Eparhija bačka
Srpska pravoslavna crkva | |
|---|---|
 Grb Eparhije bačke | |
 | |
| Osnovni podaci | |
| Sedište |  Novi Sad |
| Država |  Srbija(  Vojvodina) |
| Osnovana | 16. vek |
| Broj manastira | 5 |
| eparhijabacka | |
| Arhijerej | |
| Arhijerej | Irinej (Bulović) |
| Čin arhijereja | episkop |
| Titula arhijereja | episkop novosadski i bački, somborski, segedinski i jegarski |
| Vikar | Damaskin (Grabež) |
| Titula vikara | episkop mohački |
 | |
Eparhija bačka je eparhija Srpske pravoslavne crkve. Sedište eparhije se nalazi u Novom Sadu, gde je i Saborna crkva, a nadležni arhijerej je episkop Irinej (Bulović).[1]
Prostiranje[uredi | uredi izvor]
Obuhvata sve srpske parohije u Bačkoj, a vodi duhovni nadzor i nad onim pravoslavnim srpskim parohijama, koje su nakon Prvog svetskog rata ušle u sastav nezavisne Mađarske; u Bač-kiškunskoj (Baja, Santovo), Čongradskoj (Segedin) i Heveškoj županiji (Eger).
Istorija[uredi | uredi izvor]
Bačka eparhija je osnovana u 16. veku. Sedište prvih episkopa bilo je u Segedinu,[2] a kasnije je premeštano po raznim bačkim manastirima. Početkom 18. veka, ustalilo se u tadašnjem Petrovaradinskom Šancu, današnjem Novom Sadu.
Ime prvog poznatog bačkog episkopa Filipa zapisano je u rukopisnom Jevanđelju Cetinjskog manastira koje potiče iz 16. veka. Arhipastirstvovanje episkopa Filipa vezuje se za razdoblje pre bitke na Mohačkom polju 1526. godine. Kao njegovi naslednici spominju se: Episkop Sava (posle 1526), Episkop Mardarije (ili Makarije) i Episkop Simeon (pre 1579. godine).
Za vreme Bečkog rata (1683—1699), celokupno područje ove eparhije oslobođeno je od turske vlasti, tako da je čitava Bačka po odredbama Karlovačkog mira (1699) pripala Habzburškoj monarhiji. Još za vreme rata, upravo na području ove eparhije je 1694. godine u gradu Baji (danas u mađarskom delu Bačke) održan prvi značajniji sabor habzburških Srba. Carskom privilegijom iz 1695. godine, potvrđena je pripadnost ove eparhije Srpskoj pravoslavnoj crkvi u Habzburškoj monarhiji, što je kasnije potvrđeno i na Krušedolskom saboru (1708).[3]
Tokom čitavog 18. i 19. veka, Bačka eparhija je bila jedna od najznačajnijih i u kulturno-prosvetnom smislu najnaprednijih eparhija Karlovačke mitropolije. Bački episkop Visarion Pavlović (1731—1756) je bio jedan od najobrazovanijih srpskih arhijereja u Habzburškoj monarhiji, koji je stekao velike zasluge za razvoj srpske crkvene prosvete. Podjednako se starao i o svojim eparhijanima koji su bili drugih narodnosti (pravoslavni Rusini i pravoslavni Rumuni), nastojeći da ih zaštiti od pritisaka državnih i katoličkih vlasti.[4][5]
Njegov naslednik, bački episkop Mojsije Putnik (1757—1774), kasnije je postao i karlovački mitropolit (1781—1790).[6] Kasniji bački vladika Stefan Stanković (1834—1837) takođe je izabran za karlovačkog mitropolita (1837—1841).[7]
Savremeno doba[uredi | uredi izvor]
Nakon obnove jerarhijskog jedinstva Srpske pravoslavne crkve (1920), na čelo Bačke eparhije je 1922. godine izabran znameniti jerarh Irinej Ćirić, koji je prethodno služio kao episkop timočki. Ovaj svestrani jerarh se bavio pesništvom, ikonografijom i prevodilačkim radom. Prevodio je sa jevrejskog, latinskog, grčkog, nemačkog, mađarskog, ruskog i francuskog jezika. Prevodio je bogoslužbene tekstove sa grčkog na srpski jezik: Službu mesopusne nedelje, Osmoglasnik, Nedelju svete Pedesetnice i dr. Između dva svetska rata je predstavljao Srpsku Pravoslavnu crkvu na raznim crkvenim skupovima.
Kada je 17. aprila 1941. godine faktički prestala da postoji Kraljevina Jugoslavija, teritorija Eparhije bačke se našla pod mađarskom okupacijom. Već pri samom ulasku mađarske vojske, počela su streljanja i hapšenja što je preraslo u stravični progon Srba i drugih pravoslavaca koji su takođe pripadali Bačkoj eparhiji. Zima 1942. godine je donela Raciju umesto Božićnjeg praznika. Stradalo je nekoliko hiljada ljudi. Žrtava je bilo i među pravoslavnim sveštenicima. Među postradalim sveštenicima Bačke eparhije bio je i rusinski pravoslavni sveštenik Jovan Vislavski, paroh u Gospođincima.[8]
Zaslugom episkopa Irineja, iz mađarskog logora Šarvara je po Bačkoj eparhiji razmešteno 2800 dece i 180 majki sa odojčadima. Odraslim osobama je tražen smeštaj po kućama vernika, a za decu, pogotovo za onu koja su obolela od tuberkuloze, u logoru je osnovana eparhijska dečja bolnica. Pored toga, episkop Irinej vodio je stalnu borbu tokom rata protiv stvaranja izdvajanja Bačke eparhije iz sastava SPC i njenog uključivanja u sastav projektovane Mađarske pravoslavne crkve.
Nedugo po oslobođenju (1944), nove komunističke vlasti su episkopa Irineja stavile u kućni pritvor u trajanju od sedamnaest meseci, a maltretiranje je nastavljeno i posle toga. Iscrpljen, posle duže bolesti, episkop Irinej Ćirić je preminuo 5. aprila 1955. godine i sahranjen je u kripti Saborne crkve u Novom Sadu.
Arhijerejska namesništva[uredi | uredi izvor]
Eparhija bačka podeljena je na osam arhijerejskih namesništava:
- Arhijerejsko namesništvo novosadsko,
- Arhijerejsko namesništvo novosadko drugo,
- Arhijerejsko namesništvo bačkopalanačko,
- Arhijerejsko namesništvo žabaljsko,
- Arhijerejsko namesništvo odžačko,
- Arhijerejsko namesništvo somborsko,
- Arhijerejsko namesništvo subotičko,
- Arhijerejsko namesništvo bečejsko,
- Arhijerejsko namesništvo vrbaško.
Manastiri[uredi | uredi izvor]
- Bođani,
- Vodica,
- Kać,
- Kovilj,
- Sveti Stefan.
Episkopi[uredi | uredi izvor]
- Filip pre (1526),
- Sava (posle 1526),
- Zaharije, episkop segedinski (tj. bački), 1555-1556, rodom iz sela Vraneš kod Šehovića
- Mardarije ili Makarije
- Simeon (pre 1579),
- 1578-1581. Georgije, „mitropolit segedinskog grada bačke oblasti”, postrižnik manastira Petkovice,
- 1603-1609.[9] pominje se mitropolit segedinski Mardarije,
- 1651. mitropolit bački Mihailo,
- 1667. episkop Georgije.
Posle seobe pod patrijarhom Arsenijem III, ređali su se jedan za drugim ovi episkopi:
- Jeftimije Drobnjak (1695—1708),
- Stevan Metohijac (1708—1709),
- Hristofor Dimitrijević-Mitrović (1710—1712), pre postriženik i jeromonah manastira Vuvca; i administrirao mitropolijom do smrti 16. novembra 1712. godine[10]
- Grigorije Dimitrijević (1713—1717),
- Sofronije Tomašević (1718—1730), pre jeromonah, postriženik crkve Sv. Uspenja Presvete Bogorodice zvane Kofin; umro 16. februara 1730. godine u manastiru Kovilju, gde je sahranjen u grobnici vladike bačkog Grigorija Dimitrijevića;
|
Visarion Pavlović (1731—1756), |
|
Mojsije Putnik (1757—1774), |
- Arsenije Radivojević (1774—1781),
- Atanasije Živković (1781—1782), prethodno episkop pakrački
|
Josif Jovanović Šakabenta (1783—1786), |
|
Jovan Jovanović (1786—1805), |
- Gedeon Petrović (1807—1832),
- Stefan Stanković (1834—1837),
- Georgije Hranislav (1839—1843),
|
Arsenije Stojković (1843—1851), administrator eparhije |
|
Platon Atanacković (1851—1867), |
|
German Anđelić (1870—1881), 1881. postao mitropolit karlovački i patrijarh srpski |
|
Vasilijan Petrović (1882—1891), |
|
German Opačić (1893—1899), |
|
Mitrofan Šević (1900—1918), |
.jpg)
|
Sveti Irinej Ćirić (1922—1955), |
|
Nikanor Iličić (1955—1986), |
|
Vasilije Vadić (1986—1988), administrator eparhije |
|
Dr Sava Vuković (1988—1990), administrator eparhije |
|
Dr Irinej Bulović (od 1990) |
Vikarni episkopi[uredi | uredi izvor]
Od 1998. godine episkop bački ima svog vikara sa sedištem u manastiru Kovilj. Za prvog vikarnog episkopa izabran je dr Porfirije Perić. Ovu dužnost obavljao je sve do njegovog izbora na redovnom prolećnom zasedanju Svetog arhijerejskog sabora za mitropolita zagrebačko-ljubljanskog 2014. godine. Za njegovog naslednika izabran je dotadašnji sabrat manastira Kovilj, arhimandrit Jeronim Močević. Za vikara je 2018. godine izabran Isihije Rogić, a 29. maja 2021. izabran je Damaskin Grabež.
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Njegovo Preosveštenstvo Episkop novosadski i bački, somborski i segedinski Gospodin dr Irinej
- ^ „Mi i drugi: srpsko-mađarske kulturne veze”: katalog izložbe
- ^ Veselinović 1986, str. 39—54.
- ^ Gavrilović 1967, str. 106—113.
- ^ Ramač 2014, str. 203—215.
- ^ Vuković 1996, str. 338—339.
- ^ Vuković 1996, str. 473—474.
- ^ Ledena tišina: Sećanje na žrtve Novosadske racije: Stradanje pravoslavnih sveštenika tokom Šajkaško-novosadske racije
- ^ „Glasnik Istorijskog društva u Novom Sadu”, Novi Sad 1930.
- ^ „Srpski sion”, 30. septembar 1905.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Veselinović, Rajko (1986). „Narodnocrkvena i privilegijska pitanja Srba u Habsburškoj Monarhiji 1699—1716. godine”. Istorija srpskog naroda. 4 (1). Beograd: Srpska književna zadruga. str. 39—54.
- Vuković, Sava (1996). Srpski jerarsi od devetog do dvadesetog veka. Beograd: Evro.
- Gavrilović, Slavko (1967). „Prilog istoriji Rusina u Bačkoj sredinom XVIII veka”. Zbornik za društvene nauke. 48: 106—113.
- Golubović, Zvonimir (1987). „Denacionalizatorska politika mađarskog fašističkog okupatora u Bačkoj - prisilno iseljavanje i logorisanje - naseljavanje Bačke Mađarima iz drugih krajeva”. Zbornik Matice srpske za istoriju. 36: 91—129.
- Ivić, Aleksa (1914). Istorija Srba u Ugarskoj od pada Smedereva do seobe pod Čarnojevićem (1459—1690). Zagreb.
- Ivić, Aleksa (1929). Istorija Srba u Vojvodini od najstarijih vremena do osnivanja potisko-pomoriške granice (1703). Novi Sad: Matica srpska.
- Mirnić, Josip (1967). „Denacionalizatorska politika mađarskog okupatora u jugoslovenskim zemljama 1941”. Godišnjak Filozofskog fakulteta u Novom Sadu. 10: 143—153.
- Popović, Dušan J. (1952). Srbi u Bačkoj do kraja osamnaestog veka: Istorija naselja i stanovništva. Beograd: Naučna knjiga.
- Popović, Dušan J. (1957). Srbi u Vojvodini. knj. 1: Od najstarijih vremena do Karlovačkog mira 1699. Novi Sad: Matica srpska.
- Popović, Dušan J. (1959). Srbi u Vojvodini. knj. 2: Od Karlovačkog mira 1699 do Temišvarskog sabora 1790. Novi Sad: Matica srpska.
- Popović, Dušan J. (1963). Srbi u Vojvodini. knj. 3: Oo Temišvarskog sabora 1790 do Blagoveštenskog sabora 1861. Novi Sad: Matica srpska.
- Ramač, Janko (2014). „Rumuni među prvim Rusinima u Krsturu u XVIII veku”. Istraživanja. Filozofski fakultet u Novom Sadu. 25: 203—215.
- Točanac-Radović, Isidora B. (2013). „Bačka eparhija u drugoj polovini XVIII veka: Reformisanje mreže parohija” (PDF). Zbornik Matice srpske za istoriju. 87: 87—108.
- Samardžić, Radovan (1993). „Srpska pravoslavna crkva u XVI i XVII veku”. Istorija srpskog naroda. 3 (2). Beograd: Srpska književna zadruga. str. 5—102.
