Bitka na Deligradu (1806)

Bitka na Deligradu
	Deo Prvog srpskog ustanka
Vreme	3. septembar 1806.
Mesto	Deligrad
Ishod	ubedljiva srpska pobeda
Sukobljene strane
; srpski ustanici	; Osmansko carstvo
Komandanti i vođe
Karađorđe Petrović; Stanoje Glavaš; Mladen Milovanović	Ibrahim-paša Bušatlija od Skadra
Jačina
37.000 -4 topa	Nizami 55.000 -14 topova i kumbara
Žrtve i gubici
oko 3.000	više od 30.000 mrtvih

Bitka na Deligradu je vođena između srpske ustaničke vojske pod komandom Karađorđa i turske vojske kod Deligrada u septembru 1806.

Deligradsko utvrđenje[uredi | uredi izvor]

Beograd

Deligrad

Bitka na mapi moderne Srbije.

Pošto je na Skupštini ustaničkih starešina u Smederevu krajem 1805. godine, obznanjeno da će se ustanak proširi na sve susedne turske oblasti i da se među ustanike primaju izbeglice iz okolnih neoslobođenih oblasti^[2], početkom 1806. godine, po Karađorđevom naređenju izgrađeno je ustaničko utvrđenje radi odbrane južnog moravskog pravca. Njegovom izgradnjom rukovodio je kapetan austrijske vojske^[3] i fortifikator Vuča Žikić ^[4], koji je prethodno pobegao iz Srema i pridružio se vojsci Petra Dobrinjca. Deligradsko utvrđenje nalazilo se na pola puta između Aleksinca i Ražnja, na ulazu u Đuniski tesnac, između Drenovačkog potoka i Morave,^[5] kuda je prolazio Carigradski drum. Kapetan Žikić je posao obavio na osnovu svog velikog vojničkog znanja, za veoma kratko vreme, sa bratom Jovanom i dobrovoljcima iz južnih srpskih krajeva, koji su se još uvek nalazili pod turskom vlašću. Dobrovoljci i Žikić bili su prva posada utvrđenja i njegovi branioci. Žikić je međutim poginuo neposredno po završetku izgradnje. Posle njegove pogibije, komandu je preuzeo Petar Dobrinjac.^[2]

U početku je bio podignut samo jedan šanac , poznat kao šanac vojvode Ilije Barjaktarevića, koji se nalazio iznad nekadašnjeg carskog nasipa između Drenovačkog i Belog potoka sve do brda Zelenove njive i mogao je da primi posadu od 2-3 bataljona i 4 topa.^[6] Kasnije ih je bilo devet, oko vešto raspoređenih zemljanih utvrđenja, od četiri bastiona za topove i dve gvozdene kapije. Kompleks je bio u obliku pravougaonog trougla.^[4] Svako utvrđenje je moglo samostalno da se brani. Bila su tu ogromna podzemna skloništa, dovoljna za smeštaj sve vojske i konja iz utvrđenja. Iznad skloništa su se nalazila dva reda balvana i sve je bilo prekriveno debelim slojem zemlje. Na grudobranu su se nalazila načičkana naoštrena koplja (palisada), sa prorezima za gađanje. Ispred utvrđenja su bili duboki rovovi takođe načičkani palisadom i raznim drugim preprekama. Sva utvrđenja su bila dobro snabdevena hranom, vodom, municijom i četiri topa skinuta sa Smederevske tvrđave, tako da su mogla dugo da opstanu u opsadi.^[5] Ovo utvrđenje nalazilo se na desnoj obali Južne Morave, a na levoj obali napravljeno je utvrđenje Topoljak. Oba utvrđenja bila su međusobno povezana.^[2]

U vreme turske ofanzive 1806, postojala su samo dva reduta, šanac vojvode Ilije Barjaktarevića i Topoljak, dok je utvrđenje prema Belom Kamenu bilo u toku.^[6]

Deligradsko utvrđenje činilo je ogromnu prepreku turskom nadiranju niz Moravu^[5], odnosno na pravcu Niš - Beograd.^[7]

Odbrana Deligrada[uredi | uredi izvor]

Turska se 1806. godine spremala za konačni obračun sa ustanicima. Ibrahim-paša Bušatlija od Skadra, komandant turske vojske za napad na Srbiju, prema savetima francuskih vojnih stručnjaka planirao^[5] je napad iz tri pravca: iz Vidina sa istoka, iz Niša sa juga i iz Bosne sa zapada.^[8]

Srećom, iz pravca Vidina, Pazvan-Oglu i Redžep-aga su vešto izbegli pokretanje svoje vojske na ustanike. Pazvan-Oglu, već je 1805. bio poražen, pa poznajući dobro borbenost i snagu ustanika, izgovarao se bolešću, dok je Redžep-aga tvrdio da ne sme da napusti Negotin. Tako je jedino ostao Jusuf-paša, koji je sa oko 4.000 Turaka pokušao da krene iz Požarevca. Milenko Stojković, koji se tada nalazio u Deligradu, odvojio je 6.000 vojnika i krenuo da predusretne Jusuf-pašu, pre nego što je ovaj stigao do utvrđenja. Jusuf-paša, obavešten da će biti napadnut, promenio je pravac prema Poreču, ali ga je Milenko opkolio preko Volujka i Majdanpeka i porazio, posle čega su se Turci razbežali prema Kladovu i Timoku.

Posle ovog poraza Ibrahim-paša naredio je Šait-paši, koji je raspolagao sa 16.000 vojnika između Niša i Morave, da odmah krene na Deligrad. Šait-paša, potcenjujući kvalitet utvrđenja, kao ni njegovu vojnu snagu, krenuo je na Deligrad prvo 13. jula, sa 4.000 vojnika. Stanoje Glavaš i Vule Ilić, koji su u to vreme komandovali utvrđenjem, na vreme su opazili neprijatelja i lako ga naterali na povlačenje. Šait-paša, shvativši ozbiljnost situacije, sačekao je onda dolazak ostatak svoje vojske, utvrdivši se na jednom uzvišenju nedaleko od Deligrada. Videvši ih tamo, Petar Dobrnjac je odlučio da po svaku cenu otera Turke sa uzvišenja. U tu svrhu okupio je sve što je mogao od ljudstva iz okolnih utvrđenja i uz pomoć seljaka iz obližnjih sela, na juriš je opkolio Turke i proterao ih sa uzvišenja. Sa još većom vojskom 16. jula je Šait-paša još jednom pokušao da napadne Deligrad. U pomoć im je tada pristigao Mladen Milovanović, komandant Topoljaka, koji je Šait-pašu iz Deligrada proterao sve do Niša i pri tome zaplenio nekoliko topova, dosta municije i druge vojne opreme.^[5]

Razljućen zbog poraza, Ibrahim-paša je odlučio da smeni Šait-pašu sa položaja i zatraži novu pomoć iz Jedrena. Ubrzo je na raspolaganju imao ceo korpus od oko 50.000 vojnika iz Jedrena i dosta vojne opreme, koje je smestio u Aleksincu. Preuzevši komandu lično i računajući da će Karađorđe biti zauzet na Mišaru, Ibrahim-paša krenuo je krajem jula ka Deligradu. Tokom bitke Turci su koristili nizame, redovne vojnike turske pešadije.^[9] Posada Deligrada je međutim, bez pomoći sa strane, uspela veštim manevrima da slomi napade vojske Ibrahim-paše, koji su trajali gotovo šest nedelja. Napadajući sa bokova, noću isturenim snagama i koncentričnim napadima iz utvrđenja, uspela je da probije blokadu i natera tursku vojsku na povlačenje ka Aleksincu. Tom prilikom je zaplenjeno više topova, dosta municije i vojna blagajna turske vojske.^[5]

Posle ove pobede, srpski ustanici su krenuli u protivofanzivu.^[5]

Nasleđe[uredi | uredi izvor]

Šančevi su do danas samo delimično sačuvali autentičnost. Nalaze na vašarištu u Deligradu, u porti crkve Svetih arhanđela Mihaila i Gavrila, podignutoj u spomen ratnicima palim u svim oslobodilačkim ratovima Srbije do 1918^[10], i u selu Jasenju, na preko 6 ha površine, ^[4]

Na inicijativu pododbora patriotskog udruženja „Kneginja Ljubica“ iz Aleksinca, 1926. godine pokrenuta je ideja o izgradnji mesta na kome bi počivale kosti svih srpskih junaka ne samo sa Deligradu, već i iz kasnijih Srpsko turskih ratova 1876—1878. godine. Nešto kasnije, odlučeno je da se sagradi crkva kosturnica, posvećena svetim arhanđelima Mihailu i Gavrilu, nedaleko od ostataka ustaničkog šanca. Osvećenje temelja hrama izvršeno je na Krstovdan 1930. godine od strane tadašnjeg niškog vladike Dositeja Vasića. Glavni posao prilikom podizanja ovog hrama uradio je Udruženje „Kneginja Ljubica“, a kralj Aleksandar I Karađorđević, kao jedan od ktitora darivao je zvono i ikonostas. Čin osvećenja crkve obavljen je 12. maja 1935. godine, od strane vladike niškog dr Jovana Ilića.^[11]

Nizami korišćeni od strane Ibrahim paše Bušatlije u napadu na Deligrad 1806

Bitka je opevana u pesmi „Boj na Deligradu.”^[12]U pesmi se spominje kako je Ibrahim paša Bušatlija koristio kumbare i lumbarde. Povodom dvestagodišnjice Prvog srpskog ustanka, Istorijski muzej je 2004. godine napravio postavku sa maketom Deligradskog šanca. Postavka je video dokumentovana i prodaje se na kompakt disk izdanju u Istorijskom muzeju.

Deligradska bitka je opisana i u istorijskom romanu Deligrad od Dušana Baranina. U romanu je kao komandant turskih snaga na bojnom polju opisan Mak-miralaj turski oficir grčkog porekla.