Savić Marković Štedimlija

Savić Marković Štedimlija
Lični podaci
Datum rođenja	(1906-01-12)12. januar 1906.
Mesto rođenja	Stijena Piperska, Knjaževina Crna Gora
Datum smrti	25. januar 1971.(1971-01-25) (65 god.)
Mesto smrti	Zagreb, SR Hrvatska, SFR Jugoslavija

Savić Marković Štedimlija (Stijena Piperska, 12. januar 1906 — Zagreb, 25. januar 1971) bio je pohrvaćeni crnogorski književnik, književni kritičar, publicista i politički aktivista. Iako je rodom bio iz unutrašnjosti Crne Gore, naknadno je postao veliki zagovornik hrvatizacije. Kao jedan od prvih ideologa specifičnog crnogorskog etničkog nacionalizma uobličio je tezu o prvobitnom hrvatskom poreklu Crnogoraca i njihovoj etničkoj posebnosti u odnosu na Srbe. Prema njegovim zamislima, Crna Gora je proistekla iz navodne "Crvene Hrvatske", zamišljene istoriografske tvorevine iz Ljetopisa popa Dukljanina. Zastupanje takvih teza obezbedilo mu je naklonost hrvatskih nacionalističkih i antisrpskih krugova u Zagrebu. Za vrijeme Drugog svjetskog rata (1941-1945) bio je saradnik ustaškog režima u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj, gde je aktivno učestvovao u stvaranju Hrvatske pravoslavne crkve.

Biografija

Rođen je 12. januara 1906. godine u Stijeni Piperskoj, u tadašnjoj Knjaževini Crnoj Gori. Njegova porodica je pripadala plemenu Piperi, koje se po tradiciji ubraja među sedam brdskih plemena. Pošto je rođen uoči Savindana, na krštenju je dobio ime Savo, od čega je izveden i deminutivni oblik njegovog imena: Savić, u značenju: mali Savo. Kasnije je svome porodičnom prezimenu dodao i nadimak Štedimlija, po brdu Štedim u njegovom rodnom kraju. Još kao omladinac, priključio se bjelaškom pokretu (oko 1922. godine), a tada je uzeo učešće i u gonjenju zelenaških komita. Potom je postao simpatizer Komunističke partije Jugoslavije, usljed čega je 1923. godine izbačen iz podgoričke gimnazije, pošto je KPJ u to vrijeme već uveliko bila stavljena izvan zakona. Školovanje je nastavio u Peći, Nišu, Aleksincu, Jagodini i Leskovcu, gde je sa zakašnjenjem završio gimnaziju. U to vrijeme pada i nastanak njegovih prvih publicističkih radova, kao što je članak pod naslovom "Sveti Sava braću miri" (Prigodni zbornik "Sveti Sava", str. 60).

Crnogorsko pitanje

Tokom dvadesetih godina XX veka, Štedimlija nikada ne spominje posebnost crnogorske nacije. U zastupanju svojih stavova najdalje odlazi sa formulacijom politički narod, smatrajući da Crnogorci (kao deo srpskog naroda) i Crna Gora zaslužuju bolji status i tretman unutar zajedničke države.

Komunistički i ustaški pokret, na temeljima i postulatima austrougarskog delovanja, crnogorskim federalistima i naslednicima zelenaškog pokreta pomažu i utiču da se projekat pomeri od političke nacije (termin konfederalista i naslednika zelenaša) do zasebno konstituisanog identiteta crnogorske nacije.

Do značajnog zaokreta u njegovom odnosu prema nacionalnim pitanjima dolazi nakon uspostavljanja veza za predstavnicima Crnogorske federalističke stranke, nakon čega 1928. godine nastaje i njegova politička brošura pod naslovom "Gorštačka krv: Crna Gora 1918-1928". Njegov izrazito kritički odnos prema načinu na koji je 1918. godine izvršeno ukidanje državnosti Crne Gore privukao je pažnju raznih političkih činilaca, kako državnih tako i opozicionih, nakon čega dolazi do njegovog preseljenja u Zagreb, gde je stupio u službu antisrpskih krugova.

Štedimlija 1937. godine izdaje pamflet „Crvena Hrvatska“ u kojem, pozivajući se na izvore iz latinske verzije Ljetopisa Popa Dukljanina, po latinskom prepisu nazvanog "Regnum Sclavorum", tvrdi da se na teritoriji današnje južne Dalmacije, od Duvna do Drača nalazila takozvana „Crvena Hrvatska“. Ovakva Crvena Hrvatska se više nigde ne pominje i ovaj navod je u potpunoj suprotnosti sa svim izvorima iz tog perioda gde se izričito navodi da postoje zemlje: Srbija, Duklja, Travunija, Zahumlje i Paganija, nastanjene Srbima, dok su Hrvati živeli severozapadno od ušća reke Cetine. S obzirom na to da postoji razmak od 5 vekova između latinskog prepisa i originalnog ljetopisa, ovaj dokument je istoričarima budio sumnju i zato je često opisivan kao nepouzdan. Štedimlija, kao i još neki hrvatski i crnogorski političari, publiciste, pa i istoričari su koristili upravo ovaj dokument kao ključni dokaz o hrvatskom identitetu istorijski nesporne srednjovekovne države koja je nasledila Duklju i Zetu.

Drugi svetski rat

Štedimlija je takođe poznat kao saradnik i glavni propagandista Ante Pavelića, hrvatskog fašiste, vođe ustaške Nezavisne Države Hrvatske (1941—1945), kojima se pridružio već 1941. godine kao glavni urednik ustaške publikacije „Hrvatska pravoslavna crkva“. O Štedimliji se kaže:

„Nakon izvesnog vremena kada se Germogen (Grigorij Ivanovič Maksimovič, ruski kaluđer, emigrant koga je Pavelić izabrao kao „pogodnu ličnost za patrijarha Hrvatske pravoslavne crkve) nalazio kod Pavelića u njegovoj rezidenciji na Rebru, došli su kod njih Andrija Artuković i Savić Marković Štedimlija. Pavelić se tada, očigledno obradovan dolaskom gostiju, obratio Geromegenu: Eh, evo ih! Ovo je Savić Marković Štedimlija, novinar, prvo pero Zagreba. On će vam biti desna ruka. A ovo je Andrija Artuković, ministar unutarnjih poslova. Artuković nikako nije hteo da vam dade Štedimliju, to je njegov najbolji čovjek u odjelu za propagandu... sve svetovne stvari, posebno propagandu voditi će Štedimlija.“

Uključivanjem Štedimlije u rad Hrvatske pravoslavne „autokefalne“ crkve (koju su ustaše osnovali na zahtev Nemaca jer su hteli da pokažu da ne progone pravoslavne Srbe), Pavelić je ne samo uspostavio potpunu kontrolu nad njenim radom, nego je još obezbedio da ta crkva, naročito kada se radi o propagiranju ustaškog pokreta, postane prava i prvorazredna agentura tog pokreta.

Štedimlija 5. jula 1941. godine objavljuje članak "Das freie Montenegro" (Slobodna Crna Gora) u hrvatskom nedeljniku na nemačkom jeziku "Neue Ordnung" (Novi poredak). U tom članku tvrdi da se Crnogorci originalno Hrvati i Iliri, a ne Srbi, kao i da je jezik kojim se govori u Crnoj Gori samo jedan dijalekt hrvatskog jezika. Takođe iznosi kako Pravoslavna crkva u Crnoj Gori nikada nije bila deo Srpske pravoslavne crkve, i da Crnogorci priznaju Papu za duhovnog lidera dok Rimokatolička crkva štiti Crnu Goru. Takođe tvrdi da su Musolini i Hitler zaštitnici nezavisne Crne Gore u novoj Evropi.

Štedimlija 1943. izdaje pravoslavni kalendar Hrvatske pravoslavne crkve za 1944. godinu u kojem piše članak „Pravoslavlje u Hrvatskoj“ gde tvrdi da je srednjovekovna Duklja u stvari Crvena Hrvatska koju su kasnije zauzeli Srbi, a da narodna sećanja u Crnoj Gori i dalje govore o Hrvatima kao ključnim ljudima crnogorske istorije. Po kapitulaciji Italije, Štedimlija je po Drljevićevom nalogu otišao u njemačko poslanstvo u Zagrebu da prenese poruku kojom je Drljević ponudio saradnju sa Nijemcima ako oni priznaju nezavisnost Crne Gore.

U časopisu „Hrvatski narod“ 18. februara 1944. piše članak u koje tvrdi da su Hrvati, Crnogorci i Albanci najbliži narodi koji treba da se ujedine protiv Srba.

Štedimlija se povukao sa ustašama u Austriju, ali ga je 1945. uhvatila Crvena armija i deset godina ga držala u gulagu. Jugoslovensko komunističko rukovodstvo je zatražio od Sovjetskog Saveza da ga izruči Jugoslaviji. Štedimlija je osuđen na 8 godina zatvora za svoja dela tokom rata. Kasnije ga je Miroslav Krleža doveo u Jugoslovenski leksikografski zavod.

Umro je u Zagrebu 25. januara 1971.

Važniji radovi

• Marković-Štedimlija, Savić (1928). Gorštačka krv: Crna Gora 1918-1928. Beograd: Narodna štamparija. 
• Marković-Štedimlija, Savić (1936). Crna Gora u Jugoslaviji (PDF). Zagreb: Putovi. Arhivirano iz originala (PDF) 16. 07. 2019. g. Pristupljeno 26. 06. 2019. 
• Marković-Štedimlija, Savić (1937). Crvena Hrvatska. Zagreb: Putovi. 
• Marković-Štedimlija, Savić (1937). Osnovi crnogorskog nacionalizma (PDF). Zagreb: Putovi. 
• Marković-Štedimlija, Savić (1937). Rusija i Balkan. Zagreb: Putovi. 
• Marković-Štedimlija, Savić (1941). Crnogorsko pitanje. Zagreb: Crnogorski nacionalni komitet. 
• Marković-Štedimlija, Savić (1941). Tragom popa Dukljanina. Zagreb: Preporod. 
• Marković-Štedimlija, Savić (1943). Auf dem Balkan. Zagreb: Putovi. 

Vidi još

• Osnovi crnogorskog nacionalizma
• Istorija Crne Gore
• Crnogorski etnički nacionalizam
• Crnogorski građanski nacionalizam
• Crnogoroslavlje
• Sekula Drljević
• Nezavisna Država Crna Gora
• Hrvatska pravoslavna crkva
• Crnogorci (pojam)
• Crnogorci (narod)
• Srbi u Crnoj Gori
• Desrbizacija
• Antisrpstvo
• Crnogorizacija
• Hrvatizacija

Literatura

• Aleksić, Budimir (2002). Crveno-Crna Gora: O unijaćenju i kroatizaciji Crne Gore nekad i sad. Nikšić: Omladinski intelektualni centar. 
• Novak, Viktor (1948). Magnum Crimen: Pola vijeka klerikalizma u Hrvatskoj. Zagreb: Nakladni zavod Hrvatske. 
• Petrović, Rastislav V. (2005) [1997]. Crnogorske ustaše (3. dopunjeno izd.). Beograd: Autor agent. 
• Pajović, Radoje (1971). „Politička akcija Sekule Drljevića i njegova saradnja sa ustaškim vođstvom i njemačkim poslanstvom u Zagrebu (1943-1945)”. Časopis za suvremenu povijest. 3 (1): 75—89. 
• Pajović, Radoje (1977). Kontrarevolucija u Crnoj Gori: Četnički i federalistički pokret 1941-1945 (PDF). Titograd: Istorijski institut. Arhivirano iz originala (PDF) 26. 08. 2014. g. Pristupljeno 30. 07. 2016. 
• Radojević, Danilo, ur. (2008). Tri zabranjene knjige Savića Markovića Štedimlije. Podgorica: Dukljanska akademija nauka i umjetnosti. 
• Raković, Aleksandar (2019). Crnogorski separatizam (PDF). Beograd: Catena mundi. Arhivirano iz originala (PDF) 22. 08. 2020. g. Pristupljeno 14. 10. 2019. 
• Stamatović, Aleksandar D. (2007). „Nacionalni identitet zelenaša i crnogorskih federalista 1918-1941”. Politička revija. 6 (1): 119—139. 
• Terzić, Slavenko (2000). „Ideološki koreni crnogorske nacije i nastanak crnogorskog separatizma”. Srpska slobodarska misao. 1 (1): 181—198. 
• Terzić, Slavenko (2006). „Iznevereni identitet: Prilog razumevanju ideoloških korena crnogorskog nacionalizma” (PDF). Letopis Matice srpske. 477 (3): 424—439. 
• Tomasevich, Jozo (2001). War and Revolution in Yugoslavia, 1941-1945: Occupation and Collaboration. 2. Stanford: Stanford University Press. 
• Tomašević, Jozo (2010). Rat i revolucija u Jugoslaviji 1941-1945: Okupacija i kolaboracija. Zagreb: EPH, Liber. 
• Đurković, Miša (2013). Tamni koridori moći. Belgrade: Ukronija. ISBN 978-86-84807-81-8. 

Spoljašnje veze

• Terzić, Slavenko (2000). „Ideological roots of Montenegrin nation and Montenegrin separatism”.