Temeljni ugovor između Srpske pravoslavne crkve i Crne Gore

Dodaj veze
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Temeljni ugovor između Srpske pravoslavne crkve i Crne Gore
Potpisivanje ugovora patrijarh Porfirije
Premijer Vlade Dritan Abazović
TipCrkveno državni sporazum
KontekstTemeljni ugovor
Izrađen2015 — 2022
Potpisan3. avgusta 2022
PregovaračiMitropolija crnogorsko-primorska
Skupština Crne Gore
PotpisniciPatrijarh srpski Porfirije i premijer Dritan Abazović
StraneSrpska pravoslavna crkva Vlada Crne Gore
Jezicisrpski
crnogorski

Temeljni ugovor između Srpske pravoslavne crkve i Crne Gore jeste dokument kojim se regulišu odnosi osmovekovne SPC i države Crne Gore. Potpisan je u sredu, 3. avgusta 2022. godine u vili Gorica u Podgorici. Ugovor su potpisali Patrijarh srpski Porfirije i Predsednik Vlade Crne Gore — Dritan Abazović.[1]

Ugovor je potpisan u prisustvu članova Svetog arhijerejskog sinoda Srpske pravoslavne crkve. Pored Mitropolita crnogorsko-primorskog — Joanikija i ministra pravde u Vladi Crne Gore — Marka Kovača, potpisivanju su prisustvovali i brojni Episkopi: sremski Vasilije, zvorničko-tuzlanski Fotije mileševski Atanasije, zahumsko-hercegovački Dimitrije i budimljansko-nikšićki Metodije.[2] Članovi delegacije Vlade Crne Gore bili su potpredsjednik Vlade Vladimir Joković, ministar za ljudska i manjinska prava Fatmir Đeka, ministar zdravlja Dragoslav Šćekić i ministar finansija Aleksandar Damjanović.[3]

Istorija[uredi | uredi izvor]

Mitropolit crnogorsko-primorski Amfilohije.

Mitropolija crnogorsko-primorska je istorijski osnovana 1219. kao Zetska eparhija od strane Svetog Save i kao takva, najstarija je eparhija Srpske pravoslavne crkve i jedina koja postoji bez prestanka i bez ikakvih prekida od sticanja autokefalnosti 1219. godine. Mitropolit crnogorsko-primorski Amfilohije se pozvao na taj istorijski kontinuitet Mitropolije, navodeći da istorija teritorije na kojoj se nalazi crkvena imovina doseže i do Crnojevića i Knjaza Nikole, pa su pojedini manastiri stariji i od Kraljevine Crne Gore.[4]

Episkopski savet Srpske pravoslavne crkve Mitropolije crnogorsko-primorske, saopštio je da je tokom pregovora o Zakonu o slobodi vjeroispovijesti postavljen neviđen ultimatum Crkvi da se ponovo registruje i da iznova, kao nekakva novoformirana verska zajednica stiče pravni subjektivitet koji je priznat i prepoznat od svih vlasti, pa čak i okupatorskih, kroz vijekove do danas.[5]

Kristijan Kriger, predsjednik konferencije evropskih crkava iz Brisela, kazao je da se u demokratskim državama sloboda religije i uverenja posmatra kao pokazatelj ljudskih prava i znak postojanja jednog modernog svijeta.

U pisanju teksta Temeljnog ugovora učestvovali su pravni eksperti Srpske pravoslavne crkve i crnogorskih vlasti. Na sednici crnogorskog parlamenta 29. decembra 2020. Skupština Crne Gore usvojila je izmjene Zakona o slobodi vjeroispovijesti. Za izmjene i dopune Zakona glasao je 41 poslanik parlamentarne većine, bez glasova protiv i uzdržanih. „Zakoni koje je usvojila Skupština Crne Gore na istorijskoj maratonskoj sjednici potpisani od strane predsednika Skupštine Alekse Bečića, a ukazi o njihovom proglašenju od strane predsednika Crne Gore Mila Đukanovića“, objavio je predsjednik Skupštine na Tviteru. Ministar pravde i ljudskih prava Vladimir Leposavić rekao je da je rasprava o izmenama Zakona trajala 365 dana i da su građani gotovo referndumski tražili izmene. „Uprkos opstrukcijama i nakon usvajanja izmjene Zakona o slobodi veroispovijesti crnogorske skupštine, 42 Vlada premijera Zdravka Krivokapića nije potpisala Temeljni ugovr sa Srpskom pravoslavnom crkvom.[6]

Radne grupe Srpske pravoslavne crkve i vlade Crne Gore 28. juna 2022. godine načelno su uskladile radnu verziju Temeljnog ugovora, koja će dalje ići uobičajenom procedurom prema radnim tijelima vlade. U radnoj verziji Temeljnog ugovora navedeno je, između ostalog, da država garantuje Crkvi, crkveno-pravnim licima, sveštenstvu, monaštvu i vjernicima slobodu održavanja duhovnih i administrativnih veza saglasno pravoslavnom kanonskom pravu i Ustavu SPC, sa svojim najvišim crkvenim tijelima, sa drugim pomjesnim pravoslavnim crkvama, kao i sa i vjerskim zajednicama.[7]

Nacrt Temeljnog ugovora usvojen je ponovo 8. jula 2022. godine na sednici 43 Vlade premijera Dritana Abazovića. Od 18 prisutnih ministara, 13 je glasalo za, pet ministara je izuzelo mišljenje.[8] Premijer Dritan Abazović je proglasio da je tačka usvojena i rekao da postoji mogućnost da se glasanje ponovi na narednoj sednici ili elektronski. „Potpisivanjem Temeljnog ugovora crnogorske države sa Srpskom pravoslavnom crkvom šalje se poruka mira i tolerancije, a Crna Gora se okreće novim izazovima“, izjavio je Abazović.[9]

Patrijarh srpski Porfirije i premijer Crne Gore — Dritan Abazović, potpisali su u Podgorici Temeljni ugovor između Srpske pravoslavne crkve i Vlade Crne Gore 3. avgusta 2022. godine.[10]

Zakon o slobodi veroispovesti[uredi | uredi izvor]

Parlament Crne Gore.

Vlada Crne Gore predstavila je nacrt zakona o slobodi veroispovesti krajem 2015. godine i poslala Venecijanskoj komisiji Saveta Evrope.[11] Tada je bilo više od 5.000 primedbi na koje niko nikada iz Vlade ili nadležnog ministarstva nije odgovorio.[12] Taj nacrt je Venecijanska komisija odbacila.

Ambasadorka Božidarka Krunić stalna predstavnica Crne Gore pri Savetu Evrope, dopisom od 24. avgusta 2015. godine zatražila je mišljenje Venecijanske komisije o Nacrtu zakona o slobodi veroispovesti. Venecijanska komisija je 27. novembra 2015. godine pripremila mišljenje br. 820/2015 o Nacrtu zakona o slobodi veroispovesti u Crnoj Gori. Mišljenje je prethodno dostavljeno Ministarstvu za ljudska i manjinska prava na čijem se čelu u to vreme nalazio Suad Numanović. Venecijanska komisija i OEBS/ODHIR su mišljenje pripremili za plenarnu sednicu Venecijanske komisije u decembru 2015. godine, ali je Ministarstvo povuklo akt iz procedure pred tim međunarodnim telom.[13]

Kako se bližila 100 godišnjica osnivanja Kraljevine Jugoslavije i 800 godišnjica autokefalnosti Srpske pravoslavne crkve tenzije između Beograda i Podgorice su rasle. Dana 13. februara 2018. godine, sveštenici Mitropolije crnogorsko-primorske usprotivili su se predlogu zakona ukoliko Skupština Crne Gore usvoji predlog zakona o strancima koji dolaze iz Srbije i Bosne i Hercegovine i koji će morati da polažu crnogorski jezik i da prilože potvrdu da je verska organizacija za koju rade registrovana kako bi dobili dozvolu za privremeni boravak.[14]

Neslaganja Crnogorske vlade sa Venecijanskom komisijom i SPC[uredi | uredi izvor]

Krajem maja predstavnici vlasti su u razgovorima sa ekspertima Venecijanske komisije istakli da je predlog zakona usaglašen sa najvišim pravnim standardima, dok iz Mitropolije crnogorsko-primorske i Eparhije budimljansko-nikšićke tvrde upravo suprotno. Ministri spoljnih i unutrašnjih poslova Crne Gore Srđan Darmanović i Melvudin Nuhodžić, kao i predsednik Parlamenta Ivan Brajović eksperte iz delegacije Venecijanske komisije (VK) su uvjeravali da novi predlog zakona „garantuje svakom građaninu Crne Gore slobodu veroispovesti“ i „zaštitu kulturnog blaga Crne Gore“, dok u SPC nemaju dilemu da vlast ovim zakonom želi da prepiše sve hramove na državu, da se radi o pokušaju otimačine crkvene imovine mimo svih zakonskih normi, a zbog čega su delegaciji Komisije predate i brojne primedbe na sporni predlog zakona. Iz Venecijanske komisije su poručili da su „svesni važnosti donošenja zakona koji reguliše tako kompleksnu materiju“, zbog čega su u vrlo kratkom roku doputovali u Crnu Goru da još jednom sagledaju sva mišljenja, te da bi Komisija mogla dati svoje mišljenje krajem juna. Nema sumnje da će mišljenje Venecijanske komisije po ovom pitanju biti od izvanrednog značaja za dalja ukupna društveno-politička zbivanja u Crnoj Gori.[15]

Izjava arhijerejskog saborskog sabora SPC o predlogu zakona o veroispovesti[uredi | uredi izvor]

Vlada Crne Gore predstavila je 20. maja 2019. godien predlog zakona o slobodi veroispovesti ili uverenja i pravnom položaju verskih zajednica, koji, po mnogim tumačenjima, suštinski predstavlja frontalni napad na Mitropoliju crnogorsko-primorsku Srpske pravoslavne crkve. Glavna tačka sporenja, po svemu sudeći je intencija crnogorskih vlasti da sve verske objekte koji su navodno bili imovina Crne Gore pre 1918. godine uknjiži kao državno vlasništvo. U saopštenju za javnost Svetog arhijerejskog sabora SPC ističe se da se „tim nacrtom zakona specijalno i namerno diskriminišu eparhije crnogorsko-primorska i budimljansko-nikšićka, a predviđa se čak i otimanje svetih hramova i njihovo proglašavanje za vlasništvo države“ Crne Gore, što predstavlja direktno miješanje u unutrašnje crkvene poslove, te da posrijedi imamo pokušaje nasilnog oduzimanja svetinja u korist kanonski i realno nepostojeće „Crnogorske pravoslavne crkve“, kao i pretnje da će biti srušene pojedine bogomolje (crkva na planini Rumiji i krstionica na Prevlaci).[16]

Pozadina i uzroci[uredi | uredi izvor]

Glavni članak ove kategorije je Crnogorska pravoslavna crkva.
Litije u Podgorici 2020

Krajem 1993. godine osnovana je Crnogorska pravoslavna crkva separatna od autohtone Srpske pravoslavne crkve koja ima upravu nad čitavom Crnom Gorom 800 godina i čija imovina je pravno zaštićena. Separatna Crnogorska pravoslavna crkva je registrovana zvanično u januaru 2000. godine u policijskoj stanici u Cetinju. Prvi poglavar nekanonske Crnogorske pravoslavne crkve bio je samozvani mitropolit Antonije Abramović.

Prilikom osnivanja svoje organizacije, prvaci autokefalističkog pokreta su se pozivali na navodna istorijska prava, koja su "dokazivali" stvaranjem novih i oživljavanjem starih privida. Pri tome su tražili oslonac ne samo u ranijim tezama Sekule Drljevića i Savića Markovića Štedimlije, već i u raznim pamfletima propagandnog tipa, koji su između dva svetska rata nastali kao proizvod političkog revizionizma.

Kanonski status[uredi | uredi izvor]

Crnogorska pravoslavna crkva (CPC) tvrdi da upravo ona predstavlja punopravnu naslednicu celokupne pravoslavne baštine u Crnoj Gori i zastupa tezu da je Pravoslavna crkva u Crnoj Gori bila autokefalna u periodu od ukidanja Pećke patrijaršije (1766) do stvaranja jedinstvene Srpske pravoslavne crkve (1920). Crnogorsku pravoslavnu crkvu ne priznaje Carigradska patrijaršija niti druge pravoslavne pomjesne crkve. Na njenog vođu, Miraša Dedeića, Sveti sinod Carigradske patrijaršije na čelu sa vaseljenskim patrijarhom Vartolomejem I je bacio anatemu.[17] Patrijarh moskovski Aleksije II je 2004. godine prilikom susreta sa Milom Đukanovićem rekao mu da '„Miraša Dedeića i njegove saradnike ni u jednoj zemlji neće pozitivno prihvatiti, za razliku od kanonskog mitropolita crnogorsko-primorskog Amfilohija, koga poznaje čitav pravoslavni i ne samo pravoslavni svet”.[18]

Zvanična najava i reakcije na predlog zakona o slobodi veroispovesti[uredi | uredi izvor]

Glavni članak ove kategorije je Protesti u Crnoj Gori 2019—2020..

Vlada Crne Gore premijera Duška Marovića utvrdila je 8. decembra. 2019. godine „Predlog zakona o slobodi veroispovesti i pravnom položaju verskih zajednica“, koji će se pred poslanicima Parlamenta naći 23 — 24. decembra. 2019, na posebnoj sednici. Srpska pravoslavna crkva reagovala je tako što je napravila video kojim poziva verni narod u Crnoj Gori na Svetu liturgiju u Nikšiću, koju će služiti mitropolit crnogorsko-primorski Amfilohije i vladika budimljansko-nikšićki Joanikije 21. decembra 2019. u sabornom Hramu Svetog Vasilija Ostroškog. Sveta liturgija je predviđena da bude održana povodom predloga zakona Vlade Crne Gore kojim se planira oduzimanje imovine SPC u Crnoj Gori zbog spornoog predloga zakona o slobodi veroispovesti koji je najavljen da se nađe na dnevnom redu Skupštine Crne Gore za 24. decembra 2019. godine.[19] Dva dana kasnije, Bošnjačka stranka među prvima se oglasila saopštenjem u kojem pozdravlja odluku Vlade Crne Gore da se donese sporni zakon. Bošnjaci najavljuju da će u Parlamentu pomoći njegovo izglasavanje, uprkos žustrom protivljenju Mitropolije crnogorsko-primorske i drugih eparhija SPC u Crnoj Gori. U većinskoj pravoslavnoj javnosti to je protumačeno kao otvoreno stavljanje vodećih političkih predstavnika Bošnjaka na stranu zagovornika otimačine imovine SPC u Crnoj Gori, uz opasku da bi bilo mnogo mudrije da su u ovom slučaju ostali po strani, te prepustili da pravoslavna većina sama rešava ovako osjetljiva pitanja. Ovo se naročito naglašava u kontekstu očuvanja mira i međuverskog i međunacionalnog sklada u Crnoj Gori, a pitanje crkvene imovine je toliko delikatno da se sa najvećom pažnjom i ozbiljnošću prati svačiji stav.[20]

Sporni zakon je uz velike nemire u Skupštini donesen 27. decembra 2019. pošto su odbačeni svi amandmani i pozivi Demokratskog fronta da se zakon ne usvoji. Ubrzo po usvajanju zakona je policija uhapsila sve poslanike Demokratskog fronta i još četiri osobe,[21] a u znak protesta su na nekim mestima u Crnoj Gori i blokirani putevi.[22]

Ubrzo su širom Crne Gore započele masovne litije u znak protesta zbog donošenja zakona,[23] koje su se vremenom omasovljavale, i koje su kasnije dobile i izvesnu boju građanskih protesta, nakon što su im se priključili i građani Crne Gore nezadovoljni vlašću koalicije oko DPS-a od preko 20 godina. Protesti i litije su bili jedan od ključnih faktora prvog poraza vladajuće koalicije oko DPS-a na parlamentarnim izborima 2020, iz kojih je nastala Vlada Zdravka Krivokapića, koja je izmenila sporni zakon.[24]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ „Potpisan Temeljni ugovor (FOTO)”. Televizija Hram (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2022-09-15. 
  2. ^ „Potpisan Temeljni ugovor između Srpske pravoslavne crkve i države Crne Gore! • Radio ~ Svetigora ~”. svetigora.com (na jeziku: srpski). 2022-08-03. Pristupljeno 2022-09-15. 
  3. ^ Tanjug (2022-08-04). „Đenović: Temeljni ugovor donijeće sigurnost SPC”. Glas Srpske (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2022-09-15. 
  4. ^ „Projekat Rastko Cetinje - Povijest”. www.rastko.rs. Pristupljeno 2022-09-15. 
  5. ^ „Neuspeli razgovori predstavnika SPC i crnogorske države”. Ceopom Istina (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2022-09-15. 
  6. ^ Vojvodine, Javna medijska ustanova JMU Radio-televizija. „Vlada Crne Gore usvojila izmene Zakona o slobodi vjeroispovijesti”. JMU Radio-televizija Vojvodine. Pristupljeno 2022-09-15. 
  7. ^ Dokumenti. „Dokumenti: Radna verzija Temeljnog ugovora između Vlade Crne Gore i SPC”. Nova srpska politička misao (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2022-09-15. 
  8. ^ „Većinom glasova Vlada Crne Gore usvojila Temeljni ugovor sa SPC”. www.rts.rs. Pristupljeno 2022-09-15. 
  9. ^ Redakcija (2022-08-03). „Veliki broj političkih partija i javnih ličnosti izrazilo zadovoljstvo zbog potpisivanja TU”. Sokolac srce Romanije (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2022-09-15. 
  10. ^ „Joanikije: Temeljni ugovor je potpisan i on se ne može menjati”. JMU Radio-televizija Vojvodine. Pristupljeno 2022-09-15. 
  11. ^ „Mitropolit Amfilohije: Ovaj narod je vaskrsao i ovo što se događa je iz duše naroda • Radio ~ Svetigora ~”. svetigora.com (na jeziku: srpski). 2020-05-12. Pristupljeno 2022-09-15. 
  12. ^ IN4S (2019-06-20). „Detalji scenarija kojim Crna Gora kreće u otimanje srpskih svetinja”. IN4S (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2022-09-15. 
  13. ^ „Džomić: Venecijanska osporila preknjižavanje crkvene imovine”. Politika Online. Pristupljeno 2022-09-15. 
  14. ^ Srbija, Sputnik (2018-02-14). „Nadrealno: Novi zakon u Crnoj Gori dosad najniži udar na SPC”. Sputnik Srbija (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2022-09-15. 
  15. ^ Popović, Nebojša (2019-05-29). „Odgovor SPC Podgorici na sporni zakon: Imamo 800 godina stare dokaze da smo u pravu”. Sputnik Srbija (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2022-09-15. 
  16. ^ Popović, Nebojša (2019-05-20). „Crna Gora sprema otimačinu crkvene imovine neviđenu u modernoj Evropi”. Sputnik Srbija (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2022-09-15. 
  17. ^ „SAOPŠTENjE ZA JAVNOST”. www.mitropolija.com. 15. 4. 2009. Pristupljeno 24. 3. 2018. 
  18. ^ „RUSKA CRKVA ZAČUĐENA ĐUKANOVIĆEVIM STAVOM | Mitropolija”. www.mitropolija.com (na jeziku: srpski). 17. 5. 2011. Pristupljeno 24. 3. 2018. 
  19. ^ Popović, Nebojša (2019-12-10). „Mitropolija spotom poziva vernike na odbranu svetinja u Crnoj Gori /video/”. Sputnik Srbija (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2022-09-15. 
  20. ^ Popović, Nebojša (2019-12-10). „Bošnjaci u Crnoj Gori za otimačinu srpskih svetinja”. Sputnik Srbija (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2022-09-15. 
  21. ^ „Incidenti u Podgorici – policija uhapsila poslanike Demokratskog fronta, usvojen sporni zakon o slobodi veroispovesti”. rts.rs. RTS. 27. decembar 2019. Pristupljeno 23. jun 2021. 
  22. ^ „Pogledajte snimke incidenta u crnogorskom parlamentu”. rts.rs. RTS. 27. decembar 2019. Pristupljeno 23. jun 2021. 
  23. ^ „Hiljade vernika na protestima širom Crne Gore”. spc.rs. Srpska pravoslavna crkva. 31. decembar 2019. Arhivirano iz originala 24. jun 2021. g. Pristupljeno 23. jun 2021. 
  24. ^ „Vlada Crne Gore usvojila izmene Zakona o slobodi veroispovesti”. danas.rs. Danas. 17. decembar 2020. Pristupljeno 23. jun 2021. 

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Mediji vezani za članak Temeljni ugovor između Srpske pravoslavne crkve i Crne Gore na Vikimedijinoj ostavi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Темељни_уговор_између_Српске_православне_цркве_и_Црне_Горе&oldid=26426679”