Opština Preševo
| Opština Preševo | |||
|---|---|---|---|
 Opštinski trg u Preševu
| |||
| |||
| Osnovni podaci | |||
| Država |  Srbija
| ||
| Upravni okrug | Pčinjski | ||
| Sedište | Preševo | ||
| Stanovništvo | |||
| Stanovništvo |  33.449 (2022)
| ||
| Geografske karakteristike | |||
| Površina | 264 km2 | ||
|
| |||
| Ostali podaci | |||
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST) | ||
| Predsednik opštine | Ragmi Mustafa (Demikratska partija Albanaca) | ||
| Poštanski broj | 17523 | ||
| Pozivni broj | 017 | ||
| Registarska oznaka | VR | ||
| Veb-sajt | presevo | ||
Opština Preševo je teritorijalna jedinica koja se nalazi na jugu Srbije i pripada Pčinjskom upravnom okrugu. Prema podacima sa poslednjeg popisa 2022. godine u opštini je živelo 33.449 stanovnika.[1]
Geografija[uredi | uredi izvor]
Opština se nalazi na krajnjem jugu Srbije, u dolini reke Moravice, na razdelini egejskog i crnomorskog sliva. Okružuju je zapadne planine Skopske Crne gore i istočni obronci planine Rujen. Otvorena je prema Kumanovskoj kotlini i graniči se sa opštinama Gnjilane i Bujanovac, kao i sa Severnom Makedonijom. Železnička pruga i putni pravac Beograd—Niš—Skoplje, kao najvažniji infrastrukturni koridori, prolaze preko teritorije opštine. Opština raspolaže sa nekoliko hiljada hektara obradive površine i zahvata prostor Preševske kotline i njenog planinskog oboda. Poljoprivredne površine smeštene su između planine Kozjak, na istočnoj strani, i masiva Skopske Crne gore na zapadnoj strani, u dolini koja je Moravicom i autoputem Beograd—Skoplje podeljena na dva dela. Teren je dosta talasast i ispresecan jarugama i lokalnim vodotocima. Aluvijalna zemljišta se nalaze na visini, a deluvijalna na nižim terenima.[2]
Istorija[uredi | uredi izvor]
Prvi pisani spomenici o Kumanovsko-preševskoj Crnoj Gori datiraju iz 11. veka kada je građena manastirska crkva Sveta Bogorodica u Matejči. Ovim prostorom je upravljao srpski župan Vukan 1103. godine. Naredne godine se vraća u vizantijske ruke. Stefan Nemanja je 1189. godine upravljao ovim krajem, ali je to bilo kratkotrajno. Oblast se nalazi u okvirima srpske države za vreme kralja Dragutina i Milutina i cara Dušana. Njome je upravljao sevastokrator, a kasnije i despot Dejan, koji je bio zet cara Dušana po sestri Teodori (u kaluđerstvu Evdokiji) i otac Jovana i Konstantina Dragaša.[3] Država Dejanovića je 1355. godine obuhvatala stare župe Žegligovo (Kozjača, Sredorek i najveći deo Pčinje) na istoku i Preševo sa jednim delom gnjilanskog Karadaga na zapadu. Nakon Dušanove smrti, ovim krajem upravljaju sinovi sevastokratora Dejana, Jovan Dragaš i Konstantin.
Preševo se prvi put pominje 1381. godine u hrisovulji „carice Jevdokije”, koja sa sinom Konstantinom prilaže Hilandaru zadužbinu sevastokratora Dejana, crkvu u Arhiljevici sa imanjem i izvesnim dobrima u Preševu.
Posle smrti Konstantina Dragaša 1394. godine, ova oblast je podeljena na dva dela. Neko vreme južnim delom, Kumanovskom Crnom Gorom vladaju Turci, a severnim, Preševskom Crnom Gorom, vlada ćesar Uglješa (1402—1423). U severni deo Turci su ušli tek osvajanjem ostalog dela Srbije, oko 1441. godine. Posle nekoliko ustanaka i pokušaja da se ovaj kraj oslobodi turske vlasti, srpska vojska je prodrla do sela Lojane 1878. godine, ali se ubrzo povukla do Letovice. Posle Berlinskog kongresa granica sa Turskom je povučena još severnije, kod sela Ristovac. Konačno oslobođenje od Turaka se desilo 1912. godine.
Sastav stanovništva je različit od najstarijih vremena, ovaj kraj je pre doseljavanja Slovena bio sastavni deo Dardanije, ilirske provincije. Povećan broj Slovena se vezuje za vreme vladavine Nemanjića, o čemu svedoče brojni toponimi i ostaci materijalne kulture, kao što su tragovi crkava, manastira, grobalja i selišta. Dolaskom Turaka nisu se desile značajnije etničke promene. Kasnije su se doselili Turci iz Anadolije i preko Biljače, a sa njima se doseljavaju i Cigani. Međutim, srpsko stanovništvo je i dalje bilo većinsko. Jedan od događaja koji je pokrenuo iseljavanja sa ovog prostora je napredovanje vojske austrijskog generala Pikolominija u ratu protiv Turaka. Njegovoj vojsci su se priključili srpski dobrovoljci, ali nakon poraza od Turaka počinje iseljavanje Srba u velikom talasu seobe Srba 1689—1690. godine.
Iseljavanje Srba pred turskom odmazdom je zahvatilo Gornju Moravu, Izmornik, Skopsku Crnu goru, skopsku kotlinu, kumanovsku i preševsku okolinu.[4] Smanjivanje srpskog stanovništva je bilo naročito intenzivno za vreme Prvog i Drugog srpskog ustanka i od 1878. godine. To je imalo za posledicu prodiranje Albanaca u preševski kraj koji su se doseljavali od druge polovine 18. veka, a naročito posle 1878. godine. Posle 1912. godine bilo je iseljavanja muslimana, pre svega Turaka. Novije promene u sastavu stanovništva opštine se dešavaju od sedamdesetih godina 20. veka, kada se veliki broj Srba seli u severnije krajeve, zbog čega je broj Srba u opadanju.[5]
Pobuna albanskih terorista na jugu Srbije otpočeta 1999. uspešno je okončana jugoslovenskom pobedom 2001. godine.
Naseljena mesta[uredi | uredi izvor]
Opštini Preševo ima površinu 264 км2 i obuhvata 35 naseljena mesta.[6]
Demografija[uredi | uredi izvor]
Prema popisu stanovništva iz 2022. godine na teritoriji opštine Preševo je popisano 33.449 stanovnika. Opština je većinom naseljena Albancima koji čine 93,7% stanovništva, zatim slede Srbi koji čine 4,8% i Romi koji čine 0,6% stanovništva. U verskom pogledu 31.505 stanovnika je islamske veroispovesti, slede pravoslavci kojih je 1.495.[7] Albanski je maternji jezik 31.227 građana, sledi srpski sa 1.644 govornika i romski koji je maternji 206 građana.[8]
Na popisu iz 2022. godine Srbi su bili većina u naseljima Ljanik, Svinjište, Slavujevac i Cakanovac, dok u ostalim većinu čine Albanci.
- Uporedni pregled nacionalnog sastava stanovništva 1961, 2002. i 2022. godine
Crkve i manastiri[uredi | uredi izvor]
- Crkva Svetog Dimitrija nalazi se na jednom uzvišenju nedaleko od centra Preševa. Reč je o jednobrodnoj pravougaonoj građevini koja je građena od kamena a potom premalterisana. Ulazi u hram se nalaze na zapadnoj i južnoj strani, koji su u funkciji. Iznad zapadnog portala se nalazi plitka niše na kojima je freskotehnikom izvedena predstava Svetog Dimitrija. Smatra se da je crkva obnovljena 1905. godine, a već 1913. godine hram su srušili Arnauti, ali je kasnijim dobrovoljnim prilozima vernika i meštana obnovljena i podignut je zvonik.[12]
- Crkva Svetog Đorđa se nalazi u selu Čukarka. Obnovljena je na starim temeljima crkve koja je bila srušena od strane Arnauta. Na zapadnoj fasadi, iznad ulaznih vrata nalazi se ploča na kojoj piše da je crkva obnovljena 1964. godine. Iznad ploče se nalazi niša sa ikonom patrona hrama. Crkva je jednobrodna građevina. U crkvi nema zidnog slikarstva, zvonik se nalazi iznad zapadnog dela crkve.[13]
- Crkva Svetog Arhangela Gavrila u selu Reljan podignuta je na mestu i razvalinama starijeg hrama 1898. godine. Prema pisanju Jovana Hadži Vasiljevića starija crkva je morala biti velika i lepa. Zidno slikarstvo u crkvi je veoma oštećeno, ostaci živopisa su i kasnije prelakirani, zbog čega su freske teško vidljive i neprepoznatljive. Delo su Teofana Budžaroskog koji se potpisao kao duborezac i zograf na predstavi Bogorodice na carskim dverima. Na ikonostasu se nalazi 40 ikona i još četiri prestone ikone. Crkva ima hromolitografiju iz Odese, kao i veliki broj grčkih štampanih ikona na papiru.[14]
- Manastir Svetog velikomučenika Georgija u selu Oraovica davno je u literaturi poistovećivan sa srednjovekovnim selom Arhiljevica. Takođe, iznesena je pretpostavka da je crkva Svetog velikomučenika Đorđa podignuta na mestu Bogorodične crkve iz 14. veka. Hram je 1989. godine renoviran, kao i zvonik i crkvena zgrada.[15]
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ „Konačni rezultati popisa stanovništva, domaćinstava i stanova 2022. (knjiga 1, nacionalna pripadnost opštine i gradovi)” (PDF). popis2022.stat.gov.rs. Pristupljeno 9. 7. 2023.
- ^ „Preševo - opština”. agromedia.rs.
- ^ Trajković 2015, str. 2.
- ^ Trajković 2015, str. 3.
- ^ Trajković 2015, str. 4.
- ^ Gavrilović 2017, str. 20.
- ^ „Religious composition: 2022 census”. pop-stat.mashke.org.
- ^ „Linguistic composition: 2022 census”. pop-stat.mashke.org.
- ^ Nacionalni sastav stanovništva FNR Jugoslavije 1961. godine (PDF). Beograd: Savezni zavod za statistiku. 1992.
- ^ Stanovništvo prema nacionalnoj ili etničkoj pripadnosti i prema polu i starosti u Republici Srbiji, po opštinama (PDF). Beograd: Republički zavod za statistiku. 2002.
- ^ „Ethnic composition, all places: 2022 census”. pop-stat.mashke.org.
- ^ „Hram Sv. velikomučenika Dimitrija”. eparhijavranjska.org.
- ^ „Hram Sv. velikomučenika Georgija”. eparhijavranjska.org.
- ^ „Hram Sv. arhangela Gavrila”. eparhijavranjska.org.
- ^ „Manastir sv. velikomučenika Georgija”. eparhijavranjska.org. Arhivirano iz originala 13. 03. 2017. g. Pristupljeno 17. 05. 2018.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Trajković, G. Tatjana (2015). Govor Preševa. Niš.
- Gavrilović, Dušan (2017). Opštine i regioni u Republici Srbiji, 2017. Beograd: Republički zavod za statistiku.
