Panonska kneževina

Panonska kneževina; Posavska kneževina ; Kneževina Slavonija
	; Panonska kneževina (884—896)
Geografija
Kontinent	Evropa
Regija	srednja Evropa, Balkan
Prestonica	Sisak
Društvo
Službeni jezik	staroslovenski
Religija	paganizam, hrišćanstvo
Politika
Oblik države	kneževina
— Knez	Ljudevit Posavski
	Ratimir
	Braslav
Istorija
Istorijsko doba	srednji vek
— Osnivanje	790.
— Ukidanje	925.
Zemlje prethodnice i naslednice;
Prethodnice:	Naslednice:

Panonska kneževina, odnosno Posavska kneževina, ili Kneževina Slavonija, bila je južnoslovenska država, koja je postojala u ranom srednjem veku, a prostirala se na severnim (panonskim) prostorima današnje Hrvatske, odnosno na područjima današnje Slavonije, Zagorja, Pokuplja i Banije. Prestonica Posavske kneževine bio je grad Sisak, a najpoznatiji vladari ove države bili su kneževi Ljudevit Posavski, Ratimir i Braslav. Stanovništvo ove kneževine činili su Panonski Sloveni, podeljeni na Posavske Slovene u nekadašnjoj rimskoj provinciji Panoniji Saviji, na čijoj teritoriji je i nastala Posavska kneževina i Duljebe u kasnije pripojenoj Blatenskoj kneževini, koja je obuhvatala nekadašnje rimske provincije Panoniju Prvu i Donju Panoniju (Panonija Valerija i Panonija Druga).

Naziv

Ova južnoslovenska država je u istorijskim izvorima i istoriografiji poznata pod raznim nazivima. Kada je reč o primarnim istorijskim izvorima koji svedoče o istoriji ove južnoslovenske države u ranom srednjem veku, među najznačajnije spadaju svedočanstva franačkog hroničara Ajnharda, koji je u svojim Analima franačkog kraljevstva (lat. Annales Regni Francorum), opisao ustanak Ljudevita Posavskog. Ajnhard ovog južnoslovenskog kneza naziva: "Ljudevit, knez Donje Panonije" (lat. Liudewiti, ducis Pannoniae inferioris), koji je povlačeći se pred Francima iz Siska prebegao "Srbima, za koji se narod kazuje da drži veliki deo Dalmacije" (lat. ad Sorabos, quae natio magnam Dalmatiae partem obtinere dicitur).^[1]^[2]

Franački letopisi pod 884. godinom beleže opisni naziv u obliku: država (kraljevstvo) između Drave i Save (lat. regnum inter Dravum et Savum).^[3] Na osnovu ovog opisnog naziva, koji sadrži samo geografske odrednice, nastali su pojmovno neutralni istoriografski nazivi kao što su: Kneževina između Drave i Save ili Savsko-dravska kneževina.^[4]

Ova kneževina je u hrvatskoj istoriografiji poznata pod etnificiranim nazivima: Panonska Hrvatska ili Posavska Hrvatska,^[5] ali takvi nazivi nisu potkrepljeni primarnim istorijskim izvorima.^[6] Pomenute etnificirane nazive promovisali su hrvatski istoričari u 19. veku,^[7] odnosno u vreme nacionalnog buđenja Hrvata, koji su ga preuzeli od "oca hrvatske istoriografije" Ivana Lučića.^[8] Etnificirani nazivi su nastali iz potrebe da se pojam ranosrednjovekovne Hrvatske, koja se u istorijskoj stvarnosti prostirala južno od planine Gvozda, proširi i na susednu Posavsku kneževinu.

Iako naziv "Panonska Hrvatska", odnosno "Posavska Hrvatska" nije potkrepljen istorijskim izvorima, on se tokom vremena ustalio u domaćoj, a delimično i u stranoj literaturi, što je, prema nekim mišljenjima, bio rezultat izvesnih političkih kompromisa u okviru bivše jugoslovenske zajednice. Do takvih kompromisa, po tumačenju određenih srpskih istoričara, došlo je nakon nacionalnog izjašnjavanja katoličkog stanovništva Slavonije štokavskog narečja (Šokci), za koje se do poslednjih decenija 19. veka u nekim izvorima koristio i naziv Srbi katolici, a nakon hrvatizacije koju je sprovelo austrougarsko činovništvo, naziv Hrvati.^[9]

Prema nekim tumačenjima, naziv "Panonska Hrvatska", odnosno "Posavska Hrvatska" se ustalio u delu strane istoriografske literature, zbog nekritičkog prihvatanja rezultata istorijskih istraživanja hrvatskih romantičarsko-nacionalističkih autora, odnosno, kao što navodi američki istoričar Džon Fajn:

Rana srednjovekovna hrvatska istorija se uklapa u smisao stare izreke: što više učiš, sve manje znaš. Dok sam bio na osnovnim studijama istorije Balkana, mislio sam da znam dosta toga o Hrvatskoj. Međutim, kako sam dalje proučavao Hrvatsku, ispostavilo se da su jedna po jedna „činjenica“, koje sam ranije znao, zapravo sumnjive, zasnovane na spornim ili nepostojećim izvorima. Većina postojeće literature na zapadnjačkim jezicima o srednjovekovnoj Hrvatskoj je izuzetno oskudna, i često umrljana nacionalističkim predrasudama. (...) Većina podataka napisanih o srednjovokovnoj hrvatskoj istoriji potiče iz poznijih (sedamnaesti i osamnaesti vek) narativnih istorija.^[10]

Stanovništvo

Kao i u vezi naziva Posavske kneževine, postoje razmimoilaženja i oko pitanja o njenom etničkom sastavu nakon doseljenja slovenskog stanovništva. Većina hrvatskih istoričara od 19. veka do danas smatra da su je u ranom srednjem veku naseljavali Hrvati, dok određeni srpski naučnici (istoričari i arheolozi) tvrde da se radilo o Srbima.^[11] I jedni i drugi svoja teorijska uporišta traže u istorijskim izvorima od 7. do 9. veka, ali za definitivan odgovor na to sporno pitanje nisu pronađeni pouzdani podaci. Takođe postoji i "karantansko-panonska teorija", idejno začeta još krajem 18. i početkom 19. veka kod Antona Tomaža Linharta i Jerneja Kopitara, po kojoj je veliki deo stanovništva današnje severozapadne Hrvatske, koje govori kajkavskim narečjem, od davnina bio slovenačkog porekla.^[12]

Hrvatski istoričari se uglavnom oslanjaju na jedan izvor iz Porfirogenitovog dela "O upravljanju carstvom", gde se navodi da se od Hrvata koji su se naselili u Dalmaciji deo naroda odelio i zavladao Ilirikom i Panonijom.^[13] Međutim, pojedini hrvatski stručnjaci za istoriju srednjeg veka, poput Nade Klaić, obratili su pažnju na nerešeno pitanje — zašto se u Slavoniji tokom srednjeg veka ne pojavljuju tragovi hrvatskog imena?^[14] Takođe je i među uglednim srpskim istoričarima bilo onih koji su smatrali da Ljudevit Posavski, jedan od pomenutih vladara Panonske kneževine iz ranih srednjovekonih izvora, nije mogao da bude Hrvat, pošto se u tadašnjim primarnim izvorima (Ajnhardova "Franačka hronika") narod Hrvata, za razliku od Srba, još ne pominje na tlu rimskih provincija Dalmacije i Panonije.^[15] U prilog toj teoriji stoji činjenica da je prvi utvrđeni dokument u kojem se pojavljuju nazivi "Hrvat" i "Hrvatska", povelja kneza Trpimira (Trpmimirova darovnica) od 4. marta 852. godine (najstariji prepis iz 1568. godine), čiju autentičnost su osporili određeni istaknuti hrvatski naučnici.^[16] Hrvatski istoričar Ivo Goldštajn zaključuje:

Dakle, u Einhardovo vrijeme hrvatsko se ime, prema raspoloživom izvornom materijalu, još uopće nije ni pročulo - za sve suvremene pisce to je ili Dalmacija, Panonija, ili općenito slavenska zemlja, a stanovnici su ponajviše Slaveni, nema ni Hrvata ni Hrvatske. Do potpune afirmacije hrvatskog imena u inozemstvu došlo je stotinjak godina nakon Einharda.^[17]

Postoje i teorije bliske stavovima tzv. "Srpske autohtonističke škole" po kojima su Srbi živeli na prostoru Posavske kneževine još u vreme rimske vladavine, što se potvrđuje izvesnim "srpskim toponimima", poput starog naziva za Gradišku u Ptolemejevoj geografiji iz 2. veka, gde je ubeleženo mesto Serbinon ili Serbinum. Prema drugim mišljenjima, naziv ovog mesta se vezuje za talase doseljavanja Sarmata na područje Panonske nizije (Videti članak: Iranska teorija o poreklu Srba).

Savremena istraživanja stranih, ali i pojedinih hrvatskih naučnika potvrdila su da se stanovništvo Posavske kneževine i potonje Banovine Slavonije ne može svrstavati ni u hrvatski, ni u srpski, ni u slovenački etnički korpus, pošto je reč o posebnom južnoslovenskom stanovništvu, odnosno Panonskim Slovenima (potonjim etničkim Slavoncima), na čijem je etničkom prostoru ne samo tokom srednjeg veka već i tokom poznog razdoblja od 16. do 18. veka, a prvenstveno na području Gornje Slavonije, odnosno Varaždinskog generalata i dalje negovana svest o zemaljskoj posebnost Slavonije i narodnoj posebnosti slavonskog stanovništva, odnosno slavonskih narodnih tradicija, kulture i jezika.^[18]^[19]^[20]^[21]

Vladari

Ljudevit Posavski (oko 810-823)
Ratimir (oko 829–838)
Braslav (oko 884-oko 896)

Vidi još

Reference

^ Pertz 1845, str. 83.
^ Scholz 1970, str. 111.
^ Monumenta Germaniae Historica: Scriptorum 1 (1826), 401.
^ Gračanin 2008b, str. 74.
^ Fancev 1925, str. 509.
^ Gračanin 2008b, str. 68–69, 73-74.
^ Rački 1861, str. 30–31.
^ Gračanin 2008b, str. 68–69.
^ Žutić 2005, str. 31–50.
^ Fine 1991, str. 248.
^ Janković 2000, str. 9–21.
^ Zajc 2008, str. 32-33.
^ Moravscik 1967, str. 143.
^ Klaić 1971, str. 136–140.
^ Novaković 1981, str. 23–38.
^ Margetić 2004, str. 2.
^ Goldstein 1984, str. 238.
^ Fine 2005.
^ Petrić 2007, str. 23–38.
^ Petrić 2009, str. 30–47.
^ Petrić 2014, str. 43–55.

Izvori i Literatura

Izvori

Moravcsik, Gyula, ur. (1967) [1949]. Constantine Porphyrogenitus: De Administrando Imperio (2. izd.). Washington: Dumbarton Oaks Center for Byzantine Studies.
Ferjančić, Božidar (1959). „Konstantin VII Porfirogenit”. Vizantijski izvori za istoriju naroda Jugoslavije. 2. Beograd: Vizantološki institut. str. 1—98.
Pertz, Georg Heinrich, ur. (1845). Einhardi Annales. Hanover.
Scholz, Bernhard Walter, ur. (1970). Carolingian Chronicles: Royal Frankish Annals and Nithard's Histories. University of Michigan Press.
Scriptores Rerum Germanicarum - Annales Fuldenses, Hannoverae 1891.

Literatura

Goldstein, Ivo (1984). „Ponovo o Srbima u Hrvatskoj u 9. stoljeću” (PDF). Historijski zbornik. 37: 235—246. Arhivirano iz originala (PDF) 18. 09. 2016. g. Pristupljeno 10. 12. 2018.
Gračanin, Hrvoje (2008a). „Slaveni u ranosrednjovjekovnoj južnoj Panoniji”. Scrinia Slavonica. 8: 13—54.
Gračanin, Hrvoje (2008b). „Od Hrvata pak koji su stigli u Dalmaciju odvojio se jedan dio i zavladao Ilirikom i Panonijom: Razmatranja uz DAI c. 30, 75-78”. Povijest u nastavi. 6 (11): 67—76.
Gračanin, Hrvoje (2010). „Zagrebačko područje u kasnoj antici i ranom srednjovjekovlju”. Vjesnik Arheološkog muzeja u Zagrebu. 43 (1): 143—151.
Gračanin, Hrvoje (2011). Južna Panonija u kasnoj antici i ranom srednjovjekovlju (od konca 4. do konca 11. stoljeća). Zagreb: Plejada.
Gračanin, Hrvoje (2014). „Povijest Slavonije koja to nije: Stari vijek i rani srednji vijek”. Scrinia Slavonica. 14: 528—532.
Žutić, Nikola (2005). „Srbi svi i svuda - "hrvatske zemlje" bez Hrvata” (PDF). Istorija 20. veka: Časopis Instituta za savremenu istoriju. 23 (1): 31—50.
Zajc, Marko (2008). Gdje slovensko prestaje, a hrvatsko počinje: Slovensko-hrvatska granica u 19. i početkom 20. stoljeća. Zagreb: Srednja Europa.
Janković, Đorđe (2000). „Srednjovekovna kultura Srba na granici prema Zapadnoj Evropi”. Tradicionalna kultura Srba u Srpskoj Krajini i Hrvatskoj. Beograd: Etnografski muzej. str. 9—21.
Klaić, Nada (1971). Povijest Hrvata u ranom srednjem vijeku (1. izd.). Zagreb: Školska knjiga.
Klaić, Nada (1990). Povijest Hrvata u srednjem vijeku. Zagreb: Globus.
Margetić, Lujo (2004). „Krsni list hrvatske države (Trpimirova darovnica) i međunarodni položaj hrvatske države narodnih vladara” (PDF). Starine HAZU. 62: 1—42. Arhivirano iz originala (PDF) 11. 12. 2018. g. Pristupljeno 10. 12. 2018.
Novaković, Relja (1981). Gde se nalazila Srbija od VII do XII veka. Beograd: Istorijski institut.
Petrić, Hrvoje (2007). „Tko su "Slovenci" ili Slavonci u Hrvatsko-slavonskoj Vojnoj krajini tijekom 17. stoljeća”. Radovi Zavoda za hrvatsku povijest. 39: 23—38.
Petrić, Hrvoje (2009). „O Kranjcima i "Slovencima" ili Slavoncima (Slovincima) u Križevačkoj županiji te Varaždinskom generalatu od kraja 16. do početka 18. stoljeća”. Cris: Časopis Povijesnog društva Križevci. 11: 30—47.
Petrić, Hrvoje (2014). „Predavci - prilog poznavanju podrijetla stanovništva u Varaždinskom generalatu”. Cris: Časopis Povijesnog društva Križevci. 16: 43—55.
Rački, Franjo (1861). Odlomci iz državnoga práva hrvatskoga za narodne dynastie. Beč.
Richards, Ronald O. (2003). The Pannonian Slavic Dialect of the Common Slavic Proto-language: The View from Old Hungarian. Los Angeles: University of California.
Rokai, Peter (2002). „Istorija Mađara od najstarijih vremena do Mohačke bitke 1526. godine”. Istorija Mađara. Beograd: Clio. str. 7—183.
Fine, John Van Antwerp Jr. (1991) [1983]. The Early Medieval Balkans: A Critical Survey from the Sixth to the Late Twelfth Century. Ann Arbor, Michigan: University of Michigan Press.
Fine, John Van Antwerp Jr. (2005). When Ethnicity did not Matter in the Balkans: A Study of Identity in Pre-Nationalist Croatia, Dalmatia, and Slavonia in the Medieval and Early-Modern Periods. Ann Arbor, Michigan: University of Michigan Press.
Fancev, Franjo (1925). „O najstarijem bogoslužju u Posavskoj Hrvatskoj”. Zbornik kralja Tomislava u spomen tisućugodišnjice hrvatskoga kraljevstva. Zagreb: JAZU. str. 509—553.

Spoljašnje veze

Annales Regni Francorum

[FOOTNOTEPertz184583-1] Pertz 1845, str. 83.

[FOOTNOTEScholz1970111-2] Scholz 1970, str. 111.

[3] Monumenta Germaniae Historica: Scriptorum 1 (1826), 401.

[FOOTNOTEGračanin2008b74-4] Gračanin 2008b, str. 74.

[FOOTNOTEFancev1925509-5] Fancev 1925, str. 509.

[FOOTNOTEGračanin2008b68–69,_73-74-6] Gračanin 2008b, str. 68–69, 73-74.

[FOOTNOTERački186130–31-7] Rački 1861, str. 30–31.

[FOOTNOTEGračanin2008b68–69-8] Gračanin 2008b, str. 68–69.

[FOOTNOTEŽutić200531–50-9] Žutić 2005, str. 31–50.

[FOOTNOTEFine1991248-10] Fine 1991, str. 248.

[FOOTNOTEЈанковић20009–21-11] Janković 2000, str. 9–21.

[FOOTNOTEZajc200832-33-12] Zajc 2008, str. 32-33.

[FOOTNOTEMoravscik1967143-13] Moravscik 1967, str. 143.

[FOOTNOTEKlaić1971136–140-14] Klaić 1971, str. 136–140.

[FOOTNOTEНоваковић198123–38-15] Novaković 1981, str. 23–38.

[FOOTNOTEMargetić20042-16] Margetić 2004, str. 2.

[FOOTNOTEGoldstein1984238-17] Goldstein 1984, str. 238.

[FOOTNOTEFine2005-18] Fine 2005.

[FOOTNOTEPetrić200723–38-19] Petrić 2007, str. 23–38.

[FOOTNOTEPetrić200930–47-20] Petrić 2009, str. 30–47.

[FOOTNOTEPetrić201443–55-21] Petrić 2014, str. 43–55.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]