Hronologija Narodnooslobodilačke borbe septembar 1941.
Hronološki pregled važnijih događaja vezanih za Narodnooslobodilačku borbu naroda Jugoslavije, koji su se desili tokom septembra meseca 1941. godine:
 ← avgust · Hronologija Narodnooslobodilačke borbe u 1941. godini · oktobar →
|
1. septembar[uredi | uredi izvor]
- Ustaško-domobranske snage, jačine četiri bataljona i jedan nemački bataljon, uz podršku avijacije, prodorom iz pravca Ključa i doline Vrbasa, otpočeli šestodnevni napad na ustaničke snage pod komandom Štaba NOP odreda za Bosansku krajinu. Cilj okupatorsko-kvinsliških snaga je bio da uguše ustanak u Janju i Pljevi. Sutradan, 2. septembra, zauzet je Mrkonjić Grad, a narednih dana su zauzeti Jezero, Šipovo i Mliništa, kao i ovladano svim komunikacijama. Za vreme ove operacije, izvršeni su masovni zločini nad stanovništvom.[1]
- Na Romaniji održan sastanak između predstavnika Oblasnog vojnog štaba za sarajevsku oblast i predstavnika Vojnočetničkog odreda, vojvode Aćima Babića na kome je postignut sporazum o koordinaciji dejstva partizanskih i četničkih jedinica u istočnoj Bosni i pripremi zajedničkog napada na Rogaticu (ovaj napade je izvršen u noći 5/6. septembra, ali je bio neuspešan).[1]
- U Ljubljani u prostorijama Slovenačke matice održan sastanak kulturnih radnika koji su pristupili Oslobodilačkom forntu (OF). Ovaj sastanak organizovao je pisac Lovro Kuhar i na njemu je doneta odluka o „kulturnom ćutanju“ tokom okupacije.[2]
2. septembar[uredi | uredi izvor]
- U Zagrebu, tokom isleđivanja u ustaškom zatvoru na Savskoj cesti, od posledica batina i mučenja umro Vojin Kovačević Vojo (1913—1941), član Biroa Mesnog komiteta KPH za Zagreb i jedan od organizatora ilegalnih akcija i okupiranom Zagrebu. On je bio uhapšen istog dana, prilikom izvršenja jednog zadatka, a posle rata je proglašen za narodnog heroja.[3][4]
- U Petrinji, ustaše streljale Ivicu Mažara (1915—1941), delegata Oblasnog komiteta KPJ za Bosansku krajinu. On je uhapšen u Jajcu, 6. avgusta, a odatle je bio prebačen najpre u zatvor u Banjaluku, a potom u logor Gospić. Posle rata je proglašen za narodnog heroja.[1][5]
- Boljevački partizanski odred zauzeo Boljevac, razoružao 28 žandarma, uništio arhivu Opštine i Poreske uprave i demolirao telegrafsko-telefonske uređaje.[6]
3. septembar[uredi | uredi izvor]
- Podrinjski partizanski odred napao i ponovo zauzeo Bogatić, koji je branila jedna četa iz Drugog bataljona nemačkog 750. pešadijskog puka, četa nemačke policije i vod žandarma, jačine oko 300 ljudi.[6]
4. septembar[uredi | uredi izvor]
- Valjevski partizanski odred i vojno-četnički odredi Vlade Zečevića i Ratka Martinovića, posle trodnevnih borbi, zauzeli Krupanj, koji je branilo oko 500 nemačkih vojnika. U ovoj borbi je zarobljeno 124, a ubijeno i ranjeno 39 nemačkih vojnika. Zaplenjena je velika količna naoružanja, minicije i druge vojne opreme. Odmah po oslobođenju, 5. septembra su formirani Komanda grada i Sreski Narodnooslobodilački odbor.[6]
- Delovi Drugog šumadijskog partizanskog odreda ponovo zauzeli Svilajnac, razoružali žandarmerijsku posadu, uništili arhive Sreskog načelstva, Finansijske uprave, pošte i opštine. Istom prilikom uništena je i arhiva u selu Markovcu.[6]
5. septembar[uredi | uredi izvor]
- U Beogradu održan sastanak između predsednika Vlade „narodnog spasa“ Milana Nedića i predstavnika pukovnika Dragoljuba Mihailovića. Četničku delegaciju su činili — potpukovnici Dragoslav Pavlović i Živojin Đurić i majori Aleksandar Mišić i Radoslav Đurić. Na ovom sastanku je zaključen sporazum o „uspostavljanja reda i mira u zemlji“, o pomaganju stvaranja četničkih jedinica u Bosni i Crnoj Gori, o obostranoj izmeni predstavnika Nedićeve i Mihailoviće komande, kao i o potrebi da se o tome sporazumu obavesti nemački zapovednik, kako ne bi dolazilo do sukoba između njih i četnika.[7]
- Druga četa Podrinjskog partizanskog odreda vodila teške borbe sa jakim nemačkim snagama, na putu Šabac—Loznica, između sela Štitara i Slepčevića. U ovoj borbi poginuo je komandir Druge čete Dragoslav Srnić (1912—1941), narodni heroj.[6][8]
- U Vršcu, prilikom hapšenja od strane Gestapoa, izvršio samoubistvo sekretar Okružnog komiteta KPJ za južni Banat Slavko Munćan (1910—1941), narodni heroj.[6][9]
- U Tuzli ustaše streljale sekretara Oblasnog komiteta SKOJ-a za Tuzlu Envera Šiljka (1919—1941), narodnog heroja. Zajedno sa njim, streljana su još dvojica tuzlanskih revolucionara — Rudolf Vikić i Memo Suljetović. Oni su bili uhapšeni 18. jula u tuzlanskom naselju Drežnik.[1][10]
- U toku noći 5/6. septembar Nikšićki i Župopivski gerilski bataljon, sa četama narodne vojske Sreskog štaba nacionaloslobodilačke vojske za Gacko, izvršili napad na Gacko, ali ga, zbog nejedinstva ustaničkih snaga, nisu zauzele. U pomoć napadnutom garnizonu, iz Nevesinja se probio jedan bataljon domobranskog 13. pešadijskog puka i u potpunosti sprečio zauzimanje mesta. Prilikom probijanja domobranskog bataljona, jedna grupa boraca je razoružala njegovo bočno osiguranje jačine voda.[11]
- U toku noći 5/6. septembar delovi Romanijog partizanskog bataljona i četničkog Planinskog puka, pod komandom Aćima Babića izvršile napad i zauzele Rogaticu. Usled nediscipline i nereda, koje je izazvao deo četničih snaga, ustaško-domobranske snage su protivnapadom tokom 6. septembra uspele da povrate grad.[1]
6. septembar[uredi | uredi izvor]
- Delovi Drvarske brigade zauzeli Kulen Vakuf, iz koga se, posle duže opsade i dvodnevnih borbi na spoljnim uporištima, evakusala neprijateljska posada i pod pretnjom smrtne kazne povukla svo muslimansko i hrvatsko stanovništvo iz grada i okoline. U toku probijanja posade prema Bihaću, delovi Drvarske brigade su zarobili jednu četu domobrana.[1]
7. septembar[uredi | uredi izvor]
- U selu Griču, kod Žumberka, ustaše iznenadile grupu boraca Partizanskog odreda „Matija Gubec”. Ovom prilikom ranjen je i zarobljen komandant Odreda Vjećeslav Cvetko Flores (1917—1941), narodni heroj. Ustaše su ga streljale krajem oktobra 1941. godine u Maksimiru, kod Zagreba.[1][12]
- U Zagrebu, na Trešnjevici, udarna omladinska grupa u sastavu Ivan Šibl, Arnold Horvat, Nikola Perković i Lazo Vračarić ubila ustaškog agenta i provokatora Ivana Majerholda.[13]
8. septembar[uredi | uredi izvor]
- U Maksimiru, kod Zagreba, ustaše streljale Jožu Vlahovića (1916—1941), sekretara Pokrajinskog komiteta SKOJ-a za Hrvatsku, člana CK KP Hrvatske i člana CK SKOJ-a. On je uhapšen 22. avgusta u Zagrebu, zajedno sa Radetom Vlkovim, članom PK SKOJ-a za Hrvatsku i Stjepanom Bencekovićem, članom PK SKOJ-a za Hravtsku i sekretarom Mesnog komiteta SKOJ-a za Zagreb, pošto ih je ustaški agent-provokator Ivan Majerhold potkazao ustaškoj policiji.[13][14]
9. septembar[uredi | uredi izvor]
- Na Hajdučkom bregu, na Fruškoj gori, po odluci Okružnog komiteta KPJ za Srem, formiran Fruškogorski partizanski odred. Jezgro odreda činila je grupa članova KPJ i SKOJ-a koja je početkom avgusta došla na Frušku goru i učesnici bekstva robijaša-komunista iz zatvora u Sremskoj Mitrovici. Štab Odreda su sačinjavli — komandant Sima Relić, politički komesar Stanko Paunović Veljko i zamenik komandanta Boško Palkovljević Pinki.[6][15]
10. septembar[uredi | uredi izvor]
- Na Kozari, pod rukovodstvom Mladena Stojanovića, održano održano vojno-političko savetovanje, na kome je razmotrena situacija i izvršena reorganizacija partizanskih snaga. Umesto dotadašnjih pet odreda, formiran je jedan Kozarački partizanski odred, koji je polovinom oktobra bio preimenovan u Drugi krajiški partizanski odred. Komandu nad Odredom zadržao je raniji — Štab na čelu sa Mladenom Stojanovićem, kao komandantom i Osmanom Karabegovićem, kao političkim komesarom.[1]
- U selu Građanima, kod Virpazara, uz prisustvo delegata Pokrajinskog komiteta KPJ za Crnu Goru, Boku i Sandžak Baja Sekulića, održana Sreska partijska konferencija na kojoj je izneta situacija na području sreza Bar, preduzete mere za formiranje gerilskih odreda i za politički rad u narodu, sa posebnim akcentom na rad među omladinom i ženama. Izabrano je i novo sresko rukovodstvo.[11]
11. septembar[uredi | uredi izvor]
- Delovi Užičkog partizanskog odreda napali nemačku posadu i žandarme u Bajinoj Bašti. Napad četnika s leđa prinudio partizane da se povuku ka Rači, što je omogućilo nemačkoj posadi, koja se nalazila pred uništenjem, da se izvuče ka Užicu. Zbog dolaska Prve užičke čete četnici su pobegli, a partizanske jedinice su 12. septembra ušle u Bajinu Baštu, gde je formirana Komanda mesta i uspostavljena narodna vlast.[6]
- U selu Rakovom Potoku, kod Zagreba, ustaše streljale grupu od 50 talaca, kao odmazdu za ubistvo ustaškog doušnika Ivana Majerholda, 7. septembra. Među streljanima, uglavnom ranije pohapšenim članovima KPJ i antifašistima, bio je član Mesnog komiteta KPH za Zagreb Nikola Šakić (1916—1941), narodnog heroja. On je bio uhapšen dan ranije u Zagrebu, prilikom upada ustaških agenata na partijski sastanak.[13][16]
13. septembar[uredi | uredi izvor]
- Moravička četa Užičkog partizanskog odreda zauzela rudnik antimona Lisu, kod Ivanjice, gde je zaplenila veću količinu ratnog materijala, a zatim ušla u Ivanjicu i formirala komandu mesta.[6]
14. septembar[uredi | uredi izvor]
- U Zagrebu, u Jurišićevoj ulici, grupa ilegalaca izvela diverziju na Glavnoj pošti. Akcija je bila organizovana na inicijativu Rade Končara, sekretara CK KP Hrvatske, a u njenom izvršenju su učestvovali — Vilim Galjer, Nada Galjer, Josip Čuljat i Slavko Markon. Serijom eksplozija u tri odvojene prostorije prekinute su telefonske veze nemačke Vrhovne komande sa vojnim štabovima u Sovjetskom Savezu, Rumuniji, Bugarskoj, Grčkoj i Srbiji, a kompletno je bio uništen sistem međumesnih telefonskih veza i znatno oštećena automatska centrala.[3][17]
- U Zagrebu, u Vrbanićevoj ulici, omladinska udarna grupa, u sastavu — Rudolf Kroflin, Ivan Horvat, Ivan Curi, Vlado Gluhak, Josip Vidan, Milan Butković i Valent Kolar, ručnim bombama izvršila diverziju na grupu ustaša, koji su krstarili ovim delom grada, nakon diverzije u pošti. Ovom prilikom ranjeno je 12 ustaša i ubijen jedan omladinac. Takođe, ustaše su uspele da uhapse dvojicu omladinaca — Rudolfa Kroflina i Vladu Gluhaka. Kroflin je posle zverskog mučenja, 30. septembra umro u ustaškom zatvoru.[17][18]
15. septembar[uredi | uredi izvor]
- U Sarajevu održan sastanak Pokrajinskog komiteta KPJ za Bosnu i Hecegovinu na kome je razmatrana vojno-politička situacija u zemlji, rad KPJ i analizorane mogućnosti pomoći partizanskim odredima os strane partijskih organizacija u gradovima. Na sastanku je ukazano na određene greške u Bosanskoj krajini, gde su isticani revolucionarni ciljevi i dr. Kao prioritetni zadaci su postavljeni — ustpostavljanje čvršćih partijskih organizacija i formiranje odbora Narodnooslobodilačkog fonda.[1]
Sredina septembra[uredi | uredi izvor]
- Od ustaničkih grupa iz Livanjskog polja formiran Partizanski bataljon „Starac Vujadin”, poznat i kao Livanjski bataljon. Odmah po formiranju bataljona održan je sastanak Štaba bataljona sa predstavnikom PK KPJ za Dalmaciju Maksom Baće i sekretarom mesnog komiteta KPJ za Livno Vojinom Zirojevićem, na kome je razmotreno pitanje sadejstva livanjskih i dalmatinskih partizanskih jedinica, nakon čega je livanjski kraj stavljen pod rukovodstva NOP-a za Dalmaciju.[19]
- Davidovićima, kod Bileće, održano partijsko savetovanje, kome su prisustvovali Uglješa Danilović i Miro Popara. Na savetovanju je izabran prvi Sreski komitet KPJ u istočnoj Hercegovini, koji je bio u sastavu — Tripo Šarenac, Radovan Papić, Uroš Vukoje, Kosta Grubačić i Vlado Radovanović.[19]
16. septembar[uredi | uredi izvor]
- Generalni sekretar KPJ i komandant Glavnog štaba NOP odreda Jugoslavije Josip Broz Tito napustio okupirani Beograd, u kome je boravio od početka maja. U pratnji Jaše Rajtera, Davorjanke Paunović, Veselinke Malinske i sveštenika Dragoljuba Milutinovića putuje vozom preko Stalaća, Kraljeva, Čačka i Užičke Požege, gde stiže uveče 17. septembra. Sutradan 18. novembra Tito i pratnja kreću ka Kosjeriću, a odatle u selo Robaje, gde se u kući Sekule Bojanića povezuje sa Kolubarskom partizanskom četom Valjevskog odreda. Ubrzo potom u Robaje stiže i Miloš Minić, instruktor PK KPJ za Srbiju u valjevskom okrugu.[7][19][20]
- U selu Dulene, kod Kragujevca, održano vojno-političko savetovanje Glavnog štaba NOP odreda Srbije sa komandantima i političkim komesarima partizanskih odreda iz Šumadije, Pomoravlja i zapadne Srbije. Savetovanjem je rukovodio Sreten Žujović, komandant Glavnog štaba, a pored njega su prisustvovali i Rodoljub Čolaković, Filip Kljajić i Nikola Grulović, članovi Glavnog štaba; Svetislav Stefanović, instruktor PK KPJ za Srbiju i Mijalko Todorović, sekretar OK KPJ za Kragujevac. Na savetovanju je analizirana vojno-politička situacija i određeni zadaci za sprovođenje direktive CK KPJ i Glavnog štaba NOPOJ-a o stvaranju jedinstvene slobodine teritorije.[6][19]
18. septembar[uredi | uredi izvor]
- Članovi Politbiroa CK KPJ Aleksandar Ranković i Ivan Milutinović i sekretar CK SKOJ-a Ivo Lola Ribar napustili okupirani Beograd i preko Čukarice i Žarkova krenuli ka oslobođenoj teritoriji zapadne Srbije. Nakon dva dana putovanja, 20. septembra su stigli u oslobođeni Krupanj, gde su se povezali sa partizanima.[7]
- Na brdu Kraljevici, kod Zaječara Nemci obesili Milenka Brkovića Crnog (1912—1941), sekretara Okružnog komiteta KPJ za Zaječar. On je bio uhapšen 12. septembra na železničkoj stanici u Zaječaru, prilikom ilegalnog puta u Knjaževac. Nakon hapšenja one je bio strahovito mučen u policiji, ali pošto nije hteo ništa odati, polu mrtav je odveden na vešanje. Posle rata je proglašen za narodnog heroja.[6][21]
- U Beogradu, na prostoru ciglane „Šiđanskog”, agenti Specijalne policije uhapsili doktora Nenada Parentu (1913—1941), člana KP Jugoslavije. On je uhapšen usled izdaje Radoslava Ilkića, sa kojim je trebalo da se sastane. Posle hapšenja, Parenta je mučen u Specijalnoj policiji, ali pošto nije nikoga odao, ubijen je nakon nekoliko dana.[22]
19. septembar[uredi | uredi izvor]
- U selu Struganik, kod Valjeva, održan sastanak između komandanata Glavnog štaba NOP odreda Jugoslavije Josipa Broza Tita i komandanta Četničkih odreda pukovnika Dragoljuba Draže Mihailovića. Pored njih sastanku su prisustvovali i Miloš Minić, Obrad Stefanović i Voja Rafailović, spartizanske i Aleksandar Mišić, Dragiša Vasić i pukovnik Dragoslav Pavlović, sa četničke strane. Cilj sastanka je bio — postizanje dogovora oko zajedničke borbe protiv Nemaca, organizacija vlasti u mestima gde su se oba pokreta našla istovremeno i raspodela zaplenjenog oružja. Do dogovora oko zajedničke borbe protiv okupatora nije došlo, ali je dogovorena zajednička borba tamo gde je moguća, kao i mogućnost slobodnog opredeljivanja naroda kojem pokretu želi da pristupi i ravnopravna podela ratnog plena. Tokom sastanka Tito je Draži nudio mesto načelnika Glavnog štaba, dok je Draža tražio da se partizanski odredi stave pod njegovu komandu (ovo je bio prvi od ukupno dva susreta Tita i Draže, drugi je održan 26. oktobra u selu Brajićima).[6][20][23]
- U Jajincima, kod Beograda streljan 61 zatočenik iz Banjičkog logora. Tada je streljana i prva grupa od 20 žena-zatočenica logora. Među streljanim logorašicama bile su — Rašela Baruh-Simić (1914—1941), Marijana Gregoran (1921—1941), Ljubica Velebit (1912—1941), Fatima Pejović i Juliška Salaj, tekstilne radnice iz Beograda; Kornelija Sende-Popović (1911—1941) i Marija Pajić (1920—1941), studenti medicine iz Beograda; Jovanka Radaković (1912—1941), profesor iz Beograda; Milica Mihajlica (1922—1941) i Vasilija Cica Stamenković (1924—1941), krojačke radnice iz Beograda i dr.[24] Među streljanim logorašima bio je i Mihalj Servo (1900—1941), krojački radnik i član KPJ, koji je posle rata proglašen za narodnog heroja.[23]
20. septembar[uredi | uredi izvor]
- Kod sela Gorobilja, u blizini Užičke Požege, Ariljska i Požeška četa Užičkog partizanskog odreda napale nemačku kolonu, koja je iz Požege krenula da obezbedi izvlačenje nemačke posade iz Užica. U višečasovnoj borbi Nemci su pretrpeli gubitke od 78 mrtvih i ranjenih vojnika, dok se ostatak povukao ka Požegi.[6]
- Kod Petrovca na moru, u uvali Perazića Do, iskrcala se britansko-jugoslovenska misija, koju je iz Kaira uputila britanska Uprava za specijalne operacije (SOE). Misiju su sačinjavali — britanski kapetan Bil Hadson i jugoslovenski majori Zaharije Ostojić i Mirko Lalatović, kao i telegrafista Veljko Dragićević. Nakon iskrcavanja, misiju su prihvati crnogorski partizani. Nakon oko mesec dana provedenih u Crnoj Gori, misija je u pratnji Milovana Đilasa, oko 22. oktobra stigla u oslobođeno Užice. Kapetan Hadson se tada susreo sa Vrhovnim komandnatnom NOPOJ Josipom Brozom Titom, a 25. oktobra je otišao u Štab Draže Mihailovića, na Ravnu goru. Telegrafista Veljko Dragićević je ostao u Užicu i pridružio se partizanima.[19]
21. septembar[uredi | uredi izvor]
- Na Kamenskom, na planini Plješevica održana vojno-politička konferencija predstavnika vojnih jedinica sa teritorije Like. Na ovoj Konfernciji, koju je organizovao član CK KPJ Marko Orešković, izvršena izmena vojnog rukovodstva ustanka u Lici i formiran novi Štab partizanskih odreda za Liku. Za komandanta Štaba je bio izabran Gojko Polovina, za političkog komesara Marko Orešković, a operativnog oficira Stojan Matić. Takođe, na Konferenciji je razmotreno stanje u jedinicama i analizirani postignuti uspesi i postavljeni novi zadaci.[3]
- U toku noći 21/22. septembra jedinice Mačvanskog partizanskog odreda, ojačane Podgorskim bataljonom Valjevskog partizanskog odreda i Četvrtog bataljona Posavskog partizanskog odreda, uz sadejstvo Cerskog četnikog odreda, izvršile su napad na Šabac, koji je bio u blokadi od 3. septembra. U toku borbi ustaničke snage su uspele da prodru u grad i zauzmu fabriku „Zorka” i nekoliko ulica u predgrađu. Usled intervencije delova 342. nemačke divizije, ustaničke snage su se morale povući iz zauzetog dela Šapca. Napad na Šabac je bio obnovljen, sledeće noći 22/23. septembra, ali je ponovo bio odbijen. Kao odmazdu za ovaj napad, Nemci su 24. septembra otpočeli veliku raciju u Šapcu, a potom su pohapšene odveli u privremne logore u selima Klenak i Jarak. Ovaj događaj poznat je kao „Krvavi marš”.[6]
22. septembar[uredi | uredi izvor]
- Delovi Užičkog partizanskog odreda ušli u Požegu, koju su nemački vojnici predali četnicima. Četnici su pri nailasku partizanskih jedinica većim delom razbežali, a delom ostali u gradu pasivni.[6]
23. septembar[uredi | uredi izvor]
- Rasinski partizanski odred i Rasinski četnički odred otpočeli trodnevni napad na delove 749. i 737. puka nemačke 717. pešadijske diviziji u Kruševcu. Napad je bio obustavljen 26. septembra, jer su nemačkoj posadi u pomoć stigli četnici Koste Pećanca. U ovim borbama, Nemci su imali oko 120 mrtvih vojnika i oficira i veći broj ranjenih.[6]
- Iz ustaškog zatvora u Sarajevu, koji se nalazio u zgradi bivše pravoslavne Bogoslovije, uspela da pobegnu četvorica zatočenih komunista — Isa Jovanović, član Pokrajinskog komiteta KPJ za Bosnu i Hercegovinu, kao i Vaso Miskin Crni, Milutin Đurašković i Nisim Albahari, članovi Mesnog komiteta KPJ za Sarajevo. Oni su uspeli da pobegnu kroz podrumski prozor.[25]
24. septembar[uredi | uredi izvor]
- Užička, Zlatiborska i Račanska četa Užičkog partizanskog odreda ušle u Užice, koje su nemački vojnici napustili 21. septembra i predali četnicima vojvode zlatiborskog Radomira Đekića. Nakon ulaska partizana, četničke jedinice Radomira Đekića i Bože Javorskog su se povukle ka Višegradu i Zlatiboru. Partizanima je u Užicu pala u ruke — fabrika oružja i municije, fabrika tekstila, fabika kože, filijala Narodne banke sa 55 miliona dinara, oko 100 raznih motornih vozila i desetine vagona pešadijske i artiljeriske municije i pogonskog materijala.[6] Polovinom oktobra u Užice je iz Krupnja prešao Vrhovni komandnat NOPOJ Josip Broz Tito i ostali članovi Glavnog štaba i CK KPJ. Užice je tada postalo centar oslobođene teritorije u zapadnoj Srbiji poznate kao „Užička republika”, kao i centar oslobodilačke borbe u čitavoj Jugoslaviji.[26]
- Delovi Prve (borjanske) partizanske čete za Bosansku krajinu izvršili neuspeo napad na selo i rudnik Maslovare, kod Kotor Varoši. U ovoj borbi poginuo je komandir čete Dragan Bubić (1911—1941), narodni heroj. On je poginuo dok je pokušao da spase ranjenog druga.[27]
- U Šapcu, delovi nemačke 342. nemačke divizije, uz pomoć tamošnjih jedinica, preduzeli pretresanje i hapšenje muških stanovnika od 14 do 60 godine. Do 27. septembra bilo je uhapšeno 4.459 lica, a 75 je bilo streljano na licu mesta. Svi uhapšeni su odvođeni u privremene logore — najpre kod sela Klenka, a potom i kod sela Jarka, kod Sremske Mitrovice. Prilikom odvođenja građana Šapca do sela Jarka, udaljenog oko 20 kilometara od Šapca, nemački vojnici su građane terali da trče, usput ubijajući sve one koji fizički nisu mogli da izdrže pakleni tempo marša, zbog čega se ovaj događaj naziva „Krvavi marš”. Do 30. septembra, kada je formiran logor u Šapcu, svi uhapšeni su dovedeni u ova logor, a početkom oktobra su otpočela masovna streljanja.[6]
25. septembar[uredi | uredi izvor]
- Kod sela Slatina delovi Kosmajskog partizanskog odreda odbili napad jednog Nedićevog odreda i u protiv napadu ga gonili sve do Sopota. U borbi kod Sopota, poginuo je zamenik komandanta Kosmajskog odreda Rade Jovanović (1904—1941). Nakon njegove pogibije, Kosmajski partizanski odred je poneo njegovo ime, a posle rata je proglašen za narodnog heroja.[6][28]
26. septembar[uredi | uredi izvor]
- U Stolicama, kod Krupnja pod rukovodstvom generalnog sekretara KPJ i komandanta Glavnog štaba NOP odreda Jugoslavije Josipa Broza Tita održano vojno-političko savetovanje na kome su učestvovali neki članovi Politbiroa CK KPJ, predstavnici vojnih i partijskih rukovodstava iz Srbije, Hrvatske, Slovenije i Bosne i Hercegovine, kao i komandanti najbližih partizanskih odreda iz Srbije. Na savetovanju su analizirana dotadašnja iskustva, razmotrena pitanja dalje oslobodilačke borbe i donete odluke za učvršćenje i razvijanje dalje borbe — preći na čvršće i jedinstvenije vojne formacije i posvetiti pažnju službama (intendantskoj, sanitetskoj i drugim); obrazovati nove slobodne teritorije i nastaviti rad na jačanju političkog jedinstva naroda u borbi protiv okupatora, te veću pažnju pokloniti formiranju Narodnooslobodilačkih odbora kao nosilaca narodne vlasti. Nakon savetovanja su formirani Glavni štabovi u pokrajinama, gde do tada nisu postojali, a Glavni štab NOP odreda Jugoslavije je preimenovan u Vrhovni štab NOP odreda Jugoslavije.[7][29][30]
- U borbama sa nemačkom 342. divizijom u okolini Šapca, kod sela Majur, poginuo komandir Udarne čete Mačvanskog partizanskog odreda i član Okružnog komiteta KPJ za Šabac Mika Mitrović Jarac (1912—1941), narodni heroj.[31]
27. septembar[uredi | uredi izvor]
- U Užicu formiran Radnički bataljon pri Užičkom partizanskom odredu. Bio je sastavljen od užičkih radnika i imao je četiri čete — železničku, krojačko-obučarsku, tkačku i pekarsku. Pored proizvodnje i obezbeđenja grada, užički radnici uzimali su učešća u borbenim dejstvima ostalih jedinica Užičkog odreda. Posebno se istakao u birci na Trešnjici 2. novembra, prilikom odbrane Užica od četnika. Potpuno je stradao u bici na Kadinjači, 29. novembra kada je štitio odstupnicu snagama koje su se povlačile iz Užica. Komandant odreda je bio Andrija Đurović. Za zasluge u herojskoj odbrani Užica Radnički bataljon je 19. septembra 1979. godine odlikovan Ordenom narodnog heroja.[6][30]
- Na brdu Kraljevici, kod Zaječara Nemci obesili Đorđa Simeonovića (1915—1941), člana KPJ Jugoslavije. Simeunović su zarobili četnici Koste Pećanca u okolini Zlota i predali ga Nemcima, koji su ga posle sedmodnevnog mučenja ubili. Posle rata je proglašen za narodnog heroja.[32]
28. septembar[uredi | uredi izvor]
- Na Vracama, kod Sarajeva, streljana Radojka Lakić (1917—1941), sekretar partijske ćelije KPJ u Sarajevu. Ona je bila uhapšena početkom septembra, kada je prilikom pretresa na ulici kod nje pronađen partijski materijal.[33]
- U toku noći 28/29. septembra Rogojska i Zagorska partizanska četa Trebevićkog partizanskog bataljona otpočele dvodnevni napad na Kalinovik. Zbog neučešća četnički orijentisanih ustanika, kao i zbog intervencije domobrana iz Nevesinja, bataljon je pretrpeo teške gubitke. Među poginulima je bio i komandant Trebevićkog bataljona Miladin Radojević (1914—1941), narodni heroj.[34]
29. septembar[uredi | uredi izvor]
- Ljubićki i Takovski bataljon Čačanskog partizanskog odreda, u sadejstvu sa Takovskim četničkim odredom zauzele Gornji Milanovac i zarobile četu nemačkih vojnika i žandarma. Istog dana u gradu formiran gradski Narodnooslobodilački odbor.[6]
- Delovi Požarevačkog partizanskog odreda zauzeli Petrovac na Mlavi koji su branili žandarmi i nedićevci. Petrovac je ostao u partizanskim rukama čitavih mesec dana, sve do 28. oktobra kada je usledila jaka ofanziva protiv Požarevačkog odreda.[6]
- Na istočnim padinama planine Deli Jovan, u blizini sela Sikole, kod Negotina, Krajinski četnički odred uz pomoć žandarmerije, napao Krajinski partizanski odred. Nakon dvočasovne borbe, Krajinski partizanski odred je bio razbijen, a poginulo je 10 partizana, među kojima je bio i politički komesar Odreda Ljubomir Nešić (1918—1941), narodni heroj.[6][35]
30. septembar[uredi | uredi izvor]
- U Zagrebu, na uglu Zvonimirove i Vrbanićeve ulice, udarna omladinska grupa — Ivan Šibl, Nikola Perković i Lazo Vračarić napala četiri nemačka avijatičara. Dvojica avijatičara je na mestu ubijena, a jedan je ranjen.[17]
- U Zagrebu, u Frankopanovoj ulici, uhapšen Jakov Dugandžić Jakša, član Rejonskog komiteta KPH za Trešnjevku. Njega je kao istaknutog radničkog borca za prava zagrebačkih tramvajskih radnika, na ulici prepoznao jedan ustaša i uhapsio. Nakon dužeg mučenja u policiji, bio je prebačen u logor Stara Gradiška, gde je ubijen izgladnjivanjem, oktobra 1941. godine.[17][36]
- U zagrebačkoj policiji na Savskoj cesti, od posledica višednevne torture umro Rudolf Kroflin (1916—1941), član Rejonskog komiteta KPH za Zagreb i vođa omladinske udarne grupe, koja je 14. septembra izvela napad na ustaše u Vrbanićevoj ulci. Tom prilikom je bio ranjen i uhvaćen. Posle rata je proglašen za narodnog heroja.[17][18]
- U Karlovcu održano savetovanje Operativnog partijskog rukovodstva Okružnog komiteta KPH za Kordun i Baniju, na čijem je čelu bio delegat KP Hrvatske Josip Kraš. Savetovanju je prisustvovao i komandant partizanskih jedinica Gorskog kotara i Hrvatskog primorja Veljko Kovačević. Na savetovanju je odlučeno da se od postojećih partizanskih jedinica na Kordunu i Baniji formira jedan partizanski odred, a da se od partizanskih jedinica iz Hrvatskog primorja i Gorskog kotara formira jedan partizanski bataljon.[3]
- U blizini Sela, kod Vodica, Nemci otkrili grupu od sedmoro partizana, koja se ovde sklonila nakon razbijanja Rašičke partizanske čete, 27. septembra. U kratkoj borbi poginula su dvojica partizana, dok je njih petoro zarobljeno. Među poginulima je bio i komandir Rašičke partizanske čete Maks Pečar (1907—1941), narodni heroj. Zarobljeni partizani, među kojima su bila Rezeka Dragar i Stane Kosec, odvedeni su u zatvor u Begunje, a kasnije su pobijeni.[2][37]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b v g d đ e ž z Hronologija oslobodilačke borbe 1964, str. 97–103.
- ^ a b Hronologija oslobodilačke borbe 1964, str. 108–109.
- ^ a b v g Hronologija oslobodilačke borbe 1964, str. 104–107.
- ^ Narodni heroji Jugoslavije 1 1982, str. 419.
- ^ Narodni heroji Jugoslavije 1 1982, str. 525.
- ^ a b v g d đ e ž z i j k l lj m n nj o p r s t ć Hronologija oslobodilačke borbe 1964, str. 109–119.
- ^ a b v g Hronologija oslobodilačke borbe 1964, str. 95–97.
- ^ Narodni heroji Jugoslavije 2 1982, str. 206.
- ^ Narodni heroji Jugoslavije 1 1982, str. 585.
- ^ Narodni heroji Jugoslavije 2 1982, str. 252.
- ^ a b Hronologija oslobodilačke borbe 1964, str. 103–104.
- ^ Narodni heroji Jugoslavije 1 1982, str. 143.
- ^ a b v Revolucionarni Zagreb 1979, str. 103.
- ^ Narodni heroji Jugoslavije 2 1982, str. 320.
- ^ Hronologija SKJ 1980, str. 58.
- ^ Narodni heroji Jugoslavije 2 1982, str. 238.
- ^ a b v g d Revolucionarni Zagreb 1979, str. 104.
- ^ a b Narodni heroji Jugoslavije 1 1982, str. 428.
- ^ a b v g d Hronologija SKJ 1980, str. 60.
- ^ a b Hronologija Josipa Broza Tita 1978, str. 45.
- ^ Narodni heroji Jugoslavije 1 1982, str. 117.
- ^ Narodni heroji Jugoslavije 2 1982, str. 71.
- ^ a b Hronologija SKJ 1980, str. 61.
- ^ Žene Srbije u NOB 1975, str. 161.
- ^ Hronologija SKJ 1980, str. 62.
- ^ Hronologija Josipa Broza Tita 1978, str. 47.
- ^ Narodni heroji Jugoslavije 1 1982, str. 122.
- ^ Narodni heroji Jugoslavije 1 1982, str. 343.
- ^ Hronologija Josipa Broza Tita 1978, str. 46.
- ^ a b Hronologija SKJ 1980, str. 63.
- ^ Narodni heroji Jugoslavije 1 1982, str. 567.
- ^ Narodni heroji Jugoslavije 2 1982, str. 195.
- ^ Narodni heroji Jugoslavije (tom drugi) 1982.
- ^ Narodni heroji Jugoslavije 2 1982, str. 146.
- ^ Narodni heroji Jugoslavije 2 1982, str. 25.
- ^ Narodni heroji Jugoslavije 1 1982, str. 207.
- ^ Narodni heroji Jugoslavije 2 1982, str. 81.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Hronologija oslobodilačke borbe naroda Jugoslavije 1941—1945. Beograd: Vojno-istorijski institut. 1964.
- Žene Srbije u NOB. Beograd: Prosveta/Nolit. 1975.
- Hronologija revolucionarne delatnosti Josipa Broza Tita. Beograd: „Eksport pres“. 1978.
- Revolucionarni Zagreb 1918—1945 hronologija. Zagreb: „Institut za historiju radničkog pokreta“. 1979.
- Hronologija Radničkog pokreta i SKJ 1919—1979 tom II. Beograd: „Institut za savremenu istoriju“. 1980.
- Leksikon Narodnooslobodilačkog rata i revolucije u Jugoslaviji 1941—1945 tom I. Beograd: „Narodna knjiga”. 1980.
- Leksikon Narodnooslobodilačkog rata i revolucije u Jugoslaviji 1941—1945 tom II. Beograd: „Narodna knjiga”. 1980.
- Narodni heroji Jugoslavije tom I. Beograd: „Narodna knjiga”. 1982.
- Narodni heroji Jugoslavije tom II. Beograd: „Narodna knjiga”. 1982.
