Bosna i Hercegovina (Austrougarska)
| Bosna i Hercegovina | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1878—1918. | |||||||||
 Bosna i Hercegovina (plavo) u sastavu Austrougarske | |||||||||
| Glavni grad | Sarajevo | ||||||||
| Zemlja |  Austrougarska | ||||||||
| Površina | 51.082 km2 | ||||||||
| Stanovništvo | 1.898.044 (1910) | ||||||||
| Događaji | |||||||||
| Vladavina | |||||||||
| • Oblik | ustavna monarhija | ||||||||
| Istorijska era | novi vijek | ||||||||
• Uspostavljeno | 1878 | ||||||||
| 1878. | |||||||||
• Aneksija | 1908. | ||||||||
| 1914. | |||||||||
| 1918. | |||||||||
• Ukinuto | 1918. | ||||||||
| |||||||||
.svg)
| Istorija Bosne i Hercegovine |
|---|
 |
Bosna i Hercegovina je bila teritorija koju su zajedno formalno kontrolisali Osmansko carstvo (faktički — bila je administrativnom potčinjena Austrougarskoj) i Austrougarska monarhija od 1878. do 1908. godine. Austrougarska je teritoriju anektirala 1908, u čijem sastavu je ostala do 1918. godine.
Bosanski vilajet su okupirale austrougarske trupe prema uslovima Berlinskog sporazuma iz 1878, zaključenog poslije Rusko-turskog rata, ali je zvanično ostao u sastavu Osmanskog carstva (kao kondominijum). Austrougarske vlasti su tokom okupacije uspjele da pokrajinu uključe u privrednu i političku strukturu carstva, kao i da izvrše niz značajnih ekonomskih i kulturnih transformacija. Austrougarska je 1908. izvršila aneksiju Bosne i Hercegovine, čim je formalno ušla u sastav zemlje.
Istorija[uredi | uredi izvor]
Okupacija[uredi | uredi izvor]
Po okončanju Rusko-turskog rata 1878, velike sile su organizovale Berlinski kongres, na kojem je odlučeno da Bosanski vilajet pređe pod kontrolu Austrougarske. Austrougarske trupe su zauzele Bosnu uz otpor mjesnih jedinica.[1] Austrougarska je takođe poslala trupe u Novopazarski sandžak.[2]
Austrougarska vojska je sprovela opsežnu mobilizaciju kako bi se pripremila za napad na Bosnu,[3] do kraja juna 1878. komandujući snagama od 82.113 vojnika i oficira, 13.313 konja i 112 topova raspoređenih u 6, 7, 20. i 28. pješadijsku diviziju, kao i pozadinskom vojskom u Dalmaciji.[4] Glavni komandant bio je Josip Filipović, prethodnica 18. pješadijska divizija bila je pod komandom Stefana Jovanovića, dok je pozadinom u Dalmaciji komandovao Gavrilo Rodić.[5] Ulazak trupa na teritoriju Bosne počeo je 29. juna 1878. godine. Cjelokupna teritorija bivšeg osmanskog vilajeta došla je pod austrougarsku kontrolu 20. oktobra.[6]
Jedinice osmanske vojske u Bosni brojale su oko 40.000 vojnika sa 77 topova, što je zajedno sa mjesnim milicijama iznosila oko 93.000 ljudi.[7] Značajne borbe između osmanskih i austrougarskih trupa vođene su kod Čitluka, Stoca, Livna i Klobuka.[8] Uprkos neuspjesima kod Maglaja i Tuzle,[9] Sarajevo je zauzeto u oktobru 1878. godine.[10] Austrougari su imali preko 5000 žrtava, a neočekivano nasilje u pohodu dovelo je do optužbi između komandata i političkih vođa.[9] Otpor je prekinut za tri sedmice.[11] Glavni otpor austrougarskim trupama pružali su mjesni muslimani, koji su pretpostavljali da će odlaskom osmanskih trupa izgubiti svoj privilegovani status.[12]
Tenzije su i dalje bile prisutne u nekim dijelovima kondominijuma (naročito u Hercegovini). Zbog zakona o vojnoj obavezi iz 1881. izbio je ustanak u januaru 1882. godine. U martu iste godine ustanak je slomljen, a vođe pogubljene.[13] Nakon okupacije počinje masovno iseljavanje pretežno muslimanskog stanovništva. Međutim, austrougarske vlasti su uspjele da stabilizuju situaciju i započnu društvene i administrativne reforme. Austrougarske vlasti su veliku pažnju posvetile kodifikaciji zakona i sprječavanju rasta nacionalizma među bosanskohercegovačkim južnoslovenskim narodima.[14]
Aneksija[uredi | uredi izvor]
Austrijski car i ugarski kralj Franc Jozef je objavio 5. oktobra 1908. namjeru da pripoji Bosnu i Hercegovinu Austrougarskoj, uz davanje autonomiju i ustavnih prava njenim narodima.[15] Ova jednostrana odluka — tempirana da se poklopi sa proglašenjem nezavisnosti Bugarske od Osmanskog carstva 5. oktobra — dovela je do početka Aneksione (Bosanske) krize i izazvale proteste svih velikih sila i balkanskih susjedna Austrougarske, Srbije i Crne Gore. U aprilu 1909. potpisan je izmjenjen i dopunjen Berlinski sporazum, kako bi izrazio fait accompli i doveo do kraja krize.[16]
Iako je kriza završena naizgled austrougarskom diplomatskom pobjedom, ona je trajno narušila odnose između Austrougarske i njenih susjeda, naročito Srbije, Italije, Rusije.[16] Srbija je smatrala aneksiju Bosne i Hercegovine nezakonitom, što je dovelo do rasta nacionalističkih osjećanja u zemlji. U Srbiji su se počele javljati organizacije koje su za cilj postavile „ponovno ujedinjenje” Bosne sa Srbijom.[17] Na kraju, tenzije su dovele do Sarajevskog atentata i izbijanja Prvog svjetskog rata.[18]
Tokom Aneksione krize, austrougarske vlasti su obrazovale dobrovoljačke odrede, koji su činili mjesni katolici i muslimani (šuckori), radi suzbijanja mogućeg srpskog ustanka. Tada je nastao izraz „Hrvatske pučke ustaše”, a jedna od dobrovoljačkih jedinica zvala se „Crna legija”.[2]
Prvi svjetski rat[uredi | uredi izvor]
Gavrilo Princip je 28. juna 1914. u Sarajevu izvršio atentata na pretpostavljenog austrougarsko prijestolonasljednika Franca Ferdinanda. Nakon atentata u Sarajevu, Zavidovićima, Mostaru, Šamcu, Doboju i drugim gradovima Bosne i Hercegovine počele su antisrpske demonstracije koje su prerasle u pogrome u organizaciji frankovaca i hrvatskih klerikalaca. Tokom pogroma, uništavane su srpske pravoslavne crkve i druge svetinje, imovina srpskih građana. Mnogi Srbi, posebno oni koji su živjeli uz granicu sa Srbijom i Crnom Gorom, postali su izbjeglice.[19]
Stanovništvo Bosne i Hercegovine je regrutovan tokom rata u službu. Međutim, na teritoriji Bosne i Hercegovine je relativno izbjegnut sukob. Poslije okončanja Prvog svjetskog rata, Bosna i Hercegovina je ušla u sastav Države Slovenaca, Hrvata i Srba, koja je potom postala dio Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca.
Reforme i uprava[uredi | uredi izvor]
_1899_Ede_Ellinger.jpg)
Od okupacije do aneksije, državno-pravni status Bosne bio je „pravna anomalija”: formalno je ostala osmanski vilajet, sultan je i dalje bio njen legitimni sizeren, dok je stvarna vlast pripada Austrougarskoj. U formalno-pravnom polju Austrougarske, Bosna i Hercegovina nije bila ni u sastavi Cislajtanije, ni Translajtanije, već je bila izdvojena u posebnu, treću jedinicu monarhije, koja je pripadala habzburškoj kruni i kojom su zajednički vladale austrijska i ugarska vlada, a u njihovo ime administrativne funkcije je obavljao ministar finansija Dvojne monarhije. Pravni sistem Bosne nije bio ni austrijski, ni ugarski, niti su njeni stanovnici postajali ni austrijski, ni ugarski podanici. Prije donošenja Ustava iz 1910, pokrajina nije imala nikakva prava autonomije i nije učestvovala u izvršnoj vlasti monarhije.[2]
Integracija nove teritorije tekla je postepeno: već 1879. Bosna i Hercegovina je ulljučena u carinski sistem Austrougarske.[20]
Benjamin Kalaj, austrougarski ministar finansija, bio je zemaljski poglavar Bosne i Hercegovine od 1883. do 1903. godine. Jedna od djelatnosti Kalaja bila je zamjena feudalne osmanske uprave modernizovanom austrougarskom. Uprava, finansije i sudstvo organizovane su po austrougarskom primjeru. Njemački jezik je ušao u opštu upotrebu kao zvanični jezik sistema unutrašnje uprave u Bosni i Hercegovine. Kalaj je smatrao visokoobrazovanu i strogo probranu birokratiju svojim glavnim oruđem za postizanje ciljeva. Ako se osmanska administracija sastojala od 120 činovnika, onda ih Austrougarska 1881. imala 600, a 1897. već 7378, dok je u vrijeme aneksija broj činovnika porastao na 9539.[21]
Postepeno, Kalaj je prešao na sprovođenje koncepta prosvjećenog apsolutizma, koji je podrazumjevao upravljanje bez učešća naroda, dok je istovremeno, u skladu sa interesima monarhije i mogućnostima bosanskohercegovačkih finansija, dovodio socijalno-ekonomske prilike u BiH bliže onim opštim za monarhiju. Tim je otvoren put za prelazak sa okupacije na aneksiju.[21] Istovremeno, Kalaj se plašio da promijeni socijalnu strukturu, koja je preovlađivala u BiH.[22]
Bosna i Hercegovina je 17. februara 1910. dobila ustav po kome se, uz zemaljsku vladu, sazvao i sabor. Sabor je biran po konfesionalnoj osnovi: 31 mjesto — pravoslavni zastupnici, 24 muslimanski i 16 katolici.[23] Građanima su data minimalna ustavna prava uz zakonsku garanciju njihovog postepenog rasta. Koncept ograničene ustavnosti bio je, po mišljenju austrougarskih vlasti, „logična posljedica kulturne zaostalosti naroda Bosne i Hercegovine”. Ustav je ozakonio već postojeća ustavna građanska prava, uz napomenu da se u hitnim slučajevima mogu ograničiti ili ukinuti. Sabor je bio lišen zakonodavne inicijative i prava da kontroliše vladu. Ovo pravo je pripadalo upravi c. i kr. ministarstva finansija za Bosnu i Hercegovinu.[24]
Socijalno-ekonomski i demografski podaci[uredi | uredi izvor]
Privreda[uredi | uredi izvor]
Tokom Kalajeve uprave privredni razvoj pokrajine odvijao se po posebnom planu i imao je karakter ubrzane modernizacije. Izgrađene su željeznice, čija je dužno do početka 20. vijeka iznosila 1684 km, ali to su uglavnom bile pruge uskog kolosijeka. Razvijena su ležišta gvozdene rude, magnezijuma, soli i uglja. U poljoprivredi su uvedeni parni i električni mlinovi, a pojavilo se i oplemenjeno stočarstvo. Istovremeno, očuvan je osmanski sistem korišćenja zemljišta, zasnovan na agrarnom zakonu iz 1858. godine. Zemljište je i dalje bilo u vlasništvu predstavnika muslimanskog plemstva, za koje su zadržane posebne privilegije. Seljaci su i dalje bili zavisni od zemljoposjednika. Većina stanovništva je živjela na selima, gradsko stanovništvo je činilo oko 15% stanovništva Bosne i Hercegovine.[25]
Demografija[uredi | uredi izvor]
Stanovništvo Bosne i Hercegovine od 1879. do 1910. godine:[26]
| Populacija (ist.) | ||
|---|---|---|
| God. | Pop. | ± % p.g. |
| 1879. | 1.584.164 | — |
| 1885. | 1.336.091 | −2,80% |
| 1895. | 1.568.092 | +1,61% |
| 1910. | 1.898.044 | +1,28% |
| Popis | Muslimani | Pravoslavci | Katolici | Jevreji | Ukupno | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Broj | Postotak | Broj | Postotak | Broj | Postotak | Broj | Postotak | ||
| 1879. | 448.613 | 38,7% | 496.485 | 42,9% | 209.391 | 18,1% | 3675 | 0,3% | 1.584.164 |
| 1885. | 492.710 | 36,9% | 571.250 | 42,8% | 265.788 | 19,9% | 5805 | 0,4% | 1.336.091 |
| 1895. | 548.632 | 35% | 673.246 | 42,9% | 334.142 | 21,3% | 8213 | 0,5% | 1.568.092 |
| 1910. | 612.137 | 32,2% | 825.418 | 43,5% | 434.061 | 22,9% | 11.868 | 0,6% | 1.898.044 |
Migracije iz drugih dijelova Monarhije u Bosnu i Hercegovinu su bile rijetke. To je dovelo do obrazovanja novih nacionalnih grupa. Npr. prema popisu stanovništva iz 1910. u BiH je identifikovano 7095 Čeha (od toga 1702 u Sarajevu).[27]
Međunacionalni odnosi[uredi | uredi izvor]
Tokom okupacije, nacionalna svijest Srba koji su živjeli na ovim prostorima već je bila u potpunosti oformljena. Kod Hrvata se proces nacionalnog formiranja odvijao sa značajnim zakašnjenjem. Pored Srba i Hrvata, nakon osmanskog osvajanja, na tlu Bosne javlja se još jedan tip nacionalne svijesti, koji se prvo obrazovao kao muslimanska religiozna zajednica, a zatim je prerastao u etničku zajednicu.[2]
Austrougarska politika u Bosni i Hercegovini vodila je računa o bosanskohercegovačkom pluralizmu i religioznoj raznolikosti Bosne i Hercegovine. Benjamin Kalaj je vodio politiku „bošnjaštva”, s ciljem da se stanovništvu Bosne i Hercegovine usadi osjećaj pripadnosti velikoj i moćnoj naciji.[28] Stanovništvo BiH smatralo se „zajednicom koja govori bosanskim jezikom, ispovijeda tri religije i ima jednaka prava.”[29]
Austrougarski političari su pokušali da izoluju Bosnu i Hercegovinu od iredentističkih osjećanja većinski pravoslavne Srbije i većinski muslimanske Turske. Želja Srba i Hrvata da se ujedine sa Srbijom ili Hrvatskom, bila je glavne prijetnja austrougarskoj vlasti.[26] Nakon Kalajeve smrti, austrougarska politika u BiH je postala manje djelotvorna i u drugoj polovini 1910-ih nacionalizam južnoslovenskih naroda bio je nezaobilazni faktor u BiH. Ideja jedinstvene južnoslovenske države postala je popularna politička ideologija u Bosni i Hercegovini.
Politika[uredi | uredi izvor]
Bosansko-hercegovački sabor je osnovan 1910. kao zakonodavni organ, Zemaljski savjet je postao izvršni organ, na čijem čelu je bio zemaljski poglavar. U Saboru su bile zastupljene sljedeće stranka:[18]
- Muslimanska narodna organizacija,
- Srpska narodna organizacija,
- Hrvatska narodna zajednica i
- Hrvatsko katoličko udruženje.
Osim toga, u Bosni i Hercegovini su postojale i vanparlamentarne stranke:[25]
- Muslimanska napredna stranka,
- Muslimanska demokratija,
- Srpska narodna nezavisna stranka i
- Socijaldemokratska stranka Bosne i Hercegovine.
Sabor nije imao uticaj na izvršnu vlast, nije mogao da postavlja pitanja i raspravlja o njenom radu. Zakonodavna vlast je i dalje ostala u rukama monarha i vlade u Beču i Budimpešti. Zakonodavna funkcija Sabora bila je ograničena na mjesna pitanja. Sabor je bio sačinjen od 92 zastupnika, od kojih je 20 bila uvršteno „po položaju”. Njih su činili vjerski i svjetovni „visoki predstavnici”: glavni muftija, vakufsko-mearifski direktor, najautoritativnije muftije, uključujući sarajevskog i mostarskog, četiri srpska pravoslavna mitropolita, potpredsjednik Velikog upravnog i prosvjetnog savjeta Srpske crkve, rimokatolički nadbiskup, dva rimokatolička dijecezanska biskupa, dva provincijala franjevačkog reda, sefardijski nadrabin sarajevski, predsjednik Vrhovnog suda, predsjednik sarajevske advokatske komore, gradonačelnik Sarajeva i predsjednik trgovačke i obrtničke komore u Sarajevu. Od 72 poslanika koji su birani na mandat od 5 godina, 16 su bili katolici, 24 muslimani, 31 pravoslavci, a jedan mandat je dodijeljen Jevrejima. Birači nisu mogli da opozovu svoje poslanike. Predsjednik Sabora i njegovog zamjenik je postavljao monarh. Izbori su se održavali po kurijalnom sistemu: građani su, u zavisnosti od konfesionalne pripadnosti, bili podijeljeni u tri kurije, u svakoj socijalnoj grupi su se razlikovale — gradska, seoska, veleposjednička i inteligencija.[21]
Pored Sabora, ustavom iz 1910. u politički život BiH uvedene su institucije kao što su vladin savjet i kotarske (oblasna) vijeća. Funkcije vladinog savjeta uključivale su komunikaciju Sabora sa ostalim organima vlastima. Kotarska vijeća su bila izabrani organi mjesne samouprave, takođe birani na osnovu konfesionalnog omjera stanovništva BiH, ali je njihova nadležnost bila strogo ograničena na mjesna, uglavnom ekonomska pitanja i nije uključivala društveno-političko djelovanja.[21]
Nakon okupacije Austrougarske u arhitekturi se pojavljuje neomavarska stil u arhitekturi.[30]
Administracija[uredi | uredi izvor]
.png)
Bosnom i Hercegovinom su zajednički upravljali Cislajtanija (Austrija) i Translajtanija (Ugarska) preko zajedničkog Ministarstva finansija. U Ministarstvu finansija postojao je Bosanski biro koji je kontrolisao Bosnu i Hercegovinu preko Zemaljske vlade sa sjedište u Sarajevu. Na čelu Zemaljske vlade bio je guverner, koji je bio i komandant vojnih snaga sa sjedištem u Bosni i Hercegovini. Vladu su činili i zamjenik guvernera i šefovi resora. U početku je vlada imala samo tri odjeljenja, i to za unutrašnju upravu, finansije i pravosuđe. Kada su osnovana i druga odjeljenja, uključujući građevinsko, privredno, tehničko i odjeljenje za nastavu i bogoslovlje.[31]
Ustavom iz 1910, monarh je proglasio Bosnu i Hercegovinu jedinstvenom administrativnom teritorijom pod odgovornim rukovodstvom zajedničkog ministra finansija. Sprovođenjem ustava, položaj Bosne i Hercegovine se nije promijenio. Ostala je corpus separatum kojom su upravljale Austrija i Ugarska. Ustavom su sprovedena tri nove institucije, Bosansko-hercegovački sabor, Zemaljski savjet i kotarskog vijeća. Sabor je imao vrlo ograničena zakonodavna ovlašćenja. Glavna zakonodavna vlast bila je u rukama monarha, parlamenta u Beču i Budimpešti i zajedničkog ministarstva finansija. Sabor je samo predlagao odluke koje je trebalo da odobre parlamenti u Beču i Budimpešti.[32] Sabor takođe nije imao uticaj na administrativno-političke institucije, Zemaljski savjet i kotarska vijeća, a takođe nije imala pravo da učestvuje u svakom odlučivanju; Sabor je mogao da učestvovati samo u odlukama koje su se odnosile isključivo na Bosnu i Hercegovinu, dok su odluke o oružanim snagama, trgovačkim i saobraćajnim vezama, carinama i sličnim stvarima donosili parlamenti u Beču i Budimpešti.[33]
Austrougarske vlasti su osmansku administrativnu podjelu Bosne i Hercegovine ostavile netaknutom, samo su promijenile nazive administrativnih jedinica. Tako je Bosanski vilajet preimenovan u Reichsland, sandžaci su preimenovani u okruge (Kreise), kaze su preimenovane u kotare (Bezirke), dok su nahije preimenovane u kotarske ispostave (Exposituren).[31] Bilo je šest okruga i 54 kotara, koje su zadržane do 1922. godine.[34] Na čelu Reichsland bio je zemaljski poglavar (Landeschef), na čelu okruga je bio okružni predstojnik (Kreisleiters), dok su na čelu kotara bio kotarski predstojnik (Bezirksleiters).[31]
Guverneri[uredi | uredi izvor]
| Br. | Portret | Ime (rođenje—smrt) |
Nacionalnost | Mandat | ||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Preuzeo dužnost | Prekinuo dužnost | Trajanje | ||||
| 1. | 
|
Josip Filipović (1818—1889) |
Hrvat | 13. jul 1878. | 18. novembar 1878. | 128 dana |
| 2. | 
|
Vilhelm fon Virtemberg (1828—1896) |
Nijemac | 18. novembar 1878. | 6. april 1881. | 2 godine, 139 dana |
| 3. | 
|
Herman Dalen fon Orlaburg (1828—1887) |
Nijemac | 6. april 1881. | 9. avgust 1882 | 1 godina, 125 dana |
| 4. | 
|
Johan fon Apel (1826—1906) |
Nijemac | 9. avgust 1882. | 8. decembar 1903 | 21 godina, 121 dan |
| 5. | 
|
Eugen fon Albori (1838—1915) |
Nijemac | 8. decembar 1903. | 25. jun 1907. | 3 godine, 199 dana |
| 6. | 
|
Anton fon Vincor (1844—1910) |
Nijemac | 30. jun 1907. | 7. mart 1909. | 1 godina, 255 dana |
| 7. | 
|
Marijan Varešanin (1847—1917) |
Hrvat | 7. mart 1909. | 10. maj 1911. | 2 godine, 64 dana |
| 8. | 
|
Oskar Poćorek (1853—1933) |
Slovenac | 10. maj 1911. | 22. decembar 1914. | 3 godine, 226 dana |
| 9. | 
|
Stjepan Sarkotić (1858—1939) |
Hrvat | 22. decembar 1914. | 3. novembar 1918 | 3 godine, 316 dana |
Religija[uredi | uredi izvor]
Austrijski car i ugarski kralj je imao mogućnost da postavlja i razrješava religijske ličnosti i kontroliše religiozne institucije Bosne i Hercegovine na osnovu sporazuma sa papom rimskim, vaseljenskim patrijarhom i šejhul-islamom.[35]
Ako su do 1878. dominantni predstavnici društveno-političke i kulturne elite svih nacionalnih zajednica Bosne i Hercegovine bili sveštenstvo, onda je nakon njenog priključenja Austrougarskoj i prodora buržoasko-liberalnih ideja, uloga duhovne jerarhije počela da opada. Činovnici i nastavnici počeli su da zauzimaju glavna mjesta u administraciji i prosvjetiteljsko-obrazovnim institucijama. Najprije je protjerano muslimansko i pravoslavno sveštenstvo. Katolicizam je, naprotiv, zadobio položaj državne vjeroispovijesti.[21]
Austrougarska okupacija Bosne i Hercegovine dovela je do značajnih reformi Katoličke crkve u Bosni i Hercegovine. Stvorene su Vrhbosanska nadbiskupija, Banjalučka biskupija i Mostarsko-duvanjska biskupija 1881. godine. Radovi na izgradnji Katedrale Srca Isusova u Sarajevu počeli su 1884, a dovršeni su 1889. godine.
Austrougarske vlasti su vodile politiku koja je za cilj imala povećanje broja katolika u Bosni i Hercegovini. Do 1914. stvoreno oko 20 kolonija za katoličke doseljenike, prvenstveno iz Njemačke i Galicije. Doselilo se između 180.000 i 200.000 ljudi, što je bilo posebno uočljivo uz odlazak mjesnog (pretežno muslimanskog) stanovništva — oko 140.000 ljudi.[36] Postepeno, austrougarske vlasti su gubile povjerenje u franjevački red, pošto je djelovao sasvim samostalno. Usljed konkordata sklopljenog sa Vatikanom, franjevci su izgubili svoj privilegovani položaj — isključivo na katoličku pastvu u Bosni i Hercegovini.[37] Novoimenovani vrhbosanski nadbiskup Josip Štadler, koji je bio jezuita, imenovan je za nadbiskupa 14. juna 1882. i to ostao sve do smrti 1918. godine. Sproveo je mjere za katoličenje pravoslavnog i muslimanskog stanovništva. Katoličko sveštenstvo, djelujući u sprezi sa jezuitima i franjevcima, vodilo je politiku potiskivanja nacionalnih osjećanja, što se naročito odnosilo na Srbe katolike.[21]
Uspostavljena je posebna kontrola nad djelovanjem pravoslavnih sveštenika. Pokrenut je kurs ka ukidanju crkveno-parohijskih škola i opštoj sekularizaciji osnovnog obrazovanja. Poslije sklapanja sa sporazumom sa Carigradskom patrijaršijom 1880, monarh je dobio pravo da postavlja pravoslavne mitropolite u pokrajini.[13] Kao odgovor na ove mjere, pravoslavno stanovništvo Bosne i Hercegovine pokrenulo je borbu za priznavanje crkveno-školske autonomije i za pravo da u crkveno-parohijskim školama podučavaju djelu na ćirilici. To je postignuto tek 1905. godine.[38]
Austrougarske vlasti su nastojale da muslimansko stanovništvo pokrajine izoluju od osmanskog uticaja. Da bi postigao svoj cilj, Franc Jozef je svog štićenika Mustafu Hadžiomerovića postavio na čelo Islamske zajednice u Bosni i Hercegovini. Sve religiozne islamske institucije u regiji su sačuvane. Muslimani su 1909. uspjeli da dobiju vjersko-školsku autonomiju.[39]
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Kuzьmičeva 2008, str. 491.
- ^ a b v g Filimonova 2011, str. 157.
- ^ Oršolić 2000, str. 289–291.
- ^ Oršolić 2000, str. 299.
- ^ Oršolić 2000, str. 294.
- ^ Oršolić 2000, str. 304.
- ^ Oršolić 2000, str. 301.
- ^ Oršolić 2000, str. 302–303.
- ^ a b Rothenberg 1976, str. 101-02.
- ^ Kreševljaković 1969, str. 13-14; Rothenberg 1976, str. 101—102; Oršolić 2000.
- ^ Schachinger 1996, str. 2.
- ^ Zovko 2007, str. 13.
- ^ a b McCarthy, str. 641-646.
- ^ Riedlmayer, Andras J. (1993). „A Brief History of Bosnia-Herzegovina”. kakarigi.net (na jeziku: engleski). The Bosnian Manuscript Ingathering Project. Arhivirano iz originala 18. 6. 2006. g. Pristupljeno 25. 6. 2023.
- ^ Albertini 2005, str. 218—219.
- ^ a b Clark 2013, str. 86.
- ^ Dedijer 1966, str. 12.
- ^ a b Kuzьmičeva 2008, str. 495.
- ^ Filimonova 2011, str. 170.
- ^ Юrьevna, Pahomova Lidiя (2008). „Problema upravleniя novoprisoedinennыmi zemlяmi v Novoe vremя. Opыt avstro-vengerskogo upravleniя okkupirovannыmi oblastяmi - Bosnieй i Gercegovinoй (1878-1908 gg. )”. Gosudarstvennoe upravlenie. Эlektronnый vestnik (16): 7. Pristupljeno 24. 6. 2023.
- ^ a b v g d đ Filimonova 2011, str. 159.
- ^ Donia 1981, str. 14.
- ^ Dino, Abazovič (2014). „Bosniя i Gercegovina: razmыšleniя o sootnošenii konfessionalьnoй, эtničeskoй i nacionalьnoй identičnosti (na primere bošnяkov / musulьman)”. Gosudarstvo, religiя, cerkovь v Rossii i za rubežom. 2 (32): 11—35. ISSN 2073-7203. Pristupljeno 24. 6. 2023.
- ^ Kuzьmičeva 2008, str. 494.
- ^ a b Kuzьmičeva 2008, str. 493.
- ^ a b Velikonja 2003, str. 130–135.
- ^ Vladimirovič, Ševčenko Kirill (2014). „Kanun Pervoй mirovoй voйnы v češskom obщestvennom mnenii i presse”. Noveйšaя istoriя Rossii (na jeziku: ruski). 3 (11): 29—43. ISSN 2219-9659. Pristupljeno 25. 6. 2023.
- ^ Sugar 1963, str. 201.
- ^ Velikonja 2003, str. 130–135; Ramet 2008, str. 74—76.
- ^ Lužija, Stojanka N. (2021). AUSTRO-UGARSKA I JEVREJI U BOSNI I HERCEGOVINI (1878-1914). Beograd: Filozofski fakultet, UB. str. 43.
- ^ a b v Zovko 2007, str. 16.
- ^ Zovko 2007, str. 27.
- ^ Zovko 2007, str. 27-28.
- ^ Džaja 1994, str. 45.
- ^ McCarthy, str. 641-646; Okey 1992, str. 63.
- ^ Filimonova 2011, str. 158.
- ^ McCarthy, str. 641-646; Filimonova 2011, str. 158.
- ^ Kuzьmičeva 2008, str. 492; Filimonova 2011, str. 160.
- ^ Kuzьmičeva 2008, str. 492.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Kuzьmičeva, Lюdmila Vasilьevna (2008). „Bosniя i Gercegovina v 1878-1914 gg.”. Ur.: Matveev, Gennadiй Filippovič; Nenaševa, Zoя Sergeevna. Istoriя юžnыh i zapadnыh Slavяn: Srednыe veka i novoe vremя. Tom 1 (na jeziku: ruski). Moskva: Izdatelьstvo Moskovskogo universiteta. ISBN 978-5-211-05388-5. Pristupljeno 24. 6. 2023.
- Filimonova, A. I. (2011). „Bosniя i Gercegovina”. Ur.: Nikiforov, K. V. Юgoslaviя v XX veke: očerki političeskoй istorii (na jeziku: ruski). Indrik. ISBN 978-5-91674-121-6. Pristupljeno 24. 6. 2023.
- Oršolić, Tado (20. 6. 2000). „Sudjelovanje dalmatinskih postrojbi u zaposjedanju Bosne i Hercegovine 1878.”. Radovi Zavoda za povijesne znanosti HAZU u Zadru (na jeziku: hrvatski) (42): 287—308. ISSN 1330-0474. Pristupljeno 24. 6. 2023.
- Rothenberg, Gunther E. (1976). The Army of Francis Joseph (na jeziku: engleski). Purdue University Press. ISBN 978-0-911198-41-6. Pristupljeno 24. 6. 2023.
- Kreševljaković, Hamdija (1969). Sarajevo za vrijeme austrougarske uprave (1878-1918). (na jeziku: srpskohrvatski). Sarajevo: Arhiv grada. Pristupljeno 24. 6. 2023.
- Schachinger, Werner (1996). Mujaković-Veličanin, Omer; Alijagić, Smail, ur. Bošnjaci dolaze: 1879-1918 : elitne trupe u K. und K. armiji (na jeziku: bošnjački). Cambi. ISBN 978-953-96716-1-5. Pristupljeno 24. 6. 2023.
- McCarthy, Katherine. Habsburg rule in Bosnia-Herzegovina 1878-1918.
- Albertini, Luigi (2005). The Origins of the War of 1914 (na jeziku: engleski). Enigma Books. ISBN 978-1-929631-32-2. Pristupljeno 24. 6. 2023.
- Dedijer, Vladimir (1966). The Road to Sarajevo (na jeziku: engleski). Simon and Schuster. Pristupljeno 24. 6. 2023.
- Donia, Robert J. (1981). Islam Under the Double Eagle: the Muslims of Bosnia and Hercegovina, 1878-1914. [Mit Kt. -Skizzen.] (na jeziku: engleski). Columbia University Press [in Komm.] Pristupljeno 24. 6. 2023.
- Velikonja, Mitja (2003). Religious Separation and Political Intolerance in Bosnia-Herzegovina (na jeziku: engleski). Texas A&M University Press. ISBN 978-1-60344-724-9. Pristupljeno 25. 6. 2023.
- Sugar, Peter F. (1963). Industrialization of Bosnia-Hercegovina: 1878-1918 (na jeziku: engleski). University of Washington Press. ISBN 978-0-295-73814-7. Pristupljeno 25. 6. 2023.
- Ramet, Sabrina P. (2008). „Nationalism and the 'Idiocy' of the Countryside: The Case of Serbia”. Serbia, Croatia and Slovenia at Peace and at War: Selected Writings, 1983-2007 (na jeziku: engleski). Lit. ISBN 978-3-03735-912-9. Pristupljeno 25. 6. 2023.
- Džaja, Srećko M. (1994). Bosnien-Herzegowina in der österreichisch-ungarischen Epoche (1878-1918): die Intelligentsia zwischen Tradition und Ideologie (na jeziku: nemački). Oldenbourg. ISBN 978-3-486-56079-4. Pristupljeno 25. 6. 2023.
- Okey, Robert (1992). „State, Church and Nation in the Serbo-Croat Speaking Lands of the Habsburg Monarchy, 1850–1914”. Ur.: Kerr, Donal A.; Breuer, Mordechai; Gilley, Sheridan; Suttner, Ernst Christoph. Religion, State, and Ethnic Groups (na jeziku: engleski). New York University Press. ISBN 978-1-85521-089-9. Pristupljeno 25. 6. 2023.
- Zovko, Ljubomir (2007). Studije iz pravne povijesti Bosne i Hercegovine: 1878.-1941 (na jeziku: hrvatski). Pravni fakultet Sveučilišta. ISBN 978-9958-9271-2-6. Pristupljeno 25. 6. 2023.
- Clark, Christopher (2013). The Sleepwalkers: How Europe Went to War in 1914 (na jeziku: engleski). Harper Collins. ISBN 978-0-06-219922-5. Pristupljeno 25. 6. 2023.
Dodatna literatura[uredi | uredi izvor]
- Babić, Mirko; Vujičić, Petar (2014). „Austrougarski pogromi protiv Srba 1914-1918: Sa posebnim osvrtom na ratno zakonodavstvo, logore i zločine šuckora u BiH”. Sarajevski atentat 1914. Ćorovićevi susreti 2013. godine: Međunarodni naučni skup istoričara. Gacko: Prosvjeta. str. 307—324.
- Berić, Dušan M. (2000). Srpsko pitanje i politika Austrougarske i Rusije (1848-1878). Beograd: Gutenbergova galaksija.
- Banac, Ivo (1988). The National Question in Yugoslavia: Origins, History, Politics. Cornell University Press. ISBN 978-0-8014-9493-2.
- Bataković, Dušan T. (1996). The Serbs of Bosnia & Herzegovina: History and Politics. Paris: Dialogue.
- Despotović, Ljubiša M. (2019). „Srbi Muhamedove vere: Od Kalajevih Bošnjaka do Alijinih Novobošnjaka” (PDF). Kultura polisa: Časopis za negovanje demokratske političke kulture. 16 (38): 327—340. Arhivirano iz originala (PDF) 07. 05. 2019. g. Pristupljeno 03. 06. 2019.
- Ekmečić, Milorad (1983a). „Društvo, privreda i socijalni nemiri u Bosni i Hercegovini”. Istorija srpskog naroda. knj. 6, sv. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 555—603.
- Ekmečić, Milorad (1983b). „Nacionalni pokret u Bosni i Hercegovini”. Istorija srpskog naroda. knj. 6, sv. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 604—648.
- Imamović, Mustafa (1976). Pravni položaj i unutrašnji politički razvitak Bosne i Hercegovine od 1878. do 1914. Sarajevo: Svjetlost.
- Kerr, Donal A., ur. (1992). Religion, state and ethnic groups (1:a upplagan. izd.). Aldershot u.a.: Dartmouth u.a. ISBN 978-1-85521-089-9.
- Kraljačić, Tomislav (1978). „Struktura administracije u Bosni i Hercegovini u razdoblju Kalajeve uprave”. Jugoslovenski istorijski časopis. 17 (1-4): 215—222.
- Kraljačić, Tomislav (1984). „Funkcija državnih škola u nacionalnoj politici Kalajevog režima”. Istorijski časopis. 31: 139—165.
- Kraljačić, Tomislav (1987). Kalajev režim u Bosni i Hercegovini (1882—1903). Sarajevo: Veselin Masleša.
- Kraljačić, Tomislav (2014) [1992]. „Austrougarski planovi o stvaranju etničkog zida u istočnoj Bosni u Prvom svjetskom ratu”. Moguće strategije razvoja Srbije. Beograd: SANU. str. 930—936.
- Krišto, Jure (novembar 2006). „Ivo Pilar's Role in the Organization of Croats in Bosnia and Hercegovina”. PILAR - Croatian Journal of Social Sciences and Humanities. Croatian History Institute (2). ISSN 1846-3010.
- Matveeva, G.F.; Nenashevoĭ, Z.S., ur. (2008). Istorii︠a︡ i︠u︡zhnykh i zapadnykh slavi︠a︡n (3. izd, isprav. i dop. izd.). Moskva: Izd-vo Moskovskogo universiteta. ISBN 9785211053885.
- Mikavica, Dejan; Vasin, Goran (2010). „Kalajev osvrt na društveno-političku situaciju u Bosni i Hercegovini 1890.” (PDF). Istraživanja. Filozofski fakultet u Novom Sadu. 21: 337—343. Arhivirano iz originala (PDF) 16. 06. 2020. g. Pristupljeno 15. 06. 2019.
- Nikiforov, K.V., ur. (2011). I︠U︡goslavii︠a︡ v XX veke : ocherki politicheskoĭ istorii. Moskva: Indrik. ISBN 9785916741216.
- Petrović, Dalibor (2016). „Austrougarski zločin nad srpskim sveštenicima u Foči u Prvom svjetskom ratu” (PDF). Bogoslovlje: Časopis Pravoslavnog bogoslovskog fakulteta u Beogradu. 75 (2): 223—236.
- Puzović, Predrag (2015). „Stradanje sveštenika Srpske pravoslavne crkve u Bosni i Hercegovini tokom Prvog svetskog rata”. Pravoslavni svet i Prvi svetski rat: Zbornik radova. Beograd: Pravoslavni bogoslovski fakultet, Institut za teološka istraživanja. str. 141—160.
- Puzović, Predrag (2016). „Stradanje sveštenstva Zahumsho-hercegovačke eparhije tokom Prvog sveskog rata” (PDF). Bogoslovlje: Časopis Pravoslavnog bogoslovskog fakulteta u Beogradu. 75 (1): 22—32.
- Puzović, Predrag (2016). „Stradanje sveštenika tokom Prvog svetskog rata na području Banjalučke eparhije” (PDF). Bogoslovlje: Časopis Pravoslavnog bogoslovskog fakulteta u Beogradu. 75 (1): 33—46.
- Terzić, Slavenko (1992). „Benjamin Kalaj i srpsko pitanje”. Catena mundi. 1. Beograd: Matica Srba i iseljenika Srbije. str. 351—357.
- Terzić, Slavenko (2012). „Austrougarski logor za Srbe u Doboju 1915-1917”. Glas SANU. 420 (16): 409—421.
- Ćorović, Vladimir (1920). Crna knjiga: Patnje Srba Bosne i Hercegovine za vreme Svetskog Rata 1914-1918 (1. izd.). Beograd-Sarajevo.
- Ćorović, Vladimir (1925). Bosna i Hercegovina. Beograd: Srpska književna zadruga.
- Ćorović, Vladimir (1939). Političke prilike u Bosni i Hercegovini. Beograd: Politika.
- Ćorović, Vladimir (1940). Historija Bosne. Beograd: Srpska kraljevska akademija.
- Džaja, Srećko M. (2002). Bosna i Hercegovina u austrougarskom razdoblju (1878-1918): Inteligencija između tradicije i ideologije. Mostar: ZIRAL.
- Šaljić, Jovana (2017). „Književnost, vera i rađanje nacije: Stvaranje književnog bosanstva”. Zbornik Matice srpske za društvene nauke. 164: 665—680.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- „Nacionalna Revija — National Review”. www.nacionalnarevija.com (na jeziku: srpski).
- „Bosna po meri Beča 1878—1914”. www.novosti.rs (na jeziku: srpski). Arhivirano iz originala 14. 06. 2014. g. Pristupljeno 08. 06. 2014.
Guverneri Bosne i Hercegovine pod Austrougarskom | ||
|---|---|---|
| Okupacija (1878—1908) | .svg){kind=small} | |
| Aneksija (1908—1918) | ||
| Normativna kontrola: Državne |
|---|
