Alžir

Uredi veze
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Za druge upotrebe pogledajte stranicu Alžir (višeznačna odrednica).
Narodna Demokratska Republika Alžir
الجمهورية الجزائرية الديمقراطية الشعبية  (arapski)
Krilatica: Од стране народа и за народ[1][2]
(arap. بالشّعب وللشّعب)
Himna: Заклетва‎‎
(arap. قَسَمًا)
Položaj Alžira
Glavni gradAlžir
Službeni jezik
Vladavina
PredsednikAbdelmadžid Tebun
Predsednik VladeNadir Larbai
Istorija
Nezavisnostod Francuske
5. jula, 1962.
Geografija
Površina‍
 — ukupno2.381.741 km2 (10)
Stanovništvo‍
 — 2021.[5]44.700.000 (32)
 — gustina18,77 st./km2
Ekonomija
BDP / PKM≈ 2023
 — ukupnoRast 628,990 mlrd. $[6] (43)
 — po stanovnikuRast 13.681 $[6] (111)
BDP / nominalni≈ 2023
 — ukupnoRast 224,107 mlrd. $[6] (58)
 — po stanovnikuRast 4.874 $[6] (130)
IHR (2021)Rast 0,745[7] (91) — visok
Valutaalžirski dinar[8][9]
Ostale informacije
Vremenska zonaUTC +1
Internet domen‍.dz‍
Pozivni broj+213

Alžir (arap. الجزائر[10][11] [al-Jazāʼir] — „ostrva”), ili službeno Narodna Demokratska Republika Alžir (arap. الجمهورية الجزائرية الديمقراطية الشعبية, berb. ⵟⴰⴳⴷⵓⴷⴰ ⵜⴰⵎⴻⴳⴷⴰⵢⵜ ⵜⴰⵖⴻⵔⴼⴰⵏⵜ ⵜⴰⵣⵣⴰⵢⵔⵉⵜ) je zemlja u severnoj Africi,[12][13] koju na severu opasuje Sredozemno more.[14] Više od četiri petine njene teritorije prekriva Sahara na jugu. Blizu severnog priobalja su planine Atlasa, koje se od istoka prema zapadu prostiru u paralelnim lancima. U većem delu Alžira poljoprivreda je prilično nerazvijena, ali zato ova zemlja spada u red najbogatijih prirodnim gasom i naftom. Najviše se izvoze proizvodi na bazi nafte, zatim voće i povrće.[15] Alžir je najveća država u Africi po površini sa preko 2 miliona kvadratnih kilometara.[16]

Alžir je regionalna sila srednje veličine.[17] Ova severnoafrička zemlja snabdeva Evropu velikim količinama prirodnog gasa, i energetski izvoz je osnova njene ekonomije.[18] Prema podacima OPEK-a Alžir je na 10. mjestu po veličini zaliha nafte na svetu[19] i drugi je po veličini u Africi. Ova zemlja ima 9. najveće zalihe prirodnog gasa. Sonatrach, naftna kompanija je najveće preduzeće u Africi. Alžir ima jednu od najvećih vojski u Africi i najveći odbrambeni budžet na kontinentu. Najveći deo alžirskog oružja se uvozi iz Rusije, sa kojom su bliski saveznici.[20][21] Alžir je član Afričke unije, Arapske lige, OPEK, Ujedinjenih nacija i osnivački član Unije arapskog Magreba.

Geografija[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Geografija Alžira

Alžir je najveća država u Africi, najveća arapska država i najveća država Mediteranskog basena. 90% zemlje je pustinja, od kojih najveću površinu zauzimaju peščane pustinje, ali i kamene, stenovite pustinje kod planina Atlas.[22]

Alžir, Oran, i Konstantin su najveći gradovi.[23]

Geologija i reljef[uredi | uredi izvor]

Topografska karta Alžira
Planina Đurđura

Strateški, kulturni i demografski centar države oduvek je bio sever. Većina obalskog pojasa je brdovita, ponegde čak planinska, i ima nekoliko (malo) dobrih luka. Planine Atlas stvaraju prirodnu zaštitu severu zemlje od tople klime Velike pustinje. Ovaj tanak predeo uz obalu je naročito plodan i pogodan za ljudski život kao jedno od jedinih područja mediteranske klime u Africi. Klima u priobalju je topla i umerena, a kiša pada uglavnom zimi. Za suvih i vrelih leta temperatura premašuje 32 stepena. Na kopnu, iza Atlaskih planina, klima je mnogo suvlja, a temperatura varira od 49 °C danju do 10 °C noću.[24]

Retko naseljena i neplodna Sahara zauzima više od 90% alžirske teritorije. Saharu u Alžiru možemo podeliti na nekoliko oblasti na osnovu njene elevacije. Odmah ispod atlaskog venca nalazi se Veliki zapadni erg, a sa druge strane Veliki istočni erg, znatno manje nadmorske visine od svog zapadnog para. Među njima nalazi se prostor istorijski nazivan Mzab. Na prostoru između ova dva erga i visokih Hogarskih planina nalazi se visoravan Tadmait, koja još jednom odvaja niži predeo pustinje u jugoistoku zemlje. Hogarske planine dostižu ogromne visine i u svom sklopu sadrže najviši vrh Alžira, Tahat, koji doseže 2,918 metara. Nenaseljena pustinja je važna prvenstveno zbog bogatih nalazišta nafte i zemnog gasa, ali je zbog svoje slabe naseljenosti i opšteg odsustva prirode jedno od najopasnijih područja u državi.[25]

Vode[uredi | uredi izvor]

Alžirska klima i reljef nisu naročito pogodni za formiranje prirodnih reka. Ipak, manje vode izviru na vrhovima Atlasa i Hogara, mada nisu plovne i koriste se jedino u navodnjavanju.[26] Najveća reka je Čelif, koja izvire na Atlasu i proteže se 725 kilometara do Sredozemnog mora. Toliki deo Alžira se navodnjava uz pomoć ove reke da njen donji tok gotovo načisto presuši u letnjim periodima, jer su kiše retke i ne uspevaju da nadoknade svu uzetu vodu.[27] Sem nje, druge rečice protežu se samo nekoliko kilometara i nemaju nikakvu upravnu svrhu. Neke od njih su Hamam, Mazafran, Iser, Sumam, i druge.

Flora i fauna[uredi | uredi izvor]

Berberski makakiji u nacionalnom parku Guraja

Na nižim prostorima Tela, dela Atlasovog venca koji se nalazi na severu zemlje, mogu se naći prostori nalik onim sa druge strane Sredozemlja. Ovde rastu, palme, masline, makije, lovori i drugo žbunje, a u nekim prostorima javljaju se neguste šume kedra, pa čak i skoro nestali zimzeleni hrast. Kako se krećemo ka jugu, ovo mediteransko okruženje prelazi u neku vrstu stepe (travnate površne bez drvenastog bilja), mada se ovde i dalje mogu naći vrste palmi među kojima je i urma. Ulaskom u pravu pustinju biljni život skoro pa i da se gubi. Ovde preživljavaju jedino najizdržljivije biljke kojima ne treba skoro ni malo vode, među kojima su neke vrste trava, kao i drveće akacija, tamarisk i džudžube.

Među životinjskim svetom u plodnijem delu zemlje nastanjuju se mufloni, divlje svinje, berberski jeleni i makakiji. Nekoliko vrsta ptica selica ovuda prolaze, uključujući rode i flamingose. U pustinjskom području žive životinje karakteristične za ovakve predele; pustinjske lisice, šakali, pustinjski pacovi i zečevi, a među većim sisarima retko se mogu naći hijene i gazele. Insekti su ovde mnogobrojni i karakteristične su, kao i u drugim delovima Afrike, najezde jata skakavaca na useve.[28]

Škorpije su česte u pustinjskim i polupustinjskim predelima.[29]

Zemljište[uredi | uredi izvor]

Na samoj obali javlja se plodna crvenica. Ostatak zemljišta polazeći odavde ka jugu postaje sve neplodniji i stanovništvo ovde se faktički ni ne bavi zemljoradnjom. Alžirske vlasti su u više navrata pokušale da poboljšaju kvalitet zemljišta u delovima zemlje ambicioznim projektima pošumljavanja 70-ih i 80-ih godina. Ovi projekti bili su samo delimično uspešni, jednim delom zbog erozije prouzrokovane pustinjskim vetrovima.

Klima[uredi | uredi izvor]

Peščane dine oko Hogarske planine

Alžir je naročito topla zemlja, ne samo zbog svog geografskog položaja u Sahari, već i zbog faktora kao što su vetrovi i kišovitost. Kiša pada jedino u severnim oblastima, i četiri petine te kiše padaju zimi, u vremenskom prostoru između oktobra i marta. Jul i avgust često ne vide ni dan kiše. Država dobije oko 760 milimetara padavina godišnje, a u najkišovitijem regionu zemlje, Kabiliji, taj broj poraste do 1000. Kiša u pustinji očigledno ne pada, a na višem Atlasu i u samom prelazu Atlasa u pustinju pada oko 400 milimetara.

U obalnom području, kako je ranije i napomenuto, razvija se tipična sredozemna klima, okarakterisana suvim, toplim letima i kišovitim, umerenim zimama. Istočna obala pogodnija je za obrađivanje zemlje, dok je na zapadu, počevši od doline reke Čelif, to faktički nemoguće bez dobrog navodnjavanja i većina neurbanog stanovništva ovde se oslanja na stočarstvo kao glavni oblik poljoprivrede. Noći su, u kontrastu sa ostatkom dana, sveže i hladnjikave, jer suv vazduh lako otpušta toplotu. Na višim predelima Atlasa i Hogara klima može prerasti u planinsku. U pustinji preovladava topla pustinjska klima, gde dnevne temperature dosežu i opasnih 40 °C.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Istorija Alžira

Praistorija[uredi | uredi izvor]

Ljudske vrste se nastanjuju u Alžiru barem 1,8 miliona godina, sudeći po nalazima primitivnih alatki u regionu.[30] Fosili H. erektusa stari 700 hiljada godina nađeni su 1954. Neolitska revolucija zahvatila je područje današnjeg Magreba između 6.000. p. n. e. i 2000. p. n. e.

Antički period[uredi | uredi izvor]

Karta Numidije.

U većini istorijskih razdoblja, termin "Alžir" odnosi se samo na severnu teritoriju zemlje; oblasti u Sahari dodate su u sklop zemlje tek tokom francuske kolonizacije. Domoroci ovog područja su Berberi, narod koji i danas nastanjuje velika područja Magreba. Berberi su živeli u plemenskim zajednicama kroz veći deo starog veka, mada nisu bili potpuno primitivni i napredna zemljoradnja, trgovina i opšta politika i diplomatija je kod njih bila opšte poznata. Poznata su imena nekih plemenskih zajednica, kao što su Getuli i Masili. Poglavar ovih drugih, Masinisa, eventualno će osnovati berbersku kraljevinu u Alžiru zvanu Numidija (202. — 40. p. n. e). U svom najvećem opsegu kontrolisala je čitav severni Alžir i pogranične oblasti današnjeg Tunisa.

Feničani, trgovački narod sa Bliskog istoka, preciznije današnjeg Libana, počeli su da osnivaju kolonije na obalama ovog područja negde od 900. godine p. n. e. Neki od ovih gradova su Salde, Kartena, Jol, Rusadir, a najveći i najpoznatiji od njih, Kartagina, osnovan je u današnjem Tunisu, nekoliko kilometara pored današnjeg grada. Kartaginjani su eventualno postali regionalna sila koja je zapovedala, ne samo svojom oblašću u Tunisu, već i skoro svim obalnim gradovima u Alžiru, preko kojih je kontrolisala čitavo zapadno Sredozemlje. Poznato je da su iz ovog područja Kartaginjani za svoju vojsku često uzimali slonove, kojih je u ovom periodu na ovim prostorima bilo dosta. Oni, zajedno sa berberskim lavovima i drugim životinjama bivaju istrebljeni za vreme rimske vladavine.

Rimska vlast[uredi | uredi izvor]

Rimska republika u Italiji u međuvremenu dolazi u konflikt sa Kartaginom oko prevlasti na Sredozemlju. Rimljani će pobediti Kartaginu u sva tri Punska rata, u drugom će sa velikim mukama uspeti da potpuno zdrobi feničansku silu i liši je svih njenih poseda van okoline glavnog grada. Numidija je koristila slabost Kartagine u ovom periodu i bili su česti i uspešni upadi na punsku teritoriju, pri kojima je Kartagina bila primorana na sramotne mirovne sporazume. U Trećem punskom ratu (149. — 146. p. n. e) Rimljani će sravniti Kartaginu sa zemljom i na području njenih bivših teritorija osnovati provinciju Afriku. Numidija je sada imala granicu sa rimskom silom i bila je pod direktnom pretnjom njene ekspanzije.

Ipak, Numiđani su bili u uglavnom dobrim odnosima sa Rimom zbog deljenih neprijateljstava sa Kartaginom. Međutim, situacija se menja nakon što nelegitimni vladar Jugurta preuzima presto u Numidiji, što provocira Rim na rat. Trajaće do 105. p. n. e. i Jugurta će biti primoran da preda neke od svojih teritorija rimskoj provinciji Mauretaniji. Nakon smrti Jugurte Numidija se raspada na nekoliko nezavisnih kraljevina, i čitava biće integrisana u sada Rimsko carstvo 46. p. n. e., završetkom građanskog rata u Rimu u kojem su berberski kraljevi bili umešani.

Preko rimske vladavine hrišćanstvo biva dovedeno u severnu Afriku, počevši od 2. veka nove ere, a do kraja 4. veka većina urbanog stanovništva i određena berberska plemena biće hrišćani. Ovaj predeo bio je ključan za rimsku državu i često mu je dat nadimak "žitnica Rima" jer su usevi za veliki deo zapadnog carstva uzgajani i izvoženi iz Mauretanije. Rimljani će se zadržati ovde sve do najezde germanskih Vandala, koji su 435. oteli za sebe severnu Afriku.

Srednji vek[uredi | uredi izvor]

Velizar. Mozaik iz crvke San Vitale u Raveni, Italiji.

Rimljani će se još jednom, zadnji put, vratiti u severnu Afriku tokom Justinijanovih osvajanja. Njegov general Velizar isterao je vandalskog kralja Gelimera iz Afrike 534. godine i uspostavio rimsku vlast, nakon čega je nastavio osvajanje u Italiji. Iako udaljena od sadašnjeg centra države, Afrika je ostala važna provincija za rimsku (vizantijsku) politiku. Bila je jedna od dva egzarhata (vojne provincije) u rimskoj državi i bila je prvo uporište Iraklija, jednog od najvažnijih rimskih vladara i rodonačelnika istoimene dinastije.[31]

Islamska osvajanja i vladavina kalife[uredi | uredi izvor]

Omejadski arapski kalifat osvojio je severnu Afriku posle nekoliko pokušaja između 667. i 699. godine. Arapska vojska nastavila je svoj put ka Hispaniji koju su osvojili od Vizigota u roku od nekoliko godina, gde je se i zaustavila. Omejadi su, iako islamsko carstvo, veoma cenili arapski identitet i poreklo i želeli su da stvore muslimansko-arapsku vladajuću klasu nad pokorenim berberskim stanovništvom. Porezi na domoroce su bili ogromni, a Berberi koji su prešli na islam su i dalje bili tretirani kao građani druge klase. Ovo i razlike u teološkim gledanjima dovelo je berbersku populaciju severne Afrike u pobunu protiv kalife, koja je trajala godinu dana do 740. godine. Bila je uspešna zahvaljujući drugim problemima koje su zadesile Omejadsko carstvo, uključujući i građanski rat koji je zbacio ovu dinastiju sa vlasti i uspostavio Abasidski kalifat. Abasidi su uspeli da povrate vladavinu u Africi (rimskoj provinciji/današnjem Tunisu, Ifrikiji na arapskom), ali nikad u celoj severnoj Africi.

Nezavisne kraljevine[uredi | uredi izvor]

Magreb u 15. veku

Kalifatsku vlast u Magrebu zamenile su mnoge manje berberske i arapske dinastije, sa varirajućim uspehom. Rustamidi, Ziridi, Hafsidi, i drugi su razmenjivali uloge delimične vlasti severnom Afrikom, a neki od njih uspeli su da uspostave i sopstvene kalifate, kao što su to uradili šiitski Fatemidi, koji su svoju vlast docnije uspostavili u Egiptu i igrali ulogu u Krstaškim ratovima. U međuvremenu vlast u Maroku uspela je da učvrsti Almoravidska dinastija. Njihovi naslednici, Almohadi, uspostavili su vlast nad čitavim Magrebom počevši od 1160. godine. Almohadi pratili su radikalnu varijantu Islama i imali su jake pretenzije ka Španiji, gde su se borili protiv hrišćanske prevlasti kao i njihovi prethodnici. Ove borbe su iscrpele državu koja je sad počela da trpi unutrašnje pobune, i Zenata Berberi u Maroku iskoristili su ovo da započnu pobunu i osnuju svoju plemensku kraljevinu. Odatle potiče raspad Almohadskog kalifata koji traje nekih 6 decenija sve do pada njihovog zadnjeg uporišta 1271. godine.

Posle propasti ove države u svakom predelu Magreba zavladale su zasebne dinastije. U centralnom predelu to su uradili Zajanidi, koji su svojom kraljevinom, koja se protezala celim priobalnim Alžirom, vladali iz Tilimsana od 1235. do 1554. Njihova vlast nad ovim područjem bila je čvrsta do dolaska Osmanske imperije 1515. godine.

Zemlje na ovom prostoru su se neretko bavile gusarenjem. Muslimanski gusari pljačkali su obale Italije, Španije i Francuske i odatle uzimali mnogo blaga i robova. Kako je evropsko moreplovstvo napredovalo, napadi su bili sve neuspešniji, i evropski vladari uspeli su da potuku Muslimane i nateraju ih na primirja kojima su im oduzimani priobalni gradovi. Sam grad Alžir pao je pod špansku vlast negde posle 1510. godine. Ovaj detalj je ključan u razumevanju načina na koji su Osmanlije zavladale ovim prostorom.

Osmanska vladavina[uredi | uredi izvor]

Portret Hajrudina Barbarose

Do početka 16. veka, berberske zemlje izgubile su svoj monopol nad Sredozemnim moreplovstvom. Sem Alžira, španske gusarske bande kontrolisale su Melilju, Oran, Tripoli, Tenes i druge obalne gradove. U istom vremenu, osmanski gusari Hajrudin Barbarosa i njegov brat Oruč Barbarosa radili su za Hafsidsku vlast u Tunisu i uspešno isterivali hrišćanske flote. Oruč je preneo svoje baze operacija u Alžir, koji je uzeo Špancima 1516. godine, i zatim pokušao da otme Tilimsan zajanidskim vladarima. U ovom obračunu je i poginuo 1517, a Hajrudin je, čuvši ovo, zatražio pomoć Osmanlija u osvajanju Tilimsana pod uslovom da svi njegovi posedi budu formalno osmanski. Pre nego što je turska podrška mogla da dopre, Španci su ponovo zauzeli Alžir, a Barbarosa ga je ponovo oslobodio 1525. Osmanlije su odgovorile na njegov poziv za pomoć poslavši 2.000 vojnika s artiljerijom. Barbarosa je 1533. otišao za Carigrad, a kao vladara u Alžiru postavio je Hasan Agu. Barbarosa se kasnije penzionisao 1544, a otomanske vlasti postavile su njegovog sina, Hasana Pašana, kao novog beglerbega. Beglerbegovi su bili doživotni vladari u Alžiru sve do 1587, kada osmanske vlasti i ovde kreću postavljati paše sa terminima od tri godine. Alžir je postao glavno uporište Osmanlijama u ratu koji su vodili protiv Španaca, kao i kasnijih konflikta protiv Maroka. Španci su eventualno potpisali mir sa Turcima 1578. godine, ali gusarski napadi na obale Evrope nisu prestajali sve do ranog devetnaestog veka. Piraterija je postala neviđeno učestala u Alžiru i alžirski gusari često su ulazili u direktne konflikte protiv mnogih evropskih sila.

Anglo-berberska piraterija[uredi | uredi izvor]

Otkupljivanje hrišćanskih robova od strane katoličkih sveštenika.

Počevši od 1603. pa sve do kraja 17. veka, Englezi i berberski gusari sarađivali su napadima na katoličke flote. Razlog za ovo bio je prvenstveno mržnja između Protestanata i Katolika u Evropi, ali i činjenica da je engleski kralj Džejms I zakonski ukinuo gusarenje engleskim brodovima, koji su do tad u službi Engleske napadali španske posede na Karibima. Besposleni moreplovci videli su priliku za posao u Osmanskom carstvu, te su svoje operacije nastavili odatle. Pljačkali su francuske i španske luke i uzimali kojekakva bogatstva i robove, a neki od njih prešli su i na Islam. Ovim poduhvatima uključili su se i protestantski Holanđani. Neki od poznatijih protestantskih pirata bili su Piter Iston, Džek Vord, Zimen Danseker i Murat Rejs.

Evropskim silama se ovo nikako nije dopadalo, pa čak ni Engleskoj, koja je 1621. godine poslala flotu u Alžir u nadi da oslobodi neki broj robova. Španci su, kao predznak za mir, ukinuli gusarenje u svojoj floti 1615, a Francuzi, koji su inače bili saveznici Osmanlija, prvobitno su protestovali dešavanja, pa se zatim i sami uključili u napade na obale Alžira. Katolički biskupi su se takođe borili protiv robovanja hrišćana otkupljivanjem robova od pirata.

Dansko-alžirski rat[uredi | uredi izvor]

Danska trgovina znatno se proširila u Mediteranu tokom osamnaestog veka. Radi zaštite od pirata, Danci su potpisali ugovor sa Berberima povodom kog isplaćuju određenu sumu novca Berberima pod uslovom da ne budu napadani. Kada je vlast u Alžiru preuzeo Baba Muhamed ben Osman 1766. godine, zahtevao je da se suma novca koju Danci isplaćuju poveća. Zahtev je odbijen, i Alžirci su počeli napade na danske brodove. Godine 1770. iz Kopenhagena poslata je flota sa ciljem bombardovanja Alžira. Alžirci su odbili pregovaranje, a hrišćansko bombardovanje bilo je neuspešno. Berberi su posle još nekoliko godina manjih sukoba naterali Dance na mir 1772. kojim su bili primorani da povećaju sumu isplate i da pojedinačno plate oslobođenje svakog skandinavskog roba otetog tokom ratovanja.

Berberski ratovi[uredi | uredi izvor]

Piraterija nastavila je da se odvija sve do ranog 19. veka, i prouzrokovala je dva Berberska rata kojim je i okončana. Muslimanske flote su već počele da zaostaju za bolje opremljenim evropskim brodovima, te je izbijanje rata bilo jedino pitanje vremena. Berberi su u svojim napadima ciljali i na brodove novonastalih SAD, što od vlasti u Vašingtonu nije ostalo neprimećeno. Amerikanci i Šveđani zajedno su otpočeli prvi rat 1801. godine, ne protiv Alžira, već protiv drugih berberskih zemalja, i do 1805. su ih potukli i naterali na mir. Drugi berberski rat vođen je isključivo između Alžira i Sjedinjenih Država 1815. godine, opet rezultujući u pobedi Amerikanaca. 1816. Holanđani i Britanci zajedno su bombardovali Alžir i oslobodili preko 3 hiljade robova, okončavajući masivno gusarenje na zapadnom Sredozemlju.

Francuska vladavina[uredi | uredi izvor]

"Alžir", delo Stefana Bakaloviča iz 1883. godine.

Pod izgovorom uvrede njihovog konzula, Francuzi su izvršili invaziju na Alžir (Algiers) 1830. godine.[32][33] Žestok otpor od ljudi kao što je Emir Abdelkader usporili su osvajanje Alžira[34] koje je tehnički kompletirano tek početkom 20. veka.

Ipak, u međuvremenu su Francuzi uvrstili Alžir u sastavni deo metropolske Francuske, i taj status je trajao do kolapsa četvrte republike.[35] Desetine hiljada doseljenika iz Francuske, Italije, Španije, i sa Malte je došlo u Alžirsku primorsku ravnicu gde su osnivali farme i zauzimali najbolje delove alžirskih gradova, koristeći francusku vladavinu i njenu konfiskaciju javnog zemljišta. Ljudi evropskog porekla u Alžiru (pied-noir), alžirski starosedeoci-Jevreji su bili punopravni državljani Francuske počev od kraja 19. veka - za razliku od velike većine alžirskih Muslimana koji su ostali izvan francuskog zakona, i nisu imali ni francusko državljanstvo ni pravo glasa. Tkanje alžirskog društva je bilo napeto do pucanja u ovom periodu: pismenost je masovno opadala, dok se zbog konfiskacija zemlje većina stanovništva sve više uzbunjivala.

Nezavisnost i savremena istorija[uredi | uredi izvor]

Godine 1954. Front nacionalnog oslobođenja (FLN) je započeo gerilski Alžirski rat za nezavisnost; posle gotovo decenije urbanog i ruralnog ratovanja, uspeli su da izguraju Francuze 1962. Većina od 1.025.000 pieds-noirs, kao i 91.000 harkis (profrancuskih Alžiraca muslimana), ili oko 10% stanovništva Alžira je 1962. pobeglo iz Alžira u Francusku, za samo nekoliko meseci.[36]

Prvi alžirski predsednik, vođa FLN-a, Ahmed Ben Bela, je bio zbačen od strane svog nekadašnjeg saveznika, i ministra odbrane, Huarija Bumedijena, 1965. Alžir je potom bio relativno stabilan narednih skoro 25 godina, pod jednopartijskim socijalizmom Bumedijena i njegovih naslednika.

Tokom 1990-ih, Alžir je zapao u krvavi građanski rat, pošto je vojska sprečila islamističku političku partiju, Front islamskog spasa, da preuzme vlast, posle prvih višepartijskih izbora. više od 100.000 ljudi je pobijeno, često u ničim izazvanim masakrima civila, od strane gerilskih grupa poput Oružane islamske grupe.

Politika[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Politika Alžira

Na čelu države je predsednik republike čiji mandat traje 5 godina. Alžir ima univerzalno pravo glasa. Predsednik je na čelu Saveta ministara i Visokog bezbednosnog saveta. On postavlja premijera, koji je na čelu vlade. Premijer postavlja Savet ministara.

Alžirski parlament je dvodomni, sastavljen od donjeg doma, Nacionalnog narodnog veća (APN), sa 380 članova i gornjeg doma, Nacionalnog saveta, sa 144 člana. APN se bira na svakih 5 godina.

Administrativna podela[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Pokrajine Alžira
Mapa Alžira sa pokrajinama

Alžir je podeljen u 48 wilayas, ili pokrajina:

  1. Adrar (Adrar)
  2. Šlef (Chlef)
  3. Laguat (Laghouat)
  4. Um el Buagi (Oum el Bouaghi)
  5. Batna (Batna)
  6. Bedžaja (Bejaia)
  7. Biskra (Biskra)
  8. Bešar (Bechar)
  9. Blida (Blida)
  10. Bujra (Bouira)
  11. Tamanraset (Tamanghasset)
  12. Tebesa (Tebessa)
  13. Tlemsen (Tlemcen)
  14. Tijaret (Tiaret)
  15. Tizi Uzu (Tizi Ouzou)
  16. Alžir (Alger)
  17. Dželfa (Djelfa)
  18. Džidžel (Jijel)
  19. Setif (Setif)
  20. Sajida (Saida)
  21. Skikda (Skikda)
  22. Sidi Bel Abes (Sidi Bel Abbes)
  23. Anaba (Annaba)
  24. Gelma (Guelma)
  25. Konstantin (Constantine)
  26. Medeja (Medea)
  27. Mostaganem (Mostaganem)
  28. Msila (M'Sila)
  29. Maskara (Muaskar)
  30. Vargla (Ouargla)
  31. Oran (Oran)
  32. El Bajad (El Bayadh)
  33. Ilizi (Illizi)
  34. Bordž Bu Areridž (Bordj Bou Arreridj)
  35. Bumerdes (Boumerdes)
  36. El Tarf (El Taref)
  37. Tinduf (Tindouf)
  38. Tisemsilt (Tissemsilt)
  39. El Ujed (El Oued)
  40. Henšela (Khenchela)
  41. Suk Ahras (Souk Ahras)
  42. Tipasa (Tipaza)
  43. Mila (Mila)
  44. Ajn Defla (Ain Defla)
  45. Nama (Naama)
  46. Ajn Temušent (Ain Temouchent)
  47. Gardaja (Ghardaia)
  48. Relizan (Relizane)

Privreda[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Ekonomija Alžira
Vidi još: Turizam u Alžiru
Ministarstvo finansija
Luka Bedžaja

Sektor ugljovodonika je osnova privrede, učestvujući sa 60% u budžetu, 30% u BDP-u i sa preko 95% u zaradi iz izvoza. Alžir je peti u svetu po rezervama prirodnog gasa i drugi je u svetu po izvozu gasa; 14. je po rezervama nafte.

Od ostalih značajnih izvoznih proizvoda tu su stoka (ovce, volovi i konji) i stočni proizvodi (vuna i koža), vino, žitarice (raž, ječam, zob), voće (uglavnom smokve i grožđe) i povrće, semenje, esparto trava, ulje i biljni ekstrakti (prvenstveno maslinovo ulje), ruda gvožđa, cink, fosfati, drvo, pluta i duvan. Paradoksalno je da Alžir uprkos tome što izvozi vunu, takođe vunu i uvozi, te da uvoz vune premašuje izvoz.

Alžir uglavnom uvozi mašine, šećer, kafu, metalne proizvode svih vrsta i odeću. Najviše se uvozi iz SAD, čak 20,6%.

Kroz istoriju, alžirsko ekonomija je prolazila razdoblje planske ekonomije (od 1962. do 1978), zatim razdoblje krize i restrukturiranja (1978—1987.]]) da bi nakon privatizacijske krize (1988—1993.]]) usledilo razdoblje tranzicije na tržišnu ekonomiju (1994—2000.]]). Tokom planske ekonomije, Alžir je nacionalizovao ključne sektore nacionalne privrede (naftna industrija, rudnici, strane osiguravajuće kuće). Takođe, izvršena je i agrarna reforma.[37] Razlog razdoblja krize krajem 1970-ih i tokom 1980-ih bio je naftni šok zbog kojeg su cene nafte pale za 40%.[38] To je uništilo alžirske planove da zemlja razvije jaku industriju u različitim segmentima te je pokazalo koliko je ranjiv jedini snažni industrijski sektor u Alžiru, industrija nafte.[39] Tokom tranzicijskog razdoblja došlo je do liberalizacije cena i spoljašnje trgovine te reprogramiranja spoljašnjeg duga.

Alžir ima velike spoljne dugove. Finansijski i ekonomski indikatori su se popravili sredinom 1990-ih, delom zbog politike reformi podržanih od strane MMF-a, i reprograma duga Pariskom klubu. Alžirske finansije su imale koristi tokom 2000. i 2001. od privremenog skoka cena nafte, i čvrste državne fiskalne politike, što je dovelo do velikog rasta trgovinskog suficita, rekordno visokih deviznih rezervi, i redukcije spoljnog duga. Konstantni vladini napori da razvije raznovrsnost privrede privlačenjem stranih i domaćih investicija izvan energetskog sektora su imali malog uspeha u smanjivanju visoke nezaposlenosti, i unapređenju životnog standarda. 2001, vlada je potpisala sporazum sa Evropskom unijom, koji bi trebalo da snizi takse, i poveća trgovinu. BDP po stanovniku 2012. godine je bio $7500, što Alžir svrstava u bogatije zemlje u Africi.

Alžir trenutačno ima jednu berzu vrednosnih papira, koja je locirana u glavnom gradu Alžiru.[40]

Stanovništvo[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Demografija Alžira
Glavni grad Alžir

Oko 90% Alžiraca živi u severnim, priobalnim delovima Alžira. Mešana berberska i arapska populacija je uglavnom islamske veroispovesti (99%); ostale religije su zastupljene samo u ekstremno malim grupama, uglavnom sačinjenim od stranaca.

Od 75% do 85% stanovništva se izjašnjava kao Arapi, dok se 15% do 20% izjašnjava kao Berberi. Od kolonijalnih vremena pa sve do 1960-ih godina, oko 10% alžirske populacije bili su poreklom evropljani, najviše francuskog, španskog i italijanskog porekla. Između 90.000 i 165.000 Saharaca iz Zapadne Sahare živi u izbegličkim kampovima.[41] Takođe, u zemlji živi oko 4.000 palestinskih izbeglica i oko 35.000 kineskih radnika.[42][43]

Naselja u Sahari su uglavnom skoncentrisana oko oaza, ali oko 1,5 miliona ljudi još uvek živi nomadskim načinom života.

Jezik[uredi | uredi izvor]

Zvanični jezik je arapski, maternji jezik za oko 80% populacije, koja koristi dijalekatsku formu „Dardža“ („Darja“); ostalih otprilike 20% govori berberske jezike poput Kabile, (Kabyle), Čauia (Chaouia), Tamahaka (Tamahaq) (osim jedne oaze, Tabelbala, gde se govori dijalekat jezika Songaj (Songhay).) Dosta ljudi govori francuski, ali to je jezik koji se mahom uči u školama, a vrlo retko je maternji jezik.[44]

Religija[uredi | uredi izvor]

Bazilika Majke Božje Afričke u gradu Algeru.
Glavni članak: Religija u Alžiru

Veroispovest gotovo svih Alžiraca je sunitski Islam koji je i državna religija. Službene statistike govore da od svih Alžirca, 97,9% su muslimani. Nesunitski muslimani u Alžiru su ibadi, kojih je 290 hiljada, a žive u dolini Mzab u pokrajini Gardaja.[45] Ateisti i ostali bez vere nisu uračunati u statistikama. Pre nezavisnosti, u Alžiru je živelo oko 1,3 miliona hrišćana, dok danas procene variraju od 20.000 do 200.000.[46]

Takođe u Alžiru živi oko 150 hiljada hrišćana, od kojih je 10 hiljada rimokatolika, od 50 do 100 hiljada evangeličkih protestanata, uglavnom pentekostalaca), prema podacima vođe Alžirske protestantske Crkve, Mustafe Krima.[47] Procenjuje se da je početkom 1980-ih u Alžiru živelo 45 hiljada rimokatolika koji su uglavnom bili stranci (Evropljani, Afrikanci, vernici s Bliskog istoka i Južne Amerike) ili tuzemci u braku sa osobama doseljenim iz Francuske ili Italije. Tuzemaca je vrlo mali broj.[traži se izvor]

Alžir je nekada imao važnu jevrejsku zajednicu sve do 1960-ih. Skoro cela zajednica je iselila nakon što se Alžir osamostalio.[48]

Kultura[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Kultura Alžira
Trojezični znak na arapskom, berberskom i francuskom jeziku

Rai, lokalno razvijena forma pop muzike, je vrlo popularna u Alžiru, a uživa i popularnost u inostranstvu, mahom u Francuskoj gde živi veliki broj Alžiraca. Tradicionalnije forme uključuju Čaabi muziku (Chaabi music) (alžirska folk muzika), i Andaluzijsku muziku (Andalusi music), „klasičnu“ muziku Alžira, koja je proistekla iz dvorske tradicije mavarske Španije.

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ „Constitution of Algeria, Art. 11” (na jeziku: Arabic). El-mouradia.dz. Arhivirano iz originala 18. 7. 2012. g. Pristupljeno 17. 1. 2013. 
  2. ^ „Constitution of Algeria; Art. 11”. Apn-dz.org. 28. 11. 1996. Arhivirano iz originala 25. 7. 2013. g. Pristupljeno 17. 1. 2013. 
  3. ^ „Constitution of Algeria; Art. 3”. Apn-dz.org. 28. 11. 1996. Arhivirano iz originala 25. 7. 2013. g. Pristupljeno 17. 1. 2013. 
  4. ^ „APS” (PDF). Algeria Press Service. 6. 1. 2016. Arhivirano iz originala (PDF) 22. 5. 2016. g. Pristupljeno 6. 1. 2016. 
  5. ^ „Démographie” [Demography] (PDF). Office National des Statistiques (na jeziku: francuski). 18. 5. 2020. Arhivirano (PDF) iz originala 21. 7. 2020. g. Pristupljeno 3. 10. 2020. 
  6. ^ a b v g „World Economic Outlook Database, October 2023 Edition. (Algeria)”. IMF.org. International Monetary Fund. 10. 10. 2023. Pristupljeno 16. 3. 2024. 
  7. ^ Human Development Report 2021-22 Uncertain Times, Unsettled Lives: Shaping Our Future in an Uncertain World (PDF). United Nations Development Programme. 8. 9. 2022. str. 289—292. Arhivirano (PDF) iz originala 2022-10-09. g. Pristupljeno 16. 3. 2024. 
  8. ^ Algeria. International Monetary Fund
  9. ^ Staff. „Distribution of Family Income – Gini Index”. The World Factbook. Central Intelligence Agency. Arhivirano iz originala 16. 09. 2012. g. Pristupljeno 1. 9. 2009. 
  10. ^ al-Idrisi, Muhammad (12th century) Nuzhat al-Mushtaq
  11. ^ Abderahman, Abderrahman (1377). History of Ibn Khaldun – Volume 6. 
  12. ^ Mišić, Milan, ur. (2005). Enciklopedija Britanika. A-B. Beograd: Narodna knjiga : Politika. str. 33. ISBN 86-331-2075-5. 
  13. ^ Demokratska Narodna Republika Alžir
  14. ^ „Country Comparison: Area”. CIA World Factbook. Arhivirano iz originala 09. 02. 2014. g. Pristupljeno 17. 1. 2013. 
  15. ^ „Market developments in Fruit and Vegetables Algeria” (PDF). 
  16. ^ „Countries in Africa as of 2020, by area”. 
  17. ^ „Reassessing the Power of Regional Security Providers: The Case of Algeria and Morocco”. 
  18. ^ „Why can't Algeria solve Europe's gas woes?”. 18. 8. 2022. 
  19. ^ „Algeria - Oil and Gas - Hydrocarbons”. 
  20. ^ „Algeria buying military equipment”. UPI.com. Pristupljeno 24. 12. 2013. 
  21. ^ „The Nuclear Vault: The Algerian Nuclear Problem”. Gwu.edu. Pristupljeno 14. 3. 2013. 
  22. ^ „Earth from Space: Algerian sands”. 
  23. ^ „Population of Cities in Algeria 2023”. 
  24. ^ „Climate - Algeria”. 
  25. ^ „Algeria announces three oil, gas finds in desert”. 
  26. ^ „Water Resources in Algeria”. 
  27. ^ „CHELIF RIVER”. 30. 7. 2017. 
  28. ^ „Extinct Animals in Algeria”. 
  29. ^ „An updated list of the scorpion fauna of Algeria”. 
  30. ^ Harmand, Sonia; Lewis, Jason E.; Feibel, Craig S.; Lepre, Christopher J.; Prat, Sandrine; Lenoble, Arnaud; Boës, Xavier; Quinn, Rhonda L.; Brenet, Michel; Arroyo, Adrian; Taylor, Nicholas; Clément, Sophie; Daver, Guillaume; Brugal, Jean-Philip; Leakey, Louise; Mortlock, Richard A.; Wright, James D.; Lokorodi, Sammy; Kirwa, Christopher; Kent, Dennis V.; Roche, Hélène (2015). „3.3-million-year-old stone tools from Lomekwi 3, West Turkana, Kenya”. Nature. 521 (7552): 310—315. Bibcode:2015Natur.521..310H. PMID 25993961. S2CID 1207285. doi:10.1038/nature14464. 
  31. ^ Ostrogorski 1963.
  32. ^ „Background Note: Algeria”. U.S. Department of State. 
  33. ^ Horne 2006, str. 29–30. sfn greška: više ciljeva (2×): CITEREFHorne2006 (help)
  34. ^ Ricoux 1880, str. 260–261
  35. ^ Randell 1986.
  36. ^ Makdisi & Silverstein 2006, str. 160.
  37. ^ Algérie : chronologie historique
  38. ^ Benbouziane, Mohamed; Benhabib, Abderrezak. „Poverty and Macroeconomic Development in Algeria: What is the contribution of Oil Revenues?”. Center for Islamic Economics and Finance, Qatar Faculty of Islamic Studies, Qatar Foundation. Arhivirano iz originala 11. 11. 2013. g. Pristupljeno 14. 1. 2013. 
  39. ^ ECONOMIE ALGERIENNE 1986—1998. : Les réseaux aux commandes de l'Etat
  40. ^ Bourse d’Algerie
  41. ^ http://www.unhcr.org/pages/49e485e16.html
  42. ^ „Algeria”. web.archive.org. 2014-08-12. Arhivirano iz originala 12. 08. 2014. g. Pristupljeno 2024-03-18. 
  43. ^ „Chinese migrants in Algiers clash” (na jeziku: engleski). 2009-08-04. Pristupljeno 2024-03-18. 
  44. ^ „The World Factbook – Algeria”. Central Intelligence Agency. 4. 12. 2013. Arhivirano iz originala 13. 10. 2012. g. Pristupljeno 24. 12. 2013. 
  45. ^ Ibadis and Kharijis
  46. ^ „Algeria”. United States Department of State (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2024-03-18. 
  47. ^ „Vodeo TV”. Arhivirano iz originala 7. 1. 2010. g. Pristupljeno 17. 3. 2017. 
  48. ^ U.S. Department of State

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Алжир&oldid=27734863”