Svetozar Miletić

Ukoliko ste tražili članak o vojvođanskom mestu, pogledajte članak Svetozar Miletić (Sombor).

Svetozar Miletić
Lični podaci
Datum rođenja	(1826-02-22)22. februar 1826.
Mesto rođenja	Mošorin, Austrijsko carstvo
Datum smrti	4. februar 1901.(1901-02-04) (74 god.)
Mesto smrti	Vršac, Austrougarska
Državljanstvo	Austrougarska
Narodnost	Srbin
Religija	Pravoslavni hrišćanin
Politička karijera
Politička stranka	Srpska narodna slobodoumna stranka

Svetozar Miletić (Mošorin, 22. februar 1826 — Vršac, 4. februar 1901) bio je advokat, političar i gradonačelnik Novog Sada. Miletić je bio jedan od najznačajnijih i najuticajnijih srpskih političara u Austrougarskoj druge polovine XIX veka. Bio je predsednik Družine za ujedinjenje i oslobođenje Srbije sa sedištem na Cetinju, a tada mu je najbliži saradnik na Cetinju Aleksandar Sandić.

Biografija

Svetozar Miletić je rođen kao najstariji od sedmoro dece, u siromašnoj porodici. Otac Simeon - Sima, čizmar, poreklo vodi od Milete Zavišića iz Kostajnice, a majka Teodosija Toda Todora, rođena Rajić, potiče iz Bavaništa. Bivši srpski četovođa na turskoj granici, Mileta Zavišić se mnogo zamerio Turcima. Godinama je njegova četa upadala na tursku teritoriju, gde je napadala i pljačkala Turke. Zato se pod stare dane sa porodicom sklonio daleko od granice, u Bačku. Naselio se u mesto Miletić (Rac-Miletić), da zametne trag pred Turcima, koji su mu glavu tražili. Uzeli su kasnije Zavišići po svom domaćinu "Mileti", novo prezime Miletić. Miletin sin Sima i unuk Avram su se bavili trgovinom; prvi u Kaću a drugi u Mošorinu. Avram se javlja i kao vilovački učitelj 1785. godine. Avramov sin Sima bavio se čizmarskim zanatom koji je izučio u Novom Sadu, kod Bošnjakovića. Posle vandrovanja skrasio se u Mošorinu gde je zasnovao porodicu. U braku sa Todom Banaćankom izrodili su sedmoro dece, od koje je najstarije dete dobilo ime Avram, ali je ono odmah promenjeno u Svetozar.

Školovanje

Osnovnu školu pohađao je u rodnom mestu i bio "prvi đak". Obrazovanje je nastavio u bataljonskom središtu u Titelu, u nemačkoj školi. Otac ga je odveo u Novi Sad da ga upiše na neki zanat, ali kada su svratili kod poznanika zemljaka, desio se preokret. Advokat Aron Maletin kada je video školsko svedočanstvo sa odličnim uspehom iz 17 predmeta, ubedio je Simu da odustane od plana. Umesto na zanat, sina upisuje u Srpsku pravoslavnu veliku gimnaziju u Novom Sadu. U spomenici njenoj je ostalo zabeleženo da je Svetozar „najbolji đak koga je gimnazija ikada imala“ (Jovan Hadžić). Materijalno su ga tokom školovanja pomagali bogati, ugledni i plemeniti Srbi. Na molbu Miloša Svetića, primao je 100 f. godišnje pripomoći od tadašnjeg vršačkog vladike Josifa Rajačića.

Po položenoj maturi, upisuje se, 1844. godine na Evangelistički licej u Požunu (Bratislava) gde se uključuje u rad srpske đačke družine, koja broji 40 članova i koja deluje pod uticajem sveslovenskih ideja. Oni izdaju časopis Srpski soko, u kome Miletić objavljuje svoje prve književne i političke tekstove. Zanesen panslavizmom pod uticajem Ljudevita Štura, svom imenu dodaje ime Sveslav.

Revolucije

Po okončanju školovanja, prelazi na studije u Peštu, 1848. godine, gde ga zatiče početak burnih događaja – građanskih revolucija koje su te i naredne godine potresle Evropu. Njegove kolege ga optužuju da je veleizdajnik koji želi da dovede Ruse u Ugarsku, a kako se tih dana Srbima ne garantuje bezbednost u Pešti i Budimu, Miletić se vraća u Šajkašku. Uz put u svakom mestu udara u sva crkvena zvona, i širi revolucionarno raspoloženje među Srbima.

Odmah po dolasku odlazi u Čurug i Nadalj, gde agituje protiv odlaska Srba-Šajkaša na front u Italiju. Narod ga štiti od hapšenja, a on preko Sremskih Karlovaca odlazi u Beograd, gde pokušava da utiče na srpsku vladu da krene u rat protiv Turaka, te da tako započne opšte srpski ustanak na Balkanu. Srpska vlada, međutim, na ovo nije mogla da pristane.

Majska skupština

Svetozar Miletić

Miletić se vraća u Karlovce gde prisustvuje Majskoj skupštini na kojoj je proglašena Srpska Vojvodina, izabran srpski vojvoda Stevan Šupljikac i izvikan patrijarh. Postaje član Glavnog odbora, ali ga patrijarh Rajačić šalje u Zagreb, da zajedno sa Jovanom Subotićem agituje kod Hrvata za stvar Srpske Vojvodine, želeći da ga skloni iz centra zbivanja, zbog njegovog radikalnog nacionalnog stava. Dvomesečni boravak nije naišao na razumevanje i podršku Hrvata, a Miletić se vraća u Vojvodinu. Potpuno razočaran, odlazi u Mošorin i više se ne uključuje aktivno u politička zbivanja.

Godine 1849, odlazi da nastavi studije, ali u Beč, gde uspeva da ostane zahvaljujući više nego izdašnoj stipendiji Mihaila Obrenovića. Studije okončava 1854. godine kada postaje doktor prava. Potom jedno vreme radi kao sudski pristav u Lugošu. Vraća se 1856. u Bačku, gde je položio 24. januara 1856. godine advokatski ispit u Novom Sadu i tu 1856-1857. godine otvorio advokatsku kancelariju u Dunavskoj ulici. Uskoro zasniva i porodicu, a sa advokaturom završava 1866. godine.

Politički život

U politički život vraća se serijom tekstova u Srbskom dnevniku u kojima razmatra situaciju u tadašnjoj Evropi, naročito na Balkanu, a najviše piše o stanju i perspektivama srpske nacije, naročito u Vojvodstvu Srbiji i Tamiškom Banatu, u šta je carskom odlukom pretvorena Srpska Vojvodina (i takvo Vojvodstvo ubrzo je ukinuto i inkorporirano u Ugarsku). Najznačajniji tekst koji se u tom periodu pojavio i koji je uneo preokret u srpsku politiku je objavljen uoči Božića 1861. godine, pod jednostavnim nazivom Na Tucin-dan 1860. Kako je tada već došlo do ukidanja Vojvodstva, Miletić konstatuje da je „Vojvodstvo umrlo, ali da takvo kakvo je bilo nikom nije trebalo“. No, mnogo važnije je da je za Srbe umrlo nešto drugo. Iako ne navodi decidno šta, jasno je da je mislio na srpsku odanost Beču i austrijskom caru od koga su Srbi očekivali potvrde svojih prava i privilegija. Miletić se zalaže za ostvarenje Srpske Vojvodine, ali u mnogo manjim granicama (etnički primerenijim i svrsishodnijim) od Vojvodstva. Do Srpske Vojvodine, po njegovom mišljenju, ne treba doći „preko cara“, već kroz saradnju i dogovor sa Mađarima. Ovaj tekst je u prvo vreme uneo pometnju među mlade Srbe, ali ga je potom, mlada liberalna srpska građanska inteligencija prihvatila i u narednih desetak godina, Srbi nastoje da tu saradnju ostvare. Međutim, kada se Ugarska nagodila sa Austrijom, 1867. godine, Mađari okreću leđa Srbima i započinju borbu protiv srpskih ciljeva. Od tada je Ugarska za njega još veći protivnik od Austrije. I bečki dvor i ugarska vlada nastojaće više puta da ga politički, ali i fizički likvidiraju.

Miletić i na Crkveno-narodnim saborima zastupa ideje liberalnog građanstva. Često je govorio: „Mi smo Srbi, ali i građani“. Ideali u javnom radu su mu bili sloboda, nezavisnost i ujedinjenje srpskog naroda.

Svetozar Miletić, spomenik u Novom Sadu

Gradonačelnik

Dana 20. marta 1861. godine postaje gradonačelnik Novog Sada, najmlađi u istoriji grada. Prvi saradnici u Magistratu bili su mu Aleksandar Sandić, Jovan Jovanović Zmaj i Jaša Ignjatović. Kao gradonačelnik, Miletić proglašava srpski jezik zvaničnim, ukida nemačku realku, a zalaže se za podizanje zdanja Gradske kuće u srpskom delu Novog Sada. Iako je imao apsolutnu podršku Magistrata, ugarska vlada ga suspenduje sa ovog mesta. Iste godine priređuje proslavu 100. godišnjice Save Tekelije, sa izrazito antiaustrijskim karakterom. Te godine on je i predsednik Srpske čitaonice, kada se pod njenim okriljem osniva Srpsko narodno pozorište. Po drugi put je biran za gradonačelnika 1867. godine, ali kao i prvog puta to je trajalo kratko, (do smenjivanja) tek godinu dana.

Matica srpska

Svetozar Miletić je od 1861. godine počasni član Matice srpske. Godine 1864, Miletić je veoma angažovan i kod preseljenja Matice srpske iz Pešte u Novi Sad. Postaje te 1864. godine Svetozar član matičinog Književnog odeljenja, pa ubrzo i njen potpredsednik.

Novine

Petar Dobrović - Portret dr Svetozara Miletića, Galerija Matice srpske

Godine 1866, pokreće kao vlasnik i izdavač, političke novine Zastavu – najznačajniji i najuticajniji list kod Srba u Austro-ugarskoj, on je sa kratkim prekidima, njen dugogodišnji urednik, ali i autor ogromnog broja neprocenjivo vrednih tekstova.

Stranka

Godine 1869, nastaje, pod njegovim rukovodstvom i Srpska narodna slobodoumna stranka – prvi organizovani nacionalni pokret kod Srba u Habzburškoj monarhiji. Iako je delokrug rada ove stranke, odnosno nacionalnog pokreta bio prevashodno usmeren ka Srbima u Monarhiji, ona se, u dobrom delu svog programa (donetog tek 1869) bavi i opšte nacionalnom problematikom, te je na izvestan način i nacionalni program.

Poslanik

Uroš Predić - Dr Svetozar Miletić

Miletić je poslanik i na ugarskom i na hrvatskom saboru, jedan je od organizatora prve skupštine Ujedinjene omladine srpske – prve svesrpske političke organizacije, a kasnije će se angažovati i na osnivanju Družine za oslobođenje i ujedinjenje srpsko. Od maja 1867. ponovo je na čelu novosadskog Magistrata, a tada su mu najbliži saradnici Laza Kostić i Kosta Trifković. Miletić je ponovo u borbi sa ugarskim vlastima. U vreme ovog mandata, njegovom zaslugom, boje srpske trobojke postaju zvanične boje grada Novog Sada, a kako je nastavio sa naporima da Gradsku kuću podigne u srpskom kraju i postao ozbiljna smetnja vlastima, suspendovan je posle godinu dana, a ubrzo i uhapšen i na jednom montiranom procesu osuđen na godinu dana zatvora. Biran je nekoliko puta za narodnog poslanika u Ugarskom saboru: 1865 (zastupao Bečejski srez), 1869, 1872, 1875. (triput Bašaidski srez) i 1881. godine (zastupao Šajkašku). Aktivan je dugo u sazivima Srpskog crkveno-narodnog sabora u Karlovcima: 1864. (zastupao Kulpin), 1868. (Novi Sad), 1869. (Bečej i Otočac), 1872. (Novi Sad), 1875. (Šajkaška) i 1881. godine (Novi Sad).

Zatvor

Prvi put je Miletić bio zatvoren 1870/1871. godine, punih godinu dana; od oktobra do oktobra. Po povratku iz vacke tamnice dočekan je vrlo svečano u svim srpskim sredinama. Ali dok je bio u zatvoru, srpska politička scena počinje da se raslojava. Govoreno mu je da će ostati sam, ako ne napravi neki kompromis, a on je odgovarao: „Sam sam i počeo“. Popularnost mu je na vrhuncu u vreme kada je izašao iz zatvora i gde god se pojavi priređuju mu se velike manifestacije, što dovodi do očaja ugarsku vladu. Svi srpski pogledi bili su upereni ka njemu, a Zmaj je govorio: „Diž`te decu iz kolevke da zapamte njegov lik!“

Svoju aktivnost proširuje i na druge krajeve gde žive Srbi, naročito u vreme ustanka u Hercegovini. Ovaj put, ugarska vlada je rešila da mu trajno stane na put.

Ali već od drugog postradanja 1876. godine, bilo je drugačije. Osuđen je 1878. godine na pet godina robije. Čamio je nekoliko godina u tamnici, dok nije pušten na slobodu 15. novembra 1879. Srpski crkveno-narodni sabor tražio je da bude Miletić oslobođen. Ovog puta srpski vođ je po izlasku bio slomljen.

Bolest

Fotografija sprovoda na groblje Svetozara Miletića

Dana 5. jula 1876. godine uhapšen je u svom stanu u Novom Sadu, a potom, u još jednom montiranom procesu, osuđen na 6 godina robije. U zatvoru je maltretiran i fizički i psihički, saradnici su ga napustili, a uz druge probleme koje je imao, počinje i psihički da poboljeva. Izašao je iz Vacke tamnice "osamljen i bolestan". Bolovao je od 1879. godine pa do povratka iz Budimpešte 1890. godine - kao oporavljen. Prvi put je to bilo 1882. pa opet 1884. godine, sa sve ozbiljnijim poremećajima. Po izlasku iz zatvora, neko vreme je izgledalo da mu se stanje popravilo, ali bolest se zatim vratila 1892. godine u još žešćem obliku. Do kraja života se nije oporavio i više se nije uključivao u politički život. Lazar Tomanović je zapisao da je Miletić bio mučenik srpskog naroda, da je zbog tamnovanja narušio svoje telesno (išijas) i duhovno zdravlje i da svakodnevno propada. Pri izlasku iz zatvora, sa 54 godine, izgledao je kao starac od 70 godina. Tomanović je žalio što nije mogao da ga poseti u Bečkom predgrađu, gde se lečio 1883. godine, prilikom iskopavanja kostiju Branka Radičevića.

Preselio se 1896. godine kod sina, Slavka Miletića „praktičnog” lekara u Vršcu, gde je mirno proveo poslednje godine života. Umro je u Vršcu, 4. februara 1901. godine u 75. godini života, a sahranjen na Uspenskom groblju u Novom Sadu.

Svetozar je bio oženjen Ankom rođenom Milutinović, a imali su u braku dvoje dece: sina dr Slavka Miletića lekara u Vršcu, i kćerku Milicu Tomić, udatu za političara i novinara Jašu Tomića, u Novom Sadu.

Njegov sinovac, sin mlađeg mu brata Đorđa (Georgija), je bugarski filolog Ljubomir Miletić.

Nasleđe

Spomenik Svetozaru Miletiću u Vršcu

U Kovačici u gimnazijskom parku, postavljen je 1923. godine spomenik Svetozaru Miletiću, zaslugom sreskog načelnika i tamošnje čitaonice. Po njemu je nazvana OŠ „Svetozar Miletić” Zemun.

U Novom Sadu na Trgu slobode ispred Gradske kuće je 1939. godine otkriven spomenik Svetozaru Miletiću, koji predstavlja nepokretno kulturno dobro kao spomenik kulture od velikog značaja. Na tadašnjem Trgu oslobođenja je održana velika svečanost uz prisustvo visokih zvanica, brojnih delegacija i građana.

U 2020. je snimljen film o životu Svetozara Miletića ”Ime naroda”, u režiji Darka Bajića.

Literatura

• Vasin, Goran (2016). „Etnofiletizam kao paradigma liberalnog i antiklerikalnog kod Srba u Habzburškoj monarhiji 1869-1875”. Antika i savremeni svet danas: Zbornik radova. Beograd: Društvo za antičke studije Srbije. str. 41—49. 
• Krestić, Vasilije (1980). Istorija srpske štampe u Ugarskoj 1791-1914. Novi Sad: Matica srpska. 
• Krestić, Vasilije (1981). „Srbi u Habsburškoj Monarhiji 1849-1868”. Istorija srpskog naroda. knj. 5, sv. 2. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 107—150. 
• Krkljuš, Ljubomirka (1997). „Svetozar Miletić i misao o autonomiji Srba u Južnoj Ugarskoj”. Aktuelnost misli Svetozara Miletića o oslobođenju i ujedinjenju srpskog naroda. Beograd: Zavod za udžbenike i nastavna sredstva. str. 95—111. 
• Mikavica, Dejan (2006). Politička ideologija Svetozara Miletića. Novi Sad: Stylos. 
• Popov, Čedomir (1997). „Srpski nacionalni program Svetozara Miletića”. Aktuelnost misli Svetozara Miletića o oslobođenju i ujedinjenju srpskog naroda. Beograd: Zavod za udžbenike i nastavna sredstva. str. 33—45. 
• Tomanović, Lazar (2007). Putopisna proza. Gradska biblioteka i čitaonica Herceg Novi. 

Spoljašnje veze

• Svojeručni potpis Svetozara Miletića
• Biografija na sajtu SANU
• Slavko Gavrilović: Svetozar Miletić - od eminens-đaka do nacionalnog revolucionara, Zbornik Matice srpske za istoriju, strane 87-106, broj 54, 1996. godine COBISS.SR 128764167
• Ljubomirka Krkljuš: Svetozar Miletić o Ustavu kneževine Srbije od 1869. godine, Istraživanja, strane 137-152, broj 16, 2005. godine
• Dejan Mikavica: Vojvodina u političkoj ideologiji Svetozara Miletića, Istraživanja, strane 223-237, broj 15, 2004. godine
• Svetozar Miletić kao gradonačelnik Novog Sada i njegov odnos sa knezom Mihailom, Istorijska čitanka, 2017. godine
• Miloš Savin - „Istina o Svetozaru Miletiću“
• Tribina „Svetozar Miletić – Srbin i građanin“
• Tribina „Političke aktivnosti Svetozara Miletića od izbijanja Revolucije do ukidanja Vojvodine“

---

Napomena: Sadržaj ove stranice je napisan prema biografiji na sajtu Srpskog narodnog pokreta „Svetozar Miletić“ http://www.snp-miletic.org.yu Dozvolu za korišćenje ovog materijala možete pogledati ovde ili ovde.