Stećci u Srpskoj

Dodaj veze
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Stećci u Srpskoj
Svetska baština Uneska
Zvanično imeStećci — srednjovekovni nadgrobni spomenici
Kriterijumkulturna: iii, vi
Referenca1504
Upis2016. (41. sednica)
Veb-sajthttp://whc.unesco.org/en/list/1504

Stećci (jednina: stećak ili stojećak kamen,[1] kam, biljeg, mramor) su srednjovekovni nadgrobni spomenici u obliku velikog kamena: ploča, sanduka, sljemenjaka, krstača i drugih. Izvjesni broj stećaka ima uklesane ukrase ili natpise. u narodu su sačuvani termini: "Grčko groblje", "Grebnice", "Mramorovi", "Staro groblje" te "Rimsko groblje" čime se prema dr Komaru izražava jasna uspomena na političko-teritorijalni i kulturno-crkveni prostor Istočnog Romejskog carstva (Vizantije) u kojem je stećak nastao. [2]

Do sada je pronađeno više od 66.478 stećaka, od čega preko 58.547 na području današnje Bosne i Hercegovine. U Republici Srpskoj se nalazi nešto više od 31.501 stećaka. Najveća koncentracija u Srpskoj je u Hercegovini, Bileći, Nevesinju, Trebinju i Gacku, te u istočnom dijelu Srpske u Rogatici, Palama i drugim.[3]

Više od 5.600 stećaka je ukrašeno i to najčešće: povijenom lozicom, rozetama, krstovima, štitovima i mačevima, lukom i strelom, ljudskim i životinjskim figurama, scenama lova na jelene, scenama turnira, geometrijskim ornamentima i slično.[4] Broj ukrašenih stećaka u Srpskoj je nešto vieći od 2.376.[5]

Od ukupno 363 stećka sa natpisima, preko 350 nosi natpise ćiriličnim pismom, a od tog broja u Srpskoj se nalazi preko 200 na kojima se nalaze ćirilični zapisi.[6]

Nastanak[uredi | uredi izvor]

Smatra se da su nastali u drugoj polovini 12. vijeka, te da njihova prva faza traje kroz 13. vijek. Ekspanziju i najintenzivnije klesanje nastaje u 14. i 15. vijeku i traje sve do kraja 16. vijeka.[7] Kultura stećaka nastala je u istočnoj Hercegovini. Smatra se u okrilju srpske pravoslavne kulture, jer su nastali na području Nemanjićke Srbije, te se širili u unutrašnjost Balkana u Bosnu. Najstariji mramor sa natpisom je župana Grda iz sredine 12. vijeka.[8]

Stećci se često nalaze u pravoslavnim grobljima, te uz crkve. Pod stećcima su se sahranjivali pripadnici obje konfesije u Bosni, pripadnici i rimokatoličke i pravoslavne vjere(Srpske pravoslavne crkve, te jeretičke Crkve bosanske). Mramorje od 15. vijeka prihvataju i članovi rimokatoličke crkve, te prve generacije islamiziranih stanovnika Bosne i Hercegovine. Tako na mramoru iz okoline Travnika piše da je to grob muža "prave vjere rimske", dok na nadgrobnom spomeniku Mahmuta Brankovića piše "poginuo u boju despotovu".[8]

Otkriće crkvenog objekta uz nekropolu otklanja nedoumice o stećcima kao jeretičkim tzv. bogumilskim spomenicima i stavlja ih u domen pravoslavnih hrišćanskih nadgrobnih spomenika specifične regionalne forme, jedinstvenog odraza društvenog statusa u srednjem vijeku.

— Aleksandar Jašarević, kustoc arheolog

[9]

Natpisi i ukrasi sa stećaka[uredi | uredi izvor]

Stećak, Krekovi, Nevesinje.

Na mramorju se najčešće nalaze natpisi koji glase "† a se leži (ta i ta ličnost)", uklesanih u znak sjećanja na ličnost pokojnika i na one koji su spomenik podigli. Primjeri su veoma brojni, a samo neki od njih su: "A se leži Martin Vu's (Vuja), voje vod[e] sin, Crbnogorac. A se leži rab boži Raško Radovčić".[10] "Tuj počiva Radosav Grubač sad mrtav" (u Krtinju kod Ljubomira). "A se leži Braja Radojević, na zemlji tuđoj. Dobri živi i umrije. A se pisa Dragoje dijak". "A se leži gospoja Beoka, kći Pribisava Kosače". Ukrasi sa mramorja su raznovrsani, pa tako na njima imamo hrišćanske simbole: krsta, vinove loze, Bogorodice s djetetom(Hristom), vaskrslog Lazara, svetu Jelenu, svetog Hristofora i druge. Pored hrišćanskih simbola na mramorju se sreću prikazi jelena i konja kao simbola besmrtnosti, poznatim i u paganskim i u ranohrišćanskim vjerovanjima. Zatim, simboli svjetlosti, rađanja ili vaskrsenja prikazani kroz crteže krsta, spirala, polumjesecom ili rozetom; sreću se i prikazi arhitektonskih uzora, te prikaza tadašnjeg feudalnog društva, česti motivi kola, prikaza utvrđenja i kula sa motivom dvoboja.[4]

Poruke epitafa na stećcima su jezgrovne forme saobražene osnovnom svojstvu hrišćanske vjere njihovih sastavljača: njenoj temeljitosti i postojanosti. Takođe, one izražavaju visoke moralne norme perioda uzraslog srednjeg vijeka.

[2]

Natpisi iz Srpske[uredi | uredi izvor]

A se leži Ozrin Kopijević, župan kneza Pavla. Se pisa dijak Milosalić Barojević. Smrti ne poiskah naviden kraljevstva bosanskoga i gospoctva srbskoga za moga gospodina službu. Bodoše me i sjekoše me i stjeraše i toj smrti ne dopadoh i umrih na rošdestvo Hristovo i gospodin me voevoda okrili i ukopa i pobeleži.

— Nadgrobni natpis Ozrena Kopijevića — Varošište, Rogatica

[11]

Natpis monahinje Polihranije, svjetovno Radače žene župana Nenoja Čihorića, Veličani Trebinje:

V" ime otca- i sina i svjetoga duha se leži raba božija Polihranija a zovommirsnim gospoja Radača, župana Nenca Čihorića kučnica, a nevsta župana Vratka isluge dabiživa i tepčije Stipka, a kči župana Miltjena Draživojevića a kaznicu Sanku sestra, a postavi se blg ne (njen) sin Dabiživ c božijom pomoštijusam svojmi ljudmi a v dni gospodina kralja Tvrtka" (31,49).

[12]

Natpis iz Nevesinja, uz čest motiv plemenite baštine:

A se leži s[a] sinom Radisavom. A' s[e] leiže na svoj plemenitoj. Ovaj kamin Nenad otac s večne pomeni postavi sinu mom županu Radanu i sinu mu.

[13]

Galerija[uredi | uredi izvor]

  • Nekropola u Luburić polju, UNESKO ID:1504-015
    Nekropola u Luburić polju, UNESKO ID:1504-015
  • Luburić polje, UNESKO ID:1504-015
    Luburić polje, UNESKO ID:1504-015
  • Nekropola Borak, Burati, Rogatica UNESKO ID:1504-004
    Nekropola Borak, Burati, Rogatica UNESKO ID:1504-004
  • Nekropola Borak, Burati, Rogatica UNESKO ID:1504-004
    Nekropola Borak, Burati, Rogatica UNESKO ID:1504-004
  • Nekropola u Bjelosavljevićima
    Nekropola u Bjelosavljevićima
  • Nekropola Lađevina
    Nekropola Lađevina
  • Nekropola Velike Grebenice, Bileća
    Nekropola Velike Grebenice, Bileća

Spisak stećaka po opštinama Republike Srpske[uredi | uredi izvor]

Stećci po opštinama Srpske
Ime opštine ukupno stećaka stećci sa ukrasima stećci sa natpisima
Grad Banja Luka 855 27 0
Opština Berkovići 951 154 2
Grad Bijeljina 13 2 4
Opština Bileća 1734 226 37
Opština Bratunac 1065 96 1
Brod 0 0 0
Opština Višegrad 1015 39 3
Opština Vlasenica 1250 66 1
Vukosavlje 0 0 0
Opština Gacko 2219 234 38
Opština Gradiška 0 0 0
Opština Derventa 22 4 2
Grad Doboj 102 0 1
Opština Donji Žabar 0 0 0
Opština Zvornik 804 44 3
Opština Istočna Ilidža* 92 2 0
Opština Istočni Drvar nepoznato nepoznato nepoznazo
Opština Istočni Mostar Nepoznato Nepoznato Nepoznato
Opština Istočni Stari Grad* Nepoznato Nepoznato Nepoznato
Opština Istočno Novo Sarajevo* Nepoznato Nepoznato Nepoznato
Opština Jezero Nepoznato Nepoznato Nepoznato
Opština Kalinovik 1793 157 9
Opština Kneževo 186 7 0
Opština Kozarska Dubica 0 0 0
Opština Kostajnica 0 0 0
Opština Kotor Varoš 81 0 0
Opština Krupa na Uni 0 0 0
Opština Kupres nepoznato nepoznato nepoznato
Opština Laktaši 20 0 0
Opština Lopare 356 37 20
Opština Ljubinje 702 115 15
Opština Milići vidjeti opštinu Vlasenica vidjeti opštinu Vlasenica vidjeti opštinu Vlasenica
Opština Modriča 2 1 0
Opština Mrkonjić Grad 654 3 0
Opština Nevesinje 3884 390 6
Opština Novi Grad 0 0 0
Opština Novo Goražde nepoznato nepoznato nepoznato
Opština Osmaci nepoznato nepoznato nepoznato
Opština Oštra Luka 0 0 0
Opština Pale* 1706 40 1
Opština Pelagićevo nepoznato nepoznato nepoznato
Opština Petrovac nepoznato nepoznato nepoznato
Opština Petrovo nepoznato nepoznato nepoznato
Grad Prijedor 0 0 0
Opština Prnjavor 5 0 0
Opština Ribnik nepoznato nepoznato nepoznato
Opština Rogatica 2628 105 8
Opština Rudo 488 15 3
Opština Sokolac* 1966 114 2
Opština Srbac 12 0 0
Opština Srebrenica 815 31 3
Opština Stanari nepoznato nepoznato nepoznato
Opština Teslić 100 1 0
Grad Trebinje 2406 362 32
Opština Trnovo* nepoznato nepoznato nepoznato
Opština Ugljevik 45 5 4
Opština Foča 1459 43 3
Opština Han Pijesak 237 6 0
Opština Čajniče 518 5 0
Opština Čelinac 0 0 0
Opština Šamac 0 0 0
Opština Šekovići 929 39 1
Opština Šipovo 387 6 0
Republika Srpska ukupno 31.501 2.376 199
*Opštine koje čine Grad Istočno Sarajevo

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ „Stećci — na listi svjetske baštine?”. Radio-televizija Republike Srpske. 6. 6. 2012. Pristupljeno 7. 6. 2012. 
  2. ^ a b Komar 2016.
  3. ^ Bešlagić 1971, str. 43, 449-450.
  4. ^ a b Venzel 1965.
  5. ^ Bešlagić 1971, str. 449-450.
  6. ^ NOMINACIJA STEĆAKA ZA UNESKOVU LISTU ZA GODINU DANA
  7. ^ Bešlagić 2004, str. 14.
  8. ^ a b „Plemenito:Marmorje-svijetli grobovi iz srpske prošlosti, istoričar Radaković Boris”. Arhivirano iz originala 17. 11. 2017. g. Pristupljeno 17. 11. 2017. 
  9. ^ Jašarević 2013, str. 6.
  10. ^ Vego 1964, str. 33.
  11. ^ Smiljanić 2012, str. 104.
  12. ^ Mihić 1975, str. 748.
  13. ^ Vego 1964, str. 43.

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • Bešlagić, Šefik (1971). Stećci: kataloško topografski pregled. Sarajevo: Veselin Masleša. 
  • Bešlagić, Šefik (2004). Leksikon stećaka. Sarajevo: Svjetlost. 
  • Venzel, Marijan (1965). Ukrasni motivi na stećcima. Sarajevo: Veselin Masleša. 
  • Mihić, dr Ljubo J. (1975). Ljubinje sa okolinom. Šabac: GIP "Dragan Srnić Šabac". 
  • Jašarević, Aleksandar (2013). Zaštita arheološka istraživanja lokaliteta crkvina, Bjelosavljevići, Sokolac (PDF). Sokolac: Muzej u Doboju. str. 6. Arhivirano iz originala (PDF) 22. 12. 2015. g. Pristupljeno 17. 11. 2017. 
  • Smiljanić, Aranđel (2012). Kad je umro Ozren Kopijević (PDF) (Godina IV, br.4 izd.). Banja Luka: Udruženje arhivskih radnika Republike Srpske Glasnik. Pristupljeno 12. 8. 2015. 
  • Vego, Marko (1964). Zbornik srednjovjekovnih natpisa Bosne i Hercegovine, knjiga 3. Sarajevo: Zemaljski muzej. 
  • Komar, dr Željko (2016). Deklaracija o stećku. Društvo srpskih rodoslovaca "Poreklo". Pristupljeno 17. 11. 2017. 

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Стећци_у_Српској&oldid=27674417”