Bilbao

Bilbao bask. Bilbo šp. Bilbao
Kolažni prikaz španske metropole Bilbao
Zastava Grb
Administrativni podaci
Država	Španija
Autonomna zajednica	Baskija
Osnovan	15. jun 1300. godine
Stanovništvo
Stanovništvo	‍
— 2012.	351.629
— gustina	8.650,16 st./km2
Geografske karakteristike
Koordinate	43° 15′ 25″ S; 2° 55′ 25″ Z
Aps. visina	19 m
Površina	40,65 km2
Bilbao Bilbao na karti Španije
Ostali podaci
Gradonačelnik	Injaki Askuna
Poštanski broj	48001–48015, 48001
Pozivni broj	944
Registarska oznaka	BI
Veb-sajt
bilbao.net

Bilbao (bask. Bilbo, šp. Bilbao), jedan od najvažnijih industrijskih i turističkih gradova Španije. Najveći je grad Autonomne zajednice Baskije kao i industrijsko središte sa rafinerijama i razvijenom hemijskom industrijom. Prema popisu iz 2012. godine, imao je 351 629 stanovnika što ga čini najnaseljenijim gradom Autonomne zajednice Baskije, i desetim po veličini u Španiji.

Ne samo da je jedna od najvažnijih španskih luka, nego i jedno od najznačajnijih kulturnih središta na Pirinejskom poluostrvu, zahvaljujući svojoj savremenoj arhitekturi. Nalazi se na području bogatim gvozdenim rudama.

Luka Bilbao jedna je od najvažnijih u zemlji. Metropolsko područje Bilbaoa uključuje i Veliki Bilbao, čineći ga petim urbanim područjem u Španiji sa 869 842 stanovnika.

Osnovao ga je Dijego Lopez de Aro, glava moćne porodice Aro. Od tada, Bilbao je bio komercijalni centar koji je imao veliki značaj u Zelenoj Španiji, uglavnom zahvaljujući lukama, odnosno gvožđu, koji je izvožen iz Baskijskog kamenoloma. Tokom 19. i početkom 20. veka, Bilbao je doživeo tešku industrijalizaciju koja ga je učinila centrom industrije, posle Barselone.

Danas je Bilbao energični grad čiji je ekonomski i društveni revitalizujući proces, koji je počeo osnivanjem legendarnog muzeja Gugenhajma, u toku. Proces je nastavljen infrastrukturnim investicijama kao što su aerodrom, tramvajska linija, Alhondiga i projekat koji je trenutno u fazi obnavljanja, Vodeni front i Sorosaure.

Etimologija

Zvanično ime grada je Bilbao, kao što je poznato u većini jezika sveta. Zvanična institucija baskijskog jezika Euskaltzaindia, potvrdila je da između dva moguća imena koja postoje u Baskiji, Bilbao i Bilbo, Bilbo bude istorijsko baskijsko ime, a Bilbao zvanično.

Iako se naziv Bilbo ne pojavljuje u starim dokumentima, u predstavi Vesele Žene Vindzorske, Vilijama Šekspira, postoji priča o mačevima koji su verovatno napravljeni od baskijskog gvožđa koje je on nazvao šp. bilboes, što ukazuje na to da se taj naziv koristio barem od 16. veka.

Ne postoje neslaganja među istoričarima o poreklu imena. Inženjer Evaristo de Curuka rekao je da je baskijski običaj da daju ime mestu po njegovoj lokaciji. Za Bilbao to je bio skup baskijskih reči za reku i uvalu Bil-Ibaia-Bao. Takođe, istoričar Hose Tusel Gomes tvrdi da je Bilbao prirodna evolucija reči šp. bello vado, prelepog rečnog prelaza. Sa druge strane, pisac Esteban Kalje Iturino rekao je da ime potiče od dva prethodna naselja koja su postojala na obe obale ušća. Prvo, gde se sadašnji stari grad nalazi, nazvan je bilja šp. billa, što na baskijskom znači slaganje. Drugo, na levoj obali, gde se sad nalazi Stari Bilbao, nazvan je vao šp. vaho što znači izmaglica. Spajanjem ova dva imena nastalo je ime Bilbao.

Geografske odlike

Satelitski prikaz Baskijskog zaliva

Bilbao je smešten u centralnom severnom delu Španije, oko 19 km južno od Baskijskog zaliva, gde je formiran estuar Bilbaoa. Okružen je sa dva manja planinska venca sa prosečnom nadmorskom visinom od 400 m.

Geografski položaj

Položaj Bilbaoa u odnosu na Baskiju

Opština Bilbao se nalazi na severnoj obali Iberijskog poluostrva, oko 19 km od Baskijskog zaliva. Obuhvata površinu od oko 40,65 kvadratnih kilomatara, dok prosečna nadmorska visina iznosi 19 m. Grad Bilbao je na severu okružen opštinama Derio, Etksebari, Galdakao, Loiu, Sondika i Zimundio; na zapadu Arigoriaga i Basauri; na jugu Alonsotegi i opštinama Barakaldo i Erandio na istoku. Bilbao je smešten na pragu Baskije, opsegu između većih Kantabrijskih planina i Pirineja. U sastavu zemljišta dominiraju mezozoički materijali (krečnjak, peščar i laporac) koji su se taložili preko prvobitne paleozoičke osnove.

Reljefom dominiraju severozapadno-jugoistočno i zapadnoseverno-istočnoseverno orijentisani nagibi. Glavni nagib je Antiklinala Bilbaoa, koja koja se prostire od opština Elorio do Galdamesa. Unutar Bilbaoa su dva sekundarna nagiba. Jedan se nalazi na severoistoku i čine ga planine Artksanda, Avril, Banderas, Pikota, San Barnabe i Kabras, dok drugog na jugu čine planine Kobetas, Restaleku, Pagasari i Arias. Najviša tačka opštine je planina Ganeta sa 689 m nadmorske visine, posle koje su planina Pagasari sa 673 m, obe na granici sa Alonsotegijom.

Klima

Blizina Baskijskog zaliva pruža Bilbau okeansku klimu, sa padavinama koje se javljaju preko cele godine. Kišni dani čine oko 45%, a oblačni oko 40% dana godišnje. Kišna sezona traje od oktobra do aprila, od kojih je novembar najvlažniji. Sneg nije čest u gradu, ali ga je moguće videti na vrhovima okolnih planina. U zimskim mesecima je češća susnežica, koja traje oko 10 dana.

Zbog blizine okeana izdefinisana su dva godišnja doba – leto i zima. Ona su blaga, bez drastičnih oscilacija. Prosečna maksimalna temperatura varira između 25 °C i 26 °C u letnjim mesecima, dok je prosečna minimalna temperatura zimi između 6 °C i 7 °C. Najniža temperatura koja je zabeležena u Bilbau iznosila je -8,6 °C, dok je najviša iznosila 42,2 °C.

Klima Bilbaoa (1981—2010)
Pokazatelj \ Mesec	.Jan.	.Feb.	.Mar.	.Apr.	.Maj.	.Jun.	.Jul.	.Avg.	.Sep.	.Okt.	.Nov.	.Dec.	.God.
Maksimum, °C (°F)	13,4 (56,1)	14,3 (57,7)	16,5 (61,7)	17,6 (63,7)	20,8 (69,4)	23,4 (74,1)	25,4 (77,7)	26,0 (78,8)	24,6 (76,3)	21,4 (70,5)	16,6 (61,9)	13,9 (57)	19,5 (67,1)
Prosek, °C (°F)	9,3 (48,7)	9,7 (49,5)	11,5 (52,7)	12,6 (54,7)	15,7 (60,3)	18,4 (65,1)	20,4 (68,7)	20,9 (69,6)	19,2 (66,6)	16,4 (61,5)	12,4 (54,3)	9,9 (49,8)	14,7 (58,5)
Minimum, °C (°F)	5,1 (41,2)	5,1 (41,2)	6,4 (43,5)	7,6 (45,7)	10,6 (51,1)	13,4 (56,1)	15,4 (59,7)	15,7 (60,3)	13,8 (56,8)	11,4 (52,5)	8,2 (46,8)	5,9 (42,6)	9,9 (49,8)
Količina padavina, mm (in)	120 (4,72)	86 (3,39)	90 (3,54)	107 (4,21)	78 (3,07)	60 (2,36)	51 (2,01)	77 (3,03)	73 (2,87)	111 (4,37)	147 (5,79)	122 (4,8)	1,134 (44,65)
Dani sa padavinama	13	11	11	13	11	7	7	8	8	11	13	12	124
Sunčani sati — mesečni prosek	85	97	132	138	169	181	186	179	160	127	88	78	1.610
Izvor #1: Agencia Estatal de Meteorología
Izvor #2: Aena

Stanovništvo

Prema proceni, u gradu je 2008. živelo 353.340 stanovnika.

Demografija

1981.	1989.	1991.	2002.
433.030	369.839	372.054	349.972

Prvi verodostojni podaci o stanovništvu Bilbaoa su dostupni tek od 1550. godine. Poznato je da je Baskija 1530. godine imala oko 65.000 stanovnika, mada je to broj koji bi mogao biti umanjen jer je u 16. veku vladala kuga. Od 19. veka došlo je do povećanja prirodnog priraštaja u Bilbau zahvaljujući industrijalizaciji područja. Godine 1970, po broju stanovnika bio je šesti grad u Španiji.

Prema podacima iz 2009. godine od 355 731 stanovnika koji žive u Bilbau, samo 114 220 je rođeno u opštini Bilbao, 114 908 je rođeno u drugim baskijskim gradovima, dok je 9545 rođenih u druge dveju baskijske provincije, 85 789 je došlo iz ostalih delova Španije, a stranci čine 33 537 od ukupnog broja stanovništva. Postoji 127 različitih nacionalnosti koje su registrovane u Bilbau, iako 60 od njih sadrži manje od 10 ljudi. Najveći broj stranih državljana čine Bolivijci (4879) i Kolumbijci (3730), zatim Rumuni (2248), Marokanci (2058), Ekvadorci (1832), Kinezi (1390), Brazilci (1273), Japanci(1237) i Paragvajci (1204).

Prema popisu iz 2012. godine u Bilbau je živelo 351 629 stanovnika.

Analiza piramide stanovništva

• Populaciju ispod 20 godina čini 14% od ukupnog stanovništva.
• Stanovništvo staro 20-40 godina čini 29% od ukupnog stanovništva.
• Stanovništvo staro između 40-60 godina čini 30% od ukupnog stanovništva.
• Stanovništvo preko 60 godina čini 27% od ukupnog stanovništva.

Hidrografija

Pogled na reku Bilbaoa

Grad Bilbao ima veoma razvijen rečni sistem. Reke Nervion i Ibaisabal se spajaju u Basauri i čine ušće koje se naziva „Ušće Bilbaoa“. Ušće Bilbaoa je dugo oko 15 km, ali je protok reke veoma nizak.Glavna pritoka mu je reka Kadagua, koja izvire u dolini Mene i ima sliv veličine od 642 km².Reka Kadagua je takođe prirodna granica između Bilbaoa i Barakalda. Prirodni izgled reke je veoma izmenjen jer je izgrađeno više pristaništa sa obe obale reke.

Sve izgradnje koje su vršene na reci su dovele do lošeg kvaliteta voda. Takođe je godinama taložen toksički otpad što je dovelo do smanjenja kiseonika i gotovo izumiranja flore i faune u reci. Međutim, poslednjih godina situacija se znatno poboljšala jer je zabranjeno bacanje toksičkih otpada čime su se i flora i fauna regenerisale. Sada u reci i okolini možemo videti alge, rakove, ptice, kao i kupače u letnjim mesecima.

Ušće Bilbaoa takođe čini prirodnu granicu sa nekoliko naselja i okruga. Ono deli opštine Begonju i Ibaiondo, zatim Abandu i Uribari i na kraju Deusto i Basurto – Sorosa.

Luka Bilbao

Antonio Munjos Degrain - Luka Bilbao

Do kasnih godina 20. veka ova luka bila je smeštena u oblasti koja se danas naziva Arenal, par koraka udaljena od Starog Kaska. Na ušću primorske opštine Santurtzi 1902. godine sagrađena je luka. Ova luka se širila i sedamdesetih godina 20. veka zamenila je dokove koji se nalaze u Bilbau, dok su dokovi koji su se nalazili u susedstvu Zorotsa još uvek bili aktivni.

Luka u Bilbau od 2010. godine postala je prvoklasna luka i nalazi se u najvažnijih pet luka Španije. Preko 200 redovnih pomorskih trgovina povezuju Bilbao sa 500 luka širom sveta. Krajem 2009. godine teretni brodovi preneli su do 31,6 miliona tona proizvoda pretežno do Rusije, Ujedinjenog Kraljevstva, Holandije i Nordijskih zemalja. Prvom polovinom 2008. godine u ovu luku pristiglo je preko 67.000 putnika i 2 770 brodova. Ova aktivnost doprinela je 419 miliona evra baskijskom BDP-u pokrivajući skoro 10.000 radnih mesta.

Istorija

Plan Bilbaoa

Osnovan 1300. godine na mestu drevnog naselja, Bilbao je dosta napredovao zahvaljujući izvozu vune u 15. i 16. veku. U 19. veku je bio pod opsadom Karlista tri puta. U Španskom građanskom ratu, Bilbao je bio sedište baskijske Autonomne vlade od 1936. godine do njenog zauzimanja 1937. godine od strane nacionalista.

Preutemeljeno naselje

Pronađeni ostaci drevnog naselja na vrhu planine Masalmin datiraju iz trećeg ili drugog veka pre nove ere. Takođe, pronađeni su i ostaci grobnica na planinama Avril i Arćanada, starosti od 6000 godina. Neki istraživači, takođe, povezali su Bilbao sa Amanunom Portusom, prema Plinuju, ili Flaviobrigom, prema Klaudiju Ptolemeju, kao prvim stanovnikom ovog grada. Sa druge strane, postoje ostaci zidina otkrivenih u dubinama crkve Svetog Antonija iz XI ili 12. veka.

Srednji vek

Bilbao je bio jedan od prvih gradova u Španiji nastalih velikim pokretačem za utemeljenje, koje je sprovela Kraljevina Kastilja tokom 14. veka, kada je i nastalo oko 70% baskijskih opština, među kojima se nalaze Portugalet-1323, Ondaroa-1327, Lekeicio-1335, kao i Mungija i Larabesua iz 1376. godine.

Od osnivanja do Konzulata

Pogled na Bilbao

Don Dijego Lopez de Aro V - Senjor Viskaja, osnovao je grad Bilbao putem dokumenta o osnivanju, ili „Poveljom grada“. Povelja je izdata u Valjadolidu 15. juna 1300. godine, i potvrđena 4. januara 1301. godine u Burgosu, od strane kralja Fernanda IV Kastiljanskog. Senjor Viskaja osnovao je novi grad na desnoj obali reke Nervion, na prostoru porte crkve Begonje, gde je i dodelio „Zakon Logronjo“, skup prava i privilegija, koja će kasnije predstavljati osnovu u razvoju ovog grada.

Godine 1310, Marija Dijaz de Aro, rođaka Don Dijega i nova gospođa od Viskaja, izdala je nov narodni dokument kojim se još više proširuju dotadašnje trgovinske povlastice grada, pretvorivši ga obaveznim korakom u svim trgovištima Kastilje prema moru. Na taj način, drugom poveljom grada, ustanovljen je put od Odrunje do Bermea, učinivši ga najvažnijim plemićkim trgovačkim putem, prolazeći kroz Bilbao- most Svetog Antonija, i Ećevari, i time praveći direktan izlaz na more, kao i jačanje komercijalne moći Bilbaoa na uštrb Bermea, koji je do tada bio najnapredniji grad Baskije.

Pored toga, ona je takođe odobrila trgovinu između Bilbaoa i Areta. Kasnije, 1372. godine, Huan I Kastiljanski, dodatno je proširio trgovačke privilegije ostavivši otvorenim ulaze i izlaze trgovišta duž čitavog grada, i omogućivši transport gvožđa sredinom 17. veka. Na taj način, luka Bilbao dobija na značaju u Evropi zbog svoje trgovine sa lukama u Flandriji, Velikoj Britaniji, u manjoj meri sa Francuskom, Portugalijom i Italijom, kao i sa lukama Sevilje i Barselone, glavnih gradova Kraljevina Kastilje i Aragona. Godine 1443, predao je crkvu Svetog Antonija, jednu od najstarijih građevina grada, završivši sa bitnom funkcijom koju je ranije obavljao u tvrđavi.

Kraljica Izabela I Kastiljanska posetila je Bilbao 5. septembra 1483. godine, kako bi položila zakletvu o poštovanju svih zakona tokom svoje vladavine. Njen suprug, Fernando II Aragonski, već je bio položio svoju zakletvu u gradu Gernika 1476. godine.

Novi vek

Bilbao 1575. godine; mogu se uočiti mnoge značajne građevine poput Santijagove katedrale i Crkve Svetog Antonija

Kraljica Huana od Kastilje je 21. juna 1511. godine odobrila uredbe za uspostavljanje „Konzulata Bilbaoa, Doma trgovine i Suda privrednika na kopnu i moru“. To će biti najuticajnija institucija grada tokom nekoliko vekova, i biće odgovorna za nadležnost nad rekom, rad na održanju i poboljšavanju, kao i mnogim drugim aspektima trgovine. Zahvaljujući Konzulatu, luka Bilbao postala je jedna od glavnih u čitavoj Španiji. Ovaj napredak doneo je prvu štampariju u gradu, 1577. godine, gde je, takođe, 1596. godine štampana prva knjiga na baskijskom jeziku, nazvana „Hrišćanska doktrina na romanskom i baskijskom“, čiji je autor Dr Betolasa.

Godine 1602, Bilbao je postao glavni biskajski grad, došavši na mesto Bermea. Međutim, sve do 1631. godine to nije bilo ozvaničeno, do trenutka kada je postignut sporazum između vladara i opština koje su činile Bilbao, a samim tim, sada i glavne opštine Biskaje. Sporazum nije bilo lako postići. Do dogovora je došlo nakon beskrajnih količina tužbi, nastalih između porte glavne crkve i opština, koje su opštinske kase dovele do velike oskudice. Ova situacija dovela je do propasti zbog povećanje poreza na ribu, vosak i druge proizvode kojima se trgovalo. U isto vreme, Kraljevina je izmenila i porez na so, što je dovelo do narodnog ustanka, poznatog kao „Pobuna protiv monopola nad solju“, koji se završio pogubljenjem nekoliko svojih predvodnika. Ekonomska kriza pogodila je Španiju krajem veka zahvaljujući marginalizaciji stranih trgovaca koji su trgovali vunom, u zamenu za domove, čija se trgovina sve do tada obavljala u Santanderu, i eksploataciji rudnika gvožđa, kao i trgovini uglavnom sa Velikom Britanijom, Flandrijom i Holandijom.

U 18. veku postojala su dva sektora kojima se pripisivao najveći deo lokalnih vlasti: seoski zemljoradnici i trgovci. Suprotstavljeni interesi obeju vlasti veoma često prerastali su u konflikt, što se moglo primetiti premeštanjem skrovišta 1718. godine.Do tog trenutka, skrovišta su se nalazila u naseljima Valmaseda (Balmaseda) i Ordunja (Urdunja), što ističe činjenicu da su bili skloni krijumčarenju, posebno duvana. Osim toga, oslobađali su poreza gradske trgovce koji su trgovali gvozdenim šipkama.

Zemljoradnici su zahtevali natrag porez od Kraljevine, koja je utemeljila skrovišta na obali. Međutim, ovaj potez označio je uspon mnogih proizvoda za ribolovce i seljake, kao i za ostale meštane Bilbaoa i gradske opštine, koji su inicirali pobunu u kojoj su pretili da će zapaliti grad u nasilnom obračunu. Konačno, 1719. godine. postignut je dogovor da se skrovišta ponovo vrate na mesta na kojima su bila ranije, što je učinjeno 1722. godine. Međutim, zemljoradnici su nameravali da nanesu štetu trgovcima još dva puta 1792. godine, predlaganjem da se osnuje još jedna rivalska luka u Mundaki, što je otkazano zbog rata „Roseljon“, i druga u Abandu, 1804. godine. Ovaj poslednji pokušaj nazvan je „Samakolada“.

Savremeno doba

Bitka kod Lućana

Tokom Rata za nezavisnost, između 1808. i 1813. godine, na područje Španije dolaze Francuzi. Oni ulaze u zemlju pretvarajući se da su saveznici španske vlade, i lukavo okupiraju nekoliko baskijskih gradova, ali ne i Bilbao. Stanovništvo, naime, sada postaje središte otpora, iako nije izbio otvoreni ustanak protiv Napoleona Bonaparte, sve do 6. avgusta 1808. godine, mesec i po dana nakon bitke za Bailen. Predvođeni generalom Merlinom, 16. avgusta napadaju Bilbao, i posle duge borbe pljačkaju grad, zajedno sa opštinama Deuso i Begonja. Tokom 1808. godine, grad je nekoliko puta promenio vladare, ali od novembra ostaje okupiran od strane velikog garnizona predvođenim generalom Žanom Žakom Avrilom. Nekoliko meseci kasnije, general Avril zapao je u nevolju pred Napoleonom, zbog lažnih optužbi, pa biva zamenjen pukovnikom Bordom, efikasnim, i pomalo krvoločnim činovnikom. Od februara 1810. godine, Bord je izvršavao komande generala Pjera Tuvenua, barona imperije, koga je guverner Gipuskoa odredio za glavnog upravljača čitave Baskije, koju čine tri baskijske provincije. Uz pomoć Borda, Pjer je imao nameru da čitavu Španiju pripremi za aneksiju Francuskoj.

Baskija je predstavljala jednu od prvih faza Prvog karlističkog rata. Bilbao, liberalni i ekonomski centar, bio je glavna meta Karlistima. General Tomas Sumalakaregi pokušao je da zauzme grad 1835. godine, međutim, ne uspeva, i biva ranjen u blizini Begonje, da bi nekoliko dana kasnije umro u Segami.

Naredne godine, grad je izdržao drugu opsadu u kojoj Baldomero Espartero pobeđuje Karliste u bici kod Lućana. Nije predvodio nikakve vojne pohode tokom Drugog karlističkog rata, koji se zbivao u Kataloniji, međutim, nakon buđenja Trećeg karlističkog rata, 1872. godine, Bilbao ponovo postaje važna faza rata. Aprila 1874. godine, stradalo je treće mesto, koje nije ponovo podignuto sve do 2. maja iste godine, predvođenjem generala Konće.

Uprkos svim dešavanjima, grad je ekonomski procvetao u 19. veku i početkom 20. veka, kada je osigurao svoje mesto ekonomskog centra Baskije. U 19. veku, 1857. godine izgrađena je i prva pruga. Iste godine osnovana je i Banka Bilbaoa, začetak buduće „BBVA“, a krajem veka osnovana je i Berza Bilbaoa. Nastaju brojne firme i kompanije koje su se bavile metalurgijom, kao što su „Sveta Ana od Bolueta“ i „Visoke peći Viskaje“, 1902. godine. Grad se modernizovao i izgradnjom šetališta i parkova u novoj četvrti Abando, simboličkim građevinama kao što je novi Gradski dvor iz 1892. godine, bolnica „Basurto“ i pozorište „Arijaga“. Stanovništvo doprinosi naročitom demografskom porastu u ovom gradu, prelaskom sa 11.000 stanovnika 1880. godine na 80.000 stanovnika 1900. godine. Socijalni pokreti takođe su imali posebno mesto u ovoj epohi, ističući baskijski nacionalizam Sabina Arane, uspon radničkih pokreta, kao i monarhistički i centralistički republikanizam i liberalizam.

Građanski rat i bitka za Bilbao

Građanski rat u Bilbau počeo je sa nekoliko manjih ustanaka koje jaki Republikanci uspevaju da uguše. Frankistički avioni su 31. avgusta 1936. godine izveli svoj prvi napad na prestonicu bacivši osam bombi. Rađale su se ideje o akciji ponovnog osvajanja od strane civila koji su se borili protiv onih koji su zastupali pro-fašističke ideje, kao i protiv pobunjenih zatvorenika. U septembru mesecu, frankistički avioni dostavili su letke sa pretnjama bombardovanjem, u slučaju da se grad ne preda. Ove pretnje realizovale su se 25. septembra kada je sedam letelica bacilo oko stotinu bombi na grad i okolna sela, u roku od jednog i po časa. Vratili su se i sledećeg dana bacivši nekoliko zapaljivih bombi nemačkog porekla. U maju 1937. godine, naredbom generala Davila, ustanici opsedaju grad. Bitka je trajala do 19. juna iste godine, kada je potpukovnik Putz naredio da se dignu u vazduh mostovi grada, kao i trupe pete navarske brigade, zauzevši prestonicu duž planina Masalmin, Pagasari i Arnotegi.

Nakon rata, grad ponovo stupa u proces demografskog razvoja, čineći potporu industrijskom i ekonomskom razvoju. U periodu 1940. godine grad je obnovljen, počevši od svojih mostova preko reke, a rekonstrukcije su završene 1948. godine uzletanjem prvog komercijalnog leta sa aerodroma. Naredne decenije ponovo je zaživela teška industrija pretvorivši se u strateški sektor čitave Španije, kao rezultat ekonomske izolacije koja je usledila, poznate kao autarhijski period. Ovo je privuklo masovne imigracije iz različitih regiona zemlje, koje su izazvale porast sirotinjskih četvrti na padinama dveju planina, čineći veoma loše planiranje zaštićenih stambenih mesta.

Radnički pokreti polako se bude, a štrajk brodogradilišta „Euskalduna“ 1947. godine bio je prvi u posleratnoj Španiji. U ovoj represivnoj atmosferi, 31. jula 1959. godine, u Bilbau se rađa teroristička organizacija - ETA, kao deo nacionalizma. U periodu 1960. godine dogodilo se nekoliko urbanističkih razvoja, kao što je stvaranje novih okruga - Oćarkoaga, kao i auto-put Bilbao - Beovija. U junu 1968. godine javni univerzitet dolazi u grad kao Univerzitet u Bilbau.

Demokratija i oporavak

Sa nestankom frankističke diktature i uspostavljenjem parlamentarne monarhije u Španiji, u procesu poznatom kao tranzicija, građani su ponovo mogli da uživaju pravo demokratskih izbora. Suprotno onome što se dogodilo u republikama, u Španiji je zabeležen prevlast nacionalističkih snaga.

U toku proslave „Velike nedelje“, reka se 26. avgusta 1983. godine, izlila do pet metara, kao posledica neprestanih padavina. Tada, prema lokalnim vestima, umire dvoje ljudi u Penji, a još jedna osoba nestala je u oblasti Starog Kaska (Starog grada). Poplave su, takođe, zadesile još jedan veoma važan deo Baskije, Kantabriju i Burgos. Bilo je, otprilike, trideset četvoro mrtvih u Baskiji, četvoro u Kantabriji, jedan u Burgosu, dok je između 29 i 35 osoba nestalo. Međutim, niko od njih se ni do sada ne smatra mrtvim. Tokom perioda poplava avgusta 1983. godine, koji je trajao nekoliko dana, oboren je rekord. Tada je za 24 časa palo 252,6 litara kiše po metru kvadratnom. Ekonomski gubici u gradu dostigli su 60 miliona peseta. Kao posledica ovih poplava, izvršeno je usmerenje reke na visinu La Penje, kako bi se izbegli novi izlivi. U periodu 1990. godine grad prolazi kroz proces deindustrijalizacije, neposredno nakon krize koja je pogodila sektor metalske industrije 1980. godine.

Transformacija usluga u gradu potpomogla je ulaganjima u infrastrukturu i obnovu grada, koja je započeta inauguracijom metroa, zatim otvaranjem muzeja Gugenhajm u Bilbau, izgradnjom dvorca „Euskalduna“, mosta Zubizuri, pojavom tramvaja, tornjem „Iberdrola“, kao i planom izgradnje Sorosaura. Udruženja podržana od stane administracija, kao što su Bilbao Metropolis-30 i Bilbao reka-2000, osnovana su 19. novembra 1992. godine, i bila su odgovorna za organizaciju i nadzor mnogih od novonastalih projekata u Bilbau.

Panoramski pogled na muzej Gugenhajm i most La Salve u Bilbau

Politika

Gradska skupština

Bilbao je opština na čelu sa gradonačelnikom. Gradonačelnik i odbornici biraju se na svake četiri godine. Postoji razlika između izvršne vlasti, sastavljene od strane gradonačelnika, Upravnog odbora i Plenuma koji se sastoji od 29 odbornika.

Do 20. marta 2014. godine (četvrtak) aktuelni gradonačelnik, Injaki Askuna (šp. Iñaki Azkuna), preminuo je u svojoj 71. godini nakon jedanaestogodišnje borbe sa opakom bolesti - rakom. Bio je deo Baskijske nacionalne partije. Izabran je za gradonačelnika 1999. godine. Nakon toga ponovo je izabran 2003, 2007. i 2011. godine. Odbornici Plenuma predstavljaju političke partije i njihov značaj u Parlamentu je bio raspoređen na sledeći način: Baskijska nacionalna partija poseduje 15 mesta plus gradonačelnik; Narodna partija 6 mesta; Bildu 4 mesta i Španska socijalistička radnička partija takođe 4 mesta. Bilbau je 2008. i 2010. godine dodeljena opštinska nagrada za transparentnost od strane španske divizije „Međunarodne transparentnosti“.

Gradonačelnik gospodin Injaki Askuna Ureta (šp. Iñaki Azkuna Urreta) 8. januara 2013. godine dobio je nagradu za najboljeg gradonačelnika na svetu.

Kako je uživao veliku naklonost svog naroda, njegova smrt je izazvala tugu i očaj građana Bilbaoa. U Bilbau su zbog smrti gradonačelnika proglašena 4 dana žalosti.

Okruzi

Grad Bilbao sastoji se od osam različitih okruga. Svaki okrug podeljen je na krajeve kojih sve ukupno ima 35.

Broj	Okrug♦	Susedi♦	Oblast (km²)	Broj stanovnika (2009)	Lokacija
1	Deusto	Arangoiti, Ibarrekolanda, San Ignacio-Elorrieta, i San Pedro de Deusto-La Rivera.	4.95	51,656	Deusto Uribarri Otxarkoaga- Txurdinaga Begoña Ibaiondo Abando Recalde Basurto- Zorroza
2	Uribarri	Castaños, Matiko-Ciudad Jardín, Uribarri i Zurbaran-Arabella.	4.19	38,335
3	Otxarkoaga-Txurdinaga	Otxarkoaga i Txurdinaga.	3.90	28,518
4	Begoña	Begoña, Bolueta, i Santutxu.	1.77	43,030
5	Ibaiondo	Atxuri, Bilbao La Vieja, Casco Viejo, Iturralde, La Peña, Miribilla, San Adrián, San Francisco, Solokoetxe i Zabala.	9.65	61,029
6	Abando	Abando i Indautxu.	2.14	51,718
7	Recalde	Amezola, Iralabarri, Iturrigorri-Peñascal, Errekaldeberri-Larraskitu i Uretamendi.	6.96	47,787
8	Basurto-Zorroza	Altamira, Basurto, Olabeaga, Masustegi-Monte Caramelo i Zorrotza.	7.09	33,658

♦ originalan naziv

Smrt gradonačelnika

Sada bivši gradonačelnik Bilbaoa, Injaki Askuna, (14.02.1943-20.03.2014)

Gradonačelnik Bilbaoa - Injaki Askuna, preminuo je u 71. godini života u svom domu u Bilbau, među svojom porodicom i najbližim okruženjem. Smrt je nastupila u kasnim podnevnim časovima, u četvrtak 20. marta 2014. godine. Gradonačelniku Bilbaoa (od 1999. godine) je 2003. godine dijagnostikovan rak prostate, zbog čega se zdravstveno stanje gradonačelnika godinama pogoršavalo, sve do trenutka njegove smrti. Sahrana je održana u uskom krugu prijatelja i porodice. U ime gradonačelnika, Gradsko veće je zatražilo da se poštuje njegova želja i prenese njegova zahvalnost narodu Bilbaoa. Evolucija i radikalne promene kroz koje je Bilbao prolazio poslednjih godina su, velikom merom, zahvalne mandatu gradonačelnika Askune, koji je doveo do toga da je 2012. godine bio proglašen za najboljeg svetskog gradonačelnika od strane fondacije City Mayors u januaru 2013. godine. Nekoliko godina nakon što je otkrio svoju bolest, imao je brojne intervencije i operacije u SAD koje su na kratko vreme pospešile stanje pokojnog gradonačelnika.

Godine 2012, supruga gradonačelnika Askune, takođe je preminula od posledica raka. Sa svojom suprugom - Anabeljom Dominges, imao je sina koji im je 2013. godine podario unuku.

Zbog smrti gradonačelnika Bilbaoa u tom gradu proglašena su 4 dana žalosti, dok je vest o smrti Askune šokirala i rastužila narod ovog grada koji je u velikoj meri smatrao da je grad procvetao baš za vreme mandata gospodina Injakija Askune.

Obrazovanje

Univerzitet Deusto u Bilbau

Baskijska zemlja ima dvojezični sistem obrazovanja, gde studenti imaju mogućnost da biraju između četiri lingvističa modela : A, B, D, X (iks), koja se razlikuju u rasprostranjenosti baskijskog ili španskog jezika kao govornog i pisanog jezika za vreme časova. U Bilbau postoji pretežnost nivoa D (baskijski je glavni jezik, a španski se učio kao odvojeni predmet) u osnovnim školama, dok u srednjim školama uglavnom biraju model B (neki predmeti su na Baskijskom a neki su na španskom). Konačno, 67% studenata Baćiljerata biraju model A(španski je glavni jezik, a baskijski je izborni). Engleski je najrasprostranjeniji strani jezik.

Više obrazovanje

Bilbao je dom dva univerziteta. Najstariji je Univerzitet Deusto osnovan od strane Udruženja Isusa 1886. godine. Univerzitet je dobio ime po tada nezavisnoj opštini Deusto, pripojenoj Bilbau 1925. godine. Tada je to bila jedina ustanova koja je nudila više obrazovanje u gradu sve do 1968. godine i osnivanja Univerziteta Bilbao, koji kasnije postaje Univerzitet Baskijske zemlje 1980. godine. Ovaj državni univerzitet, prisutan u tri provincije autonomne zajednice, svoj glavni kampus ima u opštini Loiu, dok su Tehnički i Poslovni fakulteti stacionirani u Bilbau.

Privreda

Bilbao ima veoma razvijenu privredu. Jedna od najrazvijenijih grana privrede je svakako turizam koji je to zahvaljujući velikom broju građevina koje odlikuju neobične konstrukcije i velelepni izgledi. Druga grana koja je takođe jako razvijena je ekonomija.

Urbanizam

Sedam paralelnih ulica Starog grada, Bilbao u 18. veku

U početku Bilbao je imao samo tri ulice (Somera, Artekalje i Tanderia) koje su okružene zidovima koji se nalaze tamo gde je danas ulica Ronda. Unutar ove ograde nalazila se mala isposnička ćelija posvećena apostolu Jakovu Zavedjevu (na tom mestu se danas nalazi katedrala sv. Jakova) koju su hodočasnici posećivali na svom putu do Santijaga de Kompostele. Još četiri ulice su izgrađene u 15. veku stvarajući originalni Zazpikaleak ili „Sedam ulica. Godine 1571, nakon nekoliko poplava i velikog požara 1569. godine, zidovi su srušeni kako bi se omogućilo proširenje grada.

Godine 1861, inženjer Amado Lasaro počeo je sa projektovanjem ekspanzije unutar tadašnje opštine Abando sa širokim avenijama i običnim zgradama koje su obuhvatale ideje higijeničara tog vremena. Ideja je zasnovana na primeru Eiksamplea u Barseloni, dizajnera Ildefonsa Serde (šp. Ildefons Cerdà). Međutim, Gradski Savet je odbacio projekat jer ga je smatrao „utopijskim i suvišnim“, iako su sa druge strane smatrali da je od velikog kvaliteta. Štaviše, Lasaro je izračunao demografski rast grada koji je zasnovan na prethodna tri veka i to je bilo snabdevanje koje se na kraju neće poklopiti sa realnošću.

Sledeća velika moderna promena u Bilbau se dešava 1876. godine kada se glavnom gradu pripoji (u nekoliko faza) susedska opština Abando. Novi projekat ekspanzije je osmislio tim koji se sastojao od arhitekte Severino de Aćukaro (šp. Severino de Achúcarro), inženjera Pabla de Alzole (šp. Pablo de Alzola) koji je izabran za gradonačelnika iste godine i Ernesta de Hofmejera (šp. Ernesto de Hoffmeyer). Za razliku od Lasarovog, ovaj projekat je bio značajno manji. Zauzimao je 1,58 km² u odnosu na prvobitni koji je zauzimao 2,54 km². Takođe se nije toliko striktno držao hipodamovske šeme. Park koji je razdvajao industrijski deo od stambenog dela i Veliki put (šp. Gran Vía de Don Diego López de Haro), glavni prolaz, gde su mnoge bitne zgrade stacionirane, kao što je Baskijski okružni sud ili Kula BBVA. Do kraja 1890. godine ovo proširenje je do pola završeno i već puno, stoga je novo proširenje planirano za Federika Ugaldea.

Do 1925. godine opštine Deusto i Begonja, kao i deo Erandija su aneksirane, a u 1940. godini preostali deo Erandija je postao deo Bilbaoa. Poslednje pripajanje se desilo 1966. godine. Sa opštinama Loiu, Sondika, Derio i Zamudio. Tako je Bilbao postao veći nego ikad sa 107 km². Međutim, sve ove opštine, sa izuzetkom Deusta i Begonje, povratile su svoju nezavisnost 1. januara 1983. godine.

Dana 18. maja 2010. godine vlada Singapura nagradila je Bilbao nagradom Svetskog grada Li Guangjaoa na Svetskom Samitu gradova 2010. Smatra se Prickerovom nagradom urbanizma.

Turizam

Prva ideja o Bilbau kao turističkom gradu javila se nakon nastanka pruge između Bilbaoa i primorskog naselja Peščare, koje pripada opštini Getko. Tada je grad postao skromna destinacija pored mora.

Pogled na Bilbao sa Gugenhajmom u centru

U centru turističkih interesa je muzej Gugenhajm koga je uredio američki arhitekta Frenk Geri. Spektakularna građevina predstavlja muzej od titanijuma, stakla i krečnjaka i najbolji je primer arhitekture 20. veka. Suština predstavljene izložbe koja se menja je apstraktna umetnost. Ispred muzeja izloženo je umetničko delo pod nazivom „Kuca“ koje je obloženo cvećem i koje je trebalo da bude postavljeno samo u godini otvaranja muzeja, ali nakon protesta stanovništva kuci je „dozvoljeno“ da ostane ispred muzeja i svake godine je obložen svežim cvećem koje se po potrebi menja i češće.

Bilbao je postao prava turistička atrakcija tek nakon otvaranja ovog muzeja 1997. godine, što se lako moglo primetiti po broju turista od tada. Ovaj broj prelazi 615.000 posetilaca tokom 2009. godine. To je bio značajan skok s obzirom da je u Bilbao tokom 1995. godine posetilo samo 25.000 turista.

Bilbao čini 31% ukupnog turizma cele Baskije i što ukazuje na to da je najpoželjnija destinacija ove autonomne zajednice. Na drugom mestu nalazi se San Sebastijan. Najviše turista dolazi iz Španije, pretežno iz Madrida i Katalonije. Strani turisti pretežno dolaze iz okoline Francuske, Nemačke, Italije i Ujedinjenog Kraljevstva.

Turizam doprinosi oko 300 miliona evra za baskijski BDP. Bilbao je takođe atraktivna destinacija za poslovni turizam, pogotovo zahvaljujući građevinama kao što su Euskalduna centar za konferencije i koncertna sala i Bilbao izložbeni centar u Barakaldu.

Ostali muzeji u Bilbau su „Muzej lepih umetnosti“ (šp. El Museo de Bellas Artes) koji je jedan od najvažnijih muzeja Španije i skoro je renoviran i u Starom gradu „Baskijski muzej“ (šp. El Museo Etnográfico Vasco). Jedna od važnijih znamenitosti je Bazilika Begonja (šp. La Basílica de Ntra. Sra. De Begoña).

Unutrašnjost grada prikazana je interesantnom arhitektonskom mešavinom stare i nove gradnje najrazličitijih stilova. Stari grad (šp. Casco Viejo) prožet je uskim uličicama i u njemu se nalazi srednjovekovna katedrala. Šarolika slika grada može delovati inovativno, ali i nesređeno. U svakom slučaju, to je rezultat znamenitog i živopisnog grada. Tome svakako doprinose mnogi parkovi i zelene površine do kojih se brzo peške može doći iz centra i sa kojih se pruža jedinstven pogled na grad.

Ekonomija

BBK na Kružnom trgu i spomenik Dijegu Lopezu de Ari

Bilbao je ekonomski centar Baskije još od vremena Konzulata, pretežno zbog prekomorske trgovine kastiljanskih proizvoda. To ipak nije bilo tako sve do 19. veka kada je ovaj grad eksperimentisao sa značajnim razvojem uglavnom zasnovanim na eksploataciji rudnika gvožđa i železara. Ova dešavanja podsticala su pomorski saobraćaj i izgradnju brodova. Tokom tih godina u Bilbau pojavile su se banka Bilbao, osnovana 1857. godine i banka Viskaja koja je osnovana 1901. godine. Obe banke spojile su se 1988. godine kreirajući BBV korporaciju (Banco Bilbao Vizcaya, Bank of Bilbao-Biscay). BBV spojila se sa Argentinariom 1999. godine kreirajući današnju korporaciju BBVA.

Lokalne štedionice, Opštinska štedionica Bilbao (šp. Caja de Ahorros Municipal de Bilbao) nastala 1907. godine i Opštinska štedionica Viskaja (šp. Caja de Ahorros Provincial de Vizcaya) nastala 1921. godine spojiće se 1990. godine i oformiti BBK (šp. Bilbao Bizkaia Kutxa). Takođe 1890. godine osnovana su Privredna komora, industrija i Berza Bilbaoa. Nakon ogromne industrijske krize osamdesetih godina devetnaestog veka, Bilbao je bio primoran da ponovo razmotri svoje ekonomske temelje.

Bilbao je dom brojnim kompanijama od međunarodnog i nacionalnog značaja, uključujući dve koje se nalaze na listi od 150 najvećih svetskih kompanija prema časopisu „Forbs“. Kompanija BBVA nalazi se na 40. mestu i kompanija Iberdrola na 122. mestu. BDP (bruto domaći proizvod) po glavi stanovnika 2005. godine iznosio je 26.225 evra, znatno iznad proseka zemlje tj. 22.152 evra. Prema godišnjim merenjima najjači sektori ekonomije u Bilbau su građevinarstvo, trgovina i turizam. Stopa nezaposlenosti 2009. godine dostigla je 14,4%, što je dosta niže od nacionalne stope od 18,01%. Ipak to je najša stopa nezaposlenosti u poslednjih deset godina.

Rudarstvo i železara

Gvožđe je glavna i najzastupljenija sirovina koja se može naći u Baskiji, i njeno vađenje zakonom je zaštićeno još od 1526. godine. Rudarstvo je glavna primarna delatnost u Bilbau, minerali velikog kvaliteta izvozili su se širom Evrope. Nije tako bilo sve do druge polovine 19. veka kada je industrija železara razvijena. U 20. veku španske i evropske prestonice uvezle su oko 90% baskijskog gvožđa. Iako je Prvi svetski rat načinio Bilbao glavnom železarskom silom, kasnija kriza ipak je dovela do opadanja ove delatnosti.

Arhitektura

Građevine u Bilbau prikazuju raznovrsnost arhitektonskih stilova, od gotičke do savremene arhitekture. U Starom gradu se nalazi najviše najstarijih građevina u gradu kao što su Katedrala Svetog Jakova ili Crkva svetog Antonija koja se nalazi na gradskom grbu. Veći deo Starog grada je pešačka zona tokom dana. U blizini se nalazi jedan od najznačajnijih hramova Baskije, Bazilika Begonje posvećena Dami od Begonje, zaštitnici provincije.

Upravo kada je reč o građevinama koje imaju religiozni značaj, neke od najznačajnijih su: gotička katedrala Katedrala Santijago iz 14. veka, gotička crkva Crkva svetog Antonija sa kombinacijom elemenata renesanse i baroka, Hram Gospe od Begonja iz 16. veka, kao i barokna crkva Crkva svetog Nikole iz 18. veka.

Kako je proces deindustrijalizacije počeo devedesetih godina 20. veka, mnogi bivši industrijski prostori pretvoreni su u moderne, javne prostore dizajnirane od strane nekoliko najpoznatijih svetskih arhitekti i umetnika. Glavni primer je Gugenhajm muzej koji se nalazi na mestu starog pristaništa i drvenog magacina. Drugi primer je Alondiga, magacin vina, izgrađen 1909, a potpuno redizajniran 2010. godine od strane francuskog dizajnera Filipa Štarka u višenamenski prostor koji se sastoji od bioskopa, fitnes centara, biblioteka i restorana.

Abandoibara oblast je takođe renovirana i ona ne obuhvata samo muzej Gugenhajm već i toranj Arata Isozaki, Euskalduna Centar i koncertnu dvoranu, kao i Iberdrola kulu koju je projektovao argentinski arhitekta Cesar Pelji i koja je od svog završetka 2011. godine postala najviši oblakoder Baskije sa visinom od 165 m.

Sorosaure je sledeći prostor koji će biti renoviran po planu dizajnera Zahe Hadida iz 2007. godine. Ovo sadašnje poluostrvo biće pretvoreno u 500.000 m² ostrva i imaće stambene i poslovne zgrade kao i novo BBK sedište.

Muzeji u Staroj četvrti

Stara četvrt Bilbaoa je više od samo lepog prostora na otvorenom, tamo se među drevnim građevinama i trgovima nalaze utočišta kulture i mudrosti. Četiri velika muzeja nalaze se skriveni među ulicama ovog kraja. Najmanji među njima je muzej Povorke svete nedelje (šp. Procesiones de Semana Santa), najstariji je Baskijski muzej (šp. Euskal Museoa-Basque Museum) i najnoviji su Arheološki muzej i Eparhijski muzej religiozne umetnosti.

Muzej Povorke Svete nedelje

Ovo je mesto gde „Bratstvo Pokajnika“ udruženja grada Bilbaoa čuva bogato nasleđe nepoznato čak i mnogim stanovnicima Bilbaoa. To su statue i slike koje predstavljaju nasleđe tadašnjeg načina razmišljanja i života čiji se duboki koreni nalaze u crkvi Svetog Jovana koja se nalazi na istoimenom trgu. Tu se takođe nalazi najstariji esnaf ovog grada „Bratstvo Sveta Vera Kruz“ (šp. Santa Vera Cruz) osnovana 1553. godine, ali su počeli sa organizovanjem povorki godinu dana kasnije. Kasnije su vremenom formirani i ostali esnafi, ima ih ukupno devet, i oni takođe imaju bogato nasledstvo skulptura koje možemo videti u ovom muzeju. Dela mnogih uvaženih umetnika predstavljena su u ovom malom muzeju kao što su skulpture Krista de la Vilje i Huana de Mese i barokne slike Raimunda Kapusa, Manuela Romera i Huana Paskuala de Menea. Veštine velikog vajara Kvintina de Tore široko su zastupljene u ovom muzeju kao i dela drugih umetnika prošlog veka, kao što su Rikardo Injuria, Higinio Bastera, Hose Larea i mnogi drugi. Repertoar ovog muzeja svake godine biva obogaćen savremenim umetničkim delima.

Arheološki muzej

U ovom muzeju možemo naći arheološke ostatke nađene na baskijskoj zemlji još od kada su prvi narodi stigli na ove prostore. Ovde se nalazi kolekcija zapisa koja nam govori o ljudima koji su okupirali Baskiju, o njihovom načinu života i shvatanju života i smrti. Izložba počinje od doba paleolita sa svojim prvi doseljenicima neandertalcima i kasnije pokazuje dolazak savremenog čoveka. To je bilo društvo lovaca i sakupljača koji su uspeli da za sobom ostave svoje primitivne pribore i prve primere umetnosti.

Doba neolita nam pokazuje prve znake proizvodnje: poljoprivredu i stočarstvo. Takođe se pojavljuju prvi komadi grnčarije i metala. Pogrebni obredi povezani sa megalitskim konstrukcijama omogućavaju nam da saznamo o kulturi koja je otišla dalje od samog života.

Gvozdeno doba u Baskiji predstavljalo je veliki skok u kulturi. Bila je razvijena veoma napredna metalurška tehnika koja je omogućila, do tada nemoguć, razvoj u baskijskom društvu.

Od velikog značaja za ovu teritoriju bio je rimski uticaj koji je doneo nove tehnike i verovanja koja su trajno promenila Baskiju i vodila do većeg zbližavanja sa ostatkom Evrope. Padom Rima počinje srednji vek sa kojim na ove predele stiže stil romanike i gotike. Tokom modernog doba baskijski narod okreće se novim pogledima na svet i verovanjima o životu i smrti koja je zasnivaju na osvrtanju ka starim tradicijama.

Baskijski muzej

Baskijski muzej je najstariji muzej u Staroj četvrti i nalazi se u građevini koja je izgrađena od strane jezuita u cilju osnivanja koledža San Andres koji bi bio spojen sa istoimenom crkvom koja danas nosi naziv „Huanes sveci“. U baroknom manastiru ove građevine nalazi se Mikledi Idol: zagonetna skulptura životinje koja drži disk između nogu i stomaka. Njena uloga je nama još uvek nepoznata, ali kada razmišljamo o njoj naša mašta nas vraća u davna vremena kada je ova skulptura nastala. Pronađena je u meksičkom gradu Durangu. Muzej sadrži etnografsko i kulturno nasleđe baskijskog naroda, zasnovano na hiljadugodišnjoj tradiciji njihove povezanosti sa morem.

U muzeju možemo videti kako su emakumeak žene tradicionalno od lana pravile platno, tradicionalnu grnčariju gde možemo naći veličanstvene kolekcije baskijske grnčarije i porcelana. Ovde takođe možemo naći osnovne alatke korišćene u njihovoj ekonomiji kao što su poljoprivredne alatke, oružje i mnoga druge.

U sklopu muzeja se takođe nalazi Konzulat Bilbaoa: veliki baskijski institut koji je svojim neumornim radom omogućio da ova mala teritorija postane komercijalna snaga kako u Evropi tako i u Americi. Ovde se nalazi veliki model Baskije koji omogućava posetiocima da se bolje upoznaju sa ovom oblašću i svim prostorima između planina i mora, uključujući različite krajolike, gradove i ostale geografske karakteristike.

Eparhijski muzej svetih umetnosti

Eparhijski muzej svetih umetnosti u Bilbau nalazi se u starom dominikanskom manastiru (šp. Convento de la Encarnacion). Otvoren je 1995. godine i u prostorijama ovog muzeja nalaze se umetnička dela mnogih baskijskih umetnika koji su tokom osam vekova radili na tome da stvore veličanstvena religijska dela u svrsi verovanja i služenja svom narodu. Izložene su kolekcije religioznih umetnosti i artefakta, uključujući skulpture, slike, nameštaj, escajg i liturgijske haljine.

U jednom delu muzeja nalazi se kolekcija srebra, kako lokalno napravljenog, koja pokazuje odličan kvalitet baskijskih zanatlija, tako i uvezenog iz Amerike kao poklon od strane ljudi iz Baskije koji nikada nisu zaboravili svoju domovinu bez obzira gde se nalazili. Dok se u drugom delu može videti deo duše Baskije: slike koje oslikavaju život kraljica, žena i posvećenost jednog naroda. Ove skulpture i slike odražavaju evoluciju i promene u ukusu i modi, koje su u Baskiji, kao i u svetu, izražene uz pomoć umetnosti. Umetnička dela Beaugranta, Karmona, Hordana, Pareta i ostalih pokazuju razvoj umetnosti od manirizma do danas, pokazujući najbogatija verska nasleđa Baskije, bez obzira da li su lokalna ili donesena iz drugih zemalja.

Neke od poznatih izložbi ovog muzeja su: „Srebrni rad za religiozne krajeve“, „Radionica svetog Eligija“, „Srebrni rad u Baskiji“, „Sveti odevni predmeti“, izložba „Manifestacije ljudske vere“ koja primarno uključuje skulpture i slike itd. Kolekcija „Andra Maris“ je posebno vredna pažnje kako uključuje oslikano drvo i slike na kamenu Device Marije i Hrista koje potiču iz perioda od 12. do 15 veka. Ostale izložbe: „Srednji vek, hispansko-flamanske i renesansne umetnosti“ (drvo, kamen, delovi alabastera, nameštaj i slike), „Barok iz 17. veka“ (slike iz ovog perioda, među kojima je 13 njih naslikao Lukas Džordan 1632—1705), „Neoklasicizam i moderno doba“ itd.

Bazilika Svete Bogonje

Bazilika Svete Begonje je bazilika koja se nalazi u Bilbau, koja je posvećena Bogorodici Begonji, svecu Baskije. Sadašnji paroh bazilike je Huan Fransisko de Garitaonandia.

Istorija

Bazilika Svete Begonje 1854. godine

Baziliku je dizajnirao Sančo Martinez de Arego u 16. veku. Ona poseduje tri luka, na koje su svodovi dodati u 17. veku, iako je izgradnja počela 1511. godine. Za vreme izvođenja radova, gotski stil je donekle bio razvijen. Glavni ulaz je, kao i katedrala, građen u gotskom stilu, i on je bio u obliku veličanstvenog luka. Izgrađen je u znak sećanja na poznatog španskog arhitektu Gila de Ontanjona.

Tokom 19. veka, bazilika je bila oštećena, pa je tako sadašnja kula i deo eksterijera dizajnirao Hose Marija Bastera između 1902. i 1907. godine.

Dana 16. avgusta 1942. godine, izbio je incident između falangista i karlista, gde je došlo do eksplozije nekoliko bombi u blizini crkve. Pokrenuti su radovi kako bi se bazilika obnovila. Od septembra 1993. do avgusta 1994. godine, izvršena je velika obnova, gde su zamenjena zvona, sat i kamen bazilike. Kula sa satom ima 24 zvona, od kojih najteže zvono iznosi tonu. Zvona su izgrađena u Švajcarskoj. Kula je napravljena 1922. godine, i može da proizvede 7 različitih melodija.

La Salve i Bazilika

„La Salve“ predstavlja četvrt Bilbaoa. Nazvana je tako jer je ona bila prva tačka odakle su mornari, koji su plovili rekom Nervion, mogli da vide baziliku.

Festivali i slavlja

Glavni festivali posvećeni Bogorodici Begonji, održavaju se svakog 15. avgusta i 11. oktobra. Tada se drži ponoćna misa i stanovnici idu na bogosluženje.

Mnogi mornari svoje brodove nazivaju „Begonja“ ili „Bogorodica Begonja“ u znak slave Bogorodice.

Tigar zgrada

„Tigar“ zgrada se nalazi u ulici Botica Vieja, preko puta konferencijskog centra Palata Euskalduna. Ova zgrada je vrlo popularna u Bilbau zbog velike skulpture tigrice na vrhu zgrade. Zgrada je bila sedište kompanije koja se zvala Tigar (šp. El Tigre). Vlasnik zgrade je 1942. godine zaposlio Hoakina Lukarinija (šp. Joaquín Lucarini) da napravi skulpturu tigra i ona je tada postavljena na krov zgrade. Nedavno je ova industrijska zgrada renovirana da bi bila pretvorena u poslovni objekat.

Muzej likovnih umetnosti

Pre više od jednog veka, kada je grad Bilbao bio jedan od glavnih proizvođača gvožđa, lokalna buržoazija i institucije, doprineli su da se tu stvori jedan od najznačajnijih likovno - umetničkih muzeja u državi: Muzej likovnih umetnosti Bilbaoa.

Galerija je otvorila svoja vrata 1914. godine u zgradi stare Civilne Bolnice Atkuri, gde se već nalazi „Bilbao škola umetnosti i zanata“. Prvi direktor bio je poznati slikar Bilbaoa Manuel Losada. 1924. otvoren je Muzej modernih umetnosti, zahvaljujući baskijskim umetnicima koji su učestvovali u “moderna umetnost” projektu koji je u to vreme bio u modi među stanovnicima.

Aurelio Arteta, bio je još jedan važan slikar Bilbaoa. Bio je prvi direktor sve do građanskog rata. Kada se završio sukob 1939, Regionalna vlada i Gradsko veće odlučili su da zajedno finansiraju novo sedište za Muzej likovnih umetnosti i savremenih umetnosti. Njegov direktor sve do smrti 1949, bio je Manuel Losada. Novo sedište je pored Parka Donje Kasilde.

Posetioci ovog muzeja mogu videti veliku, stalnu kolekciju evropske umetničke škole 13. veka. Različite iberijske slikarske škole prisutne su sa svojim najistaknutijim eksponentima iz 13. veka. Takođe su prisutni flamanski i holandski umetnici, to jest njihova dela u galeriji. Muzej poseduje najvažniju i najveličanstveniju kolekciju baskijskih umetnika. Prisutni su i umetnici Horhe Oteiza i Eduardo Ciljida, itd.

Santijagova katedrala

Crkva svetog Jakova

Crkva svetog Jakova ili Santijagova katedrala je gotička katedrala iz poslednje četvrtine 14. i početka 15. veka nazvana po zaštitniku Bilbaoa, Svetom Jakovu. Zgrada je pretvorena u katedralu 1949. godine. i predstavlja sedište Eparhije Bilbaoa. Njen toranj koji je u neogotičkom stilu visok je 64 m. Njega i glavnu fasadu dizajnirao je Severino de Aćukaro početkom 19. veka.

Ova katedrala se smatra najstarijom građevinom Bilbaoa. Pored toga, ovo je najznačajnija baskijska crkva koja takođe služi kao parohija.

Iako se smatra katedralom odlikuje je veoma mala veličina i kompaktnost svojih gotičkih karakteristika. Dimenzije ove katedrale su sledeće: dužina iznosi 51,5 m, širina 22,3 m, visina 22,5 m i površina od 1100 m².

Palata Euskalduna

Palata Euskalduna

Palata Euskalduna se nalazi pored ušća i zauzima deo zemljišta odakle se podiže Euskalduna brodogradilište. Projekat je osmišljen od strane arhitekti Federika Soriana i Dolores Palasios. Zgrada se koristi za obavljanje svih vrsta kongresa kao i muzičkih aktivnosti. Izgradnja je počela 1994, a otvoren je u februaru 1999. godine. Ukupna površina projekta je veća od 2,5 hektara koji su potrebni da bi Velika sala sa 2 200 hiljada sedišta, tri manje sale, 8 soba za sastanke i 7 dodatnih objekata stala. Pored Euskalduna postoji nekoliko delova urbane umetnosti, kao poznata šuma drveća, gde su stabla u obliku lampi.

Muzej Gugenhajm

Pogled iz daljine na muzej Gugenhajm

Muzej Gugenhajm je muzej moderne i savremene umetnosti i ujedno najveća atrakcija Bilbaoa, središta oblasti Baskije. Projektovao ga je kanadsko-američki arhitekta Frenk Geri po kompjuterskom programu. Na taj način su mogli biti projektovani takvi oblici koje je bilo neizvodljivo projektovati pomoću uobičajenih tehnika gradnje. To su prilično zakrivljeni oblici. Nalazi se na obali reke Nervion koja prolazi kroz Bilbao i uliva se u Kantabrijsko more, a dalje u Atlantik. Izgrađen je 1997. godine u industrijskom delu grada, usred doka za brodove i čeličana.

Muzej je otvorio kralj Huan Karlos I 18. oktobra 1997. godine. Jedinstveni muzej Gugenhajm je izgrađen na 32 500 m² na lokaciji u centru Bilbaoa. Veličanstven je primer avangardne arhitekture 20. veka. Stalnu postavku čini umetnička zbirka značajnih umetnika 20. veka koju u daleko većoj meri čine instalacije i razne elektronske forme, dok su tradicionalne forme umetničkog izražavanja poput slika i skulptura zastupljene u mnogo manjem broju. Održavaju se i mnoge izložbe, kako španskih tako i svetskih umetnika. U sklopu muzeja nalazi se i restoran u kome se spremaju jela tradicionalne baskijske kuhinje.

Izabran je za najlepšu i najznačajniju građevinu podignutu u poslednjih 30 godina od strane 52 člana žirija kojeg su činili najpriznatiji stručnjaci svetske arhitekture.

Gugenhajm je samo jedan od nekoliko muzeja koji pripadaju fondaciji Solomona R. Gugenhajma.

Alondiga

Alondiga

Francuski dizajner Filip Štark je završio sa renoviranjem nekadašnjeg rimskog podruma u Bilbau kako bi stvorio novi kulturni centar grada. Sastoji se iz tri glavne zgrade unutar postojeće strukture koja je originalno napravljena 1909. godine. Stari i moderni magacin je od kulturnog značaja jer je proglašen od strane baskijske vlade 1999. godine za javno vlasništvo. 6000 m² zatvorenog trga u prizemlju i 43 isečena stuba koji drže tri zgrade odlikuju ovaj kulturni centar. Taj magacin uključuje bioskope, salu za izložbe, pozorište, prodavnice, restorane i auditorijume. Ispod Grand Plaze je podrum u kome se nalaze bioskop, sale za izložbe i pozorište u koje može da stane 400 ljudi.

Gradska skupština

Gradska skupština

Gradska skupština Bilbaoa je glavna zgrada u kojoj je zasnovan Savet. Otvorena je 17. aprila 1892. godine. Dizajnirao je Hoakin Rukoba, i to eklektično, tj. mešanjem raznih stilova, pretežno sa baroknim. Tokom izrade spoljašnjosti, Rukoba je bio inspirisan arhitekturom 3. Francuske republike. Zgrada se sastoji od glavne ose gde je smešten glavni balkon i tri luka sa osam stubova krunisanih zvonikom. Sastoji se od dva dela. Na gornjem delu nalazi se 5 portreta istaknutih ljudi u istoriji Bilbaoa, njegov osnivač Dijego Lopez de Aro, kardinal Havijer Antonio Gardoki, admiral Huan Martinez de Rekalde, Tristan de Legisamon i ekonomista Nikolas de Arikibar. Četiri skulpture presecaju zgradu, dva narednika i dva glasnika. Na glavnom stepeništu se nalaze dve skulpture koje predstavljaju Zakon i Pravdu. Na vrhu se nalazi Arapska sala gde se održavaju venčanja i razni prijemi.

Iberdrola kula

Iberdrola kula

Tornjevi Isozaki

Iberdrola kula (šp. Torre Iberdrola, šp. Iberdrola dorrea) je kancelarija-oblakoder u Bilbau. Njena izgradnja je počela 19. marta 2009, a zvanično ju je otvorio kralj Huan Karlos I 21. februara 2012. godine.

Toranj je visok 165 m i ima 40 spratova. Prvih 8 spratova je bilo namenjeno za hotel ABBA, ali je taj projekat otkazan. Umesto hotela na tim spratovima će biti izgrađena sala sa kapacitetom od 200 ljudi. Ostali spratovi se koriste za kancelarijski prostor. Toranj je izgrađen u bivšoj industrijskoj zoni Abandoibara koja se nalazi pored reke. Pored Iberdola kule biće izgrađene dve stambene zgrade.

Tornjevi Isozaki

Tornjevi Isozaki (šp. Isozaki Atea) predstavljaju zgrade bliznakinje koje se nalaze u Bilbau. One su najviše zgrade u Bilbau, kao i u celoj Baskiji. Kule su visoke 83 m i imaju 22 sprata. Prva dva sprata se koriste u komercijalne svrhe, a preostali spratovi predstavljaju stambene objekte. Kule su deo građevinskog kompleksa u čijem sklopu se nalazi 5 zgrada. Ostale 3 zgrade imaju između 6 i 8 spratova. Reč „Atea“ u prevodu na baskijski jezik znači vrata, a kompleks je zamišljen kao ulaz u grad.

Ćavarijeva palata

Trgovi

U srcu grada, u njegovom središtu, nalazi se Market Ribera (šp. „Mercado de la Ribera“), često nazivana i Trg (šp. „La Plaza“). To je najveća zatvorena tržišna dvorana u Evropi, a sagrađena je 1929. godine.

Novi trg (šp. Plaza Nueva) datira iz 19. veka. Pod njegovim svodovima nalaze se mnoge radnje i restorani. Na ovom trgu je svake nedelje buvljak, dok je u leto mesto održavanja koncerata i folklora.

Eliptični trg je još jedan značajan trg Bilbaoa sa svojom najpoznatijom građevinom „Ćavarijeva palata“.

Veliki put

Veliki put Don Dijega Lopeza de Ara je ulica koja je od velikog trgovinskog i finansijskog značaja za Bilbao, sa zgradama banaka BBVA, BBK i Kaha Laboral, sedištem Engleskog suda, sedištem Regionalne vlade Baskije i Sota zgradom. Dizajn ove ulice je predstavljen 1876. godine os strane njegovog arhitekte Aćukara i inženjera Alsole i Hofmejera. Široka je 50 m i dugačka 1,5 km, a prostire se od Kružnog trga do Trga Svetog srca.

Most Arenal

Mostovi

Tokom prve polovine 20. veka javila se potreba za ujedinjenjem istorijskih ostataka grada sa novim urbanim razvićima, koji su osnovani na prostoru starih crkvenih poseda pripojenim crkvama Deusto, Begonja i Abando, a koji sada bivaju objedinjeni sa nekoliko mostova preko reke Nervion. Ove mostove je trebalo izgraditi na takav način da ne prekidaju rečne tokove, da budu od velikog značaja za poslove koji se obavljaju preko luke, koji su se u periodu izgradnje obavljali na tom prostoru reke, i da se, povrh svega, pomeraju između zatona, što bi omogućilo da su, već pomenuti mostovi, izgrađeni na takav način, da omogućavaju prolaz brodova. Prihvatljivo rešenje bila je izgradnja pokretnih mostova, kakav je most Deusto, koji spaja novi okrug sa okrugom Deusto, kao i „Most okupljanja“, koji ih spaja sa okrugom Begonja. Oba mosta, sa sličnim karakteristikama, izvrsni su inženjerski radovi. Most Deusto je i danas aktivan, dok je „Most okupljanja“ zatvoren 1969. godine. Postoji još nekoliko mostova u gradu, među kojima se po svojoj starosti izdvajaju: most Svetog Antonija, most Mersed, most Ribera i most Arenal.

Beli most

Zubizuri, „Beli most“

Most (šp. Еl Puente Peatonal del Campo de Volantín) takođe je poznat pod imenom Zubizuri što na baskijskom jeziku znači beli most. Dizajnirao ga je Santijago Kalatrava i nalazi se iznad reke Nervion. Ovaj most počeo je da se gradi 1990. godine a završen je 1997. godine. Zvanično otvaranje bilo je 30. maja 1997. godine. Dugačak je 75 m i visok 15.3 m. Odlikuje ga neobična konstrukcija, kao i većinu Kalatravinih projekata, koja podseća na jedra brodova. Pogotovo je poznat po tome što je dno mosta sačinjeno od stakla. Makar na oko to izgleda divno, ovaj most ima i lošu stranu. Kada dođe loše vreme i hladniji periodi most postane previše klizav. Od 2006. godine pa do danas, Santijago Kalatrava vodi mnoge pravne diskusije sa lokalnom vlašću zbog mnogobrojnih padova i povreda građana, takođe i zbog količine para koje su potrebne da se stalko zameni. Svota novca je dostigla do 6000 evra u godini i 250.000 evra u proteklih 10 godina.

Ostale bitne zgrade

• Bilbao je prestonica predivne palate iz 19. veka koja se naziva „Palata Disputaci“. Ostale građevine koje zavređuju pažnju su Gradska dvorana Bilbaoa, Novobarokno pozorište Ariaga, Moderno pozorište i Univerzitet Bilbaoa.
• Muzej Borbe sa bikovima (šp. Museo Taurino) u Bilbau otvoren je 1995. godine u areni za borbu bikova (šp. Vista Alegre). Trenutna postavka ulazi u trag glavnim istorijskim događajima vezanih za koridu u Bilbau i baskijskim provincijama. Izložena je velika kolekcija odeće za borbu, ogrtača, mačeva i ostalih alata koje su koristili poznati matadori, zatim najpoznatiji bikovi sa njihovim montiranim glavama, plakati za koride održane u Bilbau od kojih su neke iz 19. veka.
• Palata vlade u Bilbau je spomenik baroknog stila koji je dizajnirao Luis Aladren 1897. godine. Enterijer je isto raskošan koliko i eksterijer sa prelepim prozorima od obojenog stakla.
• Novobarokno pozorište Ariaga je prvobitno inaugurisano 31. maja 1890. godine na mestu nekoliko nekadašnjih pozorišta. Prvo pozorište Ariaga je spaljeno 22. decembra 1914, a drugo je otvoreno 5. juna 1919. godine. Kako je ovo barokno pozorište, njegovu unutrašnjost odlikuje velika raskoš. Pozorište, kao i trg ispred pozorišta, nazvani su po Huanu Krosotomu de Ariagi, kompozitoru iz Bilbaoa.
• Fontana Sibernetika nalazi se u parku Donje Kasilde i pruža vodeni, svetlosni i muzički šou svim posetiocima.
• Crkva svetog Antonija je gotička crkva iz prve polovine 15. veka, tačnije 1422. godine. Posvećena je Svetom Antoniju u 16. veku, a sama zgrada je mešavina arhitektonskih stilova renesanse i baroka. Toranj je u baroknom stilu i izgrđen je 1777. godine. Crkva je konstruisana na mestu ruševina bivšeg Alkazara.
• Crkva svetog Nikole je jedan od najboljih primera barokne arhitekture Baskije. Završena je u 19. veku i posvećena je Svetom Nikoli, zaštitniku moreplovaca.
• Palata Olabari je zanimljiva kombinacija nekoliko stilova arhitekture koja je izgrađena devedesetih godina 19. veka. U kasnom 19. veku bila je prebivalište preduzetnika iz Bilbaoa Hose Marije de Olabarija.

Metro

Podzemna stanica ili metro Bilbaoa je izgrađen bez suvišnih detalja i samim tim izgleda veoma funkcionalno. Poznati arhitekta Norman Foster projektovao je nekoliko stanica kao i dve nove podzemne linije koristeći čelik, beton i staklo.

Parkovi

Od 2010. godine Bilbao ima 18 parkova unutar svojih granica, ukupno 200 hektara zelenih površina. Pored svog zelenog pojasa, ukupna površina je 1, 025 hektara od kojih su 119 urbanizovani. Najveći parkovi su Planina Kobetas od 18, 5 hektara i Lareagaburu od 12 hektara. Oba se nalaze na periferiji.

Park Evropa

• Park Done Kasilde Iturisar nalazi se u distriktu Abando, blizu centra grada i pokriva površinu od 8, 5 hektara. Ime je dobio po gradskoj dobrotvorki koja je donirala osnove za grad. To je Engleski park koji je dizajnirao Rikardo Bastida. Otvoren je svetu 1907. godine. Poseduje fontanu sa vodom koja igra, baštu i jezero sa različitim vrstama pataka, gusaka i labudova, što daje parku lokalno alternativno ime „Pačji park“. U poslednjih nekoliko godina proširen je tako da se spaja sa oblašću Abandoibara.
• U Ibaiondu, Etkseberia park je izgrađen osamdesetih godina 20. veka na mestu gde se ranije nalazio čelični mlin. Originalni dimnjak je zadržan kao omaž industrijskoj prošlosti. Pokriva oblast od 18,9 hektara na nagnutom terenu sa pogledom na Stari grad. Ostali bitni javni prostori u gradu uključuju Park Evropa, Miribilja Park.

Planina Artksanda je lako pristupačna iz centra grada žičarom. Na vrhu se nalazi rekreativna zona sa restoranima, sportskim kompleksom i balkonima sa panoramskim pogledom. Na jugu, na planini Pagasari nedeljno prođe stotine planinara još od sedamdesetih godina devetnaestog veka. Njena okolina je zvanično zaštićena još od 2007. godine.

Kultura

Vodeća španska luka i trgovinski centar od 19. veka nalazi se u srcu važne industrijske zone sa gvozdenim minama u blizini. Njene banke je čine značajnim finansijskim centrom. Čelik, hemikalije i brodovi su glavni proizvodi. Bilbao je takođe centar velikog broja firmi visoke tehnologije. Ima metro, operu i nekoliko muzeja među kojima su neki od najznačajnijih Muzej likovnih umetnosti, Arheološki muzej, Etnografski i Istorijski muzej kao i najpoznatiji od njih i jedan od obeležja ovog grada Muzej Gugenhajm koji je konstruisan 1997. godine.

Pored činjenice da je veoma poznat po sportu, Bilbaoa odlikuje muzika usko povezana sa gastronomijom, kao i veliki broj festivala.

Muzika

Simfonijski orkestar Bilbaoa osnovan je 1922. godine, a njegov sadašnji dirigent je izabran 2008. godine. Horska muzika je veoma popularna i redovno se održavaju koncerti. Horsko društvo je osnovano 1886. godine.

Bilbainadas, popularne tradicionalne pesme vezane su za jedan od tipičnih običaja za ovaj grad, a to je jedenje pinćosa (šp. ir de pinchos) što podrazumeva odlazak u bar sa grupom prijatelja. One su ključni deo bilbaovske muzičke istorije. Kako imaju dosta sličnosti sa tekstovima i melodijama sa slepim pesmama (šp. canciones de ciego), poreklo ovih veselih i šaljivih pesama datira još od vremena osnivanja Bilbaoa. Kasnije, u 19. i 20. veku, bilbainada će biti pod uticajem ritma habanere kombinujući živost, zapažanja lokalnih običaja i manira, realnost, nostalgiju i ironiju. Prve bilbainade potiču između iz perioda između 1920. i 1930. godine. Gramofon i radio su se pročuju i stvore novu eru u istoriji bilbainada. Botkseros grupa je nazvana po reči Botkso, reči čija je glavna asocijacija bila Bilbao.

Festivali

BBK festival uživo

Velika nedelja (šp. Semana Grande) je najveći festival u Bilbau, jer privlači preko 100.000 ljudi. Ovaj festival je počeo da se održava 1978. godine. Počinje svake godine u subotu treće nedelje avgusta i traje 9 dana. Slavlje uključuje razne igre, koncerte, ulične zabavljače, borbu bikova, kao i vatromet. Svake godine se uvode inovacije.

Dan Svetog Tomasa je tradicionalni gastronomski praznik koji počinje sredinom decembra. Na preko 300 štandova izloženi su tradicionalni proizvodi iz seoskih predela, među kojima je voće, povrće, sir, kobasice i vina.

Festival fantastičnog filma - FANT (šp. Festival de Cine Fantástico de Bilbao - FANT) se održava svake godine u maju. Najbolji međunarodni filmovi ovog žanra se puštaju u toku festivala.

Bilbao BBK Festival je festival pop i rok muzike. Održava se svake godine, tokom leta.

Hrana

Pinćosi

Gastronomija Bilbaoa se zasniva uglavnom na morskim proizvodima. Najpoznatija jela su bakalar u pil - pil sosu, baskijski bakalar, jegulje na tradicinalan način, oslić u zelenim sosu, marmitako, lignje u svom mastilu, a što se tiče deserta najpopularniji su kanoli na baskijski način. Sokonusko je tradicionalni nugat Bilbaoa i sastoji se iz 3 vrste čokolade- bele, mlečne i crne.

Tapas su zaštitni znak cele Španije, a u Baskiji se nazivaju pinćos. Mala razlika između tapasa i pinćosa je ta što se pinćosi u većini slučajeva služe na čačkalici. Oni su pretežno jeftini. Uz njih uglavnom ide osvežavajuće ćakoli vino.

Kao i u celoj Španiji, i u Bilabau se pije vino, najviše ćakoli (šp. chakolí). Ćakoli je blago gazirano belo vino.

Prirodni svet

Baskija je bogata mnogim prirodnim resursima koji predstavljaju jedan od korena njenog tradicionalnog ekonomskog prosperiteta. Takođe, obiluje raznim biljnim i životinjskim vrstama.

Flora

Daleko najzastupljenija biljna vrsta u Baskiji danas jeste bor čije se šume prostiru na oko 162 300 hektara. U centralnom i južnom delu prostiru se šume crnog bora, belog bora i hrasta, kao i jele u višim područjima. Takođe, veoma često sreću se i beli bagremi, platani, banane, i jaseni, a mnogobrojni parkovi Bilbaoa obiluju raznovrsnim cvetnim vrstama.

Fauna

Fauna se sastoji od vrsta kao što su divlje svinje, lisice i zečevi. Među pticama najbrojnije su jarebice, rode, zlatni orlovi, kestrel, sivi soko, golubovi i sove. Što se tiče vrsta koje žive u vodama, posebno su cenjene i brojne pastrmke, somovi i krabe, oslić, sardina, inćuni, tuna, bakalar i skuša. Mnoge rečne vrste ugrožene su zbog zagađenja.

Sport

Fudbal je, kao i u većini Španije, najpopularniji sport u Bilbau, dok je košarka drugi najbitniji sport. Pored fudbala i košarke, Bilbao nudi razne aktivnosti na otvorenom zahvaljujući svojoj lokaciji. Planinarenje je veoma popularno, kao i sportovi na vodi.

Fudbal

Fudbal je u Baskiju došao posredstvom engleskih trgovaca. Novi sport je polako uzimao maha i počeo potiskivati tradicionalne sportove tog vremena. Tako nastaju i prvi klubovi, FK Bilbao koji su osnovali engleski rudari i lučki radnici i Atletik klub, osnovan od strane baskijskih studenata koji su se vratili sa studija u Engleskoj. Ova se dva kluba spajaju 1902. godine u jedan pod nazivom Club Vizcaya, a 1903. nastaje Athletic Club de Bilbao.

FK Atletik Bilbao 1903. godine

Posle osnivanja klupske boje su bile plavo - bele pruge, no 1910. prihvata za službene klupske boje crveno-bele vertikalne pruge koje su i danas zaštitni znak ovog kluba.

Stadion FK Atletik Bilbaoa

Klub nikada nije ispao iz španske Prve lige od njenog osnivanja 1929. godine i time je uz bok velikanima kao što su Real Madrid ili Barselona. Klub je jedan od najtrofejnijih u Španiji: osam puta je bio prvak Španije, a 24 puta pobednik Kupa Kralja (šp. Copa del Rey). Osvojili su još i Superkup 1985. godine te igrali finale UEFA kupa 1977. godine.

Naziv stadiona:	San Mames
Grad:	Bilbao
Datum otvaranja:	septembar 2013.
Kapacitet:	53 332
Početak izgradnje:	26. maj 2010.
Kraj izgradnje(75%):	septembar 2013.
Kraj izgradnje(100%):	mart 2015.
Veličina terena:	105 m h 68 m

Nadimci kluba su Rojiblancos po klupskoj boji, crveno-belim prugama i Los Leones (lavovi) po mestu gde se nalazi stadion kluba, a koji je smešten uz Crkvu San Mames, sveca koga su bacili lavovima koji su ga odbili pojesti.

Od samog početka klub je vođen motom «Con cantera y afición, no hace falta importación» tj. „S domaćim igračima i navijačima nema potrebe za strancima“. Tako cantera postaje službeni stav vođstva kluba iz Bilbaoa, ali i ostalih baskijskih klubova tog doba kao što su Alaves, Real union, Arenas Club de Getxo i Real Sosijedad. Tih pet timova bili su među deset osnivača španske prve lige. Do danas je jedino Atletik ostao veran ovom stavu tako da u klubu mogu igrati samo igrači rođeni u Baskiji ili oni čiji su bliski preci baskijskoga porekla. Ipak su to pravilo ponešto ublažili u osamdesetim godinama 20. veka kada je dopušteno da u klubu igraju igrači koji su fudbalski odrastali u Baskiji.

Pod Frankom klub je morao menjati ime u Atletiko Bilbao budući je general Franko odredio kako se ne smeju koristiti strane reči u imenima klubova i organizacija.

U poslednjih dvadeset godina klub nije uspeo da ostvari neke značajnije rezultate, najviše zbog ustrajnosti u provođenju cantere. Nekoliko puta je klub uspevao da se izbori za nastup u evropskim kupovima, a 1998. godine pod vođstvom Luisa Fernandeza osvojili su drugo mesto u prvenstvu, izborivši se za pravo da učestvuju u Ligi šampiona. Ipak, u poslednjih nekoliko godina klub se nalazi u sredini ili pri dnu tabele. Protekle dve sezone klub se grčevito bori za opstanak. Uprkos svemu, prema istraživanjima uglednih novina El Mundo 78% navijača ovoga kluba bi rado videlo svoj klub u Drugoj ligi nego da se odrekne stava da u klubu igraju isključivo baskijski igrači. Tako ovaj klub ostaje jedan od retkih klubova koji se protive pravilima modernog fudbala i pokušavaju kroz razvoj mladih domaćih igrača da ostave traga u današnjem fudbalu. Mnogi ovakvu politiku nazivaju rasističkom i ksenofobičnom, no oni koji brane ovaj stav naglašavaju kako je njima važnije da igrači na prvom mestu imaju ljubav prema klubu i da razumeju što klub znači navijačima, a što nije slučaj s mnogim strancima koji dolaze u klubove španske lige.

1903	1910	1913	1950	1970	1982	1996	2004	2009

Izgled dresova FK „Bilbao“ od godine osnivanja do 2009. godine

Trijumfi

• La Liga:
  • Prvak (8): 1929/30, 1930/31, 1933/34, 1935/36, 1942/43, 1955/56, 1982/83, 1983/84.
  • Drugo mesto (7): 1931/32, 1932/33, 1940/41, 1946/47, 1951/52, 1969/70, 1997/98.
• Kup Kralja:
  • Pobednik (23): 1903, 1904, 1910, 1911, 1914, 1915, 1916, 1921, 1923, 1930, 1931, 1932, 1933, 1943, 1944, 1945, 1950, 1955, 1956, 1958, 1969, 1973, 1984
  • Finalista (13): 1905, 1906, 1913, 1920, 1942, 1949, 1953, 1966, 1967, 1977, 1985, 2009, 2012
• Superkup: 1985.

Rekordi

• Zajedno sa Real Madridom i Barselonom, Atletik je jedan od tri tima koja su učestvovala svake godine u prvenstvu bez ispadanja.
• U sezoni 1920/30 ligu su završili nepobeđeni nakon 18 utakmica.
• Drži rekord za najveću pobedu u Primeri (12–1 protiv Barselone, 1931. godine).
• Drži rekord za najveću pobedu u Kupu kralja (12–1 protiv Selte Vigo, 1947. godine).
• Drži rekord za najveću pobedu u gostima protiv Real Madrida (0–6 na stadionu Santijago Bernabeu), Barselone (0–6 na Kamp Nou), Espanjola (1–5) i Osasune (1–8).
• Fudbaler Zara je jedini igrač Primere koji je bio strelac 6 puta.
• Fudbaler Zara drži rekord za najveći broj golova u Primeri (252 gola).
• Zara je najbolji strelac u istoriji Kupa kralja (81 gol).
• Gainza drži rekord za najveći broj postignutih golova na jednom meču Primere (8 golova).
• Zara drži rekord za najveći broj postignutih golova u finalu Kupa kralja (4 gola).
• Agustin Sauto Arana, zvani Bata, igrač je sa najvećim prosekom datih golova u Primeri (0.92 gola po meču).
• Odlazak Havija Martineza iz Atletik Bilbaoa u Bajern Minhen za 40 miliona evra najskuplji je transfer u istoriji Bundeslige, ali je i doneo najveću sumu novca kultnom baskijskom klubu u istoriji.
• Atletik Klub nikada nije uspeo da pobedi Barselonu u Primeri od sezone 2005/2006.
• Fernando Amorebijeta je igrač Atletik Bilbaoa sa najvećim brojem dobijenih crvenih kartona.
• Od 11 utakmica Atletiko Bilbao je uspeo samo jednu da završi bez primljenih golova.
• „Pićići trofej“ koji se dodeljuje najboljem strelcu lige, naziv je dobio po legendarnom fudbaleru Rafaelu Morenu. Pićići znači “Mala patka”. Igrao je za Atletik Bilbao sve dok se 1922. godine nije iznenada razboleo od tifusa i preminuo. Bio je visok samo 154 cm.
• Osnivači Atletik Madrida su bila trojica madridskih studenata iz Baskije koja su želela da stvore klub po ugledu na klub iz rodnog grada, Atletik Bilbao. Oba kluba su na početku nosila dresove sa plavo - belim prugama koje su kupili od Engleske - to su bili dresovi Blekburn Roversa. Međutim, oko 1911. godine, oba tima su promenila boje dresova u crveno - bele jer čovek kog su poslali u Englesku da kupi dresove nije mogao da nađe dovoljno pa je kupio dresove Sauthemptona.
• Godine 2012, Fernando Ljorente je zabeležio svoj prvi het - trik u Primeri. To nije postigao niko od igrača Atletik Bilbaoa od 2007. godine.
• Godine 2012. Iker Muniain je odigrao svoju 100. utakmicu u dresu Atletik Bilbaoa i time, sa tada svojih 19 godina, postao najmlađi igrač Primere koji je to postigao.(Lionel Mesi - 20 godina i 8 meseci, Raul Gonzalez 19 godina i 5 meseci )
• Iker Muniain je debitovao za Atletik Bilbao sa 16 godina. Najmlađi je igrač Atletika koji je postigao gol imavši samo 16 godina i 7 meseci.
• Fernandu Ljorenteu je tokom sezone sviran 49 puta ofsajd što je drugi najveći broj, odmah nakon Davida Vilje (68).

Košarka

KK Bilbao (šp. Club Basket Bilbao Berri) je košarkaški klub iz Bilbaoa koji je osnovan 2000. godine, kao zamena za gradski klub Kaha Bilbao (šp. CajaBilbao). Od 2004. igra u ACB ligi, čiji je viceprvak bio u sezoni 2010/11. Klub igra u Bilbao areni.

Predsednik:	Predrag Savović
Trener:	Rafa Puejo

Na međunarodnoj sceni klub beleži zapažene rezultate. Prvi put je u Evrokupu učestvovao u sezoni 2008/09 i stigao do polufinala, dok je u narednoj otišao korak dalje i osvojio treće mesto. Tri godine kasnije (sezona 2012/13) vratio se u ovo takmičenje i ovoga puta postigao još veći uspeh - ulazak u finale u kom je poražen od Lokomotive Kubanj. U sezoni 2011/12 igrao je i u Evroligi i stigao do četvrtfinala.

Bilbao arena

Broj	Igrač	Nacionalnost
22	Damir Markota
9	Davis Bertans
15	Aleks Mumbru
44	Rodžer Grimau
33	Samb Mamadou
31	Raul Lopez
8	Fran Prilepić
35	Zoran Vrkić
17	Aksel Hervelje
12	Gabrijel Herman
10	Alberto Dijaz
24	Serhio Sančes

Uspesi

• ACB liga:
  • Viceprvak (1): 2011.
• Evrokup:
  • Finalista (1): 2013.
  • Treće mesto (1): 2010.

Poznate ličnosti

Skulpture, spomen-ploče, ulice, dokumenti, pesme... postoji veliki broj žena i muškaraca, stanovnika Bilbaoa, koji su ostavili svoj trag na poljima književnosti, muzike, sporta, koji su uticali na razvoj i napredak grada. Dva imena koja su među značajnijima su Don Dijego Lopez de Aro i Marija Dijaz de Aro. Don Dijego je osnivač Bilbaoa po kojem je kasnije glavna ulica Veliki put dobila ime i čija skulptura se nalazi na Kružnom trgu. Marija Dijaz je njegova nećaka po kojoj je nazvana jedna od najdužih ulica u naselju Ensanće. Taj okrug je takođe dom Alameda Masareda poznatog kao admiral Hose de Masaredo.

Ostale značajne ličnosti:

• Hoakin Aćukaro (pijanista)
• Nikolas Aćukaro (neurolog)
• Hose Antonio Agire (fudbaler, političar i prvi predsednik Baskijske vlade)
• Gabriel Aresti (jedan od najvažnijih pisaca i pesnika na baskijskom jeziku)
• Nikolas de Arikibar (ekonomista)
• Huan Krisostomo de Ariga (kompozitor, violinista i dirigent)
• Pedro Arupe (jezuitski sveštenik i uzvišeni general Jezuita između 1965. godine i 1983. godine)
• Aleks de la Iglesija (filmski režiser i scenarista)
• Kasilda Iturisar (filantrop)
• Huan Larea (pesnik i esejista)
• Hose de Masaredo (admiral i generalni direktor oružanih snaga)
• Rafael Moreno Aranzadi „Pićići“ (fudbaler)
• Blas de Otero (pesnik)
• Ramiro Pinilja (pisac)
• Hose Hoakin Puig de la Beljakasa (diplomata, pravnik i ambasador Španije)
• Huan Martinez de Rekalde (admiral Armade - oružanih snaga)
• Migel de Unamuno (pisac i filozof)
• Sekundino Suaso Ugalde (arhitekta)
• Hoakin Almunija Aman (poslanik i ministar Španije i komesar Evropske unije)
• Pedro Olea (filmski reditelj, producent i scenarista)
• Fito Kabrales (pevač, gitarista i kompozitor)
• Sabino Arana (političar, pisac i osnivač Baskijske nacionalističke partije)
• Hose Marija de Bastera i Madariaga (arhitekta)
• Terele Paves (glumica i sestra Eme Panelje i Elise Montes)
• Anabel Oćoa (psihijatar, pisac i glumila je u filmu „Monolozi Vagine“)
• Hesus Marija Hernandes Gil (tekstopisac, pesnik i bubnjar folk grupe „Čarobnjak iz Oza“)
• Marivi Bilbao (glumica)
• Olivia Martinez „Grkinja“ (pevačica, balerina i španski toreador)

Partnerski gradovi

Bilbao je uspostavio dobre odnose sa nekoliko gradova sa kojima sarađuje i oni se smatraju pobratimljenim gradovima. Ti gradovi su:

Monterej, Meksiko (1993) Buenos Ajres, Argentina (1992) Rosario, Argentina (1988) Medeljin, Kolumbija (1998) Bordo, Francuska Ćingdao, Repubika Kina (2006)

Tbilisi, Gruzija Pitsburg, Sjedinjene Američke Države Surakarta, Indonezija

Zanimljivosti o jeziku

• Baskijski jezik (šp. vasco; bask. éuscera) je jezik bez lingvističkih prethodnika, a govori ga oko 660 hiljada ljudi uglavnom u Baskiji na severu Španije i na jugu Francuske.
• Jedna forma u funkciji predaka poznata kao Akvitanski javila se u rimskim zapisima u Akvitaniji, na jugozapadu Francuske. Zapisi koji se sastoje od imena ljudi i bogova, kao i nekoliko drugih reči bili su zapisani tokom 1. i 2. veka nove ere.
• Baskijski se prvo pojavio u pisanoj formi u okviru latinskih religioznih tekstova Glosas Emilianenses koji datiraju iz 10. veka. Glose su komentari pronađeni u manastiru San Miljan de la Kogolja u Rioha oblasti. Dele se na glosas emilianenses i glosas silenses.
• Pre otkrića glosa početkom španske književnosti smatralo se delo „Pesma o Sidu“, za kojeg se veruje da je nastao oko 1140. godine. Međutim, zahvaljujući otkriću glosa i ta granica je pomerena i za početak španske književnosti se uzima 10. vek kada su obe vrste glosa otkrivene.
• Postoje dve hipoteze koje se tiču baskijskog jezika. Prva je da on ima veze sa jezicima sa Kavkaza, a druga da baskijski ima sličnosti sa severnoafričkim jezicima i da odatle baskijski jezik potiče. Druga hipoteza je vremenom postala prihvatljiva.
• Prva knjiga na baskijskom je zbirka pesama Linguae Vasconum Primitiae, od autora Bernard D'Etchepare 1545. godine.
• Što se tiče baskijskog jezika, vrlo malo zapisa je sačuvano, a posle 16. veka ne postoji književnost na ovom jeziku.

Galerija

• 
  T. Badiola
• 
  Hose Marija de Bastera i Madariaga
• 
  Fito Kabrales
• 
  Sabino Arana
• 
  Hoakin Almunija
• 
  Migel de Unamuno
• 
  Huan Krisostomo de Ariga
• 
  Donja Kasilda
• 
  Hose de Masaredo
• 
  Huan Larea
• 
  Rafael Moreno Aranzadi „Pićići“
• 
  filmski režiser i scenarista
• 
  Crkva svetog Antonija
• 
  Kompanija BBVA
• 
  Konstrukcija u formi pauka ispred muzeja Gugenhajm
• 
  Huan Karlos Prvi, kralj Španije
• 
  Pozorište Ariaga, spoljašnjost
• 
  Pozorište Ariaga, auditorijum
• 
  Novi trg
• 
  Market Ribera
• 
  Stari grad
• 
  Park Etkseberia
• 
  Ćakoli vino
• 
  Park Donje Kasilde Iturisar
• 
  Eliptični trg
• 
  Crkva svetog Nikole
• 
  Kuca ispred muzeja Gugenhajm
• 
  Santijago katedrala
• 
  Atletik Bilbao 1904. godine
• 
  Atletik Bilbao 1910. godine
• 
  Atletik Bilbao 1911. godine
• 
  Atletik Bilbao 1914. godine
• 
  Atletik Bilbao 1921. godine
• 
  Atletik Bilbao 1931. godine
• 
  Unutrašnjost bazilike Svete Begonje
• 
  Statua tigra na vrhu „Tigar“ zgrade
• 
  Fernando Ljorente
• 
  Biblioteka u Bilbau
• 
  Današnji izgled bazilike Svete Bogonje

Vidi još

• Baskija (pokrajina)
• Baskijski jezik
• FK Atletik Bilbao

Literatura

• Cenoz, Jasone; Jessner, Ulrike (2000). English in Europe: The Acquisition of a Third Language. Multilingual Matters. str. 180. ISBN 978-1-85359-479-3. 
• V.A. (October–December 1998). La Ría, una razón de ser. Bilbao. str. 147.
• Piñeiro, Gómez; Javier, Francisco; et al. (1979). Geografía de Euskal Herria: Vizcaya. San Sebastián. str. 291. ISBN 978-84-7407-068-2. 
• Payne, S.G. The Franco Regime, 1936-1975. Madison: University of Wisconsin, (1987). str. 306.

Spoljašnje veze

• Dokumentarni film o Bilbau;
• Poznate zgrade Španije. Bilbao;
• Geografija Španije: Bilbao; Arhivirano na sajtu Wayback Machine (24. mart 2014)
• Internet enciklopedija sa činjenicama i informacijama o Bilbau;
• Geografski položaj Bilbaoa u odnosu na Evropu;