Crkva Svetog Antuna Padovanskog (Beograd)

Crkva Svetog Antuna Padovanskog
Crkva Svetog Antuna Padovanskog
	Pogled na zvonik crkve Svetog Antuna Padovanskog u Beogradu
	Crkva Svetog Antuna Padovanskog Lokacija na mapi Grada Beograda
Osnovne informacije
Koordinate	44° 47′ 49″ S; 20° 29′ 26″ I / 44.796892° S; 20.490579° I
Grad	Beograd
Opština	Zvezdara
Država	Srbija
Arhitektonski opis
Arhitekt(i)	Jože Plečnik
Završetak izgradnje	1929—1931

Crkva Svetog Antuna Padovanskog jeste sakralni objekat koji se nalazi u Bregalničkoj 14 na opštini Zvezdara, Beograd. Smatra se među najznačajnijim sakralnim delima arhitekte Jože Plečnika.

Crkva[uredi | uredi izvor]

Na jednom od obodnih vračarskih brežuljaka prema Zvezdari, u blizini Crvenog krsta, između ulica Bregalničke i Pop Stojanove, uzdiže se crkva neobična u Beogradu. Pri katoličkoj crkvenoj opštini – župi osnovan je 1925. godine samostan pod jurisdikcijom franjevačke provincije Bosne Srebrene, u sastavu Franjevačkog opservantskog reda. Crkva je posvećena Svetom Antunu Padovanskom, a izgrađena je između 1929. i 1932. godine u spomen 700 godina od njegovog upokojenja. Sledbenik Svetog Franje Asiškog i veliki propovednik, jedan od najpoštovanijih zapadnohrišćanskih svetitelja, poreklom iz Lisabona, gde je živeo krajem 12. i u prvoj polovini 13. veka, počiva u italijanskom gradu Padovi. Projekat ove beogradske crkve izradio je istaknuti slovenački i srednjoevropski arhitekt kraja 19. i prve polovine 20. veka Jože Plečnik (1872–1957), učenik čuvenog bečkog arhitekte Ota Vagnera, kasnije profesor arhitekture na Univerzitetu u Pragu. Ideja o angažovanju arhitekte Plečnika potekla je od fra Josipa Markušića, a nakon projektantskog rada za franjevce u Sloveniji. Ceo koncept građevine prepušten je samom arhitekti.

Spoljašnjost[uredi | uredi izvor]

Ova monumentalna kružna građevina (rotonda), impresivna po dimenzijama i formi, centralnim planom osnove i bojom, odnosno materijalizacijom – oblogom od opeke – predstavlja povratak na antičke uzore, početke hrišćanstva, na obrasce ranohrišćanske i ranovizantijske sakralne arhitekture, posebno na primere u Rimu, Carigradu, Solunu i Raveni (Panteon u Rimu, ranohrišćanske krstionice ili baptisterijumi, Crkva San Vitale u Raveni, Crkva Sergija i Vakha u Carigradu, Crkva Svetog Georgija u Solunu), kao i na kasnije srednjovekovne, renesansne i barokne crkve centralnog tipa.

Građevina osnovnog oblika rotonde, sa apsidom na istoku, tremom na zapadu i cilindričnim zvonikom sa jugoistočne strane, nije izvedena prema početnom, već prema drugom, nešto izmenjenom projektu arhitekte Plečnika. U oblik osnove – uz veliku kružnu formu prislonjen je manji krug – uneto je i simbolično iščitavanje i povezivanje sa ikonografskim predstavljanjem patrona hrama koji drži malog Hrista. Trem sa drvenom nadstrešnicom nose po tri para vitkih stubova, kao i stubaca kvadratnog preseka. Stubovi se nastavljaju i u predvorju (narteksu), flankiranom manjim pravougaonim kapelama. Glavni prostor je kružni i cilindričan, prečnika 25 i visine 17,5 metara, sa bočnim konhama odnosno potkovičastim kapelama u debljini zidova rotonde, koje su namenjene posebnim manjim oltarima i ispovedaonici. Raspoređene su po tri konhe sa severne i južne strane, dok je nasuprot ulaza, u apsidi, glavni oltar tj. duboki prezviterijum, pod kojim je kripta. Oblik rotonde je naglašen i posebno postavljenim podnim pločama od mermera različite boje. Zbog velike visine crkve formirane su tri galerije. Nad ulazom je prva manja galerija sa orguljama, druga potkovičasta prostire se do oltara, dok je gornja galerija ophodna (deambulatorijum), proteže se celim obimom rotonde i omogućava najveći prodor prirodnog svetla. Ravna tavanica obložena je drvenim gredama, s obzirom na to da se od prvobitne ideje kupole odustalo, radi usaglašavanja sa konceptom jednostavnosti i približavanja arhitekturi karakterističnoj za ovaj katolički red. Iznad ulaza je veći okulus u nivou prve galerije. Niša u nivou druge galerije predviđena je za još nerealizovanu skulpturu Svetog Antuna. Posebna pažnja posvećena je izradi detalja na kapitelima trema i ulaznog vestibila, kao i na kovinama prozora, koje karakteriše raznovrsnost originalnih motiva, inspirisanih duhom ranog hrišćanstva.

Unutrašnjost[uredi | uredi izvor]

Unutrašnjost crkve je do Drugog svetskog rata bila delimično opremljena oltarima i crkvenim mobilijarom, postepeno je dovršavana i kasnije, a monumentalni toranj zvonika visine 52 m i prečnika 9 m izgrađen je 1962. godine prema nešto izmenjenim projektima arhitekte Plečnika, a po uputstvima njegovog učenika Janeza Valentinčiča. Pored zvonika, on je izradio i nacrte za ulazni trem, kameni pod u prezviterionu, klupe, orgulje i lustere. Na izradi enterijera učestvovali su slovenački umetnici: kamenoresci, livci i stolari, od kojih se posebno izdvaja skulptor Božo Pengov.

Glavni oltar Svetog Antuna je u apsidi, sa bronzanom skulpturom patrona hrama koji drži malog Isusa Hrista, rad Ivana Meštrovića, postavljen 1935. godine. Oltar Srca Isusovog i Gospin oltar (Marijine Blagovesti) postavljeni su u severnoj i južnoj konhi gledano od glavnog oltara, a nadalje i oltari Svetog Josipa i Svetog Franje Asiškog, kao i nedovršen oltar Hristovog stradanja. U dvorištu ka Bregalničkoj ulici nalazi se dvospratni objekat s neobaroknim zabatom, u kojem je mala skulptura Svetog Antuna sa malim Hristom, koji ima namenu župnog dvora i samostana, gde boravi upravitelj samostana gvardijan.

Značaj[uredi | uredi izvor]

Crkva Svetog Antuna Padovanskog jedino je, jedinstveno i originalno autorsko ostvarenje slovenačkog arhitekte Plečnika u Beogradu, pripada grupi njegovih najznačajnijih sakralnih dela, a izdvaja se i u celokupnom opusu (Crkva Svetog Duha u Beču, Vaznesenja Gospodnjeg u Bogojini u Sloveniji, Svetog Franje u Ljubljani i Presvetog Srca Isusovog u Pragu). Retka je po tipu centralne građevine među ostalim crkvama ovog katoličkog reda, pretežno bazilikalnih prostora. Uklapa se po svojoj modernosti u beogradsku arhitekturu između dva svetska rata. Armiranobetonski zidovi iznutra i spolja obloženi su crvenom ciglom, osim betonskih venaca i šambrana, u duhu i čak ispred arhitekture svog vremena, jer anticipiraju upotrebu materijala u savremenoj arhitekturi perioda sedme i osme decenije 20. veka. Po ideji, pre svega je predstavljen povratak prauzorima i izvoru hrišćanstva, jer je preplitanjem uticaja rane zapadnohrišćanske i vizantijske arhitekture primenjen univerzalni hrišćanski koncept, monumentalnošću iskazana glorifikacija hrišćanstva, a estetskim efektom modernosti i ideal jednostavnosti franjevačkog reda. Po jedinstvenosti i originalnosti dizajna, ova crkva prevazilazi okvire srednjoevropske sakralne arhitekture. U hramu se pored službi održavaju i koncerti duhovne muzike.

Crkva Svetog Antuna, kao delo istaknutog arhitekte koji je u Beogradu ostavio jedinstveno delo posebnih i retkih arhitektonskih vrednosti, utvrđena je za spomenik kulture 2010. godine (Odluka, Službeni glasnik RS, br. 29/10).

Galerija[uredi | uredi izvor]

Literatura[uredi | uredi izvor]

1. A. Deroko, Prvi monumentalni hram Beograda, Srpski književni glasnik, 36, 1932.
2. Dok se hram Sv. Savi podiže decenijama beogradski franjevci će uskoro završiti crkvu Sv. Antuna, Vreme, 2. 2. 1932.
3. M. Mušič, Plečnik in Beograd, ZLUMS, 9, 1973.
4. M. Mušič, Jože Plečnik, Partizanska knjiga, Ljubljana, 1986.
5. P. Krečič, Plečnik: The Complete Works, AD, London, 1993.
6. D. Prelovšek, Jože Plečnik 1872–1957, Architectura Perennis, Yale Un. Press, New Haven, 1997.
7. D. Prelovšek, Plečnikova sakralna umetnost, Ognjište, Koper, 1999.
8. Z. Manević, Plečnik i Beograd, Sveske DIUS, 14, Beograd, 1983.
9. T. Damljanović, Dva hrama za dve konfesije: traganje za moderno-vizantijskim, Nasleđe, VI, Beograd, 2005, 77–84.
10. P. Krečič, Crkva Sv. Antuna Padovanskog u Beogradu – ocena zaštite spomenika i smernice obnove, Nasleđe, VI, Beograd,2005.
11. Arhitektonsko nasleđe: Moderna, a vizantijska, Politika, 22. 6. 2005.
12. K. Glišić, Rimokatoličke crkve na teritoriji Beograda, magistarski rad, Filozofski fakultet Univerziteta u Beogradu, 2007.

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

p r u Nepokretna kulturna dobra u gradu Beogradu
Barajevo	Kuća porodice Jeftić Crkva brvnara u Vraniću Zgrada škole u Vraniću Nadgrobni spomenik Milisava Čamdžije Stara škola, Boždarevac Stara mehana u Barajevu Kuća porodice Stevanović Crkva Svetog arhanđela Mihaila u Beljini Crkva Svete Trojice u Baćevcu
Voždovac	Rodna kuća vojvode Stepe Stepanovića u Kumodražu Stara kuća porodice Živković Mitrovićev dom na Avali Banjički logor Spomenik Neznanom junaku na Avali Hotel „Avala“ u Beogradu Crkva Svete Trojice u Ripnju
Vračar	Kuća vojvode Petra Bojovića Zgrada Treće beogradske gimnazije Zgrada Državne hemijske laboratorije u Beogradu Dom braće Krstić Kuća braće Nikolić Socijalistički narodni dom Kafana „Tri lista duvana“ Kuća vajara Đorđa Jovanovića Dom Društva za ulepšavanje Vračara Vozarev krst Muzička škola „Stanković“ Genčićeva kuća Spomenik Vasi Pelagiću Narodna biblioteka Srbije Kuća arhitekte Milana Zlokovića Kuća arhitekte Momira Korunovića Kuća Popovića Kuća Bogdana Gavrilovića Dom Udruženja novinara Srbije Kuća Mihaila Popovića Kuća Flašar u Beogradu Kuća pukovnika Elezovića u Beogradu Zgrada Tehničkog fakulteta u Beogradu Dom Udruženja jugoslovenskih inženjera i arhitekata u Beogradu Spomenik Karađorđu u Beogradu Zgrada auto servisa „Fiat” u Beogradu Kuća Josifa Šojata u Beogradu Kuća Petronijevića
Grocka	Rimska grobnica u Brestoviku Rimska grobnica na lokalitetu Dubočaj Rančićeva kuća Mitrovićeva kuća Karapešićeva kuća Vlajkovićeva kuća Cincarska kuća u Grockoj Teomirovićeva kuća Panićeva kuća Topalovićeva kuća Popovićeva kuća Smiljanićeva kuća Markovićeva kuća Božićeva kuća u Grockoj Manastir Rajinovac Spomenik i spomen kosturnica u Ritopeku
Zvezdara	Spomenik Vuku Karadžiću Novo groblje (Beograd) Astronomska opservatorija u Beogradu Crkva Sv. Nikole u Višnjici Hram Pokrova Presvete Bogorodice u Beogradu Studentski dom kralj Aleksandar I u Beogradu Crkva Svetog Antuna Padovanskog u Beogradu
Zemun	Zemunska tvrđava Nikolajevska crkva u Zemunu Kuća porodice Karamata Kuća u kojoj se rodio Dimitrije Davidović Kuća Afrodite Bialo Kuća sa sunčanim satom Crkva Sv. Trojice u Zemunu Kuća u Ul. Glavnoj 7 Špirtina kuća Magistrat u Zemunu Zgrada carinarnice u Zemunu Markovićeva kuća u Grockoj Ičkova kuća Kontumacka kapela Svetih arhanđela Mihaila i Gavrila Kontumacka kapela Svetog Roka Livnica Pantelić Kuća Burovca na Gardošu Crkva Sv. Dimitrija (Hariševa kapela) Crkva Svetih Arhanđela Mihaila i Gavrila u Batajnici Bogorodičina crkva (Zemun) Dom srpske pravoslavne crkvene opštine Zemun Zemunsko groblje na Gardošu Zemunska gimnazija Kuća inženjera Pavla Horvata Kuća dr Save Nedeljkovića Srpska škola u Gornjoj varoši u Zemunu Zemunska pošta Evangelistička crkva (Zemun) Zgrada komande vazduhoplovstva Zgrada Dečjeg doma kraljice Marije Osnovna škola Kraljica Marija Binderova kuća u Zemunu Stara kapetanija u Zemunu Zgrada Vodne zajednice u Zemunu Stara zgrada Poljoprivrednog fakulteta u Zemunu Srpska škola u Batajnici Crkva Uznesenja Blažene djevice Marije
Lazarevac	Spomen crkva u Lazarevcu Spomenik knezu Stanoju Nadgrobni spomenik knezu Aksentiju Miladinoviću Čaršijska kuća porodice Vasić Kuća porodice Dimitrijević Kuća porodice Đurđić Kuća porodice Miletić Kuća porodice Perlić Kuća porodice Krdžalić Crkva Svetog Velikomučenika Dimitrija
Mladenovac	Manastir Pavlovac Spomenik despotu Stefanu Lazareviću (Crkvine) Spomen česma „Crkvenac“ Spomenik palim ratnicima 1912—1918. Kuća porodice Badžak Crkva Svetih apostola Petra i Pavla u Jagnjilu sa sobrašicama
Novi Beograd	Staro sajmište Muzej savremene umetnosti Crkva Svetog Georgija u Bežaniji Palata Srbije Hangar Starog aerodroma Zgrada Stare osnovne škole u Bežaniji Sava centar Zapadna kapija Beograda
Obrenovac	Kuća u selu Draževcu Kuća u kojoj se rodio narodni heroj Vlada Aksentijević Crkva brvnara u Orašcu Stara mehana u Ušću Mehana Uzun Mirka Apostolovića Stara Osnovna škola Dom porodice Mihajlović Crkva u Obrenovcu Stara varoška kuća Spomenik streljanim taocima Stara zadružna kuća Rankovića Manastir Grabovac Crkva Svetog Vaznesenja u Drenu Crkva Pokrova Presvete Bogorodice u Bariču Sokolski dom (Obrenovac)
Palilula	Memorijalni muzej Nadežde i Rastka Petrovića Crkva Svetog Marka u Beogradu Univerzitetska biblioteka „Svetozar Marković“ Zgrada Arhiva Srbije Groblje oslobodilaca Beograda Poslovno-stambena zgrada Petra Jankovića Hotel „Metropol“ Kuća Milutina Milankovića Crkva Svetog cara Konstantina i carice Jelene u Ovči Zgrada Seizmološkog zavoda Zgrada Pravnog fakulteta u Beogradu Palata Glavne pošte Zgrada Vojnogeografskog instituta u Beogradu Kuća Nevene Zaborski u Beogradu Vila Prendić u Beogradu Stara mehana u Velikom Selu
Rakovica	Manastir Rakovica
Savski venac	Konak kneza Miloša u Topčideru Topčiderska crkva (Crkva Sv. Apostola Petra i Pavla) Crkveni konak u Topčideru Amam kneza Miloša Muzej Tome Rosandića Manakova kuća Porodična kuća Nikole Nestorovića Skulptura „Žetelica“ Muzej 4. jula Ilegalna štamparija CK KPJ na Banjičkom vencu Obelisk u Topčiderskom parku Spomenik Arčibaldu Rajsu Doktorova kula u Beogradu Zgrada Oficirske zadruge Vaznesenjska crkva Kuća porodice Veljković Kuća Branislava Nušića Zgrada prve srpske opservatorije Zaostavština Dragomira Glišića Kuća porodice Popović-Predić Abadžijske kuće Beogradska nadbiskupija Železnička stanica Beograd–Glavna Kuća dr Arčibalda Rajsa Kuća Isidore Sekulić Kuća porodice Najdanović Zgrada Oficirskog doma Stara zgrada Generalštaba Zgrada „Manježa“ Kuća dr Aleksandra Belića Dom sirote dece Parni mlin u Beogradu Krst sa Male pijace Hotel „Bristol“ Vojna bolnica na Vračaru Zgrada državne štamparije Univerzitetska dečja klinika Kasarna 7. puka Kuća kralja Petra I Karađorđevića Kuća Vukićevića Vučina kuća na Savi Kuća Dragoljuba Gošića Palata Ministarstva finansija Kraljevine Jugoslavije Vila Dušana Tomića Vila Olge Mos Palata Ministarstva šuma i ruda i Ministarstva poljoprivrede i voda Zgrade Generalštaba vojske Srbije i Crne Gore i Ministarstva odbrane Manastir Vavedenje Presvete Bogorodice u Beogradu Crkva Svetog arhangela Gavrila u Beogradu Zgrada Sokolskog doma „Matica“ Zgrada Arhiva Jugoslavije Kuća trgovca Dušana Lazića u Beogradu Vila Stevke Milićević u Beogradu Zgrada Ministarstva saobraćaja u Beogradu Hala 1 Beogradskog sajma Dvorski kompleks na Dedinju u Beogradu Fabrika hartije Milana Vape Vila Rajh u Beogradu Zgrada Socijalnog osiguranja u Beogradu Vila Lazića i Mitrovića u Beogradu Vila glumice Marice Popović u Beogradu Zgrada Ministarstva socijalne politike i narodnog zdravlja u Beogradu Kuća arhitekte Jovana Ilkića u Beogradu Dom Radničke komore u Beogradu Vila Šterić u Beogradu
Sopot	Crkva Sv. Nikole u Sibnici Sopotski han Stara kuća porodice Žujović Han Radosavljevića Han Pantića Osnovna škola u Malom Popoviću Manastir Kastaljan Nadgrobni spomenik vojvodi Pavlu Cukiću Stara kuća porodice Žmurić Crkva Svetog Marka u Stojniku
Stari grad	Dositejev licej Konak kneginje Ljubice Beogradska tvrđava Božićeva kuća Terazijska česma Turbe Šeih Mustafe Kafana "?" Spomenik knezu Mihailu Kapetan Mišino zdanje Bajrakli džamija u Beogradu Kuća slikara Đorđa Krstića Dom Jevrema Grujića Zgrada zadužbine Nikole Spasića Dom Jovana Cvijića Krsmanovićeva kuća na Terazijama Prva varoška bolnica Zgrada Uprave fondova u Beogradu Zgrada Realke u Beogradu Spomenik zahvalnosti Francuskoj Čukur česma Stara kuća na Varoš kapiji Zgrada Ministarstva pravde Zgrada Smederevske banke Zgrada Narodne banke Srbije u Ulici kralja Petra Osnovna škola Kralj Petar Prvi Dorćolska osnovna škola Palilulska osnovna škola Kuća Jovana Smederevca Građanske kuće u Ul. Knez Mihailovoj br. 46, 48 i 50 Dom Mike Alasa Zgrada Beogradske zadruge Zgrada Ministarstva prosvete Zgrada trgovca Stamenkovića Robni magazin Spomenik Dositeju Obradoviću Spomenik Josifu Pančiću Saborna crkva u Beogradu Palata „Anker“ Palata „Atina“ Zgrada stare telefonske centrale Zgrada hotela „Moskva“ Dom porodice Pavlović Umetnički paviljon „Cvijeta Zuzorić“ Kuća Branislava Kojića Igumanova palata Zgrada „Srpska kruna“ Zgrada u Ul. Kralja Milana 1 Zgrada u Ul. Kralja Milana 3 Zgrada Narodnog pozorišta u Beogradu Crkva Aleksandra Nevskog Dom Svetog Save Kuća Stevana Mokranjca u Beogradu Zgrada Beogradske opštine Zgrada Starog dvora Zgrada Novog dvora Grobnica narodnih heroja na Kalemegdanu Hotel „Nacional” Zgrada umetničke škole Zgrada Narodne skupštine Palata „Albanija“ Kuća Nikole Pašića Bioskop „Balkan“ Kuća Filipa Filipovića Kuća Nikole Predića Zanatski dom Dom vojske u Beogradu Zgrada Patrijaršije Zgrada PRIZAD-a (TANJUG) Zgrada Prometne banke Kuća Bete i Riste Vukanovića Kuća Jovana Skerlića Kuća porodice Ribar Kuća Milana Piroćanca Zgrada Velike škole Zgrada Kolarčevog narodnog univerzizeta Etnografski muzej Kuća Laze Pačua Zgrada Agrarne banke Kuća dr Stanoja Stanojevića Dom društva Crvenog krsta Atelje Uroša Predića Kuća u Ul. Cara Dušana 10 Kuća Stevana Kaćanskog Spomenik Moši Pijade Kuća Dimitrija Krsmanovića Kuća vajara Dragomira Arambašića Kafana „Ruski car“ Zgrada Ekonomske škole Zgrada Prve beogradske gimnazije Spomenik Pobedniku Kuća Miladina Pećinara Palata SANU Zgrada Druge ženske gimnazije (Škola „Nikola Tesla“) Zgrada Trgovačke akademije Fotografski atelje Milana Jovanovića Kuća porodice Hristić-Mijušković Kuća Milana A. Pavlovića Moderna garaža u Beogradu Hotel „Mažestik“ Kuća Leone Panajot Kuća Mihaila Đurića Kuća porodice Milovanović Kuća Radisava Jovanovića Zgrada Društva svetog Save Kuća Dimitrija Živadinovića Kuća Andre Đorđevića Parno kupatilo braće Krsmanović Kuća Zdravka Đurića Zgrada Ljubomira Miladinovića Kuća trgovca Crvenčanina Zgrada Josifa Šojata Kuća Milorada Pavlovića Zgrada Jakova Čelebonovića Spomen dom vajara Radete Stankovića Botanička bašta Jevremovac Zgrada Ministarstva pošta Kompleks radničkih stanova Palata penzionog fonda Zgrada Aero kluba Dom vračarske štedionice u Beogradu Zgrada Penzionog fonda Beočinske fabrike cementa u Beogradu Kuća izdavača i knjižara Gece Kona u Beogradu Dom sindikata (Beograd) Bitef teatar Beogradska sinagoga Kuća knjižara Marka Markovića Termoelektrana „Snaga i svetlost“ Zgrada Klasne lutrije u Beogradu Hotel „Prag” u Beogradu Umetnička livnica „Plastika“ u Beogradu Spomenik vojvodi Vuku Kuća građevinara Karla Knola u Beogradu Zgrada sa slikarskim ateljeima i galerijom Salona Muzeja savremene umetnosti u Beogradu Dom Saveza nabavljačkih zadruga državnih službenika u Beogradu Spomenik Vasi Čarapiću u Beogradu Zgrada predstavništva Prvog dunavskog parobrodarskog društva u Beogradu Zgrada „Progresa” u Beogradu Zgrada Doma štampe Zgrada Hempro Zgrada Službe društvenog knjigovodstva Jugoslavije
Surčin	Crkva Sv. Paraskeve u Boljevcima Crkva Svetog Vaznesenja u Jakovu Crkva Sv. Nikole u Dobanovcima Manastir Fenek Crkva Svetog Arhanđela Gavrila u Progaru Stara porodična kuća Aćimovića Crkva Svete Petke u Surčinu Crkva Svetog Save u Bečmenu Crkva Svetog Jovana Preteče u Petrovčiću Muzej vazduhoplovstva u Beogradu Crkva Svetog velikomučenika Georgija u Ugrinovcima
Čukarica	Zgrada škole u Žarkovu Osnovna škola „Ljuba Nenadović“ Crkva Svetog Nikole u Ostružnici Janićevi dućani u Ostružnici Janićeva kafana u Ostružnici Zgrada u Ul. Turgenjevljevoj 1 Fabrika šećera Zgrada Kovnice novca Crkva Rođenja Bogorodice sa Boračkim grobljem