Spomenik zahvalnosti Francuskoj

Spomenik se nalazi u Kalemegdanskom parku

Spomenik zahvalnosti Francuskoj je skulptura koju je izradio vajar Ivan Meštrović. Nalazi se u centru Beograda, u parku Kalemegdan, a postavljen je 11. novembra 1930. godine u znak prijateljstva, uzajamne pomoći i saradnje Srbije i Francuske tokom Prvog svetskog rata. Spomenik u bronzi prikazuje skulpturu žene koja drži mač, što simboliše Francusku koja juriša u pomoć Srbiji. Sa istočne strane je reljef žene koja sedi, oličenje Sorbone - prosvetne pomoći srpskoj omladini u toku i posle rata. Podizanje spomenika je finansirano dobrovoljnim prilozima Društva prijatelja Francuske i Društva nekadašnjih đaka francuskih škola.

Do Prvog svetskog rata se na ovom mestu nalazio spomenik Karađorđu, koji je u ratu srušen, a bio je postavljen 1913. godine.

Dana 26. marta 1999, nakon otpočinjanja NATO agresije na SRJ, u kojoj je učestvovala i Francuska, koju su u Srbiji smatrali za tradicionalno prijateljsku zemlju. i saveznicu, spomenik je prekriven crnim platnom, i postavljen je natpis. Neka je večna slava Francuskoj koje više nema.

Prilikom obeležavanja nacionalnih praznika Francuske i dana sećanja, funkcioneri grada Beograda, Republike Srbije, i raznih udruženja često postavljaju vence pred ovaj spomenik u znak zahvalnosti Francuskoj

Istorija

Spomenik stoji u Kalemegdanskom parku.

Spomenik zahvalnosti Francuskoj je svečano otkriven na Velikom Kalemegdanu na dan dvanaeste godišnjice od okončanja Prvog svetskog rata, 11. novembra 1930. godine, u prisustvu kralja Aleksandra Karađorđevića i kraljice Marije, Kraljevske vlade, visokih zvanica delegacije francuske vlade, solunskih ratnika i istaknutih građana, udruženja, škola i velikog broja građana.

Nakon nezapamćene epopeje srpske vojske tokom Prvog svetskog rata, golgote prelaska preko Albanije i izvanrednog podviga proboja Solunskog fronta, u presudnim danima iskovano je vojno savezništvo i prijateljstvo Srbije i Francuske. Po završetku rata, srpski intelektualci okupljeni oko Društva nekadašnjih učenika francuskih škola i Društva prijatelja Francuske, pokrenuli su inicijativu da se u znak zahvalnosti za upućenu vojnu i prosvetnu pomoć Francuske tokom i nakon rata, u Parizu ili Beogradu podigne spomenik kao trajno svedočanstvo i zalog očuvanja srpsko-francuskog prijateljstva i savezništva sklopljenog tokom dana velikih iskušenja. Tim povodom, 1924. godine oformljen je Odbor za podizanje spomenika na čijem čelu je bio istaknuti lekar, jedan od osnivača Medicinskog fakulteta u Beogradu, dr Niko Miljanić (1892–1957), i započeto prikupljanje priloga, a agilnom akcijom ovog odbora ubrzo su prikupljena značajna sredstva. Istorijat spomenika takođe ukazuje na 1921. godinu kada Odbor Beogradske opštine donosi Odluku o podizanju nadgrobnog spomenika u znak zahvalnosti i pijeteta prema francuskim vojnicima poginulim pri odbrani Beograda 1915. godine.

Nakon rata, Kraljevina Srbija prestaje da postoji kao takva, a Beograd kao prestonica nove i složene Kraljevine Srba Hrvata i Slovenaca, zatim Jugoslavije, ubrzano se obnavlja i ukrašava. Dolaskom u posed vojnog zemljišta na Kalemegdanu, Beogradska opština 1928. godine ustupa parcelu za spomenik “na najlepšem mestu u centru Kalemegdanskog parka koji dominira jednim od najlepših evropskih pejzaža u čijoj blizini će se uskoro uzdizati dom Francuske” (zgrada Francuskog poslanstva građena je 1928-1932). Ovakav gest Francuska je uzvratila podizanjem spomenika u Parizu kraljevima Petru I Oslobodiocu i Aleksandru I Ujedinitelju, spomenicima u Orleanu i Marselju, a jedna od centralnih avenija Pariza nazvana je po kralju Petru I. Za vreme NATO agresije spomenik je bio umotan u crno platno u znak žalosti što više nema srpsko-francuskog prijateljstva.

Opis

Realizacija Spomenika poverena je jednom od najznačajnijih jugoslovenskih skulptora, autoru svetskog glasa, Ivanu Meštroviću (Vrpolje, današnja Hrvatska 1883 - Saut Bend, Indijana SAD, 1962), koji delo izvodi u svom ateljeu - galerija “Meštrović” u Zagrebu, gde je u Ljevaonici umjetnina ALU 1930. godine odliveno u bronzi, tehnikom “izgubljenog voska”. Model je odliven iz četrnaest delova, spojenih u dva dela uzdužno podeljene skulpture koja je nakon njihovog dopremanja u Beograd sklopljena na licu mesta. Monumentalna figura visoka preko četiri metra, predstavlja Francusku koja u ratnom zamahu pritiče u pomoć Srbiji. Ekspresivni pokret snažne ženske figure - značajan motiv stvaralačkog opusa Meštrovića, alegorijskim likovnim govorom izražava i glorifikuje nacionalni duh Francuske, sugerišući atribute dinamizma, vođstva, hrabrosti, vere.

Monumentalnost koja stoji u centru Meštrovićevog skulptorskog izraza, dodatno je naglašena postavkom krupnih, svedenih formi centralne ženske figure na sedam metara visok postament od punih blokova tzv. bračkog “mermera” (sivac jadranskog tipa koji na površini razvija belu patinu). Piramidalnim nizanjem segmenata odmerenog volumena u okviru geometrijski rešenog postamenta, uspostavljen je ritam postepenog naglašavanja centralnog prizora i stilsko jedinstvo spomenika i partera, geometrijski uređenog po principima francuskog vrta. Prilaz spomeniku postavljenom na kraju glavne parkovske aleje, produžava se preko granica parka, duž glavne gradske ulice (Knez Mihailove) i dalje, ističući ga kao značajnu vizuelnu odrednicu. Na pročelju je uklesana godina podizanja i posveta “A la France”, a na začelju natpis “Volimo Francusku kao što je ona volela nas 1914-1918”. Struktura donje zone postamenta je na bočnim stranama u nivou posmatrača obogaćena klesanim reljefnim kompozicijama narativnog sadržaja, koje su u Splitu po Meštrovićevim crtežima izveli njegovi učenici, vajari - Frano Kršinić koji vodi radove i Antun Augustinčić, zatim i Grga Antunac, Šime Dujmić i Orlandini. Reljefi ne zadiru u prostor van ravni postamenta i dosledno sprovode koncepciju zidanja, uz precizno uklapanje klesanih delova sa vidljivim spojnicama u duhu egipatskog monumentalizovanog reljefa, ne predstavljajući aplikacije na postamentu, već njegov organski deo, što stoji u koncepciji Meštrovićeve skulpture. Reljefne predstave opisuju glavne zasluge: strogi repeticijski niz figura reljefa “Ratnici“ sa leve strane koji uvodi kompozicijski princip izokefalije sa uzorom u plitkom asirskom reljefu strelaca - motiv koji Meštrović razrađuje kroz reljef i litografiju, govori o vojnom savezništvu srpskih i francuskih trupa na Solunskom frontu; na suprotnoj strani, finije modelovana “Sorbona” sugeriše prosvetnu pomoć upućenu srpskoj omladini tokom i nakon rata. Prvobina skica za ovaj reljef koja se nalazi u galeriji “Meštrović” i prikazuje Francusku kao ženu koja doji srpsku decu, izmenjena je nakon sugestija direktora Francuskog instituta u Zagrebu i ličnog prijatelja autora (Raymond Warnier).

Opšti izgled spomenika

Nacionalni simbol trijumfa Francuske Republike u vidu ženskog lika “Marijane” nakon revolucije i pada monarhije u Francuskoj nalazi izraz u brojnim delima - sa pokličom Marseljeze na usnama izobražena je kao predvodnica u borbi na reljefu “Polazak dobrovoljaca” | Fransoa Rida na Trijumfalnoj kapiji u Parizu; na čuvenoj slici Ežena Delakroa posvećenoj revoluciji predstavljena je kao “Sloboda koja predvodi narod”, dok je na Domijeovoj slici “Republika” koja se nalazi u Muzeju Orsej, prikazana kao velika majka koja doji svoju decu. Ove i slične alegorijske predstave Francuske u vidu odlučnog ženskog lika sa karakterističnom frigijskom kapom kao prepoznatljivim obeležjem, predstavljaju jasne odrednice od značaja za uobličavanje Meštrovićevog spomenika na Kalemegdanu.

Stilizacija forme i dramatičnost naglog pokreta figure po skulptorskom izrazu približavaju ovo delo secesiji. Logika pokreta čiji jak iskorak vodi poreklo od kasnohelenističke skulpture, zasnovana je na prebacivanju ukupne težine figure na stopalo leve noge i uspostavljanju statičkog ekvilibra između dominantnih planova - tordiranih masa gornjeg dela sa isturenim desnim ramenom i prostiranja dugačkog, zategnutog luka desne noge sa zbirnim volumenom draperije i leve ruke. Raspored glavnih planova i bočna postavka reljefa prenose glavni aspekt sagledavanja spomenika na strane. Uprkos činjenici da je bočni aspekt likovno sadržajniji, Meštrović uspostavlja frontalnu orijentaciju figure ka posmatraču kako bi ovakvim (idealnim) frontalnim položajem, bili dodatno naglašeni dostojanstvo i značaj izobraženog lika. Odstupanje od naturalističkog pristupa i moderni uplivi, najuočljiviji su u tretiranju draperije čiji fantazam forme na začelju čini figuru skoro neprepoznatljivom. Pridruživanje volumena leve ruke bočnim planovima draperije u funkciji je uspostavljanja gotovo aerodinamične forme, gde horizontalno prostiranje nabora tkanine sugeriše silovitost pokreta i uzlet. U ovakvom prostiranju uskovitlanih nabora draperije nazire se težnja autora da njihovim volumenom sugeriše bočne planove krila i delo približi idealu skulpturalne predstave pobede - čuvenoj kasnohelenističkoj skulpturi “Nike sa Samotrake”.

Lokacija i značaj

Spomenik je postavljen u blizini Karađorđeve kapije Beogradske tvrđave , na mestu nekadašnjeg Spomenika Karađorđu , koji nakon trijumfalnog povratka iz pobeda u Balkanskim ratovima 1913. godine podiže Ministarstvo vojno, u cilju obeležavanja sto godina od formiranja regularne vojske koju je ustanovio vožd Karađorđe. Spomenik Karađorđu 1916. godine dinamitom su srušile austrougarske okupacione trupe, sa namerom da ga zamene kolosalnom bronzanom figurom Franje Josifa, koja je nakon rata pronađena na jednom savskom šlepu i pretopljena u zvona za pravoslavne crkve, od kojih je najveće poklonjeno crkvi Ružici na Kalemegdanu. Organizovanje podizanja spomenika Karađorđu započeto 1857. godine spada u najranije aktivnosti vezane za podizanje javnih spomenika u Srbiji. Meštrovićev spomenik postavljen na ovom mestu koristi snažnu simboliku tvrđave kao poprišta borbe i izuzetnu poziciju nad rekama, previđajući nacionalno-istorijski značaj ove lokacije predviđene za podizanje spomeničke memorije na Karađorđa. Bivše mesto Karađorđevog spomenika je 1924. određeno za dečje igralište.

Spomenik Zahvalnosti Francuskoj pripada razdoblju Meštrovićevog stvaralaštva posle Prvog svetskog rata, tokom kog su nastali njegovi najbrojniji spomenici monumentalne koncepcije, redukovanih detalja i naglašene osnovne ideje. Ovaj spomenik uvodi novu koncepciju ekspresivnosti umesto do tada uobičajene realističke i narativne koncepcije, doprinoseći razvoju javnih spomenika u Beogradu; zbog svog kulturnog i istorijskog značaja, proglašen je za spomenik kulture 1965. godine, a 1983. godine utvrđen je za dobro od velikog značaja za Republiku Srbiju (“Sl. Glasnik RS” br.28/83).

Galerija

• 
  Lokacija spomenika zahvalnosti Francuskoj
• 
  Reljef žene koja sedi, oličenje Sorbone
• 
  „A la France“
• 
  Francuska vojska juriša u pomoć Srbiji
• 
  „Volimo Francusku kao što je ona volela nas 1914-1918“
• 
  Žena koja drži mač simboliše Francusku koja juriša u pomoć Srbiji
• 
• 
• 
• 

Vidi još

• Spomenik kralju Petru I i kralju Aleksandru I u Parizu

Literatura

• Dokumentacija Zavoda za zaštitu spomenika kulture grada Beograda - Dosije spomenika kulture Spomenik zahvalnosti Francuskoj
• Svetislav Marodić, Spomenik zahvalnosti Francuskoj, Beogradske opštinske novine br. 21-22, novembar 1930.
• Pred svečanost otkrivanja spomenika zahvalnosti Francuskoj, Politika 9.11.1930. Pristupljeno 14.10.2013. godine. Dostupno na: [10]
• Mila Jeftović, Spomenik Karađorđu Paška Vučetića, Nasleđe br. 3, 2001. god. Dostupno na: [11]
• Osvećenje crkve Ružice, Politika 12.10.1925. Dostupno na: [12]
• Miodrag B. Protić, Umetnost na tlu Jugoslavije, skulptura XX veka, Beograd, Zagreb, Mostar 1982.
• Enciklopedija likovnih umetnosti, Jugoslovenski leksikografski zavod, 1959-1966.
• Slobodan-Giša Bogunović, Arhitektonska enciklopedija Beograda XIX i XX veka, Beogradska knjiga, Beograd 2005.
• M. Vulović, Kapije Beogradske tvrđave, Godišnjak grada Beograda, knj. XIX – 1972. Dostupno na: [13]
• Katalog nepokretnih kulturnih dobara na području grada Beograda, ZZSKGB, 2010. Dostupno na: [14]

Spoljašnje veze

• VikiKarta
• Znameniti spomenici Beograda
• Francuskinja ponovo na mestu gde je bila 88 godina („Politika”, 8. avgust 2018)