Švedska

Uredi veze
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Kraljevina Švedska
Konungariket Sverige  (švedski)
Krilatica: För Sverige i tiden¹
(Za Švedsku, za sva vremena)
Himna: Du gamla, Du fria
(Ti drevni, ti slobodni)
Položaj Švedske
Glavni gradStokholm
Službeni jezikšvedski
Vladavina
Oblik državeustavna monarhija
 — KraljKarl XVI Gustaf
 — PremijerUlf Kristerson
 — Predsednik RiksdagaAndreas Norlen
Istorija
Osnivanjesrednji vek
Pristup u EU1. januar 1995.
Geografija
Površina‍
 — ukupno449.964 km2 (55)
 — voda (%)8,7
Stanovništvo‍
 — 2019.[1]10.327.589 (90)
 — gustina22,95 st./km2 (156)
Ekonomija
BDP / PKM≈ 2023
 — ukupnoRast 715,995 mlrd. $ [2] (40)
 — po stanovnikuRast 66.209 $ [2] (17)
IHR (2021)Rast 0,947 [3] (7) — veoma visok
Valutašvedska kruna
 — stoti deo valute‍100 ореа‍
Ostale informacije
Vremenska zonaUTC +1, +2 (CET, CEST)
Internet domen‍.se‍
Pozivni broj+46
¹ Moto kralja Švedske

Švedska (šved. Sverige, O ovoj zvučnoj datoteci slušaj (pomoć·info)), zvanično Kraljevina Švedska (šved. Konungariket Sverige, O ovoj zvučnoj datoteci slušaj (pomoć·info)), nordijska je zemlja u Skandinaviji, u severnoj Evropi.[4] Graniči se sa Norveškom na zapadu, Finskom na severoistoku. Na jugozapadu Eresundski most spaja Švedsku sa Danskom. Zemlju okružuju moreuz Skagerak na jugozapadu, te Baltičko more i Botnijski zaliv na istoku. Glavni grad je Stokholm, koji je i najveći grad Švedske.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Istorija Švedske

Skandinavsko poluostrvo naseljavaju razni narodi tokom kamenog doba. Region zatim napreduje dosta sporo. Švedska je prvi put pomenuta u prvom veku, kada je rimski istoričar Tacit zabeležio da na istočnoj obali Svealanda žive Svevi. Svealand je istorijska regija po kojoj je Švedska kasnije dobila ime. U ΙH i H veku švedski vikinzi šire svoj uticaj u baltičkim državama i Rusiji. Za razliku od norveških i danskih vikinga, karakteristika švedskih jeste da su bili manje ratoborni a više usredsređeni na trgovinu i kolonizaciju.

Švedska je doživela hristijanizaciju u HΙΙ veku. U XIV veku, kao i većina drugih evropskih zemalja, bila je pogođena velikom kugom, ili Crnom smrću. U srednjem veku proširuje svoje granice do Laplanda na severu i Finske. Finska do 1809. skoro 450 godina pripada Švedskoj. 1389. godine sklopljena je Kalmarska unija, koja je ujedinila Švedsku sa Norveškom i Danskom. Unija je na snazi do 1521. kada švedski kralj Gustaf I posle više ratova uspeva da formira samostalnu državu, koja se smatra temeljen moderne Švedske. Nedugo posle toga, isti kralj odbacuje rimokatolicizam i uvodi Švedsku u protestantsku reformaciju. Gustaf I se smatra ocem švedske države.

Švedsko carstvo 1560—1815

Tokom XVII veka Švedska raste da postane jedna od moćnijih evropskih sila, pošto kralj Gustaf II Adolf uspešno vodi državu kroz Tridesetogodišnji rat. U Napoleonskim ratovima, Švedska pobeđuje Dansku. Kao posledica, 1814. Norveška je primorana da formira uniju sa Švedskom, u kojoj je ostala sve do 1905. Švedska od 1814. gotovo nije učestvovala ni u jednom ratu (o neutralnosti Švedske u Drugom svetskom ratu se raspravlja).

Tokom 1850-ih, mnogi Šveđani ostaju nezaposleni. Posledice toga su siromaštvo, alkoholizam i masovna emigracija. Veruje se da između 1850. i 1910. godine, više od milion Šveđana napušta domovinu i naseljava Sjedinjene Američke Države.

Tokom 1960-ih Švedska postaje jedna od bogatijih država sveta, a i dan-danas se nalazi na vrhu što se tiče standarda života. 1995. učlanjuje se u Evropsku zajednicu, ali 2003. švedski narod na referendumu bira da zadrži svoju valutu.

Geografija[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Geografija Švedske

Položaj[uredi | uredi izvor]

Mapa Švedske

Baltičko more i Botnijski zaliv na istoku Švedske stvaraju dugačku obalu, što utiče na klimu. Na zapadu, na granici sa Norveškom nalaze se Skandinavske planine. Južni delovi Švedske se uglavnom sastoje od poljoprivrednih područja, gde je i gustina naseljenosti najveća. Ostalu teritoriju uglavnom zauzimaju šume. Švedska je najnaseljenija zemlja severne Evrope i treća po veličini. Ona se nalazi u istočnom delu Skandinavskog poluostrva. Graniči na zapadu sa Norveškom, na severoistoku sa Finskom. Švedska ima površinu od 449.964 km kvadratnih i oko 8,9 miliona stanovnika. Gustina naseljenosti je 20 stanovnika po kvadratnom kilometru. Glavni grad je Stokholm sa oko 1,5 miliona stanovnika.

Reljef[uredi | uredi izvor]

U južnom delu zemlje nalaze se nastavci plodnih nizija Nemačke i Danske koji se dalje prostiru ka zapadu zemlje, dok su na zapadu i severu zemlje Skandinavske planine.[5]

Švedska se prema više kriterijuma, između ostalog i po morfološkim karakteristikama, može podeliti na: Severnu, Srednju i Južnu (Smoland i Skone) Švedsku. „Severna Švedska” obuhvata oko 60% celokupnog državnog prostora. U morfogenetskom smislu ona je stara površ u čijem se reljefu mogu izdvojiti: najviše planinske goleti, fjeldovi i tundre. Vodeni tokovi Severne Švedske, koji teku sa planinskih predela na zapadu ka Botničkom zalivu, karakteristični su po velikim padovima, mnogobrojnim vodopadima i prirodnim akumulacionim basenima - jezerima. Morenski bedemi predstavljaju glacijalne oblike reljefa u regiji. Bedemi prate rečne tokove, a duž njih su podignuta sela.

„Srednja Švedska” obuhvata prostranu niziju između Skageraka i Kategata, na zapadu i Baltičkog mora, na istoku. Za nju se koristi toponim „Jezerska depresija”, po brojnim jezerima koja su zagaćena sedimentima morenskog materijala lednika i brojnim rekama. Reljef ove regije je raznovrstan. Mogu se izdvojiti zaravni koje se spuštaju prema Baltičkom moru, male izolovane nizije i nepravilno rasprostranjeni morenski bedemi.

„Južna Švedska” prostire se južno od jezera Vetern. Sačinjavaju je oblasti Smoland i Skone, a pripadaju joj i ostrva Eland i Gotland. Južna Švedska je pretežno visoravan 200 - 300 m nadmorske visine. Oblast „Smoland” je visoravan prekrivena morenskim sedimentima između kojih se nalaze mala jezera i tresetišta. „Skone” se prostire na samo 2,5% prostora Švedske. Predstavlja istočni nastavak Danske (nastavak Selanda), a u morfometrijskom smislu je depresija čiju podlogu predstavljaju silurske stene. Ostrvo Eland ima u osnovi granitne stene.[6]

Klima[uredi | uredi izvor]

Satelitski snimak Švedske 19. februara 2003

Švedski klima je umerena. Klima u Švedskoj je planinska, ali i okeanska. U južnim delovima zemlje klima je toplija, a severno od Melarena je sve hladnija. Švedska ima uglavnom blagu klimu. Zime su hladne a leta sveža. S obzirom da se Švedska nalazi na severu, klima je relativno topla zahvaljujući toploti koja dolazi iz Golfske struje.

Na severu Švedske, gde ima visokih planina, klima je uglavnom subarktička, a na najvišim vrhovima polarna.

Vode[uredi | uredi izvor]

Više od 8% ukupne teritorije Švedske je pokriveno vodom, s oko 30 glavnih reka i oko 90 hiljada jezera, uključujući i jezero Vanern (5648 km²).[7]

Reke[uredi | uredi izvor]

Reke su pretežno planinske sa vodopadima i brzacima. One izviru u Skandinavskom planinskom lancu i ulivaju se u Botnički zaliv ili Baltičko more.[5]

Jezera[uredi | uredi izvor]

Jezera ima najviše u području između Stokholma i Geteborga. Oko 8% Švedske je pokriveno jezerima.[7]

Flora i fauna[uredi | uredi izvor]

Vrsta vegetacije je od tundre- oblasti lišajeva, mahovina, zakržljalog grmlja, do gustih četinarskih šuma. U šumama Švedske žive los, irvas, vapiti, obični ris, vuk, sova i druge vrste sisara i ptica. Zemlja je bogata ribom, kao što su haringa i losos .

Politika[uredi | uredi izvor]

Dom švedske skupštine - Riksdaga

Švedska je ustavna monarhija sa kraljem Karlom XVI Gustafom kao šefom države čija uloga je mahom ceremonijalna i reprezentativna.[8] Kada je 1974. godine Švedska vlada izdala Instrument Vlade, ustavni zakon koji opisuje državno uređenje Švedske, Švedski kralj je izgubio svu političku moć, a njegova zaduženja svela su se na ceremonijalne formalnosti,[9] kao što su otvaranje redovnih sednica Riksdaga, primanje stranih ambasadora, primanje stranih šefova država, kao i državne posete u drugim zemljama. Takođe, Švedski kralj predsedava sednicama Saveta za spoljne poslove (šved. Utrikesnämnden), kao i sastancima sa premijerom i Vladom.[10]

Zakonodavna vlast je dodeljena jednodomnom parlamentu–Riksdagu sa 349 poslanika. Izbori se održavaju svake četiri godine na drugu nedelju u septembru. Pravo glasa na parlamentskim izborima imaju građani stariji od 18 godina. Zakonsku inicijativu mogu podneti poslanici Riksdaga ili Vlada Švedske. Riksdag takođe poseduje mogućnost da menja i donosi amandmane na Osnovne zakone - ustavne akte Švedske, sa dva glasanja apsolutnom većinom između kojih su parlamentarni izbori.

Izvršna vlast je poverena Vladi Švedske (šved. Regeringen) sastavljena od premijera kojeg postavlja predsedavajući Rikstaga na osnovu glasanja, i ministara (šved. Statsråd) koji su postavljeni od strane premijera.[11] Vlada Švedske je izvršni organ vlasti, i za svoje postupke odgovara Riksdagu. Jedinstvena karakteristika državne službe u Švedskoj je to da vladine agencije odgovaraju direktno Vladi, a ne ministarstvima, kako je to slučaj u drugim zemljama, pa ministri imaju manje odgovornosti.

Sudstvo u Švedskoj je nezavisno od Riksdaga i Vlade. Sudovi su podeljeni na opšte sudove, okružne sudove, apelacione sudove i Vrhovni sud.[12]

Švedski ustav[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Osnovni zakoni Švedske

Švedska kao ustav ima četiri ustavna akta koji se kolektivno nazivaju Osnovni zakoni Švedske. Oni regulišu političko uređenje Švedske delujući na sličan način kao ustavi većine drugih zemalja. Osnovni zakoni Švedske su:

  • Instrument Vlade (šved. Regeringsformen) - Najvažniji osnovni zakon koji reguliše osnovne principe političkog života u Švedskoj, kao i osnovna prava i slobode.[9]
  • Akt o slobodi štampe (šved. Tryckfrihetsförordningen) [13]
  • Fundamentalni zakon o slobodi izražavanja (šved. Yttrandefrihetsgrundlagen) je zakon koji reguliše slobodu izražavanja u raznim oblicima medija (preko radija, televizije i interneta i tako dalje...) osim u knjigama i časopisima, što je regulisano aktom o slobodi štampe.[14]
  • Akt o sukcesiji (šved. Successionsordningen) je jedan od prvih ustavnih akata u Švedskoj. Akt o sukcesiji reguliše nasledstvo na švedski presto. Švedska prema ovom aktu sledi primer apsolutne primogeniture.[15]

Vojska[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Oružane snage Švedske

Oružane snage Švedske (šved. Försvarsmakten) glavna je oružana sila Kraljevine Švedske i direktno je podređena švedskom ministarstvu odbrane. Glavni zadaci oružanih snaga Švedske su obuka vojnika za mirovne operacije u inostranstvu, kao i priprema i odbrana zemlje u slučaju rata. Švedske oružane snage su podeljene u četiri grane:

  • Švedska armija
  • Švedsko ratno vazduhoplovstvo
  • Švedska mornarica
  • Švedsko domobranstvo

Ceremonijalnu titulu vrhovnog komandanta vrši švedski kralj, dok stvarnu vrhovnu komandu oružanim snagama vrši Glavnokomandujući oružanih snaga Švedske koji ujedno nosi i najveći oficirski čin u švedskoj vojsci.

Do kraja Hladnog rata u Švedskoj je bilo obavezano služenje vojnog roka za sve muškarce. 1975. godine broj vojnika na služenju obaveznog vojnog roka bio je 45.000 dok je do 2003. godine taj broj opao na 15.000. 1. jula 2010. godine ukinuta je obaveza služenja vojnog roka, a poslednji kohort vojnih obaveznika po prethodnom zakonu je završio služenje roka leta 2011. godine. Od 2018. je ponovo uvedeno obavezno služenje vojnog roka, sa jednakom obavezom za muškarce i žene. Obaveza važi za osobe rođene 1999. godine pa nadalje i oko 4.000 regruta iz svake generacije prolazi osnovnu vojnu obuku godišnje.[16]

Po podacima od maja 2020. godine[17], Švedska učestvuje u 14 međunarodnim vojnim akcijama, pre svega u saradnji sa Ujedinjenim nacijama i Evropskom unijom. 177 pripadnika Oružanih snaga Švedske nalazi se u inostranstvu. Najveće prisustvo Švedska ima u Maliju, a zatim u Avganistanu, na Srednjem istoku, u Južnoj Koreji, Somaliji, Centralnoafričkoj Republici, Kašmiru, na Kosovu i u Zapadnoj Sahari. Podržava još tri akcije Ujedinjenih nacija u Jemenu, Demokratskoj Republici Kongo, odnosno u Južnom Sudanu.

Švedska nije članica NATO saveza, ali ima blisku saradnju sa ovim vojnim savezom. Deo je Partnerstva za mir.[18] Sarađuje sa NATO snagama u operacijama u Avganistanu i na Kosovu.[17] Ranije je učestvovala u NATO operacijama u Bosni i Hercegovini i u Libiji.[18]

Privreda[uredi | uredi izvor]

Pogled na Stari grad, Stokholm
Glavni članak: Privreda Švedske

Transport i komunikacije su od velikog značaja za Švedsku, radi veličine zemlje i razbacanosti prirodnih bogatstava i populacije. Vekovima, dominiralo je brodarstvo, sa Stokholmom kao glavnom lukom na Baltiku, kasnije Geteborgom, kao velikom izvoznom lukom, i nizom luka na severu za izvoz drveta, ruda i gvožđa. Izgradnja mreže železničkih pruga (u 19. veku), omogućila je transport ruda iz planinskih rudnika na severu.

Industrija[uredi | uredi izvor]

Bogati izvori železne rude, drveta i hidroenergije, vešti inženjeri i radnici, omogućili su naglu industrijalizaciju, ranije siromašne i pretežno na poljoprivredu orijentisane Švedske. Ovi ljudi su svojim strpljivim i napornim radom kao i znanjem umeli da iskoriste sve ono što im je priroda pružala. Najbogatiji resursi su crnogorične šume, hidroenergija, rude železa, urana, i drugih minerala. Tradicionalno, teška industrija (npr. celuloze, papira, i crna metalurgija) ima veliko učešće u izvozu Švedske. Na industrijske proizvode otpada više od 80% ukupnog izvoza. Velike međunarodne kompanije kao što su Erikson, ABB, Elektroluks, Volvo i Sab-Skanija, učestvuju sa približno 60% zaposlenih u proizvodnji sa preko 80% izvoza industrijskih proizvoda. Na proizvode koji se zasnivaju na nauci (npr. farmaceutska industrija), otpada oko 10% novostvorene vrednosti u proizvodnji. Industrija elektronskih i telekomunikacionih uređaja je poslednjih godina u ogromnom usponu. Prednjači kompanija Erikson, sa najsavremenijom proizvodnjom sistema računarske razmene podataka, mobilne telefonije i laserskih programa. Kompanija ABB, koja uglavnom proizvodi generatore i ostala postrojenja za prenos i distribuciju električne energije, uređaje za automatske proizvodne linije, robotiku i opremu za savremene elektrificirane pruge, sarađuje sa oko 1.000 kompanija u oko 140 zemalja sveta. Kompanija Gambro se dokazala u svetu proizvodnjom veoma kvalitetnih elektronskih uređaja za potrebe medicine, kao što su dijalizatori, pejs-mejkeri, respiratori i sl. U proizvodnji automobila i kamiona, značajne su kompanije Volvo i Sab-Skanija. U ovoj oblasti jedino je Japan napredovao brže od Švedske, a izvoz je oko 86% godišnje proizvodnje (teških kamiona, autobusa i automobila). Avionska industrija u Švedskoj obuhvata proizvodnju vojnih i civilnih aviona. u proizvodnji učestvuju i ostale kompanije poput Volvoa (motori), Erikson i Elektroluks (elektronska oprema), i kompanija Celzijus (završni radovi). Intenzitet istraživanja i razvoja u Švedskom proizvodnom sektoru spada među najviše u svetu. Transportna oprema, telekomunikaciona oprema, farmaceutski proizvodi i mašine, učestvuju sa 85% u ukupnim troškovima za istraživanje i razvoj u proizvodnom sektoru. Bitno je napomenuti, da je 85% gradskog stanovništva u odnosu na ukupan broj.

Rudarstvo[uredi | uredi izvor]

Rudnik cinka

Švedskoj pripada oko 2% od ukupne svetske proizvodnje železne rude, jedan je od najvećih izvoznika, a najveći u Evropi. U izvozu bakra, olova i cinka, učestvuje sa oko 1%, 3,7% i 3,3%. Oko 1% tržišne vrednosti cele industrijske proizvodnje otpada na rudarstvo, koje zapošljava 0,5% od ukupnog broja zaposlenih. Ukupna proizvodnja železne rude, 1998. godine, iznosila je 20,9 miliona tona, sulfidnih ruda koje sadrže sumpor, bakar, olovo, cink, arsen, nešto manje srebra i zlata, 24 miliona tona. Oko 6 miliona tona kreča, uglavnom za industriju cementa. Najveća nalazišta železne rude nalaze se nekoliko stotina kilometara severnije od polarnog kruga (laponska tundra). Kiruna, sa okolnim brdima Luosavara i Kirunavara, najveće je nalaziste, u kome su zalihe oko milijardu tona rude, sa 70% gvožđa (nalazište je površine 16000 km²). Kiruna je središte ogromnog nalazišta, rudarski grad, čije 3/4 stanovnika radi u rudarstvu. 1998. godine, u ovom nalazištu iskopano je 14 miliona tona rude železa. Malmberget, takođe u Laponiji (sa proizvodnjom od 7 miliona tona 1998. godine), je drugi po veličini rudnik železne rude u zemlji. Ruda iz ovih nalazišta transportuje se železnicom, i izvozi preko luka Narvik (u Norveškoj) i Lulea (severni deo Švedske obale, Botnički zaliv, zimi zaleđena). Najveći rudnik bakra Aitik, takođe se nalazi u ovoj regiji. U oblasti Skeleftea, koja se proteže od Bolidena na istoku, do planinskog lanca na zapadu, najznačajnija su nalazišta sulfidnih ruda (Laisval, najveći izvor olovne rude u Evropi).

Energetika[uredi | uredi izvor]

Osnovni izvori energije u Švedskoj su nafta, hidro i nuklearna energija. Nedostatak nafte je zamenjen energijom iz hidroelektrana i biogorivom. Električna energija od 1970. uglavnom se proizvodi u nuklearnim centralama i hidroelektranama.

Hidroenergija[uredi | uredi izvor]

Najveća postrojenja za proizvodnju hidroenergije su na 9 reka severne Švedske. Najiskorišćenija reka je Luleelven, sa 15 hidrocentrala, i proizvodnjom od oko 14,1 Twh, zatim Indalselven (7,5 Twh), Ume elv (5,4 Twh) i Ongermanaelven (5,5 Twh). Vlada Švedske je u svrhu očuvanja prirodnih lepota ograničila i propisala stroge uslove za daljnju izgradnju hidroelektrana, odnosno neke reke (inače sa velikim potencijalom) potpuno zaštitila. To su najlepše reke, neregulisane, sa prirodnim tokovima, vodopadima i brzacima, kao sto su Vindelelven, Pite elv, Kaliks elv i Torne elv.

Nuklearna energija[uredi | uredi izvor]

Prvi Švedski nuklearni reaktor pušten je u rad 1972, a dvanaesti i poslednji 1985. godine. Svi se nalaze u južnom delu zemlje: Barsebek (dva reaktora, ukupno 1.200 Mw), Oskarshamn (tri reaktora, 2.210 Mw), Ringhals (četiri reaktora, 3.550 Mw) i Forsmark (tri reaktora, 3.095 Mw). Ukupna godišnja proizvodnja je oko 74 Twh. Dotrajali delovi reaktora i nuklearni otpad odlaže se na lokacijama Oskarshamn i Forsmark, u kamene pećine oko 50 m ispod površine mora. Nivo radioaktivnosti se redovno kontroliše. Tokom 1996. godine, proizvodnja energije korišćenjem biogoriva (uglavnom treseta, briketa smole i sl.), bila je 87 Twh. Od energenata uvozi se nafta iz zemalja OPEC-a 25%. Od ukupnih 19 miliona tona, 70% dolazi iz severnog mora, odn. Norveške, kao najvećeg snabdevača (13 miliona tona). Rafinerije u Stokholmu i Geteborgu uglavnom prerađuju uvezenu naftu. Ugalj se uvozi iz 7 zemalja, od kojih je Poljska najznačajniji snabdevač (oko 35%). Ostale zemlje su SAD, Australija, Rusija, Venecuela, Kanada i Estonija. Prirodni gas u Švedsku se uvozi iz severnog mora (Danska), oko 870 m³, ekvivalentno 9,4 Twh. Potrošnja prirodnog gasa je oko 2% ukupne potrošnje energije zemlje.

Administrativna podela[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Regije u Švedskoj

Švedska je administrativno podeljena u 21 regiju. Svaka regija ima svoju administrativnu upravu koju postavlja vlada. Švedska se ponekad deli i u istorijske pokrajine, kojih ima 25.

Stanovništvo[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Demografija Švedska
Tipične seoske kuće u Švedskoj
Demografija Švedske (do 2008)

Januara 2017. stanovništvo švedske je prevazišlo 10 miliona stanovnika. Po rezultatima popisa od 31.12.2019. stanovništvo Švedske sastavlja 10.327.589 miliona stanovnika.[19] U južnoj trećini zemlje živi najveći deo stanovništva.

Posle Drugog svetskog rata Švedska je postala zemlja imigracije. Useljenje je vodeći faktor porasta stanovništva zemlje tokom poslednjih decenija. Danas je oko 20% populacije rođeno van Švedske, a otprilike svaka četvrta osoba ima inostrano poreklo.[20] Po podacima iz 2019. godine, imigranata ima pre svega iz Sirije, Iraka, Finske, bivše Jugoslavije, Poljske, Irana, Avganistana, Somalije i Turske, u tom redosledu. Imigranti sa područja bivše Jugoslavije broje preko 120.000 ljudi.[21]

Po podacima od 2019. godine[22], Švedska je na osmom mestu po IHR na svetu, sa indeksom od 0,937. U pogledu pojedinih komponenata ovog indeksa, Švedska je na 12. mestu po srednjem ljudskom veku (82,7 godina), na 8. mestu po očekivanoj dužini školovanja (18,8 godina), na 23. mestu po srednjoj dužini školovanja (12.4 godina) i na 17. mestu po BDP-u (PKM) po glavi stanovnika (USD 47.955).

U Švedskoj posebna briga se vodi o deci. Sva deca imaju mesto u zabavištu, nastava i knjige u školi su besplatne, za svako dete je osiguran dečji dodatak. Svi stanovnici Švedske imaju zdravstvenu pomoć za nezaposlene, u penziju odlazi se sa 65 godina života (nezavisno od pola).

Obrazovanje[uredi | uredi izvor]

Deca pohađaju obavezno osnovno školovanje od 1. do 9. razreda. Srednje obrazovanje traje tri godine i učenici ga obično završavaju sa 18 ili 19 godina. Švedska ima nekoliko univerziteta, glavni od kojih su Univerzitet u Upsali, Univerzitet u Lundu, Univerzitet u Geteborgu, Univerzitet u Stokholmu, Institut Karolinska, Kraljevski tehnološki institut, Tehnološki univerzitet Čalmers i Univerzitet u Umeu.

Religija[uredi | uredi izvor]

Na kraju 2009, 52,8% Šveđana je pripadalo Švedskoj crkvi (luterani). Ovaj broj se smanjivao za oko jedan procenat godišnje tokom zadnje dve dekade.[23][24] Međutim, samo oko 2% članova crkve redovno posećuje nedeljne službe.[25]Oko 275.00 stanovnika su evangelici, dok su 100.000 pravoslavci,a 92.000 katolici.

Rezultati Evrobarometar ankete iz 2005. pokazuju[26]

  • 23% Šveđana je odgovorilo da „oni veruju da postoji bog“.
  • 53% je odgovorilo da „oni veruju da postoji neka vrsta duha ili životne sile“.
  • 23% je odgovorilo da „oni veruju da postoji neka vrsta duha, boga, ili životna sile“.

Jezik[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Švedski jezik
Dvorac u oblasti Skanija

Službeni jezik je švedski. Švedski jezik spada u grupu germanskih jezika, u podgrupu severnogermanskih jezika. Srodan je pre svega sa danskim i norveškim. 2009. godine donet je zakon o statusu švedskog jezika kao zvaničnog, pre čega Švedska formalno nije imala službeni jezik jezik.[27] Pre toga, Finska je bila jedina zemlja gde je švedski bio priznat kao zvanični jezik na državnom nivou (pored finskog).

Švedska priznaje pet zvaničnih manjinskih jezika, na kojima javne usluge moraju biti pristupne: finski, meankijeli (u Finskoj smatranim dijalektom finskog jezika), sami, romski i jidiš. Ovaj status ti jezici imaju zbog istorijskog prisustva u Švedskoj.

Velika većina Šveđana ispod 60 godina dobro vlada engleskim jezikom.

Najveći gradovi[uredi | uredi izvor]

 
№ Grad Okrug Populacija № Grad Okrug Populacija
Stokholm
Stokholm
Geteborg
Geteborg 		1. Stokholm Stokholm 1.372.565 11. Lund Skone 82.800 Malme
Malme
Upsala
Upsala
2. Geteborg Vestra Jetaland 549.839 12. Umeo Vesterboten 79.594
3. Malme Skone 280.418 13. Jevle Jevleborg 71.033
4. Upsala Upsala 140.454 14. Boros Vestra Jetaland 66.273
5. Vesteros Skone 110.877 15. Eskilstuna Sedermanland 64.679
6. Erebro Erebro 107.038 16. Sedertelje Stokholm 64.619
7. Linćeping Esterjetland 104.232 17. Karlstad Vermland 61.685
8. Helsingborg Skone 97.122 18. Tebi Stokholm 61.272
9. Jenćeping Jenćeping 89.396 19. Vekše Krunuberg 60.887
10. Norćeping Esterjetland 87.247 20. Halmstad Haland 58.577

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ „Population statistics”. Statistiska Centralbyrån (na jeziku: švedski). Pristupljeno 2020-07-21. 
  2. ^ a b „World Economic Outlook Database, October 2023 Edition. (Sweden)”. IMF.org. International Monetary Fund. 6. 3. 2024. Pristupljeno 11. 10. 2023. 
  3. ^ „Uncertain Times, Unsettled Lives: Shaping Our Future in a Transforming World” (PDF). Human Development Report 2021/2022. UNDP. ISSN 2412-3129. Arhivirano (PDF) iz originala 8. 9. 2022. g. Pristupljeno 6. 3. 2024. 
  4. ^ „United Nations Statistics Division - Standard Country and Area Codes Classifications”. Arhivirano iz originala 13. 07. 2011. g. Pristupljeno 11. 04. 2014. 
  5. ^ a b „Kraljevina svedska”. 16. 5. 2016. 
  6. ^ Davidović, Rade. Regionalna geografija - knjiga II. 
  7. ^ a b „Kraljevina Švedska”. 7. 5. 2012. 
  8. ^ The Swedish Monarchy
  9. ^ a b Instrument Vlade
  10. ^ „Zaduženja Švedskog monarha”. Arhivirano iz originala 11. 12. 2018. g. Pristupljeno 30. 01. 2019. 
  11. ^ Formiranje Vlade
  12. ^ „Sudstvo u Švedskoj”. Arhivirano iz originala 19. 10. 2014. g. Pristupljeno 30. 01. 2019. 
  13. ^ Akt o slobodi štampe
  14. ^ Fundamentalni zakon o slobodi izražavanja
  15. ^ Akt o sukcesiji
  16. ^ Regeringskansliet, Regeringen och (2017-03-02). „Regeringen återaktiverar mönstring och grundutbildning med värnplikt”. Regeringskansliet (na jeziku: švedski). Pristupljeno 2020-07-21. 
  17. ^ a b Försvarsmakten. „Försvarsmakten utomlands”. Försvarsmakten (na jeziku: švedski). Pristupljeno 2020-07-21. 
  18. ^ a b NATO. „Relations with Sweden”. NATO (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2020-07-21. 
  19. ^ „Sveriges befolkning”. Statistiska Centralbyrån (na jeziku: švedski). Pristupljeno 2020-07-21. 
  20. ^ „Antal personer med utländsk eller svensk bakgrund (grov indelning) efter region, ålder och kön. År 2002 - 2019”. Statistikdatabasen. Pristupljeno 2020-07-21. 
  21. ^ „Utrikes födda i Sverige”. Statistiska Centralbyrån (na jeziku: švedski). Pristupljeno 2020-07-21. 
  22. ^ „2019 Human Development Index Ranking | Human Development Reports”. hdr.undp.org. Arhivirano iz originala 30. 04. 2020. g. Pristupljeno 2020-07-21. 
  23. ^ „Swedes depart church in droves”. Thelocal.se. Pristupljeno 25. 8. 2010. 
  24. ^ Church of Sweden, Members 1972–2006, Excel document in Swedish}-
  25. ^ "Liturgy and Worship" Архивирано на сајту Wayback Machine (22. април 2010), Church of Sweden
  26. ^ „Eurobarometer on Social Values, Science and technology 2005 -” (PDF). str. 11. Pristupljeno 5. 5. 2007. 
  27. ^ „Svenska blir huvudspråk i Sverige”. SVT Nyheter (na jeziku: švedski). 2009-05-28. Pristupljeno 2020-07-21. 

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Шведска&oldid=27600690”