Hronologija radničkog pokreta i KPJ 1920.

Dodaj veze
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
prethodna celina:
◄ do 1919.
sledeća celina:
1930—1939. ►

Hronološki pregled važnijih događaja vezanih za Radnički pokret Jugoslavije i Komunističku partiju Jugoslavije (KPJ), kao i opšta politička dešavanja koja su se dogodila u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca tokom 1920. godine.


1920. godina[uredi | uredi izvor]

Godina 1920. je ostala obeležena značajnim događajima vezanim za revolucionarni radnički pokret i Komunističku partiju Jugoslavije. U toku ove godine održan je Vukovarski kongres, javile su se ideje o stvaranju Balkanske komunističke federacije, održani su parlamentarni izbori, kao i niz radničkih štrajkova, što je na kraju godine rezultovalo donošenjem Obznane, kojom je zabranjen rad KPJ.

Početak godine obeležili su politički probelemi koji su se javili usled uvođenja jedinstvenog monetarnog sistema koji je počivao na dinaru. Problem je izazvao kurs kojom je vršena zamena, jer su građani zapadnog dela države smatrali da je nepravedan. Ovi problemi rezultovali su padom vlade i formiranjem nove u februaru. Takođe početak godine je obeležilo i skup balkanskih komunista na kom se javila ideja stvaranja Balkanske komunističke federacije.

U martu su bili održani lokalni izbori na teritoriji današnjih država Hrvatske i Crne Gore, na kojima su komunisti postigli veoma dobar rezultat i osvojili mesto gradonačlenika Zagreba, ali su vlasti sprečile njegovo rukovođenje gradom. Tokom marta i aprila došlo je do definitivnog raspada Jugoslovenske socijaldemokratske stranke na nekoliko frakcije, od kojih je najveća odlučila da se priključi KPJ. Krajem aprila izbio je veliki štrajk železničara u kom je učestvovalo preko 50.000 železničara. Vlast je bila uplašena jačinom štrajka i na njega je odgovorila najpre silom, u kojoj je bilo i mrtvih, a kasnije masovnim otpuštanjima.

Praznik rada 1. maja je i ove godine bio obeležen masovnim štrajkovima i protestima, jer su vlasti i ove godine zabranile njegovu proslavu. Politički problemi su nastavljeni i sredinom godine, pa je u maju formirana nova vlada. U junu su održani kongresi Saveza komunističke omladine i Socijalističke radničke partije Jugoslavije. Na partijskom kongresu održanom u Vukovaru došlo je do sukoba dve frakcije koje su se stvorile u rukovodstvu partije - revolucionarne i reformističke. Revolucionarna frakcija je odnela pobedu i Partija je tada reogranizovana dobivši novi revolucionarni program i novo rukovodstvo predvođeno Simom Markovićem i Filipom Filipovićem. Partija je na kongresu dobila i novo ime - Komunistička partija Jugoslavije, koje će nositi sve do 1952. godine. Na rad partije uticale su i odluke donete na Drugom kongresu Kominterne. Na ovom kongresu je predstavljen i usvojen Lenjinov 21 uslov za komunističke partije koje su žele članstvo u Kominterni.

U toku avgusta formiran je vojni savez „Mala Antanta“, kojom su jugoslovenska i čehoslovačka vlast želele da se osiguraju od pokušaja uspostave srušene Habzburške monarhije i uticaja Sovjetske Rusije i komunizma. Takođe tokom avgusta su na teritoriji današnjih država Srbije i Makedonije održani parlamentarni izbori, a na kojima je KPJ postigla dobar rezultat i osvojila vlast u Beogradu. Kao i u Zagrebu, u martu, tako ni u Beogradu vlast nije dozvolila da vlast preuzmu komunisti.

U septembru politička situacija je ponovo uzdrmana, ovog puta seljačkom pobunom u okolini Bjelovara, koja se brzo proširila u zahvatila i varaždinsku i zagrebačku županiju. Vlast je i ovog puta, kao i prilikom štrajka železničara, u aprilu, odgovorila silom u kojoj je bilo i mrtvih. U toku oktobra KPJ su napustile vođe frakcije koja je bila poražena na Vukovarskom kongresu. Novembar su obeležili prvi parlamentarni izboru u novoj državi - izbori za Ustavotvornu skupštinu, na kojima je KPJ postigla treće mesto i osvojila 58 poslaničkih mesta.

Poslednji mesec 1920. godine obeležilu su događaji koji su bitno uticali na dalju sudbinu KPJ. Početkom decembra je u Đakovici od policije ubijen Zef Ljuš Marku, aktivista Oblasnog komiteta KPJ za Skoplje i postao prva žrtva „belog terora“ u Jugoslaviji. Sredinom septembra je izbio masovni štrajk rudara u Sloveniji, a u brzo potom i masovni rudarski štrajk u Bosni i Hercegovini. Vlast je najpre započela pregovore sa bosanskohercegovačkim rudarima, a onda rekla da oni za nju nisu obavezujući. Takođe za vreme pregovora, vlast je donela odluku o militarizaciji rudnika što je izazvalo sukobe između rudara i žandarmerije. Tokom ovog štrajka, vlast je kao i prilikom štrajka železničara i pobune seljaka odgovorila silom, u kojoj je bilo mrtvih. Najžešći okršaji poznati kao „Husinska buna“, dogodili su se u okolini Tuzle.

Na samom kraju 1920. godine — 29. decembra vlast je uplašena masovnošću i jačinom revolucionarog radničkog pokreta, koji su bili ispoljeni nizom štrajkova tokom godine, odlučila da donese „Obznanu“ kojom je zabranjena svaka vrsta komunističke organizacije i propagande. Autor Obznane bio je Milorad Drašković, ministar unutrašnjih poslova i njome je počeo organizovani progon komunista i njihovih simpatizera, koji je nastavljen i iduće 1921. godine kada je institucionalizovan donošenjem Zakona o zaštiti države.

Kalendar[uredi | uredi izvor]

Januar ’20 Februar ’20 Mart ’20 April ’20 Maj ’20 Jun ’20
P
U
S
Č
P
S
N
P
U
S
Č
P
S
N
P
U
S
Č
P
S
N
P
U
S
Č
P
S
N
P
U
S
Č
P
S
N
P
U
S
Č
P
S
N
1
2
3
4
1
1
2
3
4
5
6
7
1
2
3
4
1
2
1
2
3
4
5
6
5
6
7
8
9
10
11
2
3
4
5
6
7
8
8
9
10
11
12
13
14
5
6
7
8
9
10
11
3
4
5
6
7
8
9
7
8
9
10
11
12
13
12
13
14
15
16
17
18
9
10
11
12
13
14
15
15
16
17
18
19
20
21
12
13
14
15
16
17
18
10
11
12
13
14
15
16
14
15
16
17
18
19
20
19
20
21
22
23
24
25
16
17
18
19
20
21
22
22
23
24
25
26
27
28
19
20
21
22
23
24
25
17
18
19
20
21
22
23
21
22
23
24
25
26
27
26
27
28
29
30
31
23
24
25
26
27
28
29
29
30
31
26
27
28
29
30
24
25
26
27
28
29
30
28
29
30
31
Jul ’20 Avgust ’20 Septembar ’20 Oktobar ’20 Novembar ’20 Decembar ’20
P
U
S
Č
P
S
N
P
U
S
Č
P
S
N
P
U
S
Č
P
S
N
P
U
S
Č
P
S
N
P
U
S
Č
P
S
N
P
U
S
Č
P
S
N
1
2
3
4
1
1
2
3
4
5
1
2
3
1
2
3
4
5
6
7
1
2
3
4
5
5
6
7
8
9
10
11
2
3
4
5
6
7
8
6
7
8
9
10
11
12
4
5
6
7
8
9
10
8
9
10
11
12
13
14
6
7
8
9
10
11
12
12
13
14
15
16
17
18
9
10
11
12
13
14
15
13
14
15
16
17
18
19
11
12
13
14
15
16
17
15
16
17
18
19
20
21
13
14
15
16
17
18
19
19
20
21
22
23
24
25
16
17
18
19
20
21
22
20
21
22
23
24
25
26
18
19
20
21
22
23
24
22
23
24
25
26
27
28
20
21
22
23
24
25
26
26
27
28
29
30
31
23
24
25
26
27
28
29
27
28
29
30
25
26
27
28
29
30
31
29
30
27
28
29
30
31
30
31

Događaji 1920.[uredi | uredi izvor]


Januar
[uredi | uredi izvor]

5. januar[uredi | uredi izvor]

  • U Nišu otpočeo štrajk 1.200 železničkih radnika, zbog neisplaćenih zarada. Posle tri dana, štrajk je okončan potpunim uspehom.[1]
  • U Novom Sadu, 5. i 6. januara, održan Pokrajinski partijsko-sindikalni kongres, kom je prisustvovalo 98 delegata —27 partijskih delegata i 71 sindikalni delegat iz svih mesta Vojvodine, kao i delegat Izvršnog odbora Centralnog partijskog veća SRPJ(k). Na kongrseu je analiziran dotadašnji partijsko-sindikalni rad u Vojovidini i izabran je Pokrajinski izvršni odbor. U vreme održavanja Kongresa u Vojvodini je bilo oko 15.000 članova SRPJ(k) i preko 20.000 članova sindikata.[2]

7. januar[uredi | uredi izvor]

Projekat komunističke Balkanske federacije
  • U Skoplju, 7. i 8. januara, održana Prva pokrajinska konferencija SRPJ(k) za Makedoniju i Staru Srbiju, na kojoj je prisustvovalo 34 delegata iz 12 partijskih i 9 sindikalnih organizacija. Na Konferenciji je bio izabran Pokrajinski partijski sekretarijat, čije je središte bilo u Skoplju, i donesena Rezolucija o političkoj situaciji u zemlji, o radu i zadacima partijske organizacije. Ova Konferencija je odigrala veliku ulogu u daljem organizovanjem jačanju partijske organizacije u Makedoniji i Staroj Srbiji.[3]

11. januar[uredi | uredi izvor]

  • U Puli (Kraljevina Italija) otpočeo generalni štrajk u znak protesta zbog progona dvojice radničkih boraca iz Pule. Štrajk je trajao punih 12 dana, do 23. januara i tokom njega je došlo do sukoba s vojskom, pri kojem je poginuo radnik Božo Gumbac. Njegova sahrana se takođe pretvorila u komunističku manifestaciju, kojoj je prisustvovalo oko 5.000 osoba. Zbog pritiska građanstva, vlasti su bile primorana da povuku odluku o progonu dvojice radničkih funkcionera — Josipa Poduje i Alfreda Stele.[2]

15. januar[uredi | uredi izvor]

17. januar[uredi | uredi izvor]

  • U Sarajevu, u organizaciji Mesnog odbora SRPJ(k), održano memorijalno veče povodom godišnjice smrti Karla Libknehta (1871—1919) i Roze Luksemburg (1871—1919). O njihovim ličnostima govorio je Vlado Ostojić iz Beograda.[2]
  • U Sarajevu lokalnoj organizaciji Udruženja komunističke omladine pristupila Organizacija mladih socijalsita, a potom je Udruženje koje je brojalo oko 300 članova pristupilo Savezu komunističke omladine Jugoslavije (SKOJ).[2]

25. januar[uredi | uredi izvor]


Februar
[uredi | uredi izvor]

1. februar[uredi | uredi izvor]

  • U Skoplju, odlukom Oblasne konferencije SRPJ(k) za Staru Srbiju i Makedoniju, obnovljeno izlaženje partijskog lista „Socijalistička zora“, koji je počeo izlaziti još 1909. godine na srpskom i turskom jeziku. List je obnovljen kao organ SRPJ(k) za Makedoniju i Staru Srbiju. Prestao je izlaziti u novembru iste godine, a ukupno je izašlo 130 brojeva.[4]
  • U Sarajevu, od 1. do 4. februara, održan Kongres ujedinjenja tipografskih radnika Jgoslavije. Na Kongresu su prisustvovali delegati tipografskih udruženja iz Srbije, Bosne i Hercegovine, Vojvodine, Dalmacije i Hrvatske. Ujedinjenje je izvršeno na centralističkoj osnovi, a za središte novog Saveza tipografskih radnika izabran je Beograd. Izabrani su i članovi Centralne uprave, koja je imala osam članova.[4]

3. februar[uredi | uredi izvor]

  • U Sarajevu održana protestna skupština železničara, kojoj je prisustvovalo oko 2.500 radnika. Skupština je održana jer je Ministarstvo saobraćaja kršilo odredbe „Protokola sporazuma“. Na protestnoj skupštini su između ostalih govorili i Bogoljub Ćurić, Ivan Krndelj, Ambroz Gliha i Mirko Obradović.[4]

5. februar[uredi | uredi izvor]

8. februar[uredi | uredi izvor]

  • U Zagrebu održana zajednička sednica Centralnog partijskog veća SRPJ(k) i Centralnog radničkog sindikalnog veća Jugoslavije, na kojoj je odlučeno da se sazovu partijski i sindikalni Kongres i pokrene predkongresna diskusija.[5]

19. februar[uredi | uredi izvor]

Grb Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca
Grb Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca


Mart
[uredi | uredi izvor]

1. mart[uredi | uredi izvor]

  • U Beogradu počeo da izlazi list „Jednakost“, koji je bio organ Žena socijalista (komunista) Jugoslavije. Izlazio je dva puta mesečno na ćirilici i latinici, a posle Drugog kongresa KPJ, nosio je podnaslov „organ žena komunista Jugoslavije“. List je prestao da izlazi 1. decembra, posle svega 11 brojeva. Njegovo dalje izlaženje onemogućeno je donošenjem Obznane.[5]

2. mart[uredi | uredi izvor]

  • U Ljubljani na sastanku mesne partijske organizacije Jugoslovenske socijaldemokratske stranke (sloven. Jugoslovanska socialdemokratska stranka — JSDS) u kojoj su preovlađivali levičari i jednoglasno osudila rukovodstvo JSDS i njenu politiku. Na sastanku je doneta odluka da mesna organizacija istupi iz JSDS i proglasi se za Radničku socijalističku stranku za Sloveniju (sloven. Delavska socijalistička stranka Slovenije - DSSS). Ovo je bila prva komunistička organizacija u Sloveniji.[5]

14. mart[uredi | uredi izvor]

21. mart[uredi | uredi izvor]

Lokalni izbori na teritoriji Hrvatske, Slovenije, dela Dalmacije i Crne Gore
Lokalni izbori na teritoriji Hrvatske, Slovenije, dela Dalmacije i Crne Gore
  • Na teritoriji Hrvatske, Slavonije i delu Dalmacije održani izbori za lokalna predstavnička tela. SRPJ(k) je na ovim izborima osvojila 26.915 glasova i 595 mandata lokalnim parlamentima. Komunisti su dobili većinu u Zagrebu, gde su osvojili 7.011 glasova i dobili 20 mandata i gradonačelnika (bio izabran Svetozar Delić, ali je kasnije odlukom vlasti smenjen). Pored Zagreba, komunističke gradonačelnike su dobili — Karlovac (11 mandata) i Slavonski Brod (5 mandata), a Osijek (20 mandata) podnačelnika. Takođe dobar izborni rezultat postignut je i u Vukovaru, Križevcima, Virovitici, Crikvenici, Čakovcu, Valpovu i dr.[7]
  • Na teritoriji Crne Gore održani izbori za lokalna predstavnička tela, na kojima je SRPJ(k) zabeležila veoma dobar rezultat, a posebno u Podgorici, gde je dobila 12 mandata.[7]

30. mart[uredi | uredi izvor]

  • Mesna organizacija SRPJ(k) u Sarajevu organizovala je istovremeno na tri mesta u gradu skupštine protiv skupoće. Na sve tri skupštine bilo je prisutno oko 9.000 ljudi. Govornici su bili: Dušan Glumac, Edhem Bulbulović, Sreten i Jovo Jakšić, Vaso Srzentić, Bogoljub Ćurić i dr.[6]

31. mart[uredi | uredi izvor]


April
[uredi | uredi izvor]

2. april[uredi | uredi izvor]

4. april[uredi | uredi izvor]

  • U Podgorici održana Prva pokrajinska konferencija SRPJ(k) za Crnu Goru, na kojoj su prisustvovali predstavnici partijskih organizacija Cetinja, Rijeke Crnojevića, Bara, Petrovca, Danilovgrada, Grahova, Nikšića, Kolašina, Crmnice i Podgorice. Na kraju Konferencije izabrano je pokrajinsko rukovodstvo na čelu sa Jovanom Tomaševićem.[7]
  • U Beogradu, na Kalemegdanu, održan studentski miting na kom se protestovalo protiv progona studenata-komunista u Zagrebu i protiv Univerzitetske uprave. Mitingu je prisustvovalo, pored studenata, i više radnika i građana. Posle mitinga demonstranti su krenuli Knez Mihailovom ulicom, gde je došlo do sukoba s pripadnicima žandarmerije i vojske, koji su pokušali da im spreče prolazak. Tom prilikom ranjeno je troje studenata i nekoliko građana, a izvršena su i velika hapšenja. Sutradan, 5. aprila održan je novi zbor studenata i radnika protiv napada policije na studente i tom prilikom je objavljen trodnevni štrajk. Studentskom štrajku su se 6. aprila pridružili i učenici svih gimnazija u Beogradu.[8]
  • Povodom progona studenata-komunista u Zagrebu, održani veliki protestni zborovi u Požarevcu i Maloj Krsni, kod Smedereva. Na zboru u Požarevcu je govorio Triša Kaclerović, a na zboru u Maloj Krsni Ljuba Radovanović.[8]
  • U Zagrebu održana konferencija izabranih komunističkih opštinskih i gradskih poslanika iz Hrvatske, na kojoj je prisustvovalo 88 opštinskih poslanika iz 42 mesta. Na Konferenciji je usvojen „Statut o uređenju klubova opštinsih poslanika“ i „Uputstvo o delovanju gradskih zastupnika“.[8]

8. april[uredi | uredi izvor]

Naslovna strana zabranjenog broja lista „Radničke novine“ iz aprila 1920. godine

11. april[uredi | uredi izvor]

  • U Sarajevu održana protestna skupština oko 3.000 železničara i železničarskih službenika. Skupštinu je otvorio Ivan Krndelj i govorio o nepoštovanju odredaba „Protokola sporazuma“ od strane Ministarstva saobraćaja. Pored njega na skupštini su govorili Julije Dučić, u ime Udruženja železničara Kraljevine SHS, i Bogdan Krekić i Bogoljub Ćurić.[8]
  • U Ljubljani održan Kongres Radničke socijalističke stranke za Sloveniju, na kojem su učestvovala 54 delegata, koji su zastupali 12.000 članova. Kao gosti na Kongresu su prisustvovali Filip Filipović i Mijo Radošević, u ime SRPJ(k) i Dragomir Marjanović, u ime Centralnog radničkog sindikalnog veća. Na Kongresu je doneta odluka o ujedinjenju sa Socijalističkom radničkom partijom Jugoslavije (komunista) (SRPJ(k)).[8]
  • U Mariboru, od 11. do 13. aprila, održana vanredna skupština Jugoslovenske socijaldemokratske stranke (JSDS), tzv „Mariborska skupština“, na kojoj su prisustvovali delegati socijalističkih organizacija iz Celja, Ptuja i Maribora. Na skupštini su preovlađivali pogledi da se stupi u ujedinjenje sa (SRPJ(k) i izabran je novi Izvršni odbor, iz kog su izbačeni desničari. Potom je 13. aprila u Ljubljani održan sastanak novog i starog rukovodstva, na kom je posredovao Filip Filipović. Iako je na sastanku bilo odlučeno da se JSDS ujedini sa SRPJ(k), do toga nije došlo, a pristalice novog rukovodstva su napustile stranku i prišle SRPJ(k) (ostatak JSDS je 1921. pristupio tada osnovanoj Socijalističkoj partiji Jugoslavije).[8]

15. april[uredi | uredi izvor]

  • Svetozar Delić, predsednik Kluba komunističkih gradskih zastupnika Zagreba izabran za gradonačelnika Zagreba (sa 27 od 45 glasova). Pokrajinska vlada ga je smenila i postavila svog poverenika, a zatim 26. aprila poništila zakletve komunističkih zastupnika i zaključke o njegovom izboru za gradonačelnika.
  • Od 15. do 29. aprila trajao generalni štrajk železničara Jugoslavije, jer je Vlada jednostrano pokušala da uvede „Privremeni pravilnik“, kojim bi poništila ili znatno izmenila mnoge odredbe ranijeg sporazuma, koji je bio zaključen sa Savezom saobraćajnih i transportnih radnika Jugoslavije. Pošto intervencije Saveza, pregovori i parcijalni štrajkovi nisu dali željeni rezultat, železničari su stupili u generalni štrajk. Ovo je bila najveća ekonomska akcija jugoslovenske radničke klase i obuhvatila je više od 50.000 zaposlenih na železnicama. Železničarima su se u štrajku pridružili i radnici zaposleni u Brodarskom sindikatu u Beogradu. Vlada je od samog početka štrajka upotrebila žandarmeriju, policiju, vojsku i druga sredstva da bi naterala železničare da se vrate na posao. Vođstvo štrajka i sindikata se nije snašlo u jako zaoštrenoj situaciji. U toku 21/22. aprila izveden je opšteradnički štrajk u znak podrške železničarima, ali je ova akcija usledila kasno, jer je u nekim delovima zemlje štrajk već bio ugašen. Dajući neodređena obećanja štrajkačima, Vlada je krajem aprila uspela da uguši štrajk železničara. Odmah po završetku štrajka preuzete su masovne represalije protiv štrajkača.[9]
  • Tokom ovog štrajka došlo je do mnogih sukoba radnika s policijom - u Subotici je u toku noći 19/20. aprila došlo do izolovane oružane pobune koju je vlast lako suzbila; u Trbovlju su rudari delimično preuzeli vlast, na šta je vlast odgovorila brutalnim terorom; a u Ljubljani na Zaloškoj cesti žandarmerija je 24. aprila pucala na okupljene radnike i tom prilikom ubila 13, a ranila 30 lica.[9]
  • Po završetku generalnog štrajka železničara otpočele su represalije vlasti prema štrajkačima i organizatorima štrajka. U Sloveniji je bilo uhapšeno čitavo Pokrajinsko rukovodstvo SRPJ(k); u Hrvatskoj je bilo otpušteno oko 3.000 radnika; U Bosni i Hercegovini je bilo otpušteno preko 200 radnika, a Gojko Vuković, je kao jedan od organizatora štrajka, bio uhapšen i u zatvoru je proveo četiri meseca.[9]


Maj
[uredi | uredi izvor]

1. maj[uredi | uredi izvor]

2. maj[uredi | uredi izvor]

  • U Skoplju izbio štrajk ugostiteljskih radnika protiv vlasnika ugostiteljskih objekata. Štrajk je naišao na dobar veliki odziv među skopskim radnicima i delom građanstva, koji su se tokom štrajka solidarisali s ugostiteljskim radnicima i nisu odlazili u bojkotovane gostionice, krčme, kafane i hotele.[10]

15. maj[uredi | uredi izvor]

16. maj[uredi | uredi izvor]

17. maj[uredi | uredi izvor]

Grb Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca
Grb Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca

22. maj[uredi | uredi izvor]

  • U Slavonskom Brodu, 22. i 23. maja, održan Kongres ujedinjenja dotad samostalnih pokrajinskih organizacija rudarskih radnika i stvoren jedinstveni Savez rudarskih radnika Jugoslavije, sa sedištem u Beogradu.[11]

23. maj[uredi | uredi izvor]


Jun
[uredi | uredi izvor]

Zgrada „Radničkog doma“ u Vukovaru, u kojoj je održan Drugi kongres KPJ.

10. jun[uredi | uredi izvor]

20. jun[uredi | uredi izvor]

Jul
[uredi | uredi izvor]

5. jul[uredi | uredi izvor]

8. jul[uredi | uredi izvor]

9. jul[uredi | uredi izvor]

  • U Sarajevu održana protestna radnička skupština protiv namere Vlade da ukine osmočasovno radno vreme. Na skupštini, kojoj je prisustvovalo oko 5.000 radnika, govorili su Bogdan Krstić, Franjo Raušer i Života Milojković. Usvojena je i Rezolucija u kojoj se protestovalo protiv namere Ministarstva za socijalnu politiku da se radno vreme produži na 9 i 10 časova.[15]

12. jul[uredi | uredi izvor]

15. jul[uredi | uredi izvor]

  • U Moskvi (Ruska SFSR), na poziv Izvršnog komiteta Kominterne održano savetovanje predstavnika borbenih sindikata i stvoren „Internacionalni savet radničkih sindikalnih saveza“ (bio je preteča Crvene sindikalne internacionale osnovane jula 1921. godine). U sastav Saveta ušle su — Generalna kongerencija rada Francuske, Nacionalna konferencija rada Španije, Opšti sindikalni savez Bugarske, Sveruski savet sindikalnih saveza i Centralno radničko sindikalno veće Jugoslavije.[16]

17. jul[uredi | uredi izvor]

Plakat povodom Drugog kongresa Kominterne 1920.

19. jul[uredi | uredi izvor]

  • U Moskvi (Ruska SFSR), od 19. do 29. jula, održan Drugi kongres Komunističke internacionale (Kominterna). Na Kongresu je predstavljen Lenjinov „21 uslov“ za članstvo u Kominterni (neki od važnijih uslova — prihvatanje „diktature proleterijata“, stvaranje ilegalnih organizacija, antimilitaristička borba, revolucionarni sindikati pod uticajem partije, čistke od nedisciplinovanih članova). Ove odluke su uticale i na dalji rad i razvoj Komunističke partije Jugoslavije.[16]

23. jul[uredi | uredi izvor]

  • Mesna organizacija KPJ u Tuzli održala je godišnju skupštinu na kojoj je Referat „O radu Partije od Kongresa ujedinjenja do Vukovarskog kongresa” podneo Mitar Trifunović Učo.[17]

25. jul[uredi | uredi izvor]

  • Mesna organizacija KPJ u Trebinju organizovala je zajedničku skupštinu radnika i seljaka, kojoj je prisustvovalo 1.500 ljudi i na kojoj su govorili Vasilije Srzentić, Ivan Krndelj i Milan Pešić iz Beograda. Skupština je raspravljala o nameri vlasti da izigra rešavanje agrarnog pitanja.[17]


Avgust
[uredi | uredi izvor]

6. avgust[uredi | uredi izvor]

8. avgust[uredi | uredi izvor]

  • U Ljubljani KPJ organizovala „Proleterski dan“. Na masovnom protestnom zboru ispred hotla „Slon“ prisustvovalo je oko 10.000 ljudi, a na zboru je učestvovao i sekretar KPJ Sima Marković. Sa zbora je zahtevano raspisivanje izbora za konstituantu i napuštanje svih vojnih priprema protiv Sovjetske Rusije.[17]

12. avgust[uredi | uredi izvor]

14. avgsut[uredi | uredi izvor]

15. avgust[uredi | uredi izvor]

  • Na Vilsonovom trgu u Tuzli, Mesna organizacija KPJ organizovala je veliku javnu skupštinu na kojoj su ored oko 5.000 građana o političkoj situaciji u zemlji govorili Mitar Trifunović Uča i Života Milojković.[18]

22. avgust[uredi | uredi izvor]

Konzervirani grafit iz 1920, sa sloganom Glasajte za Filipa Filipovića, u Sremskoj ulici u Beogradu

23. avgust[uredi | uredi izvor]

  • Od 23. do 25. avgusta, povodom dobrog ostvarenog rezultata KPJ na opštinskim izborima u Srbiji i Makedoniji, održane su širom zemlje velike manifestacije. U Beogradu je održana manifestacija, kojoj je učestvovalo preko 30.000 ljudi, a na kojoj su govorili Filip Filipović, Pavle Pavlović, Aleksa Rebić i dr. U Nišu su održne manifestacije, na kojima je oko 600 žena zahtevalo pravo galasa. U Kragujevcu je na manifestacijama učestvovalo 3.000 radnika. Manifestacije su odžane i u drugim mestima — u Zenici, gde je prisustvovalo oko 2.000 radnika; na Cetinju; u Travniku i dr.[18]

26. avgust[uredi | uredi izvor]

  • U Beogradu, gde je najveći broj glasova na izborima osvojila KPJ, za predsednika opštine izabran Filip Filipović, a za potpredsednika Mihailo Todorović. Istog dana, odlukom Ministarstva unutrašnjih dela suspendovana opštinska uprava u kojoj su komunisti imali većinu, a odbornicima-komunistima policija nije dozvolila da uđu u opštinsku zgradu.[18]
  • U Nišu, gde je najveći broj glasova na izborima osvojila KPJ, za predsednika opštine izabran Pavle Stojkov (bio je predsednik opštine do juna 1921. godine, kada je smenjen odlukom Ministarstva unutrašnjih dela, a na njegovo mesto je postavljena Privremena opštinska uprava, koju su sačinjavali — Aleksandar Donković, Matija Kuzmanović i Nikola Marković).[18]
  • U Valjevu, gde je najveći broj glasova na izborima osvojila KPJ, za predsednik opštine izabran Mirko Obradović (bio je gradonačelnik opštine do januara 1921. godine, kada je smenjen odlukom Ministarstva unutrašnjih dela).
  • U Užicu, gde je najveći broj glasova na izborima osvojila KPJ, za predsednik opštine izabran Petar Ćelović (bio je gradonačelnik opštine do juna 1921. godine, kada je smenjen odlukom Ministarstva unutrašnjih dela).[18]

29. avgust[uredi | uredi izvor]

  • U Beogradu održan veliki protestni zbor, kom je prisustvovalo preko 5.000 ljudi, protiv odluke Ministarstva unutrašnjih dela o suspenziji Opštinske uprave. Na zboru su govorili Filip Filipović, Sima Marković i Aleksa Rebić.[19]


Septembar
[uredi | uredi izvor]

1. septembar[uredi | uredi izvor]

  • U Skoplju, na inicijativu mesne organizacije KPJ, održan protestni miting protiv predizbornog terora i falsifikovanja rezultata na opštinskim izborima. Pod pritiskom protesta vlasti su u nekim opštinama poništile izbore i raspisale nove, koji su održani 24. septembra (na ponovljenim izborima u Skoplju i Kumanovu komunisti su osvojili većinu).[19]
Peka Halonen „Kosci“

2. septembar[uredi | uredi izvor]

  • U Bjelovaru, od 2. do 15. septembra, izbio talas seljačkih pobuna, koje su se ubrzo proširile na varaždinsku i zagrebačku županiju (nemiri su zahvatili - Bjelovar, Veliki Grđevac, Grubišno Polje, Garešnicu, Zagorje, Čazmu i dr). Pobuna je izbila zbog akcije žigosanja stoke, koju je Ministarstvo vojske (u Kraljevini Srbiji vojna evidencija stoke se vodila žigosanjem) počela da sprovodi na teritoriji čitave Kraljevine SHS. Takođe, okružne vojne vlasti u Bjelovaru su izdale naredbu o slanju određenog broja jahaćih konja na vojnu vežbu (ova praksa se temeljila na vojnim zakonima Kraljevine Srbije, a lokalnom stanovništvu nije bila poznata iz prakse Austrougarske) što je bio neposredni povod za izbijanje nemira. Nemiri su izbili najpre 2. septembra u Velikom Grđevcu, gde su seljaci koji su odbili da predaju konje napali opštinske činovnike i spalili arhivu, a potom su se proširili na okolna mesta, gde su seljaci takođe odbili da predaju konja i zaprege. Talas nemira se potom proširio na varaždinsku i zagrebačku županiju, a najžešći okršaj između seljaka i vlasti se dogodio u okolini Siska, gde seljaci porušili deo pruge. U ovim nemirima poginulo je 14, a ranjeno 50 seljaka, dok je stradalo 10 žandarma i činovnika. Na području nemira bili su uvedeni preki sudovi i obustavljen Zakon o okupljanju.[19]

5. septembar[uredi | uredi izvor]

  • Inernacionalni omladinski dan svečano proslavljen u više gradova širom Jugoslavije — Sarajevu, Beogradu, Ćupriji i Užicu. U Sarajevu je o značaju omladinskog dana i ulozi omladine u oslobodilačkoj borbi proleterijata govorio Anton Šmit, član Centralne uprave SKOJ-a. U Beogradu je u proslavi omladinskog dana učestvovalo 600 omladinaca koji su u povorci prošli kroz grad. U Užicu je u proslavi učestvovalo oko 500 omladinaca, a potom je održan zbor na kome je govorio Miloš Marković.[19]

10. septembar[uredi | uredi izvor]

  • U Beogradu, 10. i 11. septembra, održana Konferencija izabranih komunističkih odbornika iz Srbije i Makedonije, na kojoj je prisustvovalo oko 30 delegata. Na Konferenciji su govorili Sima Marković i Filip Filipović.[20]

12. septembar[uredi | uredi izvor]

  • U Beogradu, od 12. do 14. septembra, održana Plenarna sednica Centralnog partijskog veća KPJ, sa dnevnim redom - organizacija Partije u duhu novog Statuta; politička situacija i izbori za Narodnu skupštinu; stav prema zaključcima Drugog kongresa Kominterne, posebno sa 21 uslovom Kominterne i dr. Na sednici je doneta odluka da su Rezolucije koje je donela Kominterna obavezne za KP Jugoslavije.[20]

24. septembar[uredi | uredi izvor]

  • Održani ponovljeni izbori za lokalne predstavnike u Kumanovu i Skoplju, gde su komunisti osvojili najviše glasova.[20]

26. septembar[uredi | uredi izvor]

  • U Skoplju održana Druga oblasna partijska konferencija za Staru Srbiju i Makedoniju, kojoj je prisustvovalo 16 delegata. Na Konferenciji je izbaran novi Izvršni odbor, u sastavu - Dušan Cekić, Kosta Stefanović, Dragutin Tasić i dr, razmatrano je pojačanje agitacije za vreme parlamentarnih izbora i dr.[20]
  • U Zagrebu, 26. i 27. septembra, održan Kongres ujedinjenja opančarskih, obućarskih, remenarskih, saračkih i drugih radnika koji su radili na preradi kože. Tada je stvoren Savez kožarsko-preređivačkih radnika Jugoslavije, sa sedištem u Zagrebu. U ujedinjeni Savez su ušle sve pokrajinske organizacije sem slovenačkih, čiji su delegati pre Kongresa prihvatili sve uslove, ali nisu došli na Kongres jer je ujedinjenje izvršeno na centralističkoj, a ne na federalnoj osnovi.[20]

27. septembar[uredi | uredi izvor]

  • U Skoplju održan protestni miting, kom je prisustvovalo preko 1.200 radnika. Miting, koji su organizovale lokalna sindikalna i partijska organizacija, održan je u znak protesta najavljenog „Zakona o radu i redu“, kojim je vlast htela da zabrani radničke štrajkove.[20]

29. septembar[uredi | uredi izvor]

  • Od 29. septembra do 6. oktobra, U mnogim mestima širom Bosne i Hercegovine — Sarajevo, Tuzla, Banja Luka, Travnik, Mostar, Trebinje, Prijedor i dr, održane su protestne skupštine na kojima se protestovalo protiv najavljenog „Zakona o radu i redu“. Ove skupštine, koje su organizovale lokalne sindikalne i partijske organizacije, bile su dobro posećene i na njima su govorili istaknuti partijski i sindikalni funkcioneri. U Banjaluci, je pored protestne skupštine, bio organizovan i dvočasnovni generalni štrajk.[20]


Oktobar
[uredi | uredi izvor]

1. oktobar[uredi | uredi izvor]

8. oktobar[uredi | uredi izvor]

  • U Moskvi (Ruska SFSR), od 8. do 18. oktobra, održana Sveruska konferencija jugoslovenskih komunista koji su živeli u Sovjetskoj Rusiji. Na Konferenciji je izabran i Prezidijum Centralnog odbora Jugoslovenskih komunista u koji su ušli — Dragutin Vidnjević, Milan Kodrnja, Mihajlo Tomac, Dragutin Sadura i Josip Polak.[21]

sredina oktobra[uredi | uredi izvor]

  • U Beogradu izašla brošura „Naša sporna pitanja — Manifest opozicije KPJ“ u kojoj su pristalice socijaldemokratske struje u KPJ tzv „centrumaši“ izneli optužbe na račun Vukovarskog kongresa i rukovodstva KPJ i optužili Kominternu da sprovodi rascep u međunarodnom radničkom pokretu. Vođe „centrumaša“ su bili Živko Topalović i Dragiša Lapčević (napustio Partiju po objavljivanju ovog manifesta). Krajem novembra je objavljena nova brošura „Prilozi za naša sporna pitanja“ (zbog antipartijskog delovanja centrumaška grupa je odlukom CPV KPJ od 10. decembra isključena iz Partije).[21]

17. oktobar[uredi | uredi izvor]

  • U Sarajevu održana Oblasna konferencija KPJ za sarajevsku oblast, na kojoj je izabran Izvršni odbor KPJ za sarajevsku oblast. Za sekretara ovog odbora izabran je Kosta Novaković.[21]
  • U Banjaluci održana Oblasna konferencija KPJ za banjalučku oblast, na kojoj je izabrano Oblasno izvršno veće i Oblasni sekretarijat. Istog dana održana je i predizborna skupština (povodom izbora za narodnu skupštinu) kojoj je prisustvovalo oko 2.300 radnika. Na predizbornoj skupštini su govorili Miladin Vukomanović i Jakov Lastrić.[21]
  • U Mostaru održana Oblasna konferencija KPJ za mostarsku oblast, nakojoj je izabran Izvršni odbor Oblasnog vijeća KPJ. Za privremenog sekretara ovog veća izabran Gojko Vuković. Istog dana održan je i predizborni skup, na kojem je govorio Vasilije Srzentić.[21]
  • Od 17. do 31. oktobra, povodom izbora za Ustavotvornu skupštinu Kraljevine SHS održavani su predizborni skupovi KPJ u sledećim mestima po Srbiji — Knjaževcu, Kraljevu, Kragujevcu, Aranđelovcu, Topoli i Zaječaru.[21]

24. oktobar[uredi | uredi izvor]

  • U Zagrebu održan Kongres građevinskih radnika, na kom su ujedinjene organizacije građevinskih rdanika i stvoren Savez građevinskih radnika Jugoslavije, sa središtem u Zagrebu.[21]
  • U Zaječaru održana Oblasna konferencija KPJ za krajinski i timočki okrug, na kojoj je govorio delegat Izvršnog odbora Centralnog partijskog veća KPJ za Beograd Mihailo Todorović.[22]
  • U Zagrebu, 24. i 25. oktobra, održan Kongres šivačkih radnica, na kom su ujedinjene organizacije šivačkih radnica i stvoren Savez radnika-ca šivačko-odjevne industrije i obrta Jugoslavije, sa središtem u Beogradu.[22]

27. oktobar[uredi | uredi izvor]

  • U Skoplju gde je najveći broj glasova na izborima osvojila KPJ, za predsednika opštine izabran Kosta Stefanović-Ersenovski, kandidat KPJ (bio je gradonačelnik opštine do januara 1921. godine, kada je smenjen odlukom Ministarstva unutrašnjih dela).[22]

31. oktobar[uredi | uredi izvor]


Novembar
[uredi | uredi izvor]

1. novembar[uredi | uredi izvor]

  • U Tuzli održana Oblasna konferencija KPJ za tuzlansku oblast na kojoj su prisustvovali Vasilije Srzentić, član Pokrajinskog odbora KPJ za BiH i Đorđe Anđelić, novoizabrani sekretra Oblasnog veća.[23]

15. novembar[uredi | uredi izvor]

17. novembar[uredi | uredi izvor]

  • U Sarajevu Okružbni sud potvrdio kandidatku listu KPJ za sarajevski izborni okrug. Na listi su se nalazili — Đuro Đaković (nosilac liste), Milan Jokić, Bogoljub Ćurić, Edhem Bulbulović, Stjepan Brković, Izrael Gaon, Marko Simić i Milan Marović.[24]

19. novembar[uredi | uredi izvor]

  • U Đakovicu doputovao Zef Ljuš Marku, koji je kao delegat Oblasnog veća KPJ za Skoplje poslat na Kosovo i Metohiju da tamošnjoj partijskoj organizaciji pomogne u vršenju agitacije za predstojeće parlamentarne izbore (on je ubrzo bio uhapšen, a potom ubijen u policiji u noći 2/3. decembra).[24]

21. novembar[uredi | uredi izvor]

  • U Slavonskom Brodu, od 21. do 23. novembra, održan Kongres radnika zaposlenih na izradi životnih namirnica, na kom je stvoren Savez radnika-ca životnih namirnica Jugoslavije, sa sedištem u Beogradu.[24]

23. novembar[uredi | uredi izvor]

  • U Banjaluci Okružni sud potvrdio kandidatsku listu KPJ za banjalučki okrug. Na listi su se nalazili — Jakov Lastrić (nosilac liste), Mihajlo Jovanović, Ibrahim Handazar, Dušan Balaban i dr.[24]

25. novembar[uredi | uredi izvor]

  • U Skoplju održan štrajk 120 krojačkih radnika, koji su tražili povećanje nadnica za 30%. Štrajk je završen delimičnim uspehom.[24]

28. novembar[uredi | uredi izvor]

Parlamentarni izbori za Ustavotvornu skupštinu Kraljevine SHS
Parlamentarni izbori za Ustavotvornu skupštinu Kraljevine SHS
  • Odražni prvi izbori za Ustavotvornu skupštinu Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca. Na izborima je od 2.480.623 birača glasalo 1.607.623 tj 64,95%. Najveći broj glasova na izborima osvojila je Jugoslovenska demokratska stranka — 92 mandata; rezultat preostalih parlamentarnih starna bio je sledeći: Narodna radikalna stranka — 91 mandat, Komunistička partija Jugoslavije — 58 manadata, Hrvatska pučka seljačka stranka — 50 mandata, Savez zemljoradnika i Samostalna seljačka stranka — 39 mandata, Jugoslovenska pučka stranka i Bunjevačko-šokačka starnka — 27 mandata, Jugoslovenska muslimanska organizacija — 24 mandata, Jugoslovenska socijaldemokratska stranka — 10 mandata i ostale partije — 24 mandata.[25]
  • Komunistička partija Jugoslavije (KPJ) pridavala je veliki značaj izborima za Ustavotvornu skupštinu jer je ona trebalo, donoseći Ustav, da odluči o obliku države i njenog unutrašnjeg uređenja. KPJ, koja se zalagala za Sovjetsku Republiku Jugoslaviju razvila je veoma živu predizbornu aktivnost — objašnjavajući svoje poglede na uređenje države i ističući svoje zahteve za poboljšanje socijalnog položaja radničke klase i siromašnog seljaštva. Iako su u celoj zemlji, na razne načine, bile ometane predizborne aktivnosti KPJ ona je uspela da provede veoma aktivnu agitaciju putem brošura, letaka, štampe i skupština.[25]
  • Komunistička partija Jugoslavije je imala svoje kandidatske liste u 54 od 55 izbornih okruga, a na izborima je dobila 198.730 glasova ili 12,36% što je značilo 59, odnosno 58 poslaničkih mandata (jedan mandat poništen).[25]
    • Na području Bosne i Hercegovine KPJ je od ukupno pet izbornih okruga, dobila poslanike u četiri okruga — u banjalučkom okrugu je izabran Jakov Lastrić (3.143 glasova), u sarajevskom izbornom okrugu je izabran Đuro Đaković (4.198 glasova), u tuzlanskom izbornom okrugu izabran je Mitar Trifunović (3.685 glasova), u travničkom izbornom okrugu izabran je Danko Madunić (3.771 glas), dok u mostarskom izbornom okrugu lista KPJ, čiji je nosilac bio Gojko Vuković, nije uspela da ostvari potrebnu većinu glasova.[25]
    • Na području Crne Gore KPJ je dobila 10.900 glasova od ukupno 28.650 glasača koliko je izašlo na birališta. KPJ je na taj način dobila četiri od ukupno 10 mandata koliko je imala Crna Gora u novoj skupštini.[25]
    • Na području Vojvodine KPJ je dobila 19.530 glasova i osvojila 58 mandata.[25]
    • Na području Makedonije KPJ je ostvarila najbolji rezultat — dobila je 2/5 svih glasova i osvojila je 15 mandata (što je 1/4 svih dobijenih mandata).[25]

29. novembar[uredi | uredi izvor]

30. novembar[uredi | uredi izvor]

  • Ukazom regenta Aleksandra raspušteni su Srpska narodna skupština, kao i Sabori u Hrvatskoj i Slavoniji, Dalmaciji, Sloveniji i Bosni i Hercegovini (umesto njih ulogu najvišeg predstavničkog tela Kraljevine SHS preuzela je Ustavotvorna skupština, izabrana na izborima 28. novembra).


Decembar
[uredi | uredi izvor]

2. decembar[uredi | uredi izvor]

  • U toku noći 2/3. decembar, u đakovačkom zatvoru, posle dužeg mučenja i maltretiranja, od strane policije ubijen Zef Ljuš Marku (1885—1920), aktivista Oblasnog komiteta KPJ za Skoplje. On je 19. novembra došao u Đakovicu, ali je ubrzo uhapšen (on je bio prva žrtva tzv „belog terora“ u Jugoslaviji).[26]

6. decembar[uredi | uredi izvor]

  • U Zagrebu, od 6. do 8. decembra, održan Kongres grafičkih radnika na kom je stvoren Savez grafičkih radnika Jugoslavije, sa sedištem u Zagrebu.[26]

9. decembar[uredi | uredi izvor]

  • U Beogradu, od 9. do 12. decembra, održana plenarna sednica Centralnog partijskog veća KP Jugoslavije na kom je doneta odluka o isključenju iz Partije svih pristalica socijaldemokratske struje tzv „centrumaša“ koji su potpisali „Manifest opozicije KPJ“ (objavljen sredinom oktobra). Pored ovoga zaključeno je da se u vezi sa ovim sazove vanredni kongres KPJ i sindikata (zbog zabrane rada KPJ Treći kongres je održan tek 1926. godine).[26]

17. decembar[uredi | uredi izvor]

  • U slovenačkim rudnicima u Trbovlju, Zagorju, Hrastniku, Kočevju, Rajhenburgu i Huda jami otpočeo štrajk rudara u kom je učestvovalo 9.640 rudara. Ovaj štrajk završen je uspešno 11. januara 1921, a rudari su dobili povećanje nadnica od 30 do 50%.[26]

20. decembar[uredi | uredi izvor]

  • U Sarajevu održani pregovori između delegata Saveza rudarskih radnika, koje je predvodio Mitar Trifunović, predsednik ovog saveza i delegata Rudarskoj odsedka Zemaljske vlade u Sarajevu. Na pregovorima je pokušano da Zemaljska vlada prihavti zahteve Saveza rudara i poveća nadnice od 30 do 45%. Pošto su ovi pregovori propali izbio je rudarski štrajk.[26]

21. decembar[uredi | uredi izvor]

  • U Sarajevu na sednici Pokrajinskog odbora KPJ za Bosnu i Hercegovinu doneta odluka o isključenju 187 članova koji su potpisali „Manifest opozicije KPJ“.[26]
  • Otpočeo generalni štrajk rudara u Bosni i Hercegovini u kom je učestvovalo 7.000 rudara iz Kreke, Zenice, Kaknja, Breze, Lješljana, Ljubije i Mostara. Trećeg dana štrajka — 23. decembra otpočeli su novi pregovori između Saveza rudara i Zemaljske vlade, ali su oni propali zbog izjave predsednika Zemaljske vlade dr Milana Skršića da pregovori nisu obavezujući za Vladu i da štrajk treba ugušiti silom. Potom je štrajk nastavljen, a vlast je počela da odgovara silom — iz državnih stanova su iseljavane porodice rudara-štrajkača, a rudari iz Slovenije, Srbije i Hrvatske su proterani u svoje krajeve. Sledaća mera vlasti bila je odluka o militarizaciji rudarskih radnika, što je dovelo do sukoba između rudara i žandarmerije u pojedinim mestima. Do najžešćih sukoba između rudara i policije došlo je u Tuzli i okolini, gde je izbila tzv „Husinska buna“ (sedam mrtvih, i više desetina ranjenih rudara i seljaka). Policija i žandarmerija su, po nalogu vlade iz Sarajeva, vrlo oštro postupali sa štrajkačima — jedne su hapsili i držali u pritvoru, druge su otpuštali s posla, a treće su izbacivali iz državnih stanova. Štrajk je okončan 29. decembra.[26]

28. decembar[uredi | uredi izvor]

  • Zbog terora na rudarima Bosne i Hercegovine Centralno radničko sindikalno radničko veće Jugoslavije donelo je odluku o organizovanju jednodnevnog generalnog štrajka solidarnosti sa bosansko-hercegovačkim rudarima. Ovaj štrajk bio je zakazan za 29. decembar i iskorišćen je kao povod za donošenje Obznane, kojom je zabranjen rad KPJ.

29. decembar[uredi | uredi izvor]

  • Vlada Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca donela Odluku o privremenoj zabrani rada Komunističke partije Jugoslavije tzv „Obznana“ (mera se odnosila na zabranu do donošenja Ustava). Ovom odlukom zabranjena je svaka vrsta komunistička organizacije i propagande, a njen inicijator je bio ministar unutrašnjih dela Milorad Drašković. Donošenje Obznane otvorila je period tzv „belog terora“ u Jugoslaviji — hapšeni su komunisti, zatvarani radnički domovi, zabranjivano izlaženje listova, zaplenjivana arhiva komunističkih i sindikalnih organizacija i dr. Pored svih policijskih mera, „Obznana“ nije imala autoritet zakona, pa su po njoj komunisti mogli biti samo hapšeni i držani u pritvoru, ali ne i osuđivani. „Obznana“ je 2. avgusta 1921. godine zamenjena Zakonom o zaštiti države.[27]

30. decembar[uredi | uredi izvor]

  • Zemaljska vlada u Sarajevu, posle donošenja „Obznane“, izdala naređenje svim okružnim načelnicima, policijskim i vojnim organima da se odmah rasture i zabrane sve komunističke organizacije, a njihova imovina zapleni.[28]

31. decembar[uredi | uredi izvor]

  • U Zagrebu, rukovodstva Pokrajinskog odbora KPJ za Hrvatsku i Mesnog komiteta KPJ za Zagreb sazvalo je u sali bioskopa „Helios“ protestnu skupštinu povodom donošenja „Obznane“. Uprkos zabrani policije na skupu je učestvovalo oko 10.000 ljudi (među kojima i tada metalski radnik Josip Broz), koji nisu uspeli da stanu u dvoranu, pa je skup održan na ulici ispred bioskopa. Na skupu je govorio narodni poslanik KPJ Simo Miljuš. Ubrzo je reagovala žandarmerija i pokušala da demonstrante potisne prema Ilici. Tada je došlo do sukoba između demonstranata i žandara, koji su se tokom dana proširili na još neke delove grada — Ilicu, Mesinačku ulicu i Gornji grad. Zbog ovih događaja u Zagrebu je bilo proglašeno vanredno stanje (pored manjih protesta u Vukovaru, ovo je bio jedini masovni protest protiv donošenja „Obznane“ u čitavoj Jugoslaviji).[28]


Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Hronologija SKJ 1980, str. 82.
  2. ^ a b v g d Hronologija SKJ 1980, str. 83.
  3. ^ Hronologija SKJ 1980, str. 81.
  4. ^ a b v g Hronologija SKJ 1980, str. 84.
  5. ^ a b v Hronologija SKJ 1980, str. 85.
  6. ^ a b v Hronologija SKJ 1980, str. 86.
  7. ^ a b v g Hronologija SKJ 1980, str. 87.
  8. ^ a b v g d đ e Hronologija SKJ 1980, str. 88.
  9. ^ a b v Hronologija SKJ 1980, str. 89.
  10. ^ a b v g Hronologija SKJ 1980, str. 91.
  11. ^ a b Hronologija SKJ 1980, str. 92.
  12. ^ Deset kongresa 1974, str. 25—28.
  13. ^ Deset kongresa 1974, str. 28—35.
  14. ^ Hronologija SKJ 1980, str. 93.
  15. ^ a b v g Hronologija SKJ 1980, str. 94.
  16. ^ a b v g Hronologija SKJ 1980, str. 95.
  17. ^ a b v g Hronologija SKJ 1980, str. 96.
  18. ^ a b v g d đ e ž Hronologija SKJ 1980, str. 97.
  19. ^ a b v g Hronologija SKJ 1980, str. 98.
  20. ^ a b v g d đ e Hronologija SKJ 1980, str. 99.
  21. ^ a b v g d đ e ž Hronologija SKJ 1980, str. 100.
  22. ^ a b v g d Hronologija SKJ 1980, str. 101.
  23. ^ Hronologija SKJ 1980, str. 102.
  24. ^ a b v g d đ Hronologija SKJ 1980, str. 103.
  25. ^ a b v g d đ e Hronologija SKJ 1980, str. 104.
  26. ^ a b v g d đ e ž z Hronologija SKJ 1980, str. 105.
  27. ^ Hronologija SKJ 1980, str. 106.
  28. ^ a b Hronologija SKJ 1980, str. 107.

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • Pregled Istorije Saveza komunista Jugoslavije. Beograd: Institut za izučavanje radničkog pokreta. 1963. ISBN. 
  • 50 godina Saveza komunista Jugoslavije. Beograd: NIP „Borba”. 1969. ISBN. 
  • Deset kongresa — od Prvog do Desetog kongresa SKJ 1919—1974. Beograd: „Privredni pregled”. 1974. ISBN. 
  • Hronologija revolucionarne delatnosti Josipa Broza Tita. Beograd: NIP „Eksport pres”. 1978. ISBN. 
  • Hronologija Radničkog pokreta i SKJ 1919—1979 tom I. Beograd: „Institut za savremenu istoriju“. 1980. ISBN. 
  • Istorija Saveza komunista Jugoslavije. Beograd: Izdavački centar „Komunist”. 1985. ISBN. 


Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Хронологија_радничког_покрета_и_КПЈ_1920.&oldid=27558125”