Eparhija temišvarska

Eparhija temišvarska Srpska pravoslavna crkva
Saborna crkva u Temišvaru
Osnovni podaci
Sedište	Temišvar
Država	Rumunija
Broj namesništava	3
Broj manastira	5
Zvanični veb-sajt
Arhijerej
Arhijerej	Lukijan (Pantelić)
Čin arhijereja	episkop
Titula arhijereja	episkop budimski i administrator Eparhije temišvarske

Eparhija temišvarska je eparhija Srpske pravoslavne crkve sa sedištem u Temišvaru, gde nalazi i saborna crkva eparhije. Temišvarska eparhija je osnovna verska ustanova za Srbe u Rumuniji.

Arhijerej administrator je episkop Lukijan (Pantelić), a arhijerejski zamenik je protojerej-stavrofor Marinko Markov.

Istorijat

Srpska saborna crkva u Temišvaru

Srpska patrijaršija u 16. i 17. veku

Prvi pisani tragovio postojanju eparhije dosežu do 16. veka, a tada se javlja u opsegu srpske Pećke patrijaršije. Značajna je činjenica da su Srbi na ovim prostorima imali razvijen crkveni život mnogo pre Velike seobe 1690., a jedan od ovdašnjih episkopa srpskih, Isaija (Đaković), postao je jedan od najčvršćih oslonaca pridošlom patrijarhu Arseniju III Čarnojeviću. I po Velikoj seobi, i dugo po zasnivanju Krušedolske (1708), odnosno Karlovačke mitropolije (1713), Temišvarska eparhija je ostala u nadležnosti Beogradske mitropolije, sve do sjedinjenja Beogradske i Karlovačke mitropolije, u kojem je Temišvaru pripala posebna uloga. Naime, Požarevačkim mirom iz 1718. godine Austrija je dobila na račun Turske Banat, Olteniju, deo Srbije sa Beogradom, delove Bosne i Slavonije.

Smatrajući da je Beograd suviše blizu Turskoj, beogradski mitropolit Mojsije (Petrović) je premestio sedište svoje mitropolije u Temišvar, gde je svečano ustoličen 1721. godine. Po smrti karlovačkog mitropolita Vikentija (Popovića) 1726. godine, Mojsije (Petrović) je izabran i za mitropolita karlovačkog, čime je praktično počelo ujedinjavanje Srpske pravoslavne crkve sa teritorije Austrije. Dakle, mitropolit Mojsije (Petrović) je iz Temišvara prešao na karlovačku mitropolitsku katedru.

Pri sprovođenju jerarhijske podele u Karlovačkoj mitropoliji 1864. godine Temišvarska eparhija je, kao srpska, ostala u Karlovačkoj mitropoliji, s tim što je ustupila rumunske crkvene opštine, a preuzela srpske crkvene opštine iz Aradske eparhije. Mešovite crkvene opštine su dodeljene prema većinskoj pripadnosti vernika.

Po meri ukidanja nadležnosti Karlovačke mitropolije, odnosno njenog uključivanja u vaspostavljenu srpsku Beogradsku patrijaršiju posle Prvog svetskog rata i Temišvarska eparhija je postala deo ujedinjene Srpske pravoslavne crkve. Tadašnji episkop Georgije Letić premestio je sedište iz Temišvara u Kikindu. 1931. godine došlo je do arondacije između Temišvarske i novouspostavljene Eparhije banatske (naslednica Eparhije vršačke), tako da je prva u potpunosti preuzela srpske vernike u Rumuniji, a druga u Srbiji.

Episkopi

Dosadašnji episkopi ove eparhije su:

• Neofit, 1608-1613.; sin roditelja Milete i Jovke
• Isaija, 1640.
• Josif, 1643-1655; umro i sahranjen u manastiru Partošu.
• Teodor, 1643.
• Sevastijan, 1644-1647.
• Mihailo, 1681–1687.; episkop temišvarski i bečkerečki; darodavac 1691. godine Hilandara i Kareje
• Vasilije, 1688.
• Josif II, posle 1688.
• Vasilije, oko 1693.
• Isaija Đaković, 1694–1708.
• Konstantin, "Grk", 1704–1713.; postavio ga srpski patrijarh Kalinik.
• Hadži Joanikije Vladisavljević, 1713–1722-1727, 7. oktobra, izabran na Sinodu u Peći
• Nikola Dimitrijević, 1728–1744.; do tada episkop Karansebeški

	Georgije Popović, 1745–1757.
	Vićentije Jovanović Vidak, 1759–1774.
	Mojsej Putnik, 1774–1781.
	Sofronije Kirilović, 1781–1786.

• Petar Petrović, 1786–1800.
• Stefan Avakumović,1801–1822.
• Josif Putnik, 1829–1830.
• Maksim Manuilović, 1833–1838.

	Pantelejmon Živković, 1839–1851.
	Samuil Maširević, 1853–1864.

• Antonije Nako, 1864–1869.
• Georgije Vojnović, 1874–1881.

	Georgije Branković, 1882–1890.
	Nikanor Popović, 1891–1901.
	Dr Georgije Letić, 1904–1931.

Administratori

Osim toga u nekom periodu eparhijom su upravljali administratori:

• Arsenije Stojković (1872—1874);
• German Anđelić (1881—1882);
• Georgije Branković (1890—1891);
• Nektarije Dimitrijević (1891);
• Georgije Branković (1901);
• Lukijan Bogdanović (1901—1904);
• Dr Georgije Letić (1932—1935);
• Dr Irinej Ćirić (1935—1952);
• Visarion Kostić (1952—1979);
• Hrizostom Vojinović (1979—1980);
• Dr Sava Vuković (1980—1996);
• Lukijan Pantelić od 1996

Arhijerejski zamenici

Arhijerejski zamenici su bili:

• Stefan Mihajlović (1870—1872);
• Gedeon Cvetić (1872—1874);
• German Jovanović (1881—1882);
• Ilarion Ruvarac (1882);
• Isak Došen (1901);
• Dr Stefan Nikolić (1919—1927);
• Slobodan Kostić (1942—1947);
• Stevan Tomić (1947—1971);
• Đorđe Hranisavljević (1971—1978);
• Vladimir Marković (1978-2010).
• Marinko Markov (od 2010)

Hramovi

Eparhija temišvarska raspolaže sa 55 hrama, od kojih se jedan broj nalazi u danas upražnjenim parohijama, gde Srba ima vrlo malo, ili ih više uopšte nema.

• Saborna crkva svetog Vaznesenja Gospodnjeg, Temišvar (Timişoara)
• Crkva Obnovljenja hrama svetog velikomučenika Georgija, Naćfala (Satu Mare)
• Crkva Prenosa moštiju svetog Nikole, Varjaš (Variaş)
• Crkva Prenosa moštiju svetog Nikole, Veliki Sempetar (Sânpetru Mare)
• Crkva Prenosa moštiju svetog Nikole, Dinjaš (Diniaş)
• Crkva Prenosa moštiju svetog Nikole, Mali Bečkerek (Becicherecu Mic)
• Crkva Prenosa moštiju svetog Nikole, Radimna (Radimna)
• Crkva Prenosa moštiju svetog Nikole, Saravola (Saravale)
• Crkva Prenosa moštiju svetog Nikole, Svinica (Sviniţa)
• Crkva Prenosa moštiju svetog Nikole, Sokolovac (Socol)
• Crkva Prenosa moštiju svetog Nikole, Temišvar–Mehala (Timişoara)
• Crkva Prenosa moštiju svetog Nikole, Čanad (Cenad)
• Crkva Rođenja Presvete Bogorodice, Tornja (Turnu)
• Crkva Rođenja Presvete Bogorodice, Fenlak (Felnac)
• Crkva Rođenja svetog Jovana Krstitelja, Ketfelj (Gelu)
• Crkva Rođenja svetog Jovana Krstitelja, Rudna (Rudna
• Crkva Rođenja svetog Jovana Krstitelja, Stara Moldava (Moldova Veche)
• Crkva Sabora Srba svetitelja, Deta (Deta)
• Crkva svetih apostola Petra i Pavla, Arad (Arad)
• Crkva svetih apostola Petra i Pavla, Dežan (Dejan)
• Crkva svetog arhanđela Mihaila, Gad Gad, (Rudna)
• Crkva svetog arhanđela Mihaila, Tolvadija (Livezile)
• Crkva svetog arhanđela Gavrila, Ivanda (Ivanda)
• Crkva svetog arhanđela Gavrila, Požežena (Pojejena)
• Crkva svetog arhanđela Gavrila, Čenej (Cenei)
• Crkva svetog Vaznesenja Gospodnjeg, Belobreška (Belobreşca)
• Crkva svetog Vaznesenja Gospodnjeg, Đir (Giera)
• Crkva svetog Vaznesenja Gospodnjeg, Ljupkova (Liubcova)
• Crkva svetog Vaznesenja Gospodnjeg, Mačević (Măceşti)
• Crkva svetog Vaznesenja Gospodnjeg, Parac (Parţa)
• Crkva svetog Vaznesenja Gospodnjeg, Srpski Semarton (Sânmartinu Sârbesc)
• Crkva Vaskrsenja Hristovog, Rešica (Reșița)
• Crkva svetog velikomučenika Dimitrija, Divić (Divici)
• Crkva svetog velikomučenika Dimitrija, Knez (Satchinez)
• Crkva svetog velikomučenika Dimitrija, Nadlak (Nădlac)
• Crkva svetog velikomučenika Dimitrija, Soka (Soca)
• Crkva svetog velikomučenika Georgija, Zlatica (Zlatiţa)
• Crkva svetog velikomučenika Georgija, Keča (Checea)
• Crkva svetog velikomučenika Georgija, Kraljevac (Cralovăţ)
• Crkva svetog velikomučenika Georgija, Lukarevac (Lucareţ)
• Crkva svetog velikomučenika Georgija, Munara (Munar)
• Crkva svetog velikomučenika Georgija, Nemet (Beregsău Mic)
• Crkva svetog velikomučenika Georgija, Petrovo Selo (Petrovaselo)
• Crkva svetog velikomučenika Georgija, Pečka (Pecica)
• Crkva svetog velikomučenika Georgija, Stančevo (Stanciova)
• Crkva svetog velikomučenika Georgija, Fabrika - Temišvar (Timişoara)
• Crkva svetog kneza Lazara, Monoštor (Mănăştur)
• Crkva svetog Preobraženja Gospodnjeg, Arad–Gaj (Arad)
• Crkva svetog proroka Ilije, Leskovica (Lescoviţa)
• Crkva svetog proroka Jeremije, Lugovet (Câmpia)
• Crkva Silaska Svetog duha na apostole, Ulbeč (Reciu Nou)
• Crkva Uspenja Presvete Bogorodice, Veliki Semikluš (Sânnicolau Mare)
• Crkva Uspenja Presvete Bogorodice, Denta (Denta)
• Crkva Uspenja Presvete Bogorodice, Fenj (Foeni)
• Crkva Uspenja Presvete Bogorodice, Čakovo (Ciacova)

Manastiri

• Bazjaš
• Bezdin
• Brzava
• Zlatica
• Kusić

Vidi još

• Srbi u Rumuniji
• Odnosi Srbije i Rumunije
• Srpska saborna crkva u Temišvaru
• Aradska eparhija
• Aradski srpski protoprezviterat
• Istorija hrišćanstva u Rumuniji

Literatura

• Vuković, Sava (1996). Srpski jerarsi od devetog do dvadesetog veka. Beograd: Evro. 
• Ivić, Aleksa (1914). Istorija Srba u Ugarskoj od pada Smedereva do seobe pod Čarnojevićem (1459-1690). Zagreb. 
• Ivić, Aleksa (1929). Istorija Srba u Vojvodini od najstarijih vremena do osnivanja potisko-pomoriške granice (1703). Novi Sad: Matica srpska. 
• Jašin, Saša (2018). Episkop Pantelejmon Živković. Temišvar: Savez Srba u Rumuniji. 
• Jašin, Saša (2020). Arhijereji Temišvarske eparhije. Temišvar: Savez Srba u Rumuniji. 
• Jašin, Saša (2020). „Školovanje parohijskog sveštenstva i monaštva Eparhije temišvarske: Istorijski presek” (PDF). Kultura Republike Srbije i Srba u Rumuniji. Beograd: Institut za međunarodnu politiku i privredu. str. 155—171. 
• Kecić, Danilo (1999). „Rekviriranje zvona srpskih pravoslavnih hramova Temišvarske eparhije 1916-1917”. Zbornik Matice srpske za istoriju. 59-60: 173—191. 
• Kostić, Slobodan (1925). Šematizam Pravoslavne srpske eparhije temišvarske u Kraljevini Rumuniji za 1924. godinu. Temišvar: Eparhijska uprava. 
• Kostić, Slobodan (1931). Srpska crkva i škola u Rumuniji 1930. godine. Temišvar: Čendeš. 
• Kostić, Slobodan (1932). Statistički pregled Pravoslavne srpske eparhije temišvarske za 1932. godinu. Temišvar: Eparhijska uprava. 
• Kostić, Slobodan (1938). Grobovi episkopa i građana temišvarskih u pravoslavnom srpskom sabornom hramu temišvarskom: 1757-1838. Temišvar: Doina. 
• Kostić, Slobodan (1940). Srbi u rumunskom Banatu: Istoriski, brojni, ekonomski-privredni pregled. Temišvar: Dojna. 
• Popov, Dejan (2015). „Sveštenstvo Eparhije temišvarske 1797. godine (1)” (PDF). Temišvarski zbornik. 8: 91—110. 
• Popov, Dejan (2017). „Sveštenstvo Eparhije temišvarske 1797. godine (2)” (PDF). Temišvarski zbornik. 9: 127—147. 
• Popov, Dejan (2018). „Sveštenstvo Eparhije temišvarske 1797. godine (3)” (PDF). Temišvarski zbornik. 10: 177—198. 
• Popović, Dušan J. (1955). Srbi u Banatu do kraja osamnaestog veka: Istorija naselja i stanovništva. Beograd: Naučna knjiga. 
• Popović, Dušan J. (1957). Srbi u Vojvodini. knj. 1: Od najstarijih vremena do Karlovačkog mira 1699. Novi Sad: Matica srpska. 
• Popović, Dušan J. (1959). Srbi u Vojvodini. knj. 2: Od Karlovačkog mira 1699 do Temišvarskog sabora 1790. Novi Sad: Matica srpska. 
• Popović, Dušan J. (1963). Srbi u Vojvodini. knj. 3: Oo Temišvarskog sabora 1790 do Blagoveštenskog sabora 1861. Novi Sad: Matica srpska. 
• Puzović, Ljiljana I. (2013). „Sinđelija Vladike Georgija Popovića, izdata temišvarskom svešteniku Tomi Pavlovu”. Arheografski prilozi. 35: 169—181. 
• Puzović, Ljiljana I. (2017). „Granice, naselja i parohije Temišvarske eparhije (1716-1779): Prilog proučavanju istorije pravoslavlja u Banatu” (PDF). Zbornik Matice srpske za istoriju. 96: 35—52. 
• Puzović, Ljiljana I. (2017). „Parohijsko sveštenstvo Temišvarske eparhije sredinom XVIII veka” (PDF). Temišvarski zbornik. 9: 19—39. 
• Puzović, Ljiljana I. (2018). „Parohijski hramovi u Temišvarskoj eparhiji sredinom XVIII veka” (PDF). Temišvarski zbornik. 10: 29—41. 
• Puzović, Ljiljana I. (2020). „Temišvarska eparhija od Požarevačkog mira do Temišvarskog sabora (1718-1790)”. Osam vekova autokefalije Srpske pravoslavne crkve. 1. Beograd: Pravoslavni bogoslovski fakultet. str. 225—242. 
• Puzović, Ljiljana I. (2020). „Etnička struktura stanovništva u naseljima Temišvarske eparhije sredinom XVIII veka” (PDF). Zbornik Matice srpske za istoriju. 101: 19—30. 
• Puzović, Ljiljana I. (2020). „Crtice iz bračnog života naroda u Temišvarskoj eparhiji u XVIII veku” (PDF). Temišvarski zbornik. 12: 85—93. 
• Puzović, Predrag (1996). „Eparhije Srpske pravoslavne crkve u rasejanju” (PDF). Bogoslovlje: Časopis Pravoslavnog bogoslovskog fakulteta u Beogradu. 40 (1-2): 87—96. 
• Stanković, Vladan; Spičanović, Vladimir (2020). „Srbi iz Rumunije i njihova vera” (PDF). Kultura Republike Srbije i Srba u Rumuniji. Beograd: Institut za međunarodnu politiku i privredu. str. 227—241. 
• Cvrkota, Sanja (2020). „Novija istraživanja o Srpskoj pravoslavnoj eparhiji temišvarskoj” (PDF). Kultura Republike Srbije i Srba u Rumuniji. Beograd: Institut za međunarodnu politiku i privredu. str. 172—191. 

Spoljašnje veze

• Arhiv Vojvodine: Temišvarska eparhija
• Pravoslavna srpska eparhija temišvarska u Rumuniji
• Episkopi eparhije temišvarske
• Statut Srpske pravoslavne eparhije temišvarske
• Dalibor Midić (2012): Georgije Popović mitropolit niški i belocrkvanski i episkop temišvarski