Kraljevina Italija

Za druge upotrebe pogledajte stranicu Kraljevina Italija (višeznačna odrednica).

Kraljevina Italija Regno d'Italia  (italijanski) Italija
Zastava Grb
Himna Marcia Reale
Kraljevina Italija 1941. godine
Geografija
Kontinent		Evropa, Afrika
Prestonica		Rim, Torino (1861–1865), Firenca (1865–1871)
Društvo
Službeni jezik		italijanski
Religija		katolicizam
Politika
Oblik države		monarhija
— Kralj		Viktor Emanuel II
		Umberto I
		Viktor Emanuel III
		Umberto II
Istorija
Postojanje
— Osnivanje		1861.
— Ukidanje		1946.
Geografske i druge karakteristike
Površina
— ukupno		310.196 km²
Stanovništvo		42.994.000
Valuta		italijanska lira
Zemlje prethodnice i naslednice Italije
Prethodnice:		Naslednice:
	Kraljevina Pijemont-Sardinija	Republika Italija

Kraljevina Italija se odnosi na Italiju kojom je vladala kraljevska dinastija Savoja od ujedinjenja Italije 1860. do referenduma o ukidanju monarhije i uspostavljanju republike 1946. godine. Od 1922. do 1943. bila je pod diktaturom fašističkog lidera Benita Musolinija.

Iako pobednica u Prvom svetskom ratu, Italija je bila zahvaćena ekonomskom krizom i nezadovoljstvom zbog izostanka nagrade za učešće u ratu obećane Londonskim sporazumom. Nacionalizam zahvata široke slojeve stanovništva. Benito Musolini, ranije angažovan u radničkom pokretu, počinje da osniva fašističke odrede nazvane prema latinskom facsio, što znači snop i predstavlja simbol sloge. U početku na zborovima fašista Musolini je govorio i o demokratskim slobodama i radničkim pravima. Kasnije su fašisti prešli na fizičke obračune sa socijalistima i komunistima. Na izborima 1919. godine dobili su samo 4000 glasova, ali dve godine kasnije imali su 36 poslanika od mogućih 500. U narednim godinama ovaj pokret postaje masovan. Pripadnici su nosili crne košulje (crnokošuljaši), a metoda rada bile su ulične manifestacije, zborovi, prebijanja, pa čak i ubistva političkih protivnika. Godine 1921. fašisti su ujedinjeni u Nacionalnu fašističku stranku. Oktobra 1922. Benito Musolini i fašisti preuzimaju vlast u Italiji. Oko 24000 članova italijanske fašističke partije marširalo je iz Napulja na Rim da bi preuzeli vlast. Njihov vođa, Benito Musolini, čekao je u Milanu ishod, spreman na bekstvo u Švajcarsku ako prevrat ne uspe. Kako u Rimu nije bilo opozicije, kralj Viktor Emanuel III ponudio je Musoliniju da formira vladu. U narednim godinama fašisti su ukinuli demokratiju u Italiji, zabranjen je rad svim drugim partijama osim fašističkoj, osnovan je poseban sud za zaštitu države, radnicima je zabranjen štrajk. Sam Musolini dobio je titulu Il Duče (dosl. „vođa”) i postao neprikosnovena ličnost u državi.

Godine 1935. italijanske snage napale su nezavisnu afričku državu Etiopiju uz pomoć aviona, hemijskog oružja i oklopnih vozila. Društvo naroda uvelo je ekonomske sankcije Italiji, ali one nisu imale poseban uspeh. Italija 1937. napušta Društvo naroda. Italijanski kralj proglašen je carem Abisinije, kako su Italijani nazvali novoosvojenu državu. Etiopija ostaje pod italijanskom kontrolom sve do 1941. godine. Italija 1939. napala i osvojila Albaniju. U Drugom svetskom ratu, Italija je kapitulirala 3. septembra 1943. godine.

Teritorija

Kraljevina Italija smatrala je svojom teritorijom celo područje današnje Italije. Teritorijalni rast kraljevine vršio se pod procesom ujedinjenja Italije sve do 1870. godine. Iako su danas u sastavu Italije, Trst i Trentino-Južni Tirol oni nisu bili deo kraljevine sve do 1919. godine. Nakon Prvog svetskog rata i Versajskog i Sen-Žermenskog sporazuma, Kraljevini Italiji su pripali Gorica, Trst, Istra, Kvarnerska ostrva (Cres, Lošinj) Zadar i dalmatinska ostrva Vis, Lastovo, Palagruža, kao i grad Zadar. Rijeka je pripojena Italiji 1922. nakon D'Anunciovog upada. Za vreme Drugog svetskog rata Kraljevina Italija je proširila svoju teritoriju u Sloveniji do Ljubljane i Save. Na istočnoj Jadranskoj obali je proširila svoje teritorije na celi Kvarner, a posredno je proširila svoju vlast na celu Dalmaciju koje joj je prepustio Pavelićev režim i Crnu Goru, Kosovo i delove zapadne Makedonije, i na delove Grčke (Jonska ostrva, Epir, Kikladi).

Osim teritorija na Apeninskom poluostrvu i obližnjih ostrva, Kraljevina Italija je imala nekoliko kolonija, protektorata i marionetskih država, kao što su Eritreja, Somalija, Libija, Etiopija (nakon 1936) u Africi i Albaniju i delove Grčke (Krf i ostrva Dodekanez) u Evropi i jednu malu enklavu od 46 hektara u Tjencinu (Kina).Držala je i Beograd u Srbiji, i Novi Pazar, takođe u Srbiji, zatim su držali i Maribor, Zagreb, Tuzlu.

Nakon Drugog svetskog rata uspostavljene su granice današnje Italije.

Istorija Italije

Glavni članak: Istorija Italije

Ujedinjenje Italije (1859–1870)

Karta procesa ujedinjenja Kraljevine Italije

Đuzepe Garibaldi, vođa republikanskog pokreta za ujedinjenje Italije

Na talasu promena koje je podstaknuo Napoleon nastao je i Rizorđimento, revolucionarni pokret za ujedinjenje Italije. Rađanje Kraljevine Italije bio je rezultat napora italijanskih radikalnih revolucionara s juga (Garibaldi) i monarhista sa severa (Savojska dinastija), za stvaranje jedinstvene države koja bi obuhvatala celo Apeninsko poluostrvo i ukinula vlast brojnih vojvodstava i srednjovekovnih feudalnih država. Poslednja takva država koju su kooptirali bila je Papska država 1870. Lideri Rizorđimenta bili su Đuzepe Macini i Đuzepe Garibaldi, uz umerene i konzervativne grofa Kavura i Viktora Emanuela II, koji je postao prvi kralj ujedinjene Italije.

Grof Kavur, prvi predsednik vlade Kraljevine Italije

Liberalno razdoblje

Nakon ujedinjenja, najjača politička snaga Italije bili su liberali, jer su desničari bili razjedinjeni, a levica je još bila u povojima, tako da je premijer postao liberal Marko Mingeti koji je uspevao ostati na vlasti, dodvoravajući se levičarima (nacionalizacijom železnice). Nakon njega 1876, na njegovo mjesto dolazi ponovo liberal Agostino Depretis i time je otpočelo dugo razdoblje liberalnih vlada. To razdoblje obeležili su korupcija, nestabilnost vlade, daljnje osiromašenje juga i krajnje autoritarni potezi vlasti.

Depretis je počeo da sprovodi jedan eksperimentalni politički program, koji je nazvao trasformismo (promene). Po toj ideji, — mesta ministara trebalo je da dobijaju umereni i stručni ljudi, koji je trebalo da budu nepartijski političari. U stvarnosti je ovaj plan vladavine dobrih tehnokrata bio vlast vrlo autoritativnih i jako korumpiranih ljudi. Na vrlo spornim izborima 1876, koristeći metode pritiska na kandidate, ponovo je pobedio Depretis. Nakon toga, kako nije imao ozbiljnije opozicije, vladao je sam celom vladom. Za vreme njegove vladavine zabranjena su javna okupljanja, a pojedinci koji su smatrani opasnim po vlast osuđivani su na progonstvo i zatvore po vrlo udaljenim ostrvima. Međutim, Depretis je za vreme svog mandata, zabranio robijanje zbog duga, uveo je obavezno besplatno osnovno školovanje i ukinuo dotad obaveznu veronauku u osnovnim školama.

Nakon izbora održanih 1887, premijer je postao Frančesko Krispi koji je počeo s aktivnijom spoljnom politikom. Osnova njegove politike bila je jačanje Italije kao svetske sile, puno je ulagao u vojsku i bio pobornik italijanskog ekspanzionizma i savezništva sa Nemačkom. Italija se pridružila Centralnim silama 1882. zajedno s Nemačkom i Austrougarskom. Iako je i njegov režim bio autoritaran, Krispi je sproveo neke liberalne reforme, poput zdravstva. Za njegovog mandata Italiju je pogodila velika kriza, koja se posebno osetila u poljoprivredi.

Kolonijalizam

Galerija Vitorio Emanuel II u Milanu, ponos italijanske arhitekture svoga vremena (1865—1877.

Italijanski cepelini bombarduju turske snage u Libiji

Nakon pada vlasti egipatskog kediva u Kartumu 5. februara 1885, Italija je iskoristila britanske teškoće u Sudanu, i iskrcala svoje trupe u Masavi. Zatim je 1888. anektirala Masavu, proglasivši je svojom kolonijom Italijanskom Eritrejom. Nakon sedam godina napala je i Etiopiju. Međutim, za vreme Prvog italijansko-abisinskog rata etiopske snage su uz rusku pomoć prisilile italijansku vojsku na povlačenje u Eritreju, što je doživljeno kao težak poraz, i izazvalo pad vlade Krispija, a na međunarodnom planu ispalo teško poniženje.

5 vlada Đovanija Đolitija

Nakon izbora 1892. premijer je postao Đovani Đoliti. Iako je njegova prva vlada brzo pala, Đoliti je ponovo postao premijer 1903. i vodio Italiju sve do 1914, na taj način postao je prvi dugotrajni italijanski premijer (vodio je 5 vlada). I njegovu vladavinu je takođe obeležila korupcija među raznih vladinim funkcionerima, kao i nameštanje izbora.

I za vreme njegovog mandata, je u južnoj Italiji vladalo veliko siromaštvo i glad, i masovna emigracija u obe Amerike .

Na talasu komadanja Osmanskog carstva i Kraljevina Italija se odlučila ugrabiti nešto, pa je 1911, Italija je napala Libiju. Nakon rata koji je trajao godinu dana, osvojena je Libija. Iako je ovaj rat ispao uspešan po Italiju, on nije išao u korist Đolitijeve vlade, jer ga je na nož dočekala opozicija iz redova Italijanske socijalističke partije, u čemu se posebno isticao tada pacifističko raspoloženi Benito Musolini, koji je čak pozivao građane na nasilno rušenje vlade. Đoliti je još jednom dobio izbore 1920. godine i nakratko vodio zemlju.

Prvi svetski rat

Predratna situacija

U razdoblju pre Prvog svetskog rata, Italija je na međunarodnom planu imala problema sa svojim dojučerašnjim saveznicama; Nemačkom i Austrougarskom, zbog okupacije Libije. I odnosi s Francuskom su jako pogoršani zbog italijanske podrške Pruskoj, a sa Velikom Britanijom je Italija ušla u rivalski odnos zbog italijanskog zahtevanja da joj se prizna njena sfera uticaja po Sredozemnom i Crvenom moru.

Italijanski nacionalista Gabrijele D'Anuncio, istaknuti zagovornik uključivanja Italije u Prvi svetski rat i kasniji riječki duče

Snažno su pogoršani odnosi i sa Grčkom, kad je Italija, zbog rata u Libiji, preventivno okupirala ostrva Dodekaneza (uključujući i ostrvo Rodos) sa većinskim grčkim stanovništvom, koji su nominalno bili pod osmanskim suverenitetom. Napetost je narasla i zbog Albanije, oko koje su dve zemlje imale oprečne stavove. Početkom 1914, Italiju je tresla politička nestabilnost, brojni protesti i sukobi i generalni štrajk. Iako je bila članica Centralnih sila, Kraljevina Italija ni nakon izbijanja Prvog svetskog rata, nije ušla u rat, već je ostala neutralna. Italijansko društvo bilo je duboko podeljeno oko rata: socijalisti su se protivili ratu i podržavali pacifizam, dok su nacionalisti poput Gabrijelea D'Anunzija i Luiđija Federconija, uz ovaj put preobraćenog Musolinija zahtevali uključenje Italije u rat. Nacionalisti su na rat, gledali kao mogućnost da Italija pomoću njega dođe do teritorija Austrougarske koja su naseljavali Italijani.

Italija je 1915. tajnim sporazumom u Londonu izdala dojučerašnje saveznike iz Centralnih sila i pridružila se Antanti, zbog obećanih teritorija Austrougarske gde su živeli Italijani, brojnih delova istočne obale Jadrana i deo nemačkih kolonija u Africi. Ova odluka oduševljeno je dočekana u redovima nacionalista i imperijalista, ali su protiv nje bili liberali, i sam liberalni premijer Đovani Đoliti.

Tok rata

Iako je početak ratnog pohoda protiv Austrougarske bio uspešan budući da je Italija imala brojčanu prednost, a austrougarska vojska bila je raspršena na frontovima u Srbiji i Rusiji, ta prednost nikad nije do kraja iskorištena zato što je italijanski komandant Luiđi Kadorna insistirao na direktnom napadu na Austrougarsku kako bi pokušao okupirati slovensko područje i Ljubljanu. Ovim napadom bi Italijani došli blizu Beča, ali su svih jedanaest napada propali uz brojne žrtve. Sledeće godine (1916), austrougarska vojska je u protivofanzivi uspela odbaciti italijansku vojsku sve do Verone i Padove.

Italijanski karabinjeri u Palestini

Nakon toga je italijanska vojska u leto 1916, organizovala protivofanzivu, te je nakon niza neuspelih napada, na kraju ipak uspela zauzeti Goricu. Sklapanjem Brest-litovskog mira Centralne sile su se otarasile Rusije, pa su se nemačke i austrougarske snage sa većom žestinom bacile u napad na Italiju. Uprkos početnim uspesima, taj novi udar zaustavila je italijanska vojska kod reke Pijave. Nakon brojnih iscrpljujućih bitaka u kojima se front praktično nije pomicao, Austrougarska se počela urušavati, tako da je potpisano primirje 11. novembra 1918, čime se završio Prvi svetski rat u kojem je Kraljevina Italija završila kao jedna od pobednica.

Za vreme rata, vojska Kraljevine Italije učestvovala je u savezničkim napadima na Osmansko carstvo gde je zauzela područja u Anadoliji (oko Antalije) i Palestini. U tom ratu je Italija izgubila oko 700.000 vojnika, a deficit države iznosio je 12 milijardi lira.

Posleratna situacija

Vitorio Emanuele Orlando s Dejvidom Lojdom Džordžom, Žoržom Klemansoom i Vudroom Vilsonom na pregovorima u Versaju

Nakon rata, italijanski premijer Vitorio Emanuele Orlando sastao se s britanskim premijerom Dejvidom Lojdom Džordžom, francuskim predsednikom Žoržom Klemansoom i američkim predsednikom Vudroom Vilsonom u Versaju na razgovorima o budućim granicama Evrope.

Na tim pregovorima Italija je dobila malo teritorija, jer je američki predsednik Vilson obećao slobodu formiranja vlastitih nacionalnih država svim evropskim narodima. Tako da nakon Versajskog ugovora nije dobila Dalmaciju i Albaniju kao što joj je ranije obećano Londonskim sporazumom. Italija je izvisila pri podeli nemačkih afričkih kolonija, koje su sebi prigrabile Velika Britanija i Francuska. I pored svih tih činjenica predsednik vlade Vitorio Orlando potpisao je Versajski sporazum, što je dovelo do pobune protiv njegove vlade.

Nezadovoljan ovim mirovnim pregovorima, italijanski nacionalista Gabrijele D'Anuncio sa svojim crnokošuljašima zauzeo Rijeku u septembru 1919. i osniva Riječku državu u kojoj nije dugo vladao, nakon toga Rijeka je anektirana od Italije 1924. godine. Mnoge D'Anuncijeve metode osvajanja masa, govor, odeću (crne košulje) preuzeo je budući lider fašista Musolini.

Fašističko razdoblje

Glavni članak: Fašizam

Rađanje fašističkog pokreta

Benito Musolini krenuo je u politiku kao pripadnik Italijanske socijalističke partije, ali je iz nje izbačen 1914. zbog svoje otvorene podrške ratu protiv Austrije. To je bio njegov veliki obrt, jer se pre Prvog svetskog protivio regrutaciji i okupaciji Libije, a bio je i urednik službenih novina socijalističke partije Avanti!. Kasnije je osnovao svoje vlastite novine Narod Italije u kojima je pozivao socijaliste i druge levičare da podrže rat. Zbog želje da pridobiju Italiju na stranu Antante, Francuska, Britanija i Rusija su finansijski pomagale izlaženje tih novina. Ove novine su kasnije postale fašistički glasnik.

Nakon rata i Versajskog ugovora, Musolini stvara svoj borbeni savez Fasci di Kombatimento koji se protivio pacifizmu Italijanske socijalističke partije. Iako su fašisti u početku naginjali levici i podržavali mnoge liberalne ideje, 15. aprila 1919. počinju s političkim nasiljem napadajući kancelarije socijalističkog glasila Avanti!. Nakon početnih neuspeha, Musolini je reorganizovao ovu grupu, ideološki se distancirao od levice i 1921. pretvara je u Nacionalnu fašističku partiju. Njegova partija je preuzela od D'Anuncija brojna nacionalistička obeležja, a sam Musolini je promenio svoju izvornu ideologiju i počeo podržavati Katoličku crkvu i prestao da se protivi monarhiji. Podrška fašistima je počela rasti od 1921, a mnogi oficiri italijanske vojske koji su podržavali fašiste iskoristili su svoj položaj za kontrarevolucionarne napade na socijaliste.

Liberal Đoliti je dobio izbore 1920, i postao premijer po peti put, ali njegova vlada je bila vrlo slaba zbog jake socijalističke opozicije. Zbog tog je Đoliti, dodao na svoju izbornu listu 1921. godine i Nacionalnu fašističku partiju, jer je pomoću njih hteo obuzdati socijaliste. Kako Đoliti nije uspeo skupiti dovoljno mandata za koaliciju, fašisti su zajedno sa socijalistima izglasali nepoverenje vladi Đolitija. Musolini je zahvaljujući brojnim govorima, potplaćivanju i zastrašivanju vrlo brzo postao dominantna osoba u italijanskoj politici, pridobijajući uz sebe brojne druge političare.

U oktobru 1922, Musolini je iskoristio opšti štrajk i počeo zahtevati od italijanske vlade da vlast prepusti njegovoj fašističkoj partiji. Deo fašista krenuo je na marš preko cele Italije do Rima (marš na Rim) tvrdeći da će fašisti ponovo uspostaviti red. Sam Musolini nije učestvovao u maršu. Fašisti su zahtevali ostavku premijera Luiđija Fakte i proglašavanje Musolinija za predsednika vlade. Iako je italijanska vojska mogla lako rasterati oko 60.000 fašističkih crnokošuljaša, italijanska vlada s kraljem Viktorom Emanuelom III pala je u krizu. Time je kralj stavljen u situaciju da mora birati između dva suprotstavljena italijanska pokreta: Musolinijevih fašista ili antimonarhističkih socijalista. Kralj je izabrao dolazak fašista na vlast.

Musolinijeva diktatura

Dana 28. oktobar 1922, Viktor Emanuel III postavio je Musolinija na mesto premijera i omogućio Fašističkoj partiji ispunjenje svih njihovih ambicija sve dok podržavaju monarhiju. Musolini je razvio kult ličnosti kojim se on smatrao nacionalnim spasiteljem, a njegovi pristalice nazivali su ga vođom (duče). Stupanjem na vlast, Musolini je ušao u koaliciju s nacionalistima, liberalima i narodnjacima. Ipak, ovi početni demokratski ustupci ubrzo su nestali, pa je već iduće godine izborni zakon promenjen tako da je Fašistička partija nakon izbora 1924. postala jedina vladajuća partija u Italiji.

Nakon izbora ubijen je socijalista Đakomo Mateoti koji je pozivao na poništenje izbora zbog neregularnosti. Nakon ovog ubistva socijalisti su otišli iz parlamenta, što je omogućilo Musoliniju sprovođenje još autoritarnijih zakona. Godine 1925, Musolini je proglasio fašističku diktaturu.

Italijansko društvo u vreme fašističkog režima

Fašistički režim težio je jednopartijskom društvu u Italiji i integraciju fašizma u sve pore društva. Totalitarna država službeno je proglašena u Doktrini fašizma 1935. godine. Fašisti su nameravali izmeniti italijansko društvo i kulturu po uzoru na Antički Rim, s nekim primesama ideja iz futurizama italijanskih intelektualaca i umetnika. U ovom društvu koje je trebalo da smanji osećaj individualnosti pojedinca, samo bi članovi Fašističke partije bili punopravni građani. Uprkos pokušajima stvaranja nove fašističke kulture, italijanski fašisti nisu imali toliko velikog uspeha u izmeni društva kao što su imali Treći rajh i SSSR.

Italijanski cepelin N1 Norge, kojim je Umberto Nobile proveo prvu vazdušnu ekspediciju na Severnom polu

Za vreme ovog režima veliki značaj imala je propaganda koja je promovisala Musolinijev kult ličnosti. Čak su doneseni zakoni da se propagandni materijali moraju prikazivati pre svih filmova u bioskopima. Godine 1926, Italija je postala prva država koja je izvršila vazdušnu ekspediciju na Severni pol. Odnosi s crkvom su znatno poboljšani za vreme Musolinijevog režima, pogotovo nakon Musolinijevog saveza s izrazito klerikalnom Italijanskom narodnom partijom. Nakon sklapanja Lateranskih ugovora 1929. sa papom, znatno su poboljšani odnosi Italije s crkvom, a Vatikan je dobio suverenost.

Ekonomija

Musolini i njegova fašistička partija obećale su Italijanima izgradnju novog ekonomskog sistema kojeg su oni nazvali korporativizam. U suštini je to bila jedna podvarijanta socijalizma, u kojem su sredstva za proizvodnju nominalno ostala u rukama privatnih vlasnika, ali pod strogim nadzorom i upravom od strane države.

Službeno je doktrinu fašizma napisao Musolini 1935, ali verovatno je to bilo delo Đovanija Đentilea. On je opisao ulogu države u stvaranju korporativističke ekonomije. Pošto je Velika ekonomska kriza pogodila svetsku ekonomiju 1929, i fašistički režim je poput drugih zemalja, doneo gomilu protekcionističkih mera i pokušao postaviti temelje za ozdravljenje domaće privrede. Već u leto 1930, njihove mere su urodile plodom, jer je Italija povećala proizvodnju pšenice, tako da je nije morala uvoziti iz Kanade i Amerike. Istina smanjio se broj površina pod povrćem i voćem, pa se tu osetio manjak, a ni seljaci nisu osetili ništa od tog povećanja proizvodnje, jer su im narasli porezi. I odnosi na selu ostali su isti jer je samo 0,5% stanovništva posedovalo 42% svih obradivih površina u Italiji. Ipak je velika kriza pogodila Italiju manje nego druge zemlje, rast industrijske proizvodnje je između 1913—1938. bio čak i veći od Nemačke za isto vremensko razdoblje, samo su Ujedinjeno Kraljevstvo i Skandinavija imale veći industrijski rast u tom razdoblju. No teški teret, predstavljale su kolonije, koje su počele gutati gomilu novca i čiji je budžet neprestano rastao jer se trebalo puno ulagati u izgradnju infrastrukture.

Fašistički režim mnogo je ulagao u tehnički napredak. Tako je 1933. pušten u promet prekookeanski brod SS Reks koji je uspio preći Atlantik za četiri dana, a finansirani su i brojni drugi tehnički projekti koji je trebalo da simbolizuju industrijski i tehnološki napredak fašističke države. Izgrađen je prvi autoput na svetu Torino-Milano 1932. (započet 1927)

Socijalna politika

Fašistički režim je uveo brojna poboljšanja u socijalnoj politici i na taj način ublažiti teškoće koje su nastupile nakon Velike ekonomske krize, — jedna od tih mera bilo je besplatno osnovno zdravstveno osiguranje za sve Italijane.

Jednim od najvećih uspeha fašističkog režima u Italiji smatra se stvaranje OND-a (Opera Nazionale Dopolavoro) 1925, koji je bio najveća rekreacijska organizacija za odrasle. Do 1930. je u svakom gradu u Italiji postojao klub Dopolavoro koji je sveukupno bio zadužen za 11 000 sportskih igrališta, preko 6 400 biblioteka, 800 bioskopa, 1 200 pozorišta i preko 2 000 orkestara. Podstaknuti uspehom u Italiji, Nemačka je takođe stvorila svoju verziju tog programa nazvanim Kraft durch Freude (KdF).

Iako je u prvo vreme fašistički režim u Italiji bio manje represivan od drugih totalitarnih država, pod pritiskom Nacističke Nemačke je 1938. uvedena politika antisemitizma. Ova politika bila je izuzetno nepopularna u Italiji i u samoj Fašističkoj stranci čiji su mnogi članovi bili Jevreji. Fašisti su pri kraju rata u saradnji s nacistima deportovali Jevreje u koncentracione logore, ali su ti logori ipak donekle bili manje brutalni od logora koje su kontrolisali Nemci.

Spoljna politika

Fašisti su nameravali stvoriti od Italije veliku silu, nešto poput moderne varijante Rimskog carstva. Tako im je opsesija bila — dominacija nad Sredozemnim morem, koju su nameravali ostvariti milom ili silom. Zbog tog su krenuli u niz ratova, kako bi ovladali obalom Afrike, Dalmacije, Albanije i Grčke koji je trebalo da postanu delovi Italijanskog carstva.

Nakon Grčko-turskog rata 1919—1922, Italija je okupirala deo Anadolije (Antalija), ali je fašistički režim je to ustupio novoj turskoj vladi Kemala Ataturka. Zauzvrat su Italijani dobili pravo na aneksiju egejskih ostrva Dodekaneza. Pregovorima s Britanijom 1925, proširena je italijanska kolonija Libija na dotad nedefinisano područje između Libije i Egipta. U ponovnim pregovorima s Britancima 1934, teritorija ove kolonije proširena je i na deo Sudana koji je dotad bio pod britanskom upravom. Ovi ustupci su verovatno iznuđeni zbog dobrih odnosa između Italije i Velike Britanije za vreme Prvog svetskog rata.

Musolini je postao saveznik Francuske i Velike Britanije protiv agresivne politike Nacističke Njemačke. Tim strateškim savezom Musolini htio zadobiti njihovu podršku, za kolonizaciju Etiopije. Nakon toga otpočeo je Drugi italijansko-abisinski rat u kojim je Italija izvršila napade na Etiopiju iz Eritreje i Italijanske Somalije. Etiopija je zauzeta u maju 1936. nakon tog otpočela je kolonizacija te brdovite zemlje, pokušana pedeset godina ranije. Ipak zbog tog je Italija ubrzo izolovana u Društvu naroda, a Francuska i Velika Britanija su prekinule savezništvo s Musolinijem.

U Evropi je Musolini 1923. zauzeo grčki ostrvo Krf, što je bio deo njegovog plana za zauzimanje Grčke. Uprkos gubitka Krfa, Grčka nije ušla u rat s Italijom. Dve godine kasnije, Italija je prisilila Albaniju da postane italijanski protektorat, što je takođe bio deo plana o daljem prodoru u Grčku preko Epira. Fašistima je zauzimanje Krfa bilo važno zbog toga jer je to ostrvo bio dugo vremena u posedu Mletačke republike kao i ostala jonska ostrva. Musolini je budno pratio i događaje u Kraljevini Jugoslaviji na čije obalne teritorije je imao pretenzije. U cilju destabilizacije Jugoslavije je 1929, odobrio politički egzil hrvatskom ekstremnom nacionalisti Anti Paveliću, kasnije je njegova fašistička vlada finansijski i organizaciono u opremanju i uvežbavanju Pavelićevih ustaša. Ipak, najznačajniji predratni vojni angažman fašističkog režima bila je intervencija 1936. u u Španskom građanskom ratu na strani profašističkog pučističkog generala Fransiska Franka, a protiv socijalističko-republikanske vlade. Italija je španskim nacionalistima poslala brojne avione, oružje i preko 60.000 vojnika. Ovaj rat je pomogao uvežbavanje italijanske vojske, a takođe je služio i poboljšanju odnosa s Crkvom. Španskim nacionalistima pomagala je i Hitlerova Nemačka, tako da je ovo bio prvi rat u kojem su se ponovno zajedno borile italijanske i nemačke snage još od Austrijsko-pruskog rata. Italija je htela iskoristiti situaciju u Španiji kako bi proširila svoj uticaj na Sredozemlju, pa je u ovo vreme izgradila mnoge ratne brodove kako bi učvrstila svoj položaj.

Kada je Nemačka pripojila Čehoslovačku, Musolini je odlučio zauzeti Albaniju. Dana 7. aprila Italija je napala Albaniju koju je zauzela nakon kraće borbe. Albanski parlament je krunisao Viktora Emanuela III za kralja Albanije.

Odnosi s nacističkom Nemačkom

Musolini i italijanski fašisti nisu bili zadovoljni dolaskom nacista na vlast u Nemačkoj uprkos ideološkim sličnostima. Fašisti su se bojali da bi Hitlerov plan za ujedinjenje svih nemačkih zemalja mogao uključiti i one delove Italije koji su pre bili deo Austrije. S druge strane mnogim nacistima Musolini i fašistička Italija se nisu baš dopadali, ali Hitler je bio fasciniran Musolinijevim govorničkim sposobnostima i kultom koji je on napravio u Italiji, pa je počeo kopirati dobar deo fašističke simbolike u ikonografiju nemačke Nacističke partije, poput rimskog pozdrava i paravojnih grupa za politički pritisak i nasilje nad protivnicima. Hitler je po uzoru na marš na Rim sproveo i svoj vlastiti neuspeli Pivnički puč.

Hitler se puno trudio oko Musolinija i pokušavao pridobiti njegovu političku naklonost, budući da se ovaj nije previše obazirao na njegovu političku aktivnost. Musolini se protivio Hitlerovom antisemitizmu, između ostalog i zato što je veliki broj italijanskih fašista bio jevrejskog porekla, između ostalog i njegova ljubavnica, inače direktorka fašističke propagande Margarita Sarfati bila je Jevrejka. Musolini se takođe protivio nemačkim željama za Anšlusom Austrije nakon ubistva predsednika Engelbert Dolfusa 1934, čak je obećao Austriji vojnu pomoć u slučaju napada Nemaca.

Nakon okupacije Etiopije, Musolini i Hitler su poboljšali odnose između njihove dve zemlje

Pošto je Italija ostala izolovana na međunarodnom planu 1936, morala je početi sarađivati s Nemačkom kako bi bar delimično popravila svoj položaj. Dve države sklopile su Osovinski pakt koji je kasnije 1940. prerastao u Trojni pakt kad mu se priključio Japan. Nakon poboljšanja odnosa s Italijom, Hitler je 1938. anektirao Austriju, a kasnije i Sudetsku oblast i Čehoslovačku. Isfrustriran tim Hitlerovim uspesima, i da ne bi ispao manje važan, Musolini je napao i zauzeo Albaniju. Ipak nakon pripajanja Austrije u Treći rajh, fašistički je režim postao zabrinut zbog većinskog nemačkog stanovništva u Južnom Tirolu i zbog njihove moguće želje za priključivanjem Rajhu. Dileme su se takođe vodile i oko sprovođenja antisemitske politike, jer je to bilo potrebno kako bi se udobrovoljili oni nacisti koji nisu želeli Italiju za saveznika. Musolini je 1938, prisilio članove svoje Fašističke partije na donošenje antisemitskih zakona, uprkos protivljenju mnogih fašista i slaboj podršci tim zakonima po celoj zemlji. Godinu dana nakon toga, italijanski fašisti počeli su zahtevati od Hitlera da prihvati plan italijanske vlade prema kojem bi se svi Nemci iz Južnog Tirola ili iselili ili prihvatili italijanizaciju. Pošto je Hitler pristao na taj plan, neutralizovana je južnotirolska opasnost.

Pred sam početak rata Hitler i Musolini često su se pojavljivali zajedno i neprestano naglašavali bliskost italijanskog fašizma i nemačkog nacizma. Obe zemlje su u Francuskoj gledale prirodnog neprijatelja i svaka je imala teritorijalnih pretenzija prema njoj; Nemci su želeli pripojiti Alzas i Lorenu, a Italijani Savoju i Korziku.

Drugi svetski rat i slom fašističkog režima

Napadom Nemačke na Poljsku u septembru 1939. započeo je Drugi svetski rat u kojem se Italija nije odmah pridružila Nemačkoj, nego je čekala neutralizaciju Francuske. Tek je u vreme bitke za Francusku 10. juna 1940. ušla u rat, objavivši rat Francuskoj i Velikoj Britaniji, ispunivši tako ugovorne obaveze iz Čeličnog pakta. Italija se nadala da će povratiti Savoju, Korziku i Nicu, a i da će moći preoteti francuske kolonije Tunis i Alžir. Ali se gadno razočarala, kad je Nemačka potpisala primirje s generalom Filipom Petenom, i pristala na osnivanje Višijevske Francuske, koja je zadržala sve.

Najveća snaga italijanske vojske bila je Kraljevska ratna mornarica u koju je Italija godinama investirala, i koja je tad bila četvrta mornarica po snazi svoje flote na svetu. Britanska mornarica stacionirana na Mediteranu (Malta, Aleksandrija, Gibraltar) iznenadno je napala avionima italijansku flotu 1940. stacioniranu u luci Taranto čime je unela strah među Italijane, tako da je nakon toga italijanska mornarica, bila u stalnoj defanzivi. Daljim ratnim operacijama britanska mornarica nanela je ozbiljne udarce italijanskoj mornarici, naročito nakon bitke kod rta Matapana, kad su potopljene krstarice Pola, Zara i Fiume čime je uništena najveća prednost Italije. Inferiornost Italije u odnosu na Nemačku prvi put se jasno videla u Grčko-italijanskom ratu (1940—1941) koji je završio porazom za loše opremljenu italijansku vojsku, koja je zapela u brdima Epira. Stanje se promenilo tek kad je Nemačka ušla zajedno s Italijom u novi ratni pohod na područje Balkana, tad je uništena Kraljevina Jugoslavija, na čijem je području su osnovane marionetske države; Ljubljanska pokrajina Leona Rupnika, Nezavisna Država Hrvatska Anta Pavelića, Nezavisna Država Crna Gora Sekule Drljevića i Kraljevina Albanija koje su bile italijanske i nemačke marionetske države, dok je u okupiranoj Srbiji postavljena marionetska vlada Milana Nedića. Kraljevina Italija je postavila svog princa Ajmonea iz Savojske dinastije kao kralja Nezavisne Države Hrvatske, i pripojila sebi veliki deo Dalmacije i brojna hrvatska ostrva. Nakon uspostavljanja vojne kontrole nad istočnom obalom Jadrana i vojne kontrole nad Albanijom, Crnom Gorom i Grčkom, Italija je u potpunosti kontrolisala Jadransko, Jonsko i Egejsko more.

Italijanska vojska je u skladu sa strategijom Trojnog pakta napala britanski Egipat 1940, ali je ubrzo odbačena nazad u Libiju. Na to je uskočila Nemačka i poslala svoj Nemački afrički korpus pod komandom generala Ervina Romela da pojača pritisak na Egipat i preseče savezničku komunikaciju Sueckim kanalom. Na afričkom bojištu najviše je podbacila Italijanska kraljevska mornarica koja nije bila u stanju zbog stalnih britanskih napada na transportne konvoje osigurati dovoljni dotur ratnog materijala svojim i nemačkim jedinicama. Uprkos ukorenjenom mišljenju o kukavičluku italijanske vojske, — mora se priznati da se i ona hrabro borila, kao npr. italijanska padobranska brigada koja je uspešno zadržala Britance i Francuze za vreme prve bitke kod El Alamejna, ili odred ljudi-žaba koji je smelo izveo napad na luku u Aleksandriji. Na papiru je 1942. Italija držala velike delove teritorija širom Sredozemlja i Crvenog mora. Uprkos velikom teritorijalnom proširenju, Italijansko carstvo počelo se urušavati zbog privrednog kolapsa, jer italijanska privreda nije mogla izdržati toliki napor rata i okupacije vrlo udaljenih zemalja. Italiju su teško pogađala i velika razaranja industrijskih pogona koje su izazvala saveznička bombardovanja, sve veći nedostatak sirovina, a i brojni porazi na bojnom polju. I pored Romelovih početnih uspeha, pohod u severnoj Africi počeo se lomiti krajem 1942. godine, a u potpunosti je propao gubitkom Tunisa i povlačenjem zadnjih nemačkih i italijanskih snaga na Siciliju 1943.

Nakon Savezničke invazije Sicilije 10. jula 1943, otpočelo je ubrzano urušavanje fašizma. Savezničko napredovanje na Siciliji na trenutak su zaustavile nemačke snage, ali je Sicilija pala već 17. avgusta 1943. Nakon pada Sicilije, Saveznici su se iskrcali u Italiji u septembru 1943. i nastavili prodor prema Napulju i Bariju, a Musolinijev fašistički režim postao je potpuno zavisan od nemačkih snaga, jer su italijanske jedinice postale potpuno demoralizovane.

Badoljova vlada

Zbog opšteg društvenog rasula i teških poraza, Musolini je u leto 1943. izgubio podršku čak i u redovima vlastitog pokreta. Prvi korak u njegovom padu bilo je njegovo smenjivanje s mesta predsednika Fašističke partije 24. jula 1943. Dva dana kasnije 26. jula 1943. kralj Viktor Emanuel III službeno je smenio Musolinija sa mesta premijera, a na njegovo mesto postavio generala Pjetra Badolja. Odmah nakon audijencije kod kralja Musolini je uhapšen. Badoljova vlada ukinula je sva obeležja fašističkog režima zabranom rada Fašističkog pokreta. Italija je tada potpisala primirje sa savezničkim vojnim snagama, a Kraljevina Italija se pridružila Saveznicima u borbi protiv Trećeg rajha.

Ipak, Musolinijeva era u Italiji se nije završila, budući da su ga nemački padobranci pod vođstvom Ota Skorcenija spasili iz planinskog hotela gde je bio zatvoren. Prebačen je na sever gde je osnovao u Salou na jezeru Garda Italijansku Socijalnu Republiku koju su zapravo kontrolisali Nemci uz sve slabiju podršku zadrtih italijanskih fašista.

Građanski rat (1943—1945)

Nakon toga u Italiji se rasplamsao i pokret otpora, od građanske neposlušnosti, demonstracija, poput onih iz Rima 1943, protiv nemačkih okupacionih snaga, do brojnih partizanskih jedinica koje su osnivane širom Italije, a koje su dobrim delom vodili komunisti ili socijalisti.

Musolinija su na kraju zarobili italijanski partizani iz prokomunističke brigade Garibaldi dok je pokušavao pobeći iz zemlje u Švajcarsku 27. aprila 1945. Već sledećeg dana 28. aprila je streljan nakon kratkog suđenja. Nakon toga njegov leš i leš njegove ljubavnice Klare Petači uz 15 drugih streljanih fašista (mahom ministara iz njegove vlade) izložen je u Milanu, gde ih je rulja unakazila. Tela su na kraju obešena na trgu Babila i javno pokazana kao reakcija na patnje italijanskog naroda pod fašističkim režimom. Poslednje veće nemačke snage predale su se 2. maja 1945. i time je rat u Italiji bio završen (u Trstu tek 8. maja).

Raspad Kraljevine Italije

Po završetku Drugog svetskog rata, Italija se našla u velikoj krizi, što zbog velikih razaranja, što zbog privrednog rasula, ali i zbog velikog broja izbeglica iz bivših prekomorskih zemalja. Italijansko društvo podelilo se na dva nepomirljiva bloka (desne i leve), a širom zemlje vladala je opšti bes prema monarhiji koja je odobravala fašistički režim zadnjih dvadeset godina. Italijanima je smetala činjenica da žive pod okupacijom Saveznika, nakon 3 godine života pod okupacijom Nemaca.

Čak i pre dolaska fašizma, na monarhiju se gledalo kao na promašaj i istorijski anahronizam, jer je Italija ostala podeljena između bogatog severa i siromašnog juga. Nakon pada fašizma ponovno se probudio italijanski republikanski pokret, a italijanski komunisti postali su druga politička snaga u zemlji, i zahtevali preoblikovanje zemlje u duhu socijalizma.

Nakon abdikacije Viktora Emanuela III 1946. godine, njegov sin i novi kralj Umberto II je pod pretnjom građanskog rata, bio prisiljen raspisati referendum o budućnosti monarhije. Nakon referenduma na kojem je 54% glasača glasalo za republiku, 2. juna 1946. Italija je službeno postala republika. Umberto II je abdicirao, a u novoj republici zabranjen je ulazak u zemlju svim muškim članovima Savojske dinastije. Ova zabrana povučena je tek 2002. godine.

Kraljevi Italije

Glavni članak: Kralj Italije

• Viktor Emanuel II (1861—1878)
• Umberto I (1878—1900)
• Viktor Emanuel III (1900—1946)
• Umberto II (1946)

Ratovi

• Tursko-italijanski rat
• Prvi svetski rat
• Drugi italijansko-abisinski rat
• Drugi svetski rat
  • Mediteranski rat
  • Grčko-italijanski rat
  • Severnoafrički front

Vidi još

• Italijanska Socijalna Republika
• Italijanska kraljevska ratna mornarica

Literatura

• Clark, Martin (1984). Modern Italy: 1871-1982. London and New York: Longman Group UK Limited. 
• Pauley, Bruce F. (2003). Hitler, Stalin, and Mussolini: Totalitarianism in the Twentieth Century Italy. Wheeling: Harlan Davidson, Inc. str. 107. 
• Gentile, Emilio (2003). The Struggle For Modernity Nationalism Futurism and Fascism. Westport, CT: Praeger. str. 87.