Ustaška vojnica

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Ustaška vojnica
Postojanjemaj 1941 - kraj 1944/početak 1945.
Zemlja Nezavisna Država Hrvatska
Jačinaoko 76.000 u decembru 1944.
ŠtabZagreb
Komandanti
KomandantFranjo Lukac
Komandant 2Tomislav Sertić

Ustaška vojnica je bila paravojna formacija u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj, za razliku od domobrana, regularne vojske NDH. Ustaška vojnica je bila partijska vojska ustaškog pokreta, slično kao što je Vafen-SS bio za Nacističku partiju, odnosno Srpski dobrovoljački korpus za Zbor[traži se izvor]. Svoje korene ima u ustaškim logorima za obuku koje je Ante Pavelić stvorio u emigraciji u Italiji i Mađarskoj od 1933. do 1937. godine.

Naredbu o utemeljenju UV poglavnik Ante Pavelić izdao je 10. maja 1941.[1] i do kraja 1941. ustrojeno je 12 vojno sposobnih bojni (bataljona). Ustaška vojnica je prošla kroz niz reorganizacija, tokom koje je proširena da obuhvati sve oružane formacije vlade NDH koje nisu pripadale Domobranstvu, Mornarici ili Avijaciji. Ova formacija je postojala sve do početka 1945. kada je spojena sa Hrvatskim domobranstvom u Hrvatske oružane snage, mada spajanjem nije stvorena homogena organizacija, a bivši oficiri Ustaške vojnice su dominirali u njenim operacija i držali većinu zapovedničkih funkcija u HOS.

Ustaška vojnica je bila odgovorna za neke od najtežih zločina počinjenih u Drugom svetskom ratu, uključujući vršenje ključne uloge u osnivanju i vođenju oko 20 koncentracionih logora u NDH. U njenom sastavu bile su takve jedinice kao što su Crna legija kojom su zapovedali Jure Francetić i Rafael Boban i Ustaški obrambeni sdrug kom je zapovedao Vjekoslav Luburić.

Nastanak[uredi | uredi izvor]

Začetak Ustaške vojnice je stvoren 11. aprila kada je vojskovođa (maršal) Slavko Kvaternik imenovao poseban štab da kontroliše razne dobrovoljačke naoružane grupe koje su se spontano pojavile kako se Jugoslovenska vojska raspala nakon invazije sila Osovine. Ante Pavelić je 10. maja 1941. je izdao specijalno naređenje u kojoj je detaljno opisano njena formalna organizacija.[1][2] Međutim, neke od prvih grupa koje su osnovane na raznim mestima su bile odredi neredovnih ili „divljih“ ustaša, koji nisu bili deo zvanične organizacije, koja je na početku bilo samo 4.500. Broj neredovnih ili 'divljih' ustaša širom NDH je bio procenjen i do 25.000–30.000.[3] I redovne i neredovne ustaške jedinice će uskoro sprovoditi zločine protiv Srba, Jevreja, Roma i svih navodnih ili stvarnih protivnika ustaškog režima.[4]

Ustašku vojnicu su činili uglavnom dobrovoljci, a samo četvrtina oficirskog kadra je bilo profesionalno obučeno. Vojnica je bila indoktrinirana ustaškom ideologijom i obavezala se da će braniti Pavelića i ustaški režim. Iako je Pavelić bio njen titularni vrhovni komandant, on nije imao nikakvu kontrolu, jer su ustaške formacije i jedinice na terenu bile pod komandom Domobranstva ili osovinskih vojski.[2] U vojnici je bio značajan broj muslimana, mada se taj broj smanjio od sredine 1943, ali nije bilo muslimanskih vođa vojnice i samo mali broj njih je unapređen u više činove.[5] Ustaška vojnica je takođe uključivala i malu folksdojčersku miliciju (nem. Einsatzstaffel der Deutschen Mannschaft) osnovanu u julu 1941. koja je narasla do veličine od 1.500 redovnih i 1.200 rezervnih vojnika do juna 1942. Glavni zadatak nemačke milicije je bio zaštita folksdojčerskih sela od partizana, uglavnom u Slavoniji i Sremu.[6]

U avgustu 1941. osnovana je Ustaška nadzorna služba sa zadatkom da se bori protiv anti-ustaških aktivnosti širom NDH. Nadzorna služba se sastojala od četiti dela: Ustaškog redarstva (policije), Ustaške obaveštajne službe, Ustaške odbrane i Osobnoj odseka. Šefa nadzorne službe je imenovao Pavelić, kome je oni jedino odgovarao.[4]

Uopšteno nezakonito ponašanje ustaša je privlačilo neke kriminalne elemente u Ustašku vojnicu. Ovo je priznavao čak i Pavelić, mada ih je on koristio kao žrtvene jarce za neke akcije koje su izvršile same ustaše.[7]

Osnivanje jedinica za posebne svrhe[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Crna legija
Francetić i Boban u Zvorniku.

Krajem 1941. osnovana je Crna legija, sačinjena uglavnom od muslimanskih i hrvatskih izbeglica iz sela istočne Bosne, odakle su četničke i partizanske jedinice počinile veće masakre. Legija, koja je imala snagu od 1.000 do 1.500 vojnika, izgradila je reputaciju boreći se protiv četnika i partizana, i bila je odgovorna za veliki masakre srpskih civila. Na početku je njome zapovedao potpukovnik Jure Francetić, a nakon što je zarobljen od partizana u decembru 1942. i čijem je zarobljeništvu i umro od rana. Legijom je komandovao major Rafael Boban. Legija se koristila širom NDH, i postala je deo 5. divizije HOS u decembru 1944. kada je Boban unapređen u generala i dato mu je komandovanje ovom divizijom.[8]

Druga specijalna jedinica je bila Ustaška obrambena brigada, kojom je komandovao Vjekoslav Luburić, koja je brzo stekla svoju reputaciju zbog svoje ekstremne brutalnosti. Ova brigada je upravljala mrežom koncentracionih logora koje je osnovao ustaški režim. Kao i Crna legija, i oni su se borili protiv četnika i partizana i bili su odgovorni za velike zločine i masovan teror nad srpskim stanovništvom.[8]

Reorganizacija 1942.[uredi | uredi izvor]

Kada su Italijani ponovo okupirali zone II i III u drugoj polovini 1941, oni su preuzeli kontrolu nad jednom trećinom teritorije NDH, i naredili svim jedinicama Ustaške vojnice (koje su optužili da brojne izgrede protiv srpskog stanovništva na teritoriji NDH) i većini jedinica Domobranstva da se povuku iz ovih zona. Vlada NDH je oštro protestovala, ali Italijani nisu odstupili, i još su umesto njih koristili su pomoćne četničke odrede da održavaju mir u ovim zonama. Do septembra 1942. nije bilo više od 1.000 pripadnika Ustaške vojnice u zoni, a i one su bile pod italijanskom komandom i nadzorom.[9]

Pripadnici Ustaške vojnice iz Tomislavgrada.

Dekretom od 18. marta 1942. vojne snage su reorganizovane u Domobranstvo, Mornaricu i Zrakoplovstvo, oružništvo (žandarmeriju) i Ustašku vojnicu.[10] Specijalnim dekretom od 26. juna 1942. oružništvo, koje je prethodno bilo deo Domobranstva, je postalo deo Ustaške vojnice i stavljeno je pod komandu mladog ustaškog pukovnika Vilka Pečnikara, što je izazvalo ogorčenje domobranskih oficira.[10] U julu i avgust 1942. Vojnica je preuzela kontrolu nad svim oružanim snagama NDH koje nisu bile deo Domobranstva, Mornarice i Aviacije. Vojnica se sastojala od stajaćih djelatnih sdrugova, Pavelićevog telesnog zdruga, oružništva, redarstvo (redovna policija), Ustaške nadzorne službe, prometnih zdrugova za čuvanje pruga, vojne akademije, pripremne ustaške bojne i Ustaškog stegovnog i kaznenog suda.[2] Većina oficira stajaćih djelatnih sdrugova nisu imali završenu profesionalnu obuku i većina njenih vojnika za vreme rata bili su dobrovoljci. Između Ustaške vojnice i Hrvatskog domobranstva postojao je širok ideološki jaz. Domobranstvo nije bilo politički indoktrinirano, dok je Vojnica bila indoktrinirana ustaškom ideologijom i posvećena odbrani ustaškog režima i njegovog vođe. Vrhovni zapovednik Vojnice bio je Pavelić, ali kad su jedinice Vojnice bile angažovane u vojnim operacijama zajedno s Domobranstvom ili s nemačkim i italijanskim snagama, bile su pod zapovedništvom njihovih vojnih zapovednika.[2] Ustaška nadzorna služba je obuhvatala Ustaški obrambeni sdrug, osnovan krajem 1941. Obrambeni sdrug je učestvovao u operacija protiv četnika i partizana, sprovodio masovni teror nad srpskim, jevrejskim i romskim stanovništvo NDH i upravljao je ustaškim koncentracionim logorima, među kojima je bio i Jasenovac.[8]

Polovinom 1942. Nemci su preuzeli komandu nad svim trupama NDH koje su delovale severno od nemačko-italijanske demarkacione linije.[11] Nakon smenjivanja maršala Kvaternika sa položaja ministra vojske i glavnog komandanta u oktobru 1942. odnosi između Ustaške vojnice i Domobranstva su se dalje pogoršali, na štetu Domobranstva.[8]

Ustaška vojnica se do 1942. sastojala iz 12. djelatnih bojni (bataljona), poglavnikove tjelesne bojne (lične straže), tri železničke bojne, Odbrambene bojne zadužene za jasenovački sistem koncentracionih logora, i nekoliko specijalnih jedinica od kojih je najpoznatija Crna legija.

Reorganizacija 1943.[uredi | uredi izvor]

Sredinom 1943. Nemci su pristupili reorganizaciji Ustaške vojnice kako bi joj povećali efikasnost. U maju 1943. postojalo je oko 30 redovnih bojni (bataljona) Vojnice različite snage. U to vreme, njih 12 je bilo razmešteno u italijanskim okupacionim zonama, uglavnom u zoni III, dok je ostatak delovao u lovačkim zdrugovima (lakoj pešadiji) i gorskim sdrugovima (brdskoj pešadiji) i u nemačko-hrvatskoj SS policiji.[2] Ovakav raspored je bio na snazi sve do spajanja Domobranstva i Vojnice u decembru 1944. U junu 1943. je ukinuta Ustaška nadzorna služba i njene dužnosti su prebačene pod Ministarstvo unutrašnjih poslova. Međutim, Ustaški obrambeni sdrug pod Luburićem je nastavio da deluje samostalno.[8] Do septembra 1943, kratko nakon kapitulacija Italije, Ustaška vojnica je brojala 25 redovnih bojni (22.500 ljudi), uz Pavelićev tjelesni sdrug od oko 6.000 ljudi i oružništvo od oko 18.000 pripadnika, kao i mnoge manje oružane grupe.[12]

U oktobru 1943. nemački komandant Jugoistoka, feldmaršal Maksimilijan fon Vajhs je predložio operativnom štabu Vermahta da se Ustaška vojnica utopi u Domobranstvo. Ovim predlogom bi se efektivno sa vlasti uklonile ustaše kao deo promena u upravi NDH. Iako je Hitler razmatrao ovaj predlog, doneta je odluka da se on ne izvrši, uglavnom jer bi za njegovo sprovođenje bile potrebne dodatne nemačke snage.[13]

Spajanje sa Hrvatskim domobranstvom[uredi | uredi izvor]

Ustaška vojnica i Hrvatsko domobranstvo su 1. decembra 1944. spojene i organizovane u 16 divizija podeljenih u tri zborna mjesta (korpusa). U ovom trenutku Ustašku vojnicu je činilo oko 76.000 oficira i vojnika. Ovaj broj ne obuhvata Ustašku obrambenu brigadu, koja je imala oko 10.000 pripadnika, koja je ostala izvan oružanih snaga.[14] Ustaše sa odgovarajućim iskustvo uz neke profesionalne vojne oficire koji su bili čvrsto odani Paveliću su postavljeni na sve ključne položaje.[15]

Nova vojska se nazivala Hrvatske oružane snage, ali ovo spajanje je predstavljalo samo kombinovanje postojećih formacija kao što su zdrugovi Ustaške vojnice i pukovnije Hrvatskog domobranstva kao posebnih struktura pod komandom divizije. Uniforme, oprema i snabdevanje je ostalo isto kao i pre spajanja. U martu 1945. Ustaška odbrambena brigada je bila uvrštena u HOS.[16]

Borbena reputacija[uredi | uredi izvor]

Ustaška vojnica je bila skoro u svakom pogledu različita od Hrvatskog domobranstva čiji su vojnici uglavnom bili regrutovani. Dok je Hrvatsko domobranstvo bilo loše naoružano i od 1942. podložno masovnim dezertiranjima, Ustašku vojnicu su činili mladi, dobro opremljeni i indoktrinirani dobrovoljci odani Paveliću i NDH. Iako su bili nedisciplinovani, nisu bežali od od borbe i bili su uporni borci, jer su pretpostavljali da su male šanse da prežive ako budu zarobljeni. Sve do polovine 1944. u Ustaškoj vojnici se nisu dešavala masovna dezerterstva, mada ona koja su se desila nisu nikada bila ravna onima koja su zahvatala Domobranstvo.[17] Zbog svoje veće pouzdanosti, jedinice Ustaške vojnice su korišćene ne bokovima domobranskih jedinica koje su se borile protiv partizana da bi sprečili masovna dezerterstva tokom vojnih operacija.[18]

Ratni zločini[uredi | uredi izvor]

Ustaše ubijaju taoce kod logora Jasenovac

Pripadnici ovih formacija su počinili najteže ratne zločine od svih formacija koje su ratovale na jugoslovenskom ratištu, najviše nad srpskim stanovništvom koje je živelo na teritoriji NDH. U maju 1941. u mestu Glina, na samo 50 km od Zagreba, ustaše su skupile oko 260 lokalnih stanovnika u crkvu, ubili ih i spalili crkvu.[19] Do septembra 1941. više od 118.000 Srba je proterano iz NDH, mnoge pravoslavne crkve su uništene ili oskrnavljene, a veliki broj pravoslavnih sveštenika je ubijen ili proteran.[20]

Prvi logor koji su osnovale ustaše bio je logor Jadovno, koji je radio sve dok Italijani nisu preuzeli kontrolu nad tim područjem.

Krajem jula 1942, svi koncentracioni logori u NDH su zvanično prebačeni u nadležnost Ministarstva unutrašnjih poslova od Ustaške nadzorne službe, koja im je upravljala od avgusta 1941. Postojalo je oko 20 većih i srednjih logora, od kojih je najveći logor Jasenovac bio sistem logora kod ušća reke Une u Savu. Logor je postao čuven po brutalnosti, varvarstvu i velikom broju žrtava. Čak i kada je Ustaška nadzorna služba raspuštena januara 1943, Vjekoslav Luburić je ostao upravnik svih logora tokom većeg dela rata.[21]

U junu i avgustu 1942, delovi Ustaške vojnice, uz domobranske i nemačke snage, su sprovele velike antipartizanske akcije na Kozari i u Sremu. Tokom ovih ofanziva, jedinice Ustaške vojnice su izvršile velike zločine nad srpskim stanovništvom ovog kraja, a onda su, zajedno sa nemačkim jedinicama, poslali hiljade srpskih civila, uključujući žene i decu, kao i neke partizane, u koncentracione logore Jasenovac, Sisak, Stara Gradiška i Sajmište.[22]

Činovi[uredi | uredi izvor]

Oznake činova od 3. avgusta 1942.

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b Tomasevich 2002, str. 340.
  2. ^ a b v g d Tomasevich 2002, str. 421.
  3. ^ Pavlowitch 2008, str. 29.
  4. ^ a b Tomasevich 2002, str. 341.
  5. ^ Tomasevich 2002, str. 490.
  6. ^ Tomasevich 2002, str. 283–284.
  7. ^ Tomasevich 2002, str. 343.
  8. ^ a b v g d Tomasevich 2002, str. 422.
  9. ^ Tomasevich 2002, str. 253–254.
  10. ^ a b Tomasevich 2002, str. 420.
  11. ^ Tomasevich 2002, str. 274–276.
  12. ^ Tomasevich 2002, str. 423.
  13. ^ Tomasevich 2002, str. 315–317.
  14. ^ Tomasevich 2002, str. 459–460.
  15. ^ Tomasevich 2002, str. 330.
  16. ^ Tomasevich 2002, str. 460.
  17. ^ Tomasevich 2002, str. 427–431.
  18. ^ Tomasevich 2002, str. 438.
  19. ^ Tomasevich 2002, str. 536.
  20. ^ Tomasevich 2002, str. 537.
  21. ^ Tomasevich 2002, str. 399.
  22. ^ Tomasevich 2002, str. 414.

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Ustaška vojnica na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Усташка_војница&oldid=27031179”