Prva proleterska udarna brigada

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Prva proleterska udarna brigada
Vrhovni komandant Tito vrši smotru Prve proleterske u Bosanskom Petrovcu, novembra 1942. godine. Sleva nadesno: Ivan Ribar, Koča Popović, Filip Kljajić, Ivo Lola Ribar, Tito, Danilo Lekić i Mijalko Todorović.
Osnivanje21. decembar 1941.
Mesto formiranja:
Rudo
Formacijašest bataljona
DeoNarodnooslobodilačka vojska Jugoslavije NOV i PO Jugoslavije
Angažovanje
Vojne počastiproleterska od formiranja
Odlikovanja
Orden narodnog heroja
Orden narodnog oslobođenja Orden partizanske zvezde sa zlatnim vencem Orden bratstva i jedinstva sa zlatnim vencem
Orden zasluga za narod sa zlatnim vencem
Komandanti
KomandantKoča Popović
Politički komesarFilip Kljajić Fića
Vikizvornik ima izvorni tekst povezan sa člankom Naredba o osnivanju Prve proleterske brigade.

Prva proleterska narodno-oslobodilačka udarna brigada je formirana 21. decembra 1941. godine u Rudom. Odluku o formiranju brigade doneo je Centralni komitet KPJ, a formirao ju je Vrhovni komandant NOV i POJ Josip Broz Tito.

Na dan formiranja imala je šest bataljona (četiri iz Srbije i dva iz Crne Gore) ukupne jačine 1.200 boraca.

Prvi komandant brigade bio je Koča Popović, narodni heroj, a politički komesar Filip Kljajić Fića, narodni heroj.

Prva borba brigade, kod sela Gaočića i Mioča, 22. decembra 1941. godine slavila se kao Dan Jugoslovenske narodne armije.

Prva proleterska udarna brigada je na svom ratnom putu prešla više od 20.000 kilometara. U njenim borbama borilo se više od 22.000 ljudi iz cele Jugoslavije. Imala je više od 7.500 poginulih, ranjenih i nestalih boraca, a izbacila je iz stroja više hiljada neprijateljskih vojnika. Dala je više od 3.000 rukovodilaca i 83 narodna heroja.

Odlikovana je Ordenom narodnog oslobođenja, Ordenom partizanske zvezde, Ordenom bratstva i jedinstva i Ordenom zasluga za narod. Povodom petnaestogodišnjice bitke na Sutjesci, juna 1958. godine, odlikovana je i Ordenom narodnog heroja.

Borbeni put Prve proleterske[uredi | uredi izvor]

Krajem decembra 1941. godine, Prva proleterska brigada je zajedno sa Vrhovnim štabom, prešla u istočnu Bosnu. U toku Druge neprijateljske ofanzive, od 17. do 23. januara 1942. godine vodila je više borbi: na Pjenovcu, kod Rogatice, Vareša, Han Pijeska i Bijelih Voda. Glavnina brigade je izvela marš preko planine Igman, pri temperaturi od -32 stepena. Posle završetka Druge ofanzive, ponovo preduzima značajne poduhvate u istočnoj Bosni.

U Trećoj neprijateljskoj ofanzivi zajedno sa Drugom proleterskom brigadom, dejstvovala je u istočnoj Bosni, Crnoj Gori, Hercegovini i u teškim borbama (Polja Kolašinska, Durmitor, Hercegovina) znatno pomogla uspešno povlačenje partizanskih snaga u rejon Tromeđe.

Pohod u Bosansku krajinu[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Pohod proleterskih brigada u Bosansku krajinu
Borci Trećeg bataljona Prve proleterske brigade u Foči 5. marta 1942. godine.

U sastavu Udarne grupe proleterskih brigada pošla je, 24. juna 1942. godine, u pohod na Bosansku krajinu. U pohodu je učestvovala u borbama na pruzi Sarajevo-Mostar i rušenju ove saobraćajnice, oslobođenju Konjica (8. avgusta 1942), zatim u borbama oko Bugojna, Duvna i Šujice, za oslobođenje Livna i drugim poduhvatima. Vodila je više borbi u nadiranju prema Imotskom i oslobodila nekoliko mesta. Sedmog oktobra 1942. godine učestvovala je u oslobođenju Ključa, a do kraja oktobra angažovana je u borbama sa četnicima i italijanskim snagama oko Bosanskog Grahova.

U sastav Prve proleterske divizije ušla je 1. novembra 1942. godine, a sedam dana kasnije u Bosanskom Petrovcu od Vrhovnog komandanta NOV i POJ Josipa Broza Tita dobila je proletersku zastavu. U skladu sa planom Vrhovnog komandanta o prodoru snaga NOVJ u centralnu Bosnu, novembra i decembra 1942. i januara 1943. godine izvela je više poduhvata u dolini Vrbasa i centralnoj Bosni; u noći 19/20. novembra uništila je jako neprijateljsko uporište Sitnicu; u noći 25/26. novembra učestvovala je u oslobođenju Jajca; u toku decembra je oslobodila Skender-Vakuf i Kotor-Varoš i područje Jošavke; u toku januara delom svojih snaga učestvuje u oslobođenju Teslića; u noći 15/16. januara oslobodila je Prnjavor. Uspesi kod Teslića i Prnjavora bili su veliki: ubijeno je i ranjeno nekoliko stotina, a zarobljeno 2.000 neprijateljskih vojnika i zaplenjena velika količina ratnog materijala.

Bitka na Neretvi[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Bitka na Neretvi

U Četvrtoj neprijateljskoj ofanzivi, u šestodnevnom maršu, prebacila se sa sektora Banje Luke, preko Šipraga, Bojske, Gornjeg Vakufa, na železničku prugu Sarajevo-Mostar, pa je u noći 17/18. februara likvidirala posade neprijatelja na odseku Raštelica-Brđani i posle toga vodila teške borbe na Ivan-sedlu i Bradini i delom snaga učestvovala u napadu na Konjic. Učestvovala je i u poznatom protiv udaru snaga NOVJ kod Gornjeg Vakufa, od 3. do 5. marta 1943. godine, a potom zatvarala pravac Gornji Vakuf-Prozor.

Posle forsiranja Neretve u nastupanju Glavne operativne grupe NOVJ na istok, brigada prva nastupa opštim pravcem: Glatičevo, rejon Kalinovika, Ustikolina. Od 15. do 17. marta razbila je četničke snage kod Glavatičeva i na Lipeta planini, a u noći 22/23. marta vodila je teške borbe sa četnicima kod Kalinovika. U ovim borbama četnici su pretrpeli nekoliko teških poraza, a brigada je pohvaljena od Vrhovnog komanda. Krajem marta izbila je na Drinu kod Ustikoline. Prvo je pokušala da reku forsira iz pokreta, a pošto nije uspela, posle priprema, forsiranje je itvršila u noći 8/9. aprila 1943. godine. Vodila je žestoke borbe za Kapak i Krčino brdo. U borbi kod Ifsara (10. i 11. aprila) učestvovala je u razbijanju znatnih delova italijanske divizije „Taurinenze“. Ovim borbama omogućen je prodor Glavne operativne grupe Vrhovnog štaba preko Drine u Sandžak. Krajem aprila vodila je žestoke borbe kod Goražda sa 369. nemačkom divizijom.

Bitka na Sutjesci[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Bitka na Sutjesci

U bici na Sutjesci prvih dana vodi borbe sa Prvom nemačkom brdskom divizijom na sektoru Bijelo Polje, Mojkovac, Šahovići. Sa ovog sektora prebačena je na sektor Čelebića, radi zaštite Centralne bolnice i zatvaranja pravca Foča-Čelebić. Posle sedmodnevnog marša, 21. maja kod Čelebića je iz pokreta napala i razbila 13. domobransku pukoviju. Od tada do 24. maja na ovom sektoru, zajedno sa drugim jedinicama, vodila je ogorčene borbe. Učestvovala je 24. i 25. maja u neuspelom pokušaju proboja jugoistočno od Foče. Do 6. juna vodila je borbe u dolini Sutjeske, a 8. juna je izbila na Zelengoru. Jurišem na Balinovcu, 10. juna 1943. godine, brigada je probila neprijateljski obruč na Zelengori, a dva dana kasnije probila je novi obruč na komunikaciji Kalinovik-Foča. U protivofanzivi Glavne operativne grupe u istočnoj Bosni u julu i avgustu vodila je više borbi (Vlasenica, Drinjača, Zvornik i na pruzi Sarajevo-Zenica). U septembru dejstvuje u Dalmaciji, a u oktobru i novembru na širem području Travnika.

Završne operacije[uredi | uredi izvor]

U zimu 1943/1944. godine i u proleće 1944. godine dejstvuje oko Jajca, Mrkonjić grada i Gerzova. U drvarskoj operaciji vodi žestoke borbe na pravcu Mrkonjić grad-Mlinište i Mlinište-Glamoč. Iz zapadne Bosne kreće za Sandžak, a na tom putu vodila je borbe na planinama Vranici, Zecu, Bitovnji i kod Trnova. U avgustu 1944. godine učestvuje u borbama u Sandžaku, a 23. avgusta počeo je njen prodor u Srbiju. Vodila je teške borbe sa Bugarskim snagama na Palisadu i sa jakim četničkim snagama na Jelovoj gori, kod Karana, Kosjerića i Varde, za oslobođenje Bajine Bašte i Valjeva (septembra) i Uba (oktobra). U Beogradskoj operaciji istakla se u mnogim borbama. Od decembra 1944. do aprila 1945. godine dejstvuje na Sremskom frontu. Učestvuje u proboju Sremskog fronta 12. aprila 1945. godine i učestvuje u više poduhvata u Sremu, Slavoniji i sve do Zagreba. Poslednju borbu vodila je za oslobođenje Zagreba, u koji ulazi 9. maja 1945. godine.

Sastav Prve proleterske brigade[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Spisak pripadnika Prve proleterske brigade na dan formiranja 21.12.1941.
Zastava i Odlikovanja Prve proleterske brigade u Vojnom muzeju u Beogradu
Odlikovanja Prve proleterske brigade u Vojnom muzeju u Beogradu — Orden narodnog heroja, Orden narodnog oslobođenja, Orden partizanske zvezde i Orden bratstva i jedinstva

Prvi (crnogorski) bataljon[uredi | uredi izvor]

Drugi (crnogorski) bataljon[uredi | uredi izvor]

Treći (kragujevački) bataljon[uredi | uredi izvor]

Četvrti (kraljevački) bataljon[uredi | uredi izvor]

Peti (šumadijski) bataljon[uredi | uredi izvor]

Šesti (beogradski) bataljon[uredi | uredi izvor]

Komandni sastav brigade[uredi | uredi izvor]

Koča Popović i Danilo Lekić Španac, prvi komandant i prvi politički komesar brigade
  • Zamenici komandanta brigade:
    • Danilo Lekić Španac — od aprila do novembra 1942.
    • Miloje Milojević — od novembra 1942. do avgusta 1943.
    • Savo Mašković — od februara do avgusta 1944.
    • Vojo Abramović — od avgusta 1944. do kraja rata
  • Zamenici političkog komesara brigade:
    • Mijalko Todorović — od januara do novembra 1942.
    • Dušan Korać — od novembra 1942. do kraja 1943.
    • Komnen Žugić — od kraja 1943. do novembra 1944.

Narodni heroji Prve proleterske brigade[uredi | uredi izvor]

Od oko 22.000 boraca koliko je, za tri i po godine rata, prošlo kroz redove Prve proleterske udarne brigade njih 83 proglašeno je za narodne heroje. Neki od njih su:

Orden narodnog heroja Prve proleterske brigade
  1. Milan Antončić Velebit
  2. Krsto Bajić
  3. Hamid Beširević
  4. Ante Bilobrk
  5. Miloš Bobičić
  6. Dragoljub Božović Žuća
  7. Božo Božović
  8. Nikola Bubalo
  9. Savo Burić
  10. Rade Vilotijević Vića
  11. Dimitrije Vojvodić
  12. Đoko Vojvodić
  13. Jovan Vučković
  14. Miloš Vučković
  15. Đuro Vujović
  16. Špiro Vujović
  17. Bogdan Vujošević
  18. Dušan Vujošević
  19. Jovan Vukanović
  20. Radovan Vukanović
  21. Đoko Vukićević
  22. Radovan Gardašević
  23. Vojislav Grujić
  24. Boško Dedejić Pop
  25. Đura Dimitrijević
  26. Spasoje Dragović
  27. Momčilo Dugalić
  28. Ljubomir Živković Španac
  29. Živko Živković
  30. Komnen Žugić
  31. Vinko Zevnik
  32. Vujadin Zogović
  33. Vuksan Đukić
  34. Milan Ilić Čiča
  35. Pavle Jakšić
  36. Zdravko Jovanović
  37. Mirko Jovanović
  38. Olga Jovičić Rita
  39. Jovo Kapičić
  40. Filip Kljajić Fića
  41. Miloš Komatina
  42. Dušan Korać
  43. Danilo Lekić Španac
  44. Risto Lekić
  45. Đuro Lončarević
  46. Šerif Lojo
  47. Nikola Ljubičić
  48. Radoje Ljubičić
  49. Živan Maričić
  50. Vojo Maslovarić
  51. Savo Mašković
  52. Miloje Milojević
  53. Danica Milosavljević
  54. Milosav Milosavljević
  55. Radisav Nedeljković Raja
  56. Gojko Nikoliš
  57. Siniša Nikolajević
  58. Mirko Novović
  59. Dragan Pavlović Šilja
  60. Radovan Petrović
  61. Blažo Popivoda
  62. Koča Popović
  63. Petar Prlja
  64. Petar Radević
  65. Voja Radić
  66. Jovan Radulović Jovo
  67. Milan Raspopović
  68. Ante Raštegorac
  69. Vladimir Rolović
  70. Milan Simović
  71. Marko Stanišić
  72. Momčilo Moma Stanojlović
  73. Mijalko Todorović
  74. Pero Ćetković
  75. Miodrag Urošević Artem
  76. Milan Šarac
  77. Vladimir Šćekić

Nasleđe[uredi | uredi izvor]

  • Prva borba brigade, kod sela Gaočića i Mioča, 22. decembar 1941. godine, nekada se slavila kao dan Jugoslovenske narodne armije.
  • Ulica proleterskih brigada u Beogradu, kojom su se delovi Prve proleterske brigade probijali prilikom oslobođenja Beograda[1], od 1997. godine se zove Krunska ulica.
  • Osnovna škola ”Stari Grad”[2] u Beogradu na istoimenoj opštini je od osnivanja 1961. do 1993. nosila ime ”Prva proleterska brigada”.
    • Osnivač je bila Skupština opštine Stari Grad, a kum Udruženje boraca Prve proleterske brigade - Beogradska sekcija. Šest ratnih bataljona prve proleterske brigade, tada dobija sedmi - mirnodopski bataljon pionira nove škole.
    • Škola dobija naziv ”Prva proleterska brigada”, a pionirski odred ”Sedmi bataljon Prve proleterske brigade”. Lice škole simbolično ozelenjava sedam platana, a pionirski odred stasava pod zastavom sa lentom dobijenom od boraca kao znamen. Škola je sarađivala sa kasarnom ”4. juli”, koja je negovala tradiciju ratne Prve proleterske brigade, a svečano i reprezentativno obeležavan je Dan škole i Prve proleterske brigade, Dan JNA 22. decembar.
  • Danas se u Rudom nekadašnja ulica Prve proleterske brigade zove ulica đenerala Draže.
  • U Rudom postoji Muzej Prve proleterske brigade u Rudom.

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Mile Maksimović, „Od Avale do palate 'Albanija“, Prva proleterska brigada. Sećanja boraca, (ur. Veljko Miladinović), I-IV, Beograd, 1986, str. III/302.
  2. ^ „O školi”. Arhivirano iz originala 16. 07. 2015. g. Pristupljeno 16. 07. 2015.  Tekst „ OŠ Stari grad ” ignorisan (pomoć)

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Прва_пролетерска_ударна_бригада&oldid=27552260”