Kafana „?”

Kafana „?”
Kafana „?”
Opšte informacije
Mesto	Beograd
Opština	Stari grad
Država	Srbija
Vreme nastanka	1823.
Tip kulturnog dobra	Spomenik kulture od velikog značaja
Nadležna ustanova za zaštitu	Zavod za zaštitu spomenika kulture
beogradskonasledje.rs

Kafana „?” (takođe Kafana „Znak pitanja” / Kafana „Upitnik”) jedna je od najstarijih kuća u Beogradu i najstarija sačuvana beogradska kafana. Smeštena je u ulici Kralja Petra br. 6, u nekadašnjoj Glavnoj čaršiji. Zgrada ima status spomenika kulture, a sa svojih skoro pa 200 godina starosti predstavlja i jedno od najboljih obilježja grada.

Istorijat

Kuću u kojoj se nalazi Kafana „?”, po nalogu kneza Miloša, podigao je 1823. g. Naum Ičko, bezrđanbaša, trgovački konzul, te sin Petra Ička — ohridskog trgovca cincarskog porekla, jednog od glavnih organizatora Prvog srpskog ustanka i tvorca Ičkovog mira, zaključenog sa Portom 1806. godine. Tim mirom stvoreni su uslovi za formiranje nove srpske države. Petar Ičko je bio trgovački konzul u Beogradu, pa je to zvanje — za vreme kneza Miloša — preneto na njegovog sina Nauma. Zbog statusa koji je podrazumevao i ekonomsku moć, u ondašnjoj čaršiji vladalo je mišljenje da je pomenuta kuća u vlasništvu Nauma Ička. Međutim, nakon njegove smrti 1827. godine, uvidom u njegovo imovno stanje, postalo je jasno da čovek s tako visokim moralnim nazorima i na poslu koji je obavljao, nije mogao sebi da priušti kuću u Glavnoj čaršiji. Kuća je ipak bila svojina kneza Miloša Obrenovića. Kasnije (1826. g.), tu je zgradu knez Miloš poklonio svome ličnom lekaru Ećim-Tomi Kostiću, zetu Nauma Ička (tur. (х)ећим — „lekar”), za zasluge tokom Drugog srpskog ustanka (u lečenju ranjenika i njega samog). Ećim-Toma je iskoristio dobar položaj i kuću pretvorio u kafanu.

Kafana „?” (period 1900—1940. godina)

Kafana „?” u staro doba, 1996. godina

U putopisima iz prve polovine 19. veka često se pominje „Srpska kafana” smeštena u ovoj kući, kao jedna od retkih i najlepših svoga vremena, u koju svraćaju poznate ličnosti kulturnog i javnog života, između ostalih i Vuk Karadžić (period 1830—1831). U njoj se 1834. godine zaigrala prva partija bilijara u Beogradu, a od iste godine postala je prvo čitalište Srpskih novina. U znak iskazivanja poštovanja Sabornoj crkvi, jedno vreme je — samo u ovoj kafani — pušenje bilo zabranjeno (bez obzira na važnost gostiju, knez Miloš je 1824. godine zabranio da se puši pred kafanom jer se nalazila sproću crkve). Nakon Drugog svetskog rata kafana je zbog blizine Akademije primenjenih umetnosti ugošćavala studente i profesore, pa se priča da su tamo i učili i polagali ispite.

U decembru 1934. se obesio kafedžija koji ju je držao - slab pazar nije dozvoljavao podmirivanje svih troškova. U Beogradskim opštinskim novinama, časopisu za komunalno-socijalni, privredni i kulturni život Beograda, u septembarskom broju 1940. godine, piše da su se mnogi kupci obraćali tadašnjem vlasniku, g. Ivanu Pavloviću, „trgovcu sveštenim stvarima”, da kupe kuću, ali ih je on sve odbijao. On je tu zgradu ljubomorno čuvao za buduća pokoljenja. Smatrao je da bi zgradu trebalo da otkupi opština, jer samo njoj bi je prodao, ali pod uslovom da se održava i zauvek očuva onakva kakva je i bila. Po njegovom mišljenju, trebalo bi je oglasiti za nacionalnu svojinu i u njoj instalirati Muzej beogradskih starina. Odmah po završetku rata, 1946. godine, Kafana „?” je proglašena za spomenik kulture, dok je 1959. finalno oduzeta kafedžiji Pavloviću i pretvorena u društveno vlasništvo. Od tada pa do dan-danas na njoj su u više navrata vršeni zaštitni radovi, ali namena objekta nikada nije promenjena. To je bila i ostala kultna beogradska kafana, mesto u kojem se još uvek — baš kao što je to i nekada bilo — okupljaju ugledne ličnosti iz života grada, ali i društvo iz kraja i oni koji dolaze na službu u Sabornu crkvu.

Privatizacija

Detalj unutrašnjosti kafane

Detalj enterijera

Početkom 21. veka, u procesu privatizacije, trebalo je da kafana promeni vlasnika, a sa njim i namenu dugu gotovo dva veka. Naime, prve priče o privatizaciji objekta započinju 2003. godine. Tada je za UTP „Varoš kapija”, restoran osnovan 1962. godine i kompaniju koja je 2003. raspolagala kafanom, zakazana tender-aukcija, i to za 25. novembar 2004. godine. Početna vrednost imovine je procenjena na 2.500 € po kvadratnom metru, ali tender je na kraju poništen.

Jak otpor od strane zaposlenika kafane, raznih javnih ličnosti (uglavnom novinara koji su često posećivali objekat), ali i nekih državnih grupa, na kraju se ipak isplatio. U februaru 2007. godine Vlada Srbije je odlučila da izuzme restoran od procesa privatizacije i prepiše ga Gradskoj upravi (gradu Beogradu) kao spomenik kulture. Peticija, koju je potpisalo 2.563 građana, zalagala se za zaustavljanje procesa privatizacije. Zahvaljujući, pre svega, ovakvim protestima vernih gostiju i poštovalaca tradicije Beograda, ali i stručnih službi, sačuvani su izgled i namena objekta, koji je nadrastao svoje arhitektonske, istorijske i kulturne vrednosti i postao institucija i vrednost sama po sebi.

Izgled

Kafanu su zidali „majstori od Grecije” (skice/nacrt za izgradnju napravio je nepoznati arhitekt poreklom iz Grčke), u balkanskom stilu. Građena je u bondručnoj konstrukciji, asimetrične organizacije unutrašnjeg prostora, sa dva erkera na glavnoj fasadi. Ima podrum, prizemlje i sprat. Postavljena je na uličnu regulaciju, a dubinu parcele zauzimaju bašta i dvorište. Podrum je građen opekom s vrlo masivnim svodovima, vel. 6 m × 12 m. Prizemlje ima asimetričan raspored, tri prostorije veličine 4 m × 9 m, 2,5 m × 4,5 m, i 7 m × 7 m. Sprat ima šest prostorija; veliki hol 9 m × 3 m, dve sobe 5 m × 5 m simetrično postavljene, koje formiraju erkere prema ulici, sobu 3,5 m × 4 m i kuhinju 4 m × 3 m, s pomoćnom prostorijom 2,5 m × 2,5 m. Raspored prostorija ostao je uglavnom isti kao i ranije, mada su s vremenom vršene pregradnje prizemlja.

Imena

Kafana je prvo bila poznata kao „Ećim-Tomina kafana”. Kada su je Ećim-Tomini naslednici prodali, menjala je gospodare i nazive. Prvo se 1878. godine zvala „Kod pastira”, dok 1892. godine počinje nositi ime „Kod Saborne crkve”, ali ne zadugo. Ovaj naziv nije bio u skladu sa Uredbom o mehanama, ali ni sa mišljenjem crkvenih vlasti, koje su smatrale da predstavlja uvredu za instituciju crkve. Vlasnik je, kao privremeno rešenje do okončanja spora sa vlastima, a i kao svojevrstan protest, za naziv postavio samo znak pitanja (?). Ovaj naziv sačuvao se do danas.

Galerija

• 
  Kafana „?”
  period 1900—1940. godina
• 
  Kafana „?”
  1996. godina
• 
  Kafana „?”
  29. januar 2007. godine
• 
  Kafana „?”
  16. maj 2010. godine
• 
  Kafana „?”
  12. oktobar 2012. godine
• 

Vidi još

• Spisak spomenika kulture u Beogradu
• Ulica kralja Petra (Beograd)
• Mehanski zanat u Kneževini Srbiji

Spoljašnje veze

• Istorija ispisana kod „Znaka pitanja” (Večernje novosti, 3. oktobar 2013)
• Starim vlasnicima „?” (Večernje novosti, 7. maj 2017)
• Republički zavod za zaštitu spomenika kulture — Beograd
• Lista spomenika kulture u Srbiji
• Kafane u Beogradu
• Pravna bitka za „Znak pitanja” („Politika”, 15. maj 2023)