Lepterija-Sokograd
Lepterija-Sokograd je predeo izuzetnih odlika, zaštićeno prirodno područje jugozapadno od Sokobanje, u karpatskoj Srbiji. Osnovna karakteristika predela izuzetnih odlika je živopisna klisura Moravice[1], fluvio-denudaciono proširenje Lepterija i srednjovekovno utvrđenje u njoj, visok stepen očuvanosti prirode i značajne površine pod šumama u kojima se izdvajaju reliktne polidominantne zajednice. Naziv je dobila od grčke reči elefteria (grč. ἐλευθερία — „sloboda”) odnosno „slobodište”.
Predeo ima drugu kategoriju zaštite - zaštićeno područje regionalnog, odnosno velikog značaja.
Zaštićeni prostor se ističe izvanrednom pejzažnom raznolikošću sa atraktivnim geomorfološkim oblicima i pojavama, bogatom i raznovrsnom florom i faunom, kao i kulturno-istorijskim vrednostima.
Na tom delu Ozrena nalazi se nekoliko geografskih fenomena:
- Ripaljka, jedan od većih vodopada u Srbiji (17 m),
- Sesalačka pećina sa prirodnim ukrasima,
a na proplancima Lepterije sreću se izvori radioaktivne vode koji se slivaju u Moravicu.
Ovaj deo reke Moravice najviše privlači ribolovce, a leti i kupače. U blizini se nalazi Sokograd, u kome su nekada davno živeli robovi. Oni su izlazili izvan zidina tvrđave, da se slobodno prošetaju, što su bili retki trenuci boravka u slobodi, pa je tako Lepterija i dobila naziv. Sam Sokograd je nekada bio bastion Rimljana, koji je, predpostavlja e sagradio car Justinijan, a na njegovim temeljima u 14. veku sagrađena je tvrđava. Rimljani su tvrđavu napravili kao odbranu od najezde varvarskih plemena. Tačna veličina i namena grada nije poznata, s obzirom da je grad više puta bio rušen i renoviran od strane raznih osvajača.[2]
Izvor Moravice je 10 km udaljen od ovog mesta. To je izuzetan prirodni fenomen, pošto se Moravica javlja od samog izvora kao razliven rečni tok koji nastaje od velikog broja podzemnih izvora. Kada se posmatra vodena površina, ne može se uočiti kako nastaje ova reka, jer su rečni izvori u dubini. Odavde Moravica teče tokom dugim 45 km i uliva se u Južnu Moravu kod Aleksinca kao njena desna pritoka.
Skoro cela klisura pokrivena je neprohodnim šumama i šikarama grabića (Carpinus orientalis), hrastova cera, sladuna i kitnjaka (Quercus cerris, Q. frainetto, Q. petraea), kao i drugih, uglavnom termofilnih lišćarskih vrsta drveća i žbunova. Klisuru nastanjuje veći broj životinjskih vrsta značajnih ne samo na nacionalnom, već i na globalnom nivou: veliki mrmoljak (Triturus cristatus), belogrudi jež (Erinaceus concolor), puh lešnikar (Muscardinus avellanarius), hermelin (Mustela erminea), riđa lasica (Mustela nivalis), bela roda (Ciconia ciconia), soko lastavičar (Falco subbuteo), mala ušara (Asio otus), pupavac (Upupa epops), veliki šareni detlić (Dendrocopos major) i mnoge druge.[3]
Geomorfologija[uredi | uredi izvor]
Klisura Moravice kod Sokobanje predstavlja ivičnu epigenetsku sutesku dužine oko 3 km, usečenu podnožjem planine Device. Dubina klisure u odnosu na teme uzvišenja Popovica sa njene desne strane iznosi 140 m. Leva dolinska strana kontinuirano prelazi u padine Device, dostižući nadmorsku visinu od oko 1.200 m. Klisura Moravice ima krivudavo, meandarsko pružanje, sa čestom pojavom impozantnih stenovitih odseka, posebno u predelu Sokograda, i sa većim brojem duboko urezanih suvodolina strmo nagnutih uzdužnih profila. Rečne terase su slabo očuvane, a najizrazitiji terasni oblik predstavljen je zaravnjenim temenom rta u meandru kod lokaliteta Pećina, na oko 50 m iznad rečnog korita. Severno od brda Popovica nalazi se pojas nižeg terena širine oko 500 m u obliku presedline, duž koje vodi put Sokobanja—Knjaževac. Rečno korito Moravice u klisuri pretežno je stenovitog dna i obala, sa manjim slapištima i brzacima razdvojenim virovima. Na dolinskim stranama nalazi se veliki broj potkapina od kojih najveći portal ima Sokogradska pećina, potkapina u blizini srednjovekovnog utvrđenja.
Pre ulaska u klisuru, Moravica protiče kroz široku dolinu blago nagnutih strana i sa aluvijalnom nanosnom ravni širine do 500 m. Jedino značajnije fluvio-denudaciono proširenje u samoj klisuri nalazi se sa leve strane Moravice kod odmarališta Lepterija, na mestu plavinskog ušća jedne suvodolice. Ovaj pojas relativno blaže nagnutog terena produžava se levom stranom Moravice i nizvodno od odmarališta sve do doline susedne suvodolice čije je ušće na početku karakterističnog meandra Moravice kod lokaliteta pećine.
Zanimljivosti[uredi | uredi izvor]
- U steni u pećini iznad Lepterije nalazi se interesantno mesto za vernike i turiste Bogorodica u steni.
- Pored Moravice nalazi se veći broj staza i mostića za šetnju.
- Za turiste ima više restorana sa nacionalnim specijalitetima a jedan se nalazi u jednoj od pećina.
- Od Lepterije vodi nekoliko staza do zidina Sokograda.
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Galerija slika[uredi | uredi izvor]
-
-
Bogorodica u steni, izletište Lepterija -
Sokograd nedaleko od Lepterije -
Izvor Vodomara -
Izvor Vodomara -
Lepterija -
Lepterija 1 -
Lepterija 2 -
Pogled na Sokograd -
Pogled -
Lepterija 3 -
Lepterija 4 -
Lepterija 5 -
Lepterija 6 -
Panorama
Reference[uredi | uredi izvor]
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Lepterija i Sokograd
- Zavod za zaštitu prirode Srbije
- Ministarstvo životne sredine i prostornog planiranja Republike Srbije
- Registar zaštićenih dobara
