Drugi skadarski rat
| Drugi skadarski rat | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Operacije u Drugom skadarskom ratu. Snage: 1. Stefana Lazarevića i 2. Mletačke snage. | |||||||||||
| |||||||||||
| Sukobljene strane | |||||||||||
|
Zeta Balšića (kasnije Srpska despotovina) | Mletačka republika | ||||||||||
| Komandanti i vođe | |||||||||||
|
Balša III Stefan Lazarević Đurađ Branković |
Pjetro Loredan Frančesko Bembo | ||||||||||
Drugi skadarski rat je vođen oko Skadra i gradova u Zetskom primorju, prvo između Balše III Balšića (1403—1421) i Mletačke republike, a posle njegove smrti 18.04.1421. godine, rat je nastavio njegov ujak i naslednik Stefan Lazarević (knez 1389—1402, despot 1402—1427). Otpočeo je 1419. godine, a borbe su završene Skadarskim mirom 1423. godine. Definitivno je okončan sklapanjem Vučitrnskog mira 1426. godine, kojim su obe strane samo delimično ostvarile svoje ratne ciljeve.
Povod za rat bilo je nastojanje Balše III da povrati gradove koje je njegov otac Đurađ II (1385—1403), predao Mlečanima 1396. godine za naknadu od 1.000 dukata godišnje i obaćanje da će mu pružiti vojnu pomoć, u slučaju Otomanskog napada. Zbog ovih poseda su Mlečani i Balša već vodili rat (tzv. Prvi skadarski rat), između 1405. i 1412. godine, koji je okončan bez jasnog pobednika.
Tokom prve faze rata, Balša je uspeo da ovlada Drivastom, ali je izgubio Budvu, da bi posle njegove smrti Mlečani povratili Drivast i preuzeli Ulcinj i Bar. Njegov naslednik Stefan je probao prvo da pregovorima postigne mir, a nakon njihove propasti je zauzeo Drivast i Bar. Rat je nastavljen srpskim opsadama Skadra (1422. i 1423) koje su zaraćene strane vratile za pregovarački sto, što je dovelo do potpisivanja Skadarskog mira kojim su okončane borbe.
Tok rata[uredi | uredi izvor]
Borbe Balšića i Mlečana[uredi | uredi izvor]
Prethodni sukob oko Skadra i okolnih gradova, okončan je bez pobednika, krajem 1412. godine. Mlečani su se nalazili u ratu sa Osmanlijama, a ugarski kralj Žigmund (1387—1437) je 1418. godine obnovio neprijateljstva prema njima. Ovu situaciju je pokušao da iskoristi Balša i povrati sporne gradove. Početkom 1419. godine, on je naredio da se pohapse svi mletački trgovci u njegovoj državi i u martu je upao u oblast oko Skadra i Drivasta. On je do kraja maja zauzeo sam grad Drivast, dok mu je tvrđava pružala otpor još nekoliko meseci, do kraja avgusta. Posle toga je otpočeo sa gradnjom utvrđenja kod svetog Nikole na ušću Bojane i kod svetog Srđa, da bi njima mogao da kontroliše plovidbu brodova rekom Bojanom, a smatralo se da će njegov sledeći cilj biti Lješ.
Mletačka reakcija je usledila veoma brzo. Već u aprilu je ponuđena nagrada za hvatanje Balše III, koja će do kraja rata narasti do cifre od 8.000 dukata. Pored toga, njihovom kapetanu je naređeno da dopremi pomoć njihovim gradovima, otpočne sa napadima na Balšinu teritoriju, kao i da pokuša da nađe ljude koji su spremni da se bore protiv njega. Oni su takođe, lokalnim osmanskim gospodarima ponudili 5.000 dukata i tzv. Skadarski porez za pobedu u ratu sa Balšom i predavanja njegovih poseda njima.
Globalne prilike su izmenile u mletačku korist početkom novembra, kada su potpisali mir sa sultanom Mehmedom I (1413—1421), a jedna od njegovih odredbi je obavezivala Osmanlije da brane mletačke posede na tlu današnje Albanije. Njima su prišli i Kotorani, koji su u julu 1419. godine ponudili da priznaju mletački suverenitet i pomognu im u borbama protiv Balše. Dogovor je sklopljen u maju 1420. godine, a mletački kapetan Jadranskog mora Pjetro Loredan je u julu iste godine svečano primio ključeva grada. On je nakon toga doturio pojačanja u Skadar i zauzeo Budvu. Sami Kotorani su takođe otpočeli sa napadima, tako da su tokom jeseni i pored velikog otpora lokalnog stanovništva[1], zauzeli Svetomiholjsku prevlaku i Lušticu.
Krajem 1420. i početkom 1421. godine, Balša i Đuraševići su upali i opustošili okolinu Kotora, što je dovelo i do pobune lokalnog stanovništva u Grblju, protiv kotorske uprave.
Pregovori o miru i Balšina smrt[uredi | uredi izvor]
Početkom 1421. godine dolazi do obnove mirovnih pregovora, ali su oni završeni neuspehom. Mlečani su tokom proleća pokušali da preko Sandalja Hranića povrate izgubljene posede i nudili su mu prihode koje je ranije dobijao od Kotora, ukoliko bude uspeo da utiče na Balšu da ih vrati, ali ni ta inicijativa nije uspela. Balšini poslanici su u aprilu ponovo bili u Veneciji, u pokušaju da postignu dogovor o uslovima mira. Ovi pregovori su takođe završeni neuspehom, jer su Mletačke vlasti odbijale da vrate Budvu i Lušticu. Pored toga, na njihov čvrst stav uticale su vesti o tome da je Balša teško bolestan i nadali su se da će sa njegovim naslednikom lakše doći do povoljnijeg mira. Pošto Balša nije imao muške dece, pitanje je bilo i ko će ga naslediti, a Mlečani su smatrali da bi to mogao da bude njegov poslednji živi muški srodnik, njegov brat od strica Stefan (de Maromonte), koji je bio poznat kao nestalan čovek i avanturista.
Sam Balša je teško bolestan otišao kod svog ujaka i srpskog despota Stefana Lazarevića, predao mu Zetu na upravu i 28.04. je preminuo na njegovom dvoru. Balšinu smrt iskoristili su Mlečani da ponovo ovladaju Drivastom, a potom i Ulcinjem i Barom, čime su pod svoju kontrolu celokupno Zetsko primorje, jer su u borbama sa Balšom zauzeli Budvu, a Kotor se sam stavio pod njihovu vlast (1420)[1]. Protiv njih, svoje pravo na Balšine posede je istakao i vojvoda Sandalj Hranić[b], a svoju oblast su počeli da šire i Đuraševići iz Zetskog zaleđa. Međutim, Stefanovim uključivanjem u dešavanja u Zeti, Đuraševići su ga priznali za vrhovnog gospodara i postali njegove vojvode (Đurađ i Lješ), dok mu je Sandalj prepustio borbu sa Mlečanima[1].
Borbe despota Stefana sa Mlečanima[uredi | uredi izvor]
Despot Stefan nije odmah započeo borbu u Zeti, verovatno i zbog smrti sultana Mehmeda I 26.05. tj. dolaska na vlast njegovog sina Murata II (1421—1451), koju su Vizantinci pokušali da spreče. On je prvo pokušao da pregovorima postigne mir u Zeti, ali je paralelno obavljao i vojne pripreme. Pošto Mlečani nisu pristali da mu vrate Balšine posede, on je u avgustu zauzeo Drivast i došao pod Bar, dok su Đuraševići zauzeli Svetomiholjsku prevlaku i Grbalj[1]. Posle početka novih pregovora koje su inicirali Mlečani i njihovog otezanja, Stefan je u novembru zauzeo Bar i sklopio sa metačkim predstavnicima primirje na pola godine. Nakon toga je napustio Zetu u kojoj je ostavio vojvodu Mazareka da njom upravlja iz Bara.
Iduće godine (1422), dok je primirje još bilo na snazi, Stefan je u Veneciju uputio vojvodu Vitka da obnovi pregovore o miru. On je zahtevao da mu se vrate svi posedi Balšića u Zeti, počevši od Skadra, dok su Mlečani tražili da im Stefan vrati gradove i oblasti koje je zauzeo prethodne godine. Tokom pregovora, zahtevi obe strane su se smanjili i postignut je delimičan dogovor, ali mir ipak nije zaključen[v]. Istovremeno, Mlečani u Skadru su vršili pripreme i snabdevali grad za eventualnu opsadu, dok je vojvoda Mazarek podigao niz utvrđenja duž Bojane, da bi kontrolisao brodove koji njom plove. U drugoj polovini godine despotove trupe su opsele Skadar koji se našao u teškoj situaciji[1], ali se ona raspala u decembru iste godine. Mlečani su u jednom noćnom ispadu napali jedno od srpskih utvrđenja kraj Bojane, nedaleko od Svetog Srđa. Njegovi branioci su zbog mraka pomislili da ih je napala nadmoćna mletačka vojska, zbog čega su pobegli, nakon čega su napadači zapalili njihovo utvrđenje[1]. Ovo je stvorilo paniku i u glavnom delu srpske vojske, koja je takođe pobegla i napustila skadarsku oblast. Povlačenje srpske opsade, Mlečani su iskoristili da prošire svoju vlast na neke predele oko Bojane i napade na posede Ulcinjana (lojalnih Stefanu), a u proleće 1423. godine na njihovu stranu su prešli Paštrovići, koji su za to nagrađeni novcem i tkaninama[1].
.jpg)
Borbe u primorju je Stefan prepustio svom sestriću Đurđu, koji je na čelu srpske vojske, u kojoj je bilo i 8.000 konjanika[1], početkom leta 1423. godine opseo Skadar. On je obnovio utvrde duž Bojane, a na njenom ušću je razvukao lanac kojim je Skadar i fizički odsečen od mora. Nova srpska opsada je primorala Mlečane da obnove mirovne pregovore koji su doveli 12.08. do sklapanja tzv. Skadarskog mira, prema kome su Stefanu priznati Bar i Drivast,1.000 dukata godišnje kao i Balšićima, Mlečani su se obavezali da mu vrate Budvu i solane na Grblju, a njegovim trupama će biti omogućen nesmetan prelazak preko njihove teritorije. Sa druge strane, Mlečanima su potvrđeni Kotor, Ulcinj i Skadar.
Pregovori o miru[uredi | uredi izvor]
Iako je sporazum potpisan, do njegove realizacije nije došlo zbog niza nerešenih pitanja, ali do novih borbi nije došlo. Pregovori su nastavljeni narednih godina, prvo u avgustu 1424. godine u Plani, potom tokom leta 1425. godine u Veneciji, da bi konačan mir bio potpisan 22.04.1426. godine u Vučitrnu, između Đurđa Brankovića sa jedne i skadarskog kapetana Frančeska Kvirina, sa druge strane.Vučitrnski mir je bio baziran na prethodno potpisanom Skadarskom miru i kasnije su ga ratifikovali despot Stefan (22.07.1426) i Mletački senat (03.02.1427)[1].
Napomene[uredi | uredi izvor]
- ^ Tokom samog rata, Kotor je samoinicijativno prišao Mlečanima, tako da se i on može podvesti pod njihove dobitke iz Drugog skadarskog rata. Sa druge strane, despot Stefan je uspeo da povrati Bar, Budvu i Lušticu, koje je Balša držao na početku rata.
- ^ Sandalj Hranić je bio oženjen Jelenom, majkom Balše III i sestrom despota Stefana. On je tražio od Mlečana da mu predaju Gornju Zetu, Budvu i Bar, što su oni odbili.
- ^ Mlečani su pristali da Stefanu priznaju osvajanja i tzv. Skadarski danak od 1.000 dukata godišnje, dok je Vitko pristao na to da im se prizna pravo na Skadar. Problem je nastao oko kontrole neposredne okoline gradova koje su držali Mlečani, jer su obe strane to tražile za sebe.
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Božić, Ivan (1970). „Doba Balšića (drugi deo)”. Istorija Crne Gore (PDF). knj. 2, sv. 2. Titograd: Redakcija za istoriju Crne Gore. str. 49—133.
- Božić, Ivan (1970). „Zeta u Despotovini”. Istorija Crne Gore (PDF). knj. 2, sv. 2. Titograd: Redakcija za istoriju Crne Gore. str. 135—275.
- Božić, Ivan (1979). Nemirno Pomorje XV veka. Beograd: Srpska književna zadruga.
- Spremić, Momčilo (1982). „Pripajanje Zete Despotovini i širenje mletačke vlasti u Primorju”. Istorija srpskog naroda. knj. 2. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 195—204.
