od Kijevske Rusije preotme istočne delove Prvog bugarskog carstva. U međuvremenu, u zapadnom delu Prvog bugarskog carstva izbio je ustanak četvorice braće komitopula (Davida, Arona, Mojsija i Samuila) protiv Vizantije. Braća su 976. pokrenule novu veliku kampanju protiv Vizantije. Samuilo je iste godine ostao sam u borbi protiv Vizantije, tokom koje je uspeo da stvori moćno carstvo koje se protezalo od Jadranskog do Crnog mora i od Dunava do Tesalije. Samuilova država je postojala do 1018. nakon čega je ponovo dospela pod vlast Vizantije.
Slovenski ustanci su nastavili da izbijaju na mahove, često uz pomoć srpskih kneževina na severu. Svaku privremenu nezavisnost koju su ustanici uspevali da steknu Vizantija je obično brzo gušila. Ovaj period su obeležili ratovi Normana i Vizantije. Normani su krenuli u napad sa svojih teritorija u južnoj Italiji i privremeno su zavladali malim teritorijama na severozapadnoj obali.
Međutim sa krajem 12. veka, nezaustavljivo slabljenje Vizantije je pružilo okolnim državama da na duže vreme drže Makedoniju. Početkom 13. veka obnovljeno Bugarsko carstvo je zavladalo ovom oblašću. Zbog unutrašnjih problema carstvo nije dugo trajalo, a region je u drugoj polovini 13. veka ponovo došao pod kontrolu obnovljene Vizantije. Od kraja 13. veka Makedonija je postala deo srpske kraljevine, a Skoplje je 1346. postalo prestonica Dušanovog carstva.
Posle smrti cara Dušana, slabi naslednik i borbe za moć su još jednom podelile Balkansko poluostrvo, što se poklopilo sa prodorom Osmanlija u Evropu. Oblašću Makedonije upravljali su braća Vukašin i Uglješa Mrnjavčević, koji su pokušali da zaustave Turke u Maričkoj bici 1371. Posle njihovog poraza, Vukašinov sin Marko Mrnjavčević i braća Dejanovići su postali turski vazali.
Novi vek[uredi | uredi izvor]
Pod Osmanskim carstvom[uredi | uredi izvor]
Turci su ovu oblast osvojili u prvoj polovini 15. veka i ona je ostala u sastavu Osmanskog carstva narednih skoro 5 vekova.
Nakon pada Carigrada 1453. i nestankom Vizantijskog carstva, sultan Mehmed II je 1454. godine potvrdio carigradskog patrijarha za duhovnog vođu svih pravoslavnih hrišćana u Osmanskom carstvu. Carigradski patrijarh je zato podržavao osmanska osvajanja, a Srpska i Bugarska pravoslavna crkva su izgubili svoju autokefalnost. Sveštenstvo u tim negrčkim crkvama je imenovao carigradski patrijarh, a Patrijaršija je bila odgovorna za prikupljanje poreza. Saradnja pravoslavne crkve i Turaka je pored fizičkog omogućila i kulturni opstanak pravoslavlja u Osmanskom carstvu. Grčki i jermenski sveštenici su imali prednost nad srpskim, bugarskim i rumunskim sveštenicima. Sultan je 1767. godine raspustio Ohridsku arhiepiskopiju, što je još više ojačalo uticaj grčke crkve među Slovenima. Pravoslavna crkva je svoj položaj u otomanskom društvu dugovala činjenici da nijedna druga pravoslavna država do polovine 17. veka nije ugrožavala Osmansko carstvo. Rusko-turski ratovi su narušili ovaj odnos, a posle Rusko-turskog rata 1768-1774. i Kučukkainardžijskim mirom Rusija je postala zaštitnik svih pravoslavnih hrišćana u Osmanskom carstvu.
Tokom turske vladavine u ovoj oblasti, zbog doseljavanja turskog stanovništva i islamizacije, živeo je značajan broj muslimanskog stanovništva. Za vreme turske vladavine Skoplje i Bitolj su bili središta dva ejaleta. Dolina Vardara, koja je kasnije postala centralni deo Severne Makedonije, bila je u sastavu Osmanskog carstva sve do Prvog balkanskog rata, uz izuzetak kratkog perioda tokom 1878, kada su je zauzeli Rusi tokom Rusko-turskog rata 1877—1878. kada je pripala Bugarskoj. Tokom Ilindenskog ustanka u južnom delu današnje Severne Makedonije ustanici su osnovali kratkotrajnu Kruševsku republiku.[2]
Pre početka Prvog balkanskog rata, Srbija i Bugarska su odlučile da današnja teritorija Severne Makedonije dobije status autonomije, a ukoliko to bude nemoguće — da bude podeljena po liniji Kriva Palanka-Ohrid, nakon što Osmansko carstvo bude poraženo. Bugari nisu ispoštovali obavezu o delovanju svoje vojske u Makedoniji nego su skoro svu vojsku usmerili prema Istanbulu gde su uz ugovorom neplaniranu pomoć srpske vojske pružili pomoć u zauzimanju Jedrene, pa zato Srbija nije imala obavezu da poštuje ugovor sa Bugarskom.
Savremeno doba[uredi | uredi izvor]
Oslobođenje i podela (1912—1918)[uredi | uredi izvor]
Bugarska se smatrala oštećenom pri podeli Makedonije, te je započela Drugi balkanski rat. Kada su Srbija, Grčka, Rumunija i Turska pobedile Bugarsku u Drugom balkanskom ratu, Vardarska Makedonija (danas Severna Makedonija) je postala sastavni deo Srbije (1913—1915), Egejska Makedonija je pripala Grčkoj, a Pirinska Makedonija Bugarskoj. Unutrašnja Makedonska Revolucionarna Organizacija — VMRO je osnovana 1893. u Solunu, sa ciljem da Makedonija dobije autonomiju u okvirima Turske, kako bi kasnije postala deo Bugarske. Ova organizacija je imala izrazito antisrpski karakter. U Prvom svetskom ratu (1914—1918) je kao deo Kraljevine Srbije bila okupirana je od strane Bugarske, koja je počela da vrši nasilnu bugarizaciju domaćeg stanovništva.
Međuratno razdoblje (1918—1941)[uredi | uredi izvor]
Posle rata je postala deo Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca (1918—1941).[3] Članovi VMRO-a su zajedno sa ustašama izvršili atentat na kralja Jugoslavije Aleksandra I Karađorđevića u Marselju 1934. U okviru Kraljevine SHS, teritorija Vardarske Makedonije je bila deo provincije Južne Srbije, a potom (od 1922. godine) je podeljena na tri oblasti (Skopsku, Bregalničku i Bitoljsku). Od 1929. do 1941. godine je činila glavni deo Vardarske banovine, čije se upravno sedište nalazilo u Skoplju.
Drugi svetski rat[uredi | uredi izvor]
Nakon Aprilskog rata, jugoslovenski deo Makedonije podelile su italijanska marionetska Velika Albanija i Kraljevina Bugarska. Pokrajinsko rukovodstvo KPJ na čelu sa probugarski orijentisanim sekretarom Metodijem Šatorovim oklevalo je da podigne oružani ustanak protiv okupatora. Nakon uklanjanja Šatorova i započetih priprema, oružani ustanak u Makedoniji započeo je 11. oktobra 1941. godine, napadom Prilepskog partizanskog odreda na bugarsku stanicu u Prilepu. Ustanak je počeo da se omasovljuje tek početkom 1942. godine. Bugari su zauzeli veći, istočni i središnji, deo Vardarske Makedonije, dok je zapadni deo ušao u sastav Kraljevine Albanije, koja je bila italijanski protektorat.
Antifašističko sobranje narodnog oslobođenja Makedonije (ASNOM) je predstavljalo vrhovno predstavničko, zakonodavno i izvršno telo Demokratske Federalne Makedonije u periodu od avgusta 1944. do aprila 1945. godine. Konstituisana je 2. avgusta 1944. godine, na svom Prvom zasedanju, a 16. aprila 1945, na Trećem zasedanju je preraslo u Narodnu skupštinu Makedonije.[4]
Inicijativni odbor za osnovanje ASNOM-a formiran je novembra 1943. godine u selu Crvena voda. U njegovom sastavu nalazili su se: Metodije Andonov Čento (predsednik), Strahil Gigov (sekretar), Cvetko Uzunovski, Venko Markovski i Mihajlo Apostolski.
Spor oko imena[uredi | uredi izvor]
 | Ovaj članak ili jedan njegov deo nije ažuriran. Ažurirajte ovaj članak kako bi prikazao nedavne događaje ili najnovije dostupne informacije. Pogledajte stranicu za razgovor za više informacija. |
Spor oko imena Makedonije je sukob između dve države, Grčke i Makedonije oko korišćenja imena Makedonija. Počeo je sa proglašenjem nezavisnosti Socijalističke Republike Makedonije 1992. godine od Jugoslavije pod imenom Republika Makedonija. Spor nije rešen i obe strane su ostale pri svojim stavovima po ovom pitanju.
Zbog spora oko imena sa Grčkom, Ujedinjene nacije, neke zemlje Evropske unije uključujući Nemačku i Francusku, i druge međunarodne organizacije zvanično koriste privremenu referencu Bivša Jugoslovenska Republika Makedonija (BJRM).[5]
Suština spora je pitanje da li jedna država može uzeti ime šire geografske oblasti (u ovom slučaju oblast Makedonija), ako njena teritorija obuhvata jedan njen manji deo (Vardarska Makedonija) i da li u tom slučaju ona iskazuje teritorijalne pretenzije ka susednim državama u kojima se nalaze preostali delovi ove oblasti (Periferije zapadna, središnja i istočna Makedonija u Grčkoj koje čine Egejsku Makedoniju i Blagoevgradska oblast u Bugarskoj koja čini Pirinsku Makedoniju). Narod koji danas naseljava prostor Severne Makedonije je slovenskog porekla, ali je njegova etnička pripadnost i dan danas predmet sporenja. Danas sami stanovnici se većinom nazivaju i smatraju Makedoncima, a svoj jezik makedonskim jezikom. Narodi koji danas naseljavaju prostore Pirinske i Egejske Makedonije ne smatraju sebe Makedoncima u etničkom smislu.
Galerija[uredi | uredi izvor]
-
Bista Filipa Makedonskog -
Plan bitke kod Heroneje -
Simbol sunca pronađen na Aleksandrovom grobu -
Ekspanzija Makedonije -
Bitka na Graniku -
Bitka kod Isa -
Bitka kod Gaugamele -
Bitka na Hidaspu
.PNG)
.jpg)
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Budin 2004, str. 12.
- ^ „Kruševska Republika 02-12. 8. 1903”. mn.mk. Pristupljeno 3. 12. 2015.
- ^ „Balkanski ratovi 1821—1913.”. Velika enciklopedija istorije (na jeziku: (jezik: srpski)). Novi Sad: Zmaj. 2004. str. 377. ISBN 978-86-489-0394-5. „U avgustu je potpisan Bukureštanski mir. Makedonija je podeljena između Grčke i Srbije, a Rumunija je dobila deo bugarske teritorije.”
- ^ Makedonska enciklopedija (na jeziku: (jezik: makedonski)). Skoplje: MANU. 2009. str. 67.
- ^ „Odluka Generalne skupštine Ujedinjenih nacija o prijemu u Ujedinjene nacije”.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Moravcsik, Gyula, ur. (1967) [1949]. Constantine Porphyrogenitus: De Administrando Imperio (2. izd.). Washington: Dumbarton Oaks Center for Byzantine Studies.
- Ferjančić, Božidar (1959). „Konstantin VII Porfirogenit”. Vizantijski izvori za istoriju naroda Jugoslavije. 2. Beograd: Vizantološki institut. str. 1—98.
- Ostrogorski, Georgije; Barišić, Franjo, ur. (1966). Vizantijski izvori za istoriju naroda Jugoslavije. 3. Beograd: Vizantološki institut.
- Ostrogorski, Georgije; Barišić, Franjo, ur. (1971). Vizantijski izvori za istoriju naroda Jugoslavije. 4. Beograd: Vizantološki institut.
- Ostrogorski, Georgije (1969). Istorija Vizantije. Beograd: Prosveta.
- Ostrogorski, Georgije (1970). Vizantija i Sloveni. Beograd: Prosveta.
- Makedonska enciklopedija (na jeziku: (jezik: makedonski)). Skoplje: MANU. 2009. str. 67.
- „Balkanski ratovi 1821—1913.”. Velika enciklopedija istorije (na jeziku: (jezik: srpski)). Novi Sad: Zmaj. 2004. str. 377. ISBN 978-86-489-0394-5. „U avgustu je potpisan Bukureštanski mir. Makedonija je podeljena između Grčke i Srbije, a Rumunija je dobila deo bugarske teritorije.”
- Budin, Stephanie Lynn (2004). The Ancient Greeks: New Perspectives. ABC-CLIO. str. 12. ISBN 978-1-57607-814-3.
- Stara Grčka — V. V. Struv, D. P. Kalistov
- Istorija helenizma — Fanula Papazoglu
- Iran, razmeđe istoka i zapada — Gerhard Švajcer
- Roisman, Joseph; Worthington, Ian (2011). A Companion to Ancient Macedonia. John Wiley and Sons. ISBN 978-1-44-435163-7.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
| Geografske | |
| Ostale | |
