Rančićeva kuća u Grockoj
Rančićeva kuća | |
---|---|
Opšte informacije | |
Mesto | Beograd |
Opština | Grocka |
Država | Srbija |
Vreme nastanka | početak 19. veka |
Tip kulturnog dobra | Spomenik kulture od velikog značaja |
Nadležna ustanova za zaštitu | Zavod za zaštitu spomenika kulture |
beogradskonasledje |
Rančićeva kuća se nalazi u naselju Grocka istoimene opštine grada Beograda, u Majevičkoj ulici 9, u neposrednoj blizini Gročanske čaršije. Predstavlja nepokretno kulturno dobro kao spomenik kulture od velikog značaja za republiku Srbiju.[1] U Rančićevoj kući danas se nalazi Centar za kulturu Grocka.
Istorija
[uredi | uredi izvor]Rančićeva kuća je podignuta početkom 19. veka. Prvobitno je sazidana kao dvodelna kosovska prizemljuša. Prostorije unutar kuće bile su međusobno nepovezane i u njih se ulazilo sa arhitravnog trema u nivou terena, koji se protezao duž cele podužne dvorišne fasade. Sastojala se iz ajata, kao pristupnog trema, odžaklije („kuće”) i sobe,[2] dok je interna komunikacija „kuće” i sobe izostavljena. Tridesetih godina 19. veka kuća je pretrpela promene. Tada je bočno, uz njenu užu stranu, dograđen deo sa doksatom i ukopan podrum u širini dograđenog dela kuće, sa ulazom ispod doksata. U ovom slučaju izostala je uobičajena direktna veza doksata sa tremom, dok je ulaz iz trema u postojeću sobu zatvoren. Doksat je, kao integralni deo trema u kućama ovog tipa, izdvojen i formiran kao zaseban element.[1] Kuća je ovim promenama dobila podrum i doksat po ugledu na tip gročanske varoške kuće koji u to vreme dominira u varošici.[3]
Izgled
[uredi | uredi izvor]Rančićeva kuća sa dvorištem nalazi se na uzvišici koja gleda na Dunav, na ravnoj i prostranoj parceli, slobodno postavljena u odnosu na uličnu regulaciju. Zidana je u bondručnoj konstrukciji sa skeletom od hrastovih greda i ispunom od čatme. Temelji su od pritesanog kamena sa hrastovim gredama. Pokrivena je četvorovodnim krovom od ćeramide, sa strehama (ispusti krova) koji štite fasade i dostižu širinu do jednog metra.[4] Kako je podignuta na ravnom terenu, kuća je dosta niska, izdignuta od nivoa terena za samo nekoliko stepenika.[a] Sastoji se od četiri prostorije — odžaklije, velike gostinske sobe („kuće”), dve spavaće sobe, trema, doksata i podruma ispod dela zgrade. Spoljne površine zidova obrađene su blago malterom i krečene. Na fasadi nema posebnih ukrasa.[2]
Doksat i podrum
[uredi | uredi izvor]Doksat, koji je kod tipa kuće sa doksatom najčešće integralni deo trema, ovde je dograđen tokom rekonstrukcije početkom 19. veka i izdvojen je kao zasebni elemenat koji nije direktno povezan sa ajatom. Izostala je direktna veza trema i doksata, a ulaz sa trema u jednu od postojećih prostorija tom prilikom je zatvoren. Tom prilikom dozidane su još dve sobe, pa je dobijen četvorodelni prostor, organizovan preko odžaklije, kao centralne prostorije. Odžaklija je tako postala i ulaz u kuću i jedina prostorija direktno povezana sa tremom. Izgradnjom doksata jedan deo funkcija odžaklije i domaćeg života prenosi se na trem. Tu se tokom leta provodilo najviše vremena, pa je imao i karakter društvene prostorije.
Doksat je sagrađen kao izdvojena celina u okviru kuće. Kvadratnog je oblika, izgrađen od drveta i zaštićen strehom. Izdignut je za nekoliko stepenika od nivoa ajata. Tu su se nekada, poređane uokolo, nalazile klupe. Postavljen je na uglu kuće, izlazi iz ravni zida i daje joj živopisan izgled. Stubovi na tremu (ajatu) i doksatu, koji nose krovnu konstrukciju, plastično su obrađeni i doprinose dekorativnosti.
Niša neposredno ispod doksata iskorišćena je kao pristupni prostor podrumu, u koji se ulazi kroz dvostruka, drvena, okovana vrata. Pošto se kuća nalazi na ravnom terenu podrum je ukopan u zemlju i proteže se celom dužinom dozidanog dela kuće. Podrum je izgrađen od pritesanog kamena.[2]
Enterijer kuće
[uredi | uredi izvor]Unutrašnjost kuće komponovana je tako da se postigne najveća moguća funkcionalnost i udobnost stanovanja. Preko pristupnog ajata koji je popločan i natkriven ulazi se u kuću i to direktno u odžakliju, koja je u to vreme predstavljala centralnu prostoriju u kući i u njoj se odvijao svakodnevni život ukućana. Iz odžaklije se, na jednoj strani, ulazi u ranije postojeću sobu, dok se na drugoj strani ulazi u dve kasnije dograđene sobe, koje su i međusobno povezane. Odžaklija je popločana opekom, dok su sobe patosane daskama. Sve prostorije imaju tavanicu. Kuća je iznutra prostrana i svetla, sa po dva prozora u gotovo svakoj prostoriji.[2]
Odžaklija
[uredi | uredi izvor]Ognjište se u odžakliji nalazi u samom pregradnom zidu prema staroj sobi. Građeno je u vidu niše u kojoj se ložila vatra, a dim je odvođen kroz odžak, čime je ognjište dobilo izgled kamina. Ovakvim rešenjem ognjište, osim estetske, ima i praktičnu funkciju, jer se preko toplog pregradnog zida i dimnjaka tokom zime greje i soba. Oko ognjišta su bile smeštene niske, udobne četvoronožne stolice. Jelo se za trpezom ili niskom sofrom. Posuđe, nameštaj i uređaji u kući bili su ručne izrade, bogato ukrašavani.[2]
Zaštita
[uredi | uredi izvor]Ukazujući, naknadno razvijenom prostornom strukturom i dimenzijama, na jedan od načina formiranja tradicionalne kuće Pomoravlja i istočne Srbije ona nastankom u čaršiji odslikava duh i ekonomski polet srpskog čaršijsko-gradskog sloja u formiranju. I pored svojih osobenosti, pre svega u rasporedu i nameni prostorija, varoška kuća u Grockoj, odnosno Rančićeva kuća, ne stoji izolovano, već se vezuje za isti tip kuće u varošicama Podunavlja i Pomoravlja. Međusobna sličnost gročanskih varoških kuća sa kućama u ostalim varošicama Podunavlja (Smederevo, Dobra, Golubac) može se najpre dovesti u vezu sa zajedničkim prirodnim i društvenim činiocima koji su postojali u ovoj oblasti.[4] Svojim arhitektonskim, konstruktivnim i likovnim obeležjima, kao i kvalitetom i obradom materijala, predstavlja jednu od najvrednijih kuća ne samo na području Grocke, nego i beogradske okoline uopšte.[1][3]
Rančićeva kuća jedna je od retkih zaštićenih kuća u Grockoj koja je zadržala svoj prvobitni izgled i to zahvaljujući svojoj kulturno-izložbenoj nameni. Ona je jedina revitalizovana u kulturno-turistički objekat. Poslednja vlasnica kuće, gospođa Magdalena Rančić, 60-ih godina 20. veka kuću je zaveštala opštini, pa je ovo jedina zaštićena stara kuća u Grockoj koja je u vlasništvu države. Sve ostale su u privatnom vlasništvu i koriste se u razne namene tako da su, prilagođavajući se savremenom načinu života, pretrpele veće ili manje izmene u svojoj strukturi i unutrašnjem rasporedu.[5] Kuća ima status spomenika kulture od velikog značaja za Republiku Srbiju od 1966. godine.[6]
Konzervacija i restauracija
[uredi | uredi izvor]Ukupni konzervatorsko-restauratorski radovi na kući obavljeni su početkom 70-ih godina 20. veka. Obnovljena kuća je tada data na korišćenje Turističkoj organizaciji Grocke, da bi 1978. godine bila ponovo napuštena.
U međuvremenu za kuću se zainteresovao dr Aleksandar Kostić. Posle manje sanacije krova i uređenja okućnice 1982. godine u adaptiranoj Rančićevoj kući otvoren je Zavičajni muzej Grocke u okviru tadašnjeg Narodnog univerziteta Grocke. U muzeju su bili izloženi nalazi dr Kostića sa Dubočajskog lokaliteta, koji je on poklonio opštini Grocka 1978. godine.
Nakon restauracije kuća nije adekvatno održavana i već krajem 80-tih godina 20. veka je zahtevana nova obnova krova, da bi 90-ih bila pod ključem i ponovo izložena propadanju, kada je Dubočajska zbirka povučena iz nje. Rančićeva kuća ponovo je sanirana 2003. godine, na insistiranje i inicijativu Vojislava Vokija Kostića, sina dr Kostića i pod pokroviteljstvom Zavoda za zaštitu spomenika kulture grada Beograda i Skupštine grada Beograda, ali zbirka nije vraćena. Od 2018. godine je ova zbirka izložena u postavci Legata dr Aleksandra Kostića u biblioteci „Ilija Garašanin” koja se nalazi u sklopu Gročanske čaršije; autori postavke su kustos Zorica Atić, direktor Centra za kulturu Grocka, zatim kustosi dr Miloš Spasić i Dragana Stojić iz Muzeja grada Beograda, i arheolog Rade Milić iz Centra za urbani razvoj. Godine 2007. u Rančićevu kuću se 2007. godine useljava tek osnovani Centar za kulturu Grocka.[5]
Zanimljivosti
[uredi | uredi izvor]Godine 1974. prilikom radova na rekonstrukciji i adaptaciji tada veoma zapuštene i gotovo urušene Rančićeve kuće, tokom radova na uređenju okućnice, pojavile su se naznake da se radi o višeslojnom arheološkom lokalitetu. U dvorištu je otvorena sonda veličine 3 × 3 m u kojoj su se pokazali različiti arheološki slojevi. Ispod površinskih ostataka iz 19. i 20. veka pronađeni su fragmenti turske keramike iz perioda od 16. do 18. veka, ispod njih pretežno negleđosana keramika iz 15. veka, da bi se završili sa najdubljim slojem iz ranog neolita — ostacima vinčanske i starčevačke kulture.[5]
Napomene
[uredi | uredi izvor]Vidi još
[uredi | uredi izvor]Reference
[uredi | uredi izvor]- ^ a b v Gradski zavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograda/Rančićeva kuća
- ^ a b v g d Atić 2018, str. 30-37
- ^ a b „Rančićeva kuća u Grockoj”. Spomenici kulture u Srbiji. SANU. Pristupljeno 22. 10. 2018.
- ^ a b Grocka : spomeničko nasleđe 1970, str. 20
- ^ a b v Atić 2018, str. 44-49
- ^ Rešenje Zavoda br.525/4 od 27.6.1966, Kulturno dobro od velikog značaja, “ Službeni glasnik SRS“br.14/79
Literatura
[uredi | uredi izvor]- Živković, Nada (2011). „Gročanske kuće - paradigma vremena” (PDF). Nasleđe: 267—279. Pristupljeno 01. 10. 2018.COBISS.SR 186737932
- Atić, Zorica (2018). Toplina varoškog doma Grocke : Gročanska čaršija i Rančićeva kuća. Grocka: Centar za kulturu Grocka.
- Grocka : spomeničko nasleđe. Beograd: Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograda. 1970.COBISS.SR 83013639