Pređi na sadržaj

Mutimir

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Za hrvatskog vladara pogledajte stranicu Muncimir.
Mutimir
Ilustracija kneza Mutimira iz knjige K. Mandrovića (1885).
Lični podaci
Puno imeMutimir Vlastimirović
Datum rođenjaoko 830.
Mesto rođenjaSrbija
Datum smrti891.
Mesto smrtiSrbija
ReligijaHalkidonsko hrišćanstvo (oko 870); ranije stara slovenska vera
Porodica
PotomstvoPribislav, Bran, Stefan
RoditeljiVlastimir
DinastijaVlastimirovići
Knez Srbije
Period851 — 891.
PrethodnikVlastimir
NaslednikPribislav Mutimirović

Mutimir (grč. Μουντιμῆρος) je bio srpski knez od oko 850. do 891. godine iz dinastije Vlastimirovića i najstariji sin kneza Vlastimira, koji je vladao do oko 851.

Podaci o njegovoj vladavini su oskudni i praktično se svode na delo „O upravljanju Carstvom“ vizantijskog cara Konstantina Porfirogenita (913—959), nastalo sredinom 10. veka, uz par pomena u pismima, koji se povezuju sa njim. Oskudnost podataka o njemu, otvorila su prostor istoričarima za iznošenje hipoteza, koje su često oprečne, tako da je teško sa sigurnošću stvoriti celovitu sliku o Mutimirovoj vladavini. Smatra se da je pobedio bugarsku vojsku i da se udružio sa vizantijskim carem.

Bio je najstariji sin kneza Vlastimira, pra-praunuka Nepoznatog arhonta, koji je uspeo da ujedini srpska plemena u državu.[1] U početku je vladao zajedno sa svoja dva mlađa brata, ali su se oni pobunili protiv njega i on ih je proterao u Bugarsku, kao garante mira.

Pozadina

[uredi | uredi izvor]

Smatra se da je brzo širenje Bugara preko Slovena na jug podstaklo Srbe da se ujedine u državu.[2] Poznato je da su Srbi i Bugari živeli u miru sve do najezde 839. godine (poslednje Teofilove godine).[2] Vlastimir je ujedinio nekoliko srpskih plemena,[3] car Teofil (r. 829–842) je verovatno dao Srbima nezavisnost,[4] a oni su priznali nominalno carsko gospodstvo.[2] Pripajanje zapadne Makedonije od strane Bugara promenilo je političku situaciju, Malamir ili Presijan su možda videli pretnju u konsolidaciji Srba i odlučili da ih uključe u osvajanje slovenskih zemalja.[2]

Bugarski kan Presijan (r. 836–852) upada na srpsku teritoriju između 839. i 842. Bugari su možda bili ugroženi od Srba, ili su, možda, Vizantinci hteli da skrenu pažnju Bugara kako bi se izborili sa slovenskim ustankom na Peloponezu.[5] Invazija je dovela do trogodišnjeg rata, iz kojeg je Vlastimir izašao kao pobednik; teško poraženi kan Presijan nije ostvario nikakve teritorijalne dobitke,[6] izgubio je mnogo svojih ljudi i proterala ga je Vlastimirova vojska.[5]

Rat je završen smrću Teofila 842. godine, čime je Vlastimir oslobođen obaveza prema Vizantijskom carstvu, ali i Bugarima je data mogućnost da 842–843. godine pripoje oblasti Ohrida, Bitolja i Devola.[5]

Vlastimir je nastavio širenje ka zapadu, zauzimajući jugoistočnu Bosnu i severoistočnu Hercegovinu (Hum).[7][6] U međuvremenu su Braničevo, Morava, Timok, Vardar i Podrimlje zauzeli Bugari.[8]

Vladavina

[uredi | uredi izvor]
Glavni članak: Kneževina Srbija u ranom srednjem veku

Dolazak na vlast

[uredi | uredi izvor]

Vlastimir je umro negde između 845. i 850. godine[9] i njegova vlast je podeljena na njegova tri sina: Mutimira, Strojimira i Gojnika.[10] Iako su vladali u oligarhiji, Mutimir je imao vrhovnu vlast, a dva brata su mu delovala kao vazali.[11]

Bugarski knez Boris, verovatno od pokrštavanja oko 864. sa imenom Boris Mihailo, od 852. godine nasledio je oca bugarskog hana Presijama (832—852).[12] Zato se obično misli da je Vlastimir umro pre pojavljivanja Borisa Mihajla (852—889) kao vladara u Bugarskoj. Prema toj zamisli Vlastimir je umro verovatno 851. godine, jer je njegov najstariji sin Mutimir vladao sigurno do oko 891. godine, i teško je zamisliti da je počeo vladati znatno pre 851. ili 852. Mutimiru je kao najstarijem verovatno pripala vrhovna vlast i najvažnija oblast u državi, dok su mlađa braća upravljala zasebnim oblastima kao udeoni knezovi.

Rat sa Bugarima

[uredi | uredi izvor]
Srpske kneževine 8. i 9. vek.

Vizantijski car Porfirogenit u svom delu navodi da je Mihailo Boris napao Srbe u želji da osveti poraz svoga oca Presijama, ali to može biti samo delimično istina.[13] Bugarski vladari su tokom 9. i početkom 10. veka napadali susede i širili svoju vlast, ne iz želje da se svete, nego sa namerom da stvore veću i moćniju državu. Ni Boris nije imao sreće u ratu sa Srbima. Bugarski napad su Vlastimirovi sinovi združenim snagama odbili, a u borbama je zarobljen Borisov najstariji sin Vladimir (kasnije bugarski knez od 889. do 893) sa 12 najuglednijih boljara, što je bugarskog kana nateralo da zaključi mir sa Srbijom. Nakon toga su zarobljeni Bugari vraćeni nazad, a na njihovo traženje radi sigurnosti u njihovoj pratnji su se našli i Mutimirovi sinovi Bran i Stefan.[14] Na istočnoj granici Srbije, u Rasi (Rasu), zarobljenici su predati kanu i došlo je do razmene poklona. On je Srbima dao velike darove,[14] a od njih je dobio:

  • 2 roba
  • 2 hrta (lovačka psa)
  • 2 sokola
  • 80 krznenih haljetaka

što Bugari smatraju da predstavlja sklopljeno prijateljstvo,[15], odnosno što Bugari smatraju dankom.[16]

Tačno datiranje ovog srpsko-bugarskog sukoba, kao i tačan prevod, a samim tim i tumačenje, poslednje Porfirogenitove konstatacije u vezi sa srpskim poklonom Borisu Mihajlu i dalje predstavljaju nerešenu misteriju srpske istoriografije.

Sukoba se verovatno dogodio između od 852. i 873. godine,[17] Ferjančić u svojim komentarima Porfirogenitovog dela, piše da je sukob bio između 852. (početak Borisove vladavine) i 867. godine (početak vladavine Vasilija I Makedonca (867—886)), Živković se opredeljuje za 853/854. godinu, Stanojević je zamislio da se odigrao posle 864. godine, Zlatarski je procenio da je do sukoba došlo na samom početku Borisove vladavine, dok je Ransiman boravak bugarskog poslanstva u Carigradu 860. godine povezao sa ovim sukobom. Procene koje sukob smeštaju posle 873. godine, kao ona Veselinovića da je bio oko 880. godine manje su pouzdane. Izvesno je da je u vreme sukoba:

  • Vladimir bio vojno sposoban, tj. imao je najmanje 14 ili 15 godina, (Boris je imao još tri mlađa sina Gavrila, Simeona , koji je rođen oko 864, a vladao Bugarskom od 893. do 927. godine, i Jakova)
  • Bran i Stefan su bili deca, ali nije jasno koliko su godina imali

Porfirogenitov navod o srpskom poklonu deo istoričara ne pominje ili ne tumači (Veselinović, Stanojević), Živković, na osnovu prevoda koji navodi, izvodi zaključak da je Mutimir zapravo priznao vrhovnu vlast Borisa Mihajla, ali opet, ova ideja je pobijena unutar samog dokumenta, u kome se paragraf o Vlastimiru završava sa tvrdnjom da "arhont Srbije nikad ne beše potčinjen arhontu Bugarske.[14] Takođe, Mutimir je pobedio Borisa u boju, tako da je iracionalno pretpostaviti da je pobednik priznao vlast pobeđenog. Verovatnije je da je između Srbije i Bugarske uspostavljen savez nego vazalni odnos. Ferjančić smatra da nema osnova smatrati da je sam poklon bio unapred ugovoren i tumači ga kao potvrdu prijateljstva sklopljenog prilikom zaključivanja mira.[14]

Sukob sa braćom

[uredi | uredi izvor]
Srpska delegacija u poseti caru Vasiliju I.

Izgleda da je ubrzo posle sklapanja mira sa Bugarskom, došlo je, do sukoba među braćom, a iz sukoba je Mutimir izašao kao pobednik. Mlađu braću je zarobio i poslao bugarskom vladaru na čuvanje, dok je kod sebe zadržao Gojnikovog sina Petra, koji je tada još uvek bio dete.[15]

Porfirogenit, kao razloge sukoba, navodi Mutimirovu želju da ima celokupnu vlast za sebe. Istoričari se, uglavnom, nisu bavili dubljim razlozima ovog sukoba, već su samo prenosili carevo pisanje. Tibor Živković međutim, smatra da razlog koji Porfirogenit navodi nije tačan, pošto su se uvek udeoni knezovi bunili i pokušavali da se domognu vlasti (Desa (1153—1155, 1162 — 1165), Nemanja ((1165/1166 — 1196)), a nikad to nije činio vrhovni vladar. On ovaj sukob tumači kao sukob vizantijskog i bugarskog uticaja u Srbiji, poput onog koji će uslediti nakon svrgavanja Petra Gojnikovića 917. godine. Mutimir je mirovnim ugovorom postao saveznik bugarskog hana Borisa, umesto vlasti vizantijskog cara koju je priznavao ranije. Ova promena je negativno dočekana u Carigradu, tako da je Vizantija pokušala da preko njegove mlađe braće izvrši promenu državne politike u Srbiji i to je moglo dovesti do rata među braćom.

Zadržavanje Petra u Srbiji je sigurno imalo za cilj da osigura Mutimira od eventualnih novih napada Strojimira i Gojnika. Činjenica da kraj sebe nije zadržao Strojimirovog sina Klonimira, može se tumačiti samo činjenicom da on tada još uvek nije bio rođen, već da se rodio u Bugarskoj. Njega je kasnije Boris Mihajlo oženio jednom bugarskom princezom, sa kojom je on dobio sina Časlava (933—oko 960).[18]

Boris Mihajlo oko 864. godine prihvata hrišćanstvo iz Vizantije, ali teškoće za Vizantiju sa Bugarima nisu prestale. Bugari su se obratili papi 866. godine tražeći da on imenuje crkvenog starešinu za Bugarsku. Vizantija je morala 870. pristati da se za Bugarsku imenuje poseban arhiepiskop i da on bude prvi u rangu među vizantijskim arhiepiskopima.[19] Privremeno opadanje bugarske moći i uspon Vizantije, doveli su toga da je Mutimir možda potpao pod zaštitu vizantijskog cara, možda još 864. godine, ali svakako najkasnije 867. ili 868. Kada su Arabljani opsedali Dubrovnik i neke druge gradove na obali Jadranskog mora 867. godine, Dubrovčani su zatražili zaštitu od cara. Vasilije I (867—886) je poslao veliku flotu koja je proterala Arabljane, ali i ubedila vladare Srba da je razumnije biti saveznik vizantijskog cara, nego biti u sukobu sa njim.[20]

Verovatno je u vezi sa tim novim odnosom, jedno vizantijsko poslanstvo upućeno Srbima oko 870. godine. Izveštaj o njemu se nalazi u žitiju svetog Germana, koji je u to doba privodio kraju radove na završetku manastira posvećenog Bogorodici (manastir Kušnica na istoku Makedonije). On je ostao bez sredstava da isplati radnike, ali su ih, umesto njega, isplatili carevi poslanici Neofit i Nikola, koji su bili na povratku iz poslanstva među Srbima. Ne zna se šta su radili kod Srba, ali Žitije tvrde da su se kretali kroz istočnu Makedoniju i Trakiju i da su boravili u kontinentalnoj Srbiji ili kod primorskih kneževina. Najverovatnije je zbog njih Mutimir najkasnije do 870. bio potvrđen od vizantijskog cara kao legitimni vladar Srbije. Ima šanse da se nisu obraćali Mutimiru, već nekom knezu Panonije sa istim imenom.[16]

Poslednji podatak o knezu Mutimiru, zabeležen je 873. godine u jednom pismu koje papa Jovan VIII (872—882) upućuje slovenskom knezu Mutimiru, koji se danas identifikuje sa Mutimirom Vlastimirovićem.[16] Početni uspeh Moravsko-panonske misije Ćirila i Metodija i dobijanje papinog blagoslova za njen nastavak, doveli su do obnavljanja Panonske arhiepiskopije, čije sedište je ranije bilo u Sirmijumu, a njen arhiepiskop je postao Metodije. U pismu iz 873. papa od Mutimira traži da se potčini episkopu Metodiju. Izvesno je da je papa Mutimira 873. smatrao hrišćanskim vladarem, tj. pokrštenim. Tako je jasno da je u vreme kneza Mutimira, pre 873. izvršeno Pokrštavanje Srba.[21] Sa druge strane crkvena sedišta u Mutimirovom okruženju si bila Kotor, Dubrovnik, Split i Zadar - bili su 873. pod Carigradskom patrijaršijom i izvan crkvene vlasti Rima. Crkveno sedište najbliže Mutimiru je bilo najverovatnije u Sirmijumu. Nije poznato šta je Mutimir odlučio, ali je izvesno da su Moravsko-panonska misija i slovensko bogosluženje u srednjoj Evropi propali 885. godine sa Metodijevom smrću.[16]

Ako je tačna pretpostavka da je počeo vladati oko 851. godine poslednji mnogobožački i prvi hrišćanski vladar balkanskih Srba Mutimir vladao je oko četiri decenije. Izvesno je da je umro oko 891. godine, a nasledio ga je najstariji sin Pribislav (891—892). Pored njega, Mutimir je imao dva mlađa, a prethodno spomenuta, sina Brana i Stefana.

Hristijanizacija Srba

[uredi | uredi izvor]
Za više informacija pogledajte: Srpska pravoslavna crkva
Pravci misionarskog delovanja.
Srbi primaju hrišćanstvo.
Ćirilo i Metodije su bili braća, vizantijski hrišćanski teolozi i misionari. Zbog svog dela evangelizacije Slovena, poznati su kao „Apostoli Slovena“.

Ranosrednjovekovni Srbi se smatraju hrišćanima 870-ih godina,[22][23] a hristijanizacija jugozapadnih Slovena počinje u 7. veku pod uticajem Rimske crkve.[24][25][26]

Prema 29. poglavlju De Administrando Imperio i 54. poglavlju Vita Basilii od Konstantina VII, Srbe i druge Slovene su (ponovno) pokrstili carigradski misionari koje je poslao Vasilije I.[27][23][28] Izveštaj je verovatno izmišljen narativ Konstantina VII da bi se dalo priznanje Vasiliju I za hristijanizaciju koja je započela u 7. veku usred crkvenih previranja između Konstantinopolja i Rima u regionu, ili pogrešno tumačenje zasnovano na izveštaju u Taktici njegovog oca o Vasiliju I koji je pokrštavao i grecizovao Slovene u Grčkoj. U poglavljima DAI konkretno o Srbima i drugima Vasilije I se ne pominje ni u jednom političkom ili verskom kontekstu Srba i drugih.[29] Hrišćanizacija je samo delimično bila posledica vizantijskog i potonjeg bugarskog uticaja,[22] jer je delovanje Vasilija I u planu imalo proširenje na već postojeću hrišćansku organizaciju Rimske crkve u regionu bivše pretorijanske prefekture Ilirik (uključujući Bugarsku) i dobijanje kontrole nad Srbima i drugima.[30][31][32][33] U istom veku region je takođe bio politički osporen između Karolinškog carstva i Vizantijskog carstva.[34] Vasilije I je verovatno poslao bar jedno poslanstvo Mutimiru.[35]

Mutimir je naizgled odlučio da održi zajednicu Crkve u Srbiji sa Carigradskom patrijaršijom, kada ga je papa Jovan VIII rimske crkve pozvao da se vrati u jurisdikciju Sirmijumske episkopije u pismu maja 873.[36][37][38] Komatina je smatrao da papa želi da ojača uticaj rimske crkve na istočnom delu Ilirika s obzirom na granice iz daleke prošlosti, a ne iz skorije, uključujući i stvarne Mutimirove pretke.[39] Srbi i Bugari su kasnije umesto grčke usvojili staroslovensku liturgiju.[40] Za vreme vladavine kneza Kocelja(861–874) komunikacija između Srbije i Velike Moravske morala je biti moguća.[22] Postoji mogućnost da su neki đaci Ćirila i Metodija stigli u Srbiju 870-ih ili 880-ih godina.[22][41] Trajni hrišćanski identitet evidentan je u tradiciji teoforskih imena u sledećoj generaciji srpske kraljevske porodice: Petar Gojniković, Stefan Mutimirović i Pavle Branović. Petros i Stephanos su karakteristična vizantijska imena.[22]

Aleksije P. Vlasto je tvrdio da je Raška eparhija osnovana za vreme Mutimirove vladavine, kao episkopija srpska, u Rasu sa crkvom Svetih apostola Petra i Pavla, kao deo opšteg plana uspostavljanja episkopija u slovenskim zemljama Carstva,[42] koji je potvrdio Carigradski sabor 879–880,[42] najznačajnije se odnosilo na stvaranje autonomne arhiepiskopije za Bugarsku nad kojom je Rimska crkva izgubila jurisdikciju.[43] Međutim, prema rečima Predraga Komatine, u Srbiji se ne pominje nijedna episkopija. U ranosrednjovekovnoj Evropi, postojanje hrišćanske crkve bez episkopa u određenoj zemlji nije bilo neuobičajeno, a stavljanje pod panonskog episkopa implicira da u to vreme nije postojao lokalni srpski episkop.[44] Tibor Živković je na osnovu primarnih izvora Carigradske crkve zaključio da nema podataka o osnivanju nekog novog crkvenog centra i organizacije u Srbiji, da je srpsko crkveno središte i prestonica na Destinikonu, dok je Ras sredinom 9. veka bio samo pogranično utvrđenje koje je od 1019-1020. godine postalo crkveni centar episkopije.[45]

U carskoj povelji Vasilija II iz 1020. godine Ohridskoj arhiepiskopiji, u kojoj su ustanovljena prava i jurisdikcije, najranije se pominje Episkopija/Episkopija Ras, u kojoj se navodi da je pripadala Bugarskoj autokefalnoj crkvi u vreme Petra I ( 927–969) i Samuilo Bugarski (977–1014).[31][46] Sima Ćirković je smatrao da ga je osnovao bugarski car, ali je najverovatnije predstavljao poslednji datum u kome je mogao da se integriše u bugarsku crkvu. Episkopija je verovatno bila deo bugarske metropole Morave, ali svakako ne Drača. Ako je bilo na srpskoj teritoriji, izgleda da se Crkva u Srbiji ili deo teritorije Srbije povezala i pod uticajem Bugarske crkve između 870. i 924. godine.[47][48][49]

Nasleđe

[uredi | uredi izvor]

U filmu „Boris I“ (bug. Борис Първи) iz 1985. o životu Borisa I Bugarskog, prikazan je mirovni sporazum između Mutimira i Borisa.

Vidi još

[uredi | uredi izvor]

Reference

[uredi | uredi izvor]
  1. ^ Madgearu, Alexandru (2008). The wars of the Balkan Peninsula: their medieval origins. Scarecrow Press. ISBN 0-8108-5846-0. 
  2. ^ a b v g Bury, J. B. (2008). History of the Eastern Empire from the Fall of Irene to the Accession of Basil. Cosimo Inc. str. 372. ISBN 9781605204215. 
  3. ^ L. Kovacevic & L. Jovanovic, Istorija srpskoga naroda, Belgrade, 1894, Book 2, p. 38—39
  4. ^ S. Stanojevic, Istorija srpskoga naroda, Belgrade, 1910, p. 46—47
  5. ^ a b v Izvestiя za bъlgarite, p. 42—43
  6. ^ a b Fine 1991, str. 110.
  7. ^ M. Th. Houtsma, E.J. Brill's first encyclopaedia of Islam 1913-1936 p. 199. ISBN 90-04-08265-4, ISBN 978-90-04-08265-6
  8. ^ Encyclopædia Britannica: a new survey of universal knowledge, Volume 20, p. 341: "the eastern provinces (Branichevo, Morava, Timok, Vardar, Podrimlye) were occupied by the Bulgars."
  9. ^ Steven Runciman, A history of the first Bulgarian empire, p. 93: "Vlastimer’s death (about 845-50)", Primary source: De Administrando Imperio, pp. 154—5
  10. ^ Fine 1991, str. 141.
  11. ^ Đekić, Đ. 2009, "Why did prince Mutimir keep Petar Gojnikovic?", Teme, vol. 33, no. 2, pp. 683-688. PDF
  12. ^ Logos 2017, str. 80 sa napomenama 383 i 386.
  13. ^ Ferjančić 1959, str. 51.
  14. ^ a b v g Ferjančić 1959.
  15. ^ a b Ferjančić 1959, str. 52.
  16. ^ a b v g Živković 2006.
  17. ^ Logos 2017, str. 80-81.
  18. ^ Logos 2017, str. 100-103.
  19. ^ Logos 2017, str. 90-91.
  20. ^ Logos 2017, str. 92.
  21. ^ Logos 2017, str. 91-93.
  22. ^ a b v g d Vlasto 1970, str. 208.
  23. ^ a b Živković 2013a, str. 35.
  24. ^ Živković 2013a, str. 47.
  25. ^ Komatina 2015, str. 713.
  26. ^ Komatina 2016, str. 44–46, 73–74.
  27. ^ De Administrando Imperio, ch. 29 [Of Dalmatia and of the adjacent nations in it]: "...the majority of these Slavs [Serbs, Croats] were not even baptized, and remained unbaptized for long enough. But in the time of Basil, the Christ-loving emperor, they sent diplomatic agents, begging and praying him that those of them who were unbaptized might receive baptism and that they might be, as they had originally been, subject to the empire of the Romans; and that glorious emperor, of blessed memory, gave ear to them and sent out an imperial agent and priests with him and baptized all of them that were unbaptized of the aforesaid nations..."
  28. ^ Komatina 2016, str. 45–46.
  29. ^ Živković 2013a, str. 36.
  30. ^ Živković 2013a, str. 46–48.
  31. ^ a b Komatina 2015, str. 717.
  32. ^ Komatina 2016, str. 47–50, 74.
  33. ^ Špehar 2010, str. 203.
  34. ^ Živković 2013a, str. 38.
  35. ^ Živković 2013a, str. 46.
  36. ^ Komatina 2016, str. 73.
  37. ^ Vlasto 1970, str. 67–70, 340, 377.
  38. ^ Komatina 2015, str. 713, 717.
  39. ^ Komatina 2015, str. 715.
  40. ^ Madgearu, Alexandru (2008). The wars of the Balkan Peninsula: their medieval origins. Scarecrow Press. ISBN 0-8108-5846-0. 
  41. ^ Komatina 2015, str. 718.
  42. ^ a b Vlasto 1970, str. 209.
  43. ^ Živković 2013a, str. 45.
  44. ^ Komatina 2015, str. 716.
  45. ^ Živković 2013a, str. 48.
  46. ^ Komatina 2016, str. 76, 89–90.
  47. ^ Komatina 2015, str. 717–718.
  48. ^ Komatina 2016, str. 77, 91.
  49. ^ Špehar 2010, str. 203, 216.

Izvori i literatura

[uredi | uredi izvor]

Izvori

[uredi | uredi izvor]

Literatura

[uredi | uredi izvor]

Vikizvornik

[uredi | uredi izvor]
Mutimir na Vikimedijinoj ostavi.
Mutimir
(dinastija Vlastimirovići)
Rođenje: 830-ih. Smrt: 891.
Vladarske titule
knez
oko 850 – 891.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Мутимир&oldid=28123216”