Izborni sabor Srpske pravoslavne crkve

Izborni sabor Srpske pravoslavne crkve je prošireno zasjedanje Svetog arhijerejskog sabora na kojem se vrši izbor patrijarha srpskog.

Izbor patrijarha

Današnji Izborni sabor je zapravo zasjedanje Svetog arhijerejskog sabora prošireno i aktivnim vikarnim episkopima. Ranije su Izborni sabor pored arhijereja sačinjavala i pojedina sveštena i svetovna lica.

U novijoj istoriji Srpske pravoslavne crkve razlikovala su se tri načina izbora patrijarha: kraljevskim ukazom, glasom većine i apostolskim žrijebom.

Kraljevskim ukazom

Prema Zakonu o izboru patrijarha Srpske pravoslavne crkve (1930) Izborni sabor je birao između srpskih arhijereja trojicu kandidata, a potom ih pismenim aktom saopštavao ministru pravde. Jednog od ove trojice izabranih kandidata kralj je na predlog ministra pravde svojim ukazom imenovao za patrijarha srpskog.

Izborni sabor su sastavljali:

• svi eparhijski i vikarni arhijereji Srpske pravoslavne crkve;
• najstariji protojereji grada Beograda, Peći i Karlovca; dvorski protojerej;
• načelnik Pravoslavnog odsjeka Ministarstva pravde i referent za pravoslavnu vjeroispovijest Ministarstva vojske i mornarice;
• rektori pravoslavnih bogoslovija;
• predsjednici svešteničkog i monaškog udruženja;
• sedam po rangu najstarijih članova Velikog upravnog savjeta Srpske pravoslavne crkve;
• predsjednik Ministarskog savjeta i aktivni ministri (koji su bili pravoslavne vjere);
• predsjednici Državnog savjeta, Kasacionog suda i Glavne kontrole i rektori univerziteta (ako su bili pravoslavne vjere).

Izborni sabor se sazivao kraljevim ukazom na predlog ministra pravde u Beogradu. Sabor je otvarao ministar pravde čitanjem kraljevog ukaza, a zatim se vršilo molitveno prizivanje Svetog Duha. Predsjedavanje Izbornim saborom je vršio potpredsjednik Svetog arhijerejskog sinoda ili po godinama najstariji prisutni arhijerej. Dužnost sekretara je vršio načelnik Pravoslavnog odsjeka Ministarstva pravde. Izbornom saboru su mogli prisustvovati samo članovi dok su odsutni članovi mogli ovlastiti koga od prisutnih članova da glasaju u njihovo ime. Izborni sabor je na prvom sastanku mogao raditi punovažno ako bi bilo prisutno najmanje polovina članova. U suprotnom bi se sjednica odlagala za sutradan i tada je Izborni sabor mogao punovažno rješavati sa onolikim brojem članova koliko bi ih bilo prisutno.

Izbor trojice kandidata vršio se tajnim glasanjem — listićima. Prebrojavanje je vršio predsjedavajući zajedno sa predsjednikom Državnog savjeta i Glavne kontrole. Ako oni nisu bili članovi Sabora ili prisutni onda je prebrojavanje vršio predsjednik Kasacionog suda odnosno rektor Univerziteta u Beogradu. Ako ni oni nisu mogli onda bi predsjedavajući određivao jednog odnosno dvojicu članova koji su sa njim vršili prebrojavanje. Predsjedavajući je uzimao po jedan listić iz kutije i glasno čitao zapisana imena kandidata, a potom ih predavao dvojici članova koji su listiće pregledali.

Za kandidata su bili izabrani oni koji su dobili najveći broj glasova. Ako bi više kandidata dobilo jednak broj glasova, te se nije moglo utvrditi koja trojica imaju najveći broj glasova, onda su se smatrali izabranim kandidatima oni koji su činom stariji; ako su i čina jednakog onda onaj koji je ranije rukopoložen. Imena izabranih kandidata je objavljivao predsjedavajući, a nakon završenog izbora je zaključivao sjednicu i samim tim raspuštao Izborni sabor. Kada bi kralj imenovao ukazom patrijarha, ministar pravde je to saopštavao Svetom arhijerejskom saboru. Najmanje u roku od sedam dana po saopštenju držalo se u Sabornoj crkvi u Beogradu blagodarenje na kome se izbor proglašavao. Sutradan na svečanoj arhijerejskoj službi novoizabrani patrijarh srpski se ustoličavao i stupao u prava i dužnosti vrhovnog poglavara i starješine Srpske pravoslavne crkve.

Glasom većine

Prema Ustavu Srpske pravoslavne crkve (1957) patrijarh se birao između srpskih aktivnih eparhijskih arhijereja koji su upravljali eparhijama najmanje pet godina. Izbor patrijarha je vršio Izborni sabor između trojice kandidata koje je predlagao Sveti arhijerejski sabor Srpske pravoslavne crkve u sjednici na kojoj je bilo prisutno najmanje 2/3 eparhijskih arhijereja pod predsjedništvom najstarijeg člana Sabora. Imena trojice kandidata saopštavao je Izbornom saboru pismenim putem Sveti arhijerejski sinod Srpske pravoslavne crkve.

Izborni sabor su sačinjavali:

• svi aktivni eparhijski i vikarni arhijereji Srpske pravoslavne crkve;
• dekan Pravoslavnog bogoslovskog fakulteta u Beogradu;
• rektori srpskih pravoslavnih bogoslovija;
• predsjednik Glavnog saveza eparhijskih svešteničkih udruženja;
• arhijerejski namjesnici gradova: Beograda, Skoplja, Cetinja, Zagreba, Sarajeva, Peći i Sremskih Karlovaca;
• nastojatelji manastira: Žiče, Studenice, Dečana, Pećke patrijaršije, Svetog Nauma, Mileševa, Svetog Vasilija Ostroškog, Krušedola i Krke;
• upravnik monaške škole i
• svi članovi Patrijaršijskog upravnog odbora i svi potpredsjednici eparhijskih savjeta, ukoliko već nisu članovi Patrijaršijskog upravnog odbora.

Izborni sabor se sastajao u Beogradu ili u drugom mjestu koje bi odredio Sveti arhijerejski sabor Srpske pravoslavne crkve radi izbora novog patrijarha najdalje u roku od tri mjeseca od dana kad se patrijarški presto uprazni. Izborni sabor je sazivao Sveti arhijerejski sinod Srpske pravoslavne crkve pismenim aktom, a poziv se slao članovima uz dostavnicu na dvadeset dana pred sastanak Izbornog sabora. Predsjedavajući je otvarao Izborni sabor. Izbornom saboru je predsjedavao najstariji član Sabora mitropolit ili najstariji po posvećenju episkop. Izborni sabor je birao iz svoje sredine dva sekretara i dva ovjerača zapisnika, po jednog iz sveštenih i svetovnih lica. Kada bi se utvrdilo da je prisutno najmanje 2/3 članova Svetog arhijerejskog sabora i natpolovična većina svih članova Izbornog sabora, Izborni sabor je pristupao prizivanju Svetog Duha. U protivnom slučaju izbor bi se odlagao i predmet vraćao Svetom arhijerejskom saboru da odredi vrijeme novog izbora.

Članovi Izbornog sabora, osim arhijereja, polagali su zakletvu. Poslije prizivanja Svetog Duha i zakletve predsjednik Izbornog sabora je čitao akt Svetog arhijerejskog sinoda kojim se saopštavaju imena trojice kandidata predloženih od Svetog arhijerejskog sabora. U izboru su mogli prisustvovati i učestvovati samo članovi. Od odsutnih članova samo je arhijerej mogao pismeno ovlastiti drugog arhijereja da umjesto njega glasa. Izbor jednog od trojice kandidata vršio se tajnim glasanjem listićima. Brojanje glasova je vršio predsjedavajući zajedno sa dvojicom ovjerača zapisnika. Predsjedavajući je uzimao po jedan listić iz kutije i glasno čitao zapisano ime kandidata, a potom listić predavao drugoj dvojici članova koji su takođe čitali glasno imena kandidata.

Za patrijarha je bio izabran onaj kandidat koji je dobio apsolutnu većinu glasova. Ako od predloženih kandidata nijedan nije dobio apsolutnu većinu glasova onda se pristupalo odmah užem izboru između dvojice kandidata sa najvećim brojem glasova. U slučaju da su kod prvog glasanja dva kandidata dobila jednak broj glasova u uži izbor su ulazili: kandidat koji je dobio najveći broj glasova i jedan od druge dvojice koji je činom ili episkopskom hirotonijom stariji. Ako bi sva trojica dobili jednak broj glasova u uži izbor su ulazila ona dva kandidata koji su po činu ili episkopskoj hirotoniji stariji. U slučaju da i prilikom užeg izbora oba kandidata dobiju jednak broj glasova onda se izbor između ove dvojice vršio žrijebom. Ime izabranog patrijarha je objavljivao predsjednik Izbornog sabora i zaključivao sjednicu Sabora. Sutradan na svečanoj arhijerejskoj svetoj liturgiji novoizabrani patrijarh srpski se ustoličavao i stupao u prava i dužnosti vrhovnog poglavara i starješine Srpske pravoslavne crkve.

Apostolskim žrijebom

Poslijeratnim Ustavom Srpske pravoslavne crkve (1947, 1957) smanjen je broj članova Izbornog sabora. Takav Izborni sabor je birao patrijarhe srpske Vikentija i Germana. Međutim, Sveti arhijerejski sabor Srpske pravoslavne crkve je u potpunosti želio da ograniči pritisak komunističkih vlasti na članove Izbornog sabora koji nisu bili iz reda arhijereja. Zbog toga je 1967. ustavno propisano da se izbor patrijarha srpskog vrši od Izbornog sabora kojeg su isključivo činili arhijereji — članovi Svetog arhijerejskog sabora i to žrijebom između trojice kandidata izabranih tajnim glasanjem i apsolutnom većinom.

Danas, izbor patrijarha srpskog se vrši na zasjedanju Svetog arhijerejskog sabora proširenom i aktivnim vikarnim episkopima i to najdalje u roku od tri mjeseca od dana kada se patrijarški presto uprazni. Bira se između aktivnih eparhijskih arhijereja koji upravljaju eparhijom najmanje pet godina. Patrijarh srpski se bira kada je prisutno najmanje dvije trećine članova pod predsjedništvom najstarijeg arhijereja po posvećenju i to žrijebom između trojice kandidata izabranih tajnim glasanjem i apsolutnom većinom. Odsutni arhijereji mogu ovlastiti druge eparhijske arhijereje da umesto njih glasaju, s tim da jedan arhijerej može biti opunomoćen samo jednim glasom.

Ukoliko u prvom krugu glasanja nijedan arhijerej ne dobije apsolutnu većinu onda se glasanje ponavlja dok se ne izabere prvi kandidat. Preostala dva kandidata se biraju na isti način sa neograničenim brojem ponavljanja. Koverte sa imenima tri kandidata se stavljaju u Sveto Jevanđelje u patrijaršijskoj kapeli Svetog Simeona Mirotočivog. Zatim, pozvani arhimandrit/iguman izvlači jedan koverat i predaje ga predsjedavajućem koji čita ime novoizabranog patrijarha srpskog (to je tzv. apostolski žrijeb koji proističe iz izbora apostola Mateja nakon Judinog izdajstva). Ustoličenje patrijarha se vrši u Sabornoj crkvi u Beogradu, a kasnije i u manastiru Pećka patrijaršija.

Vidi još

• Patrijarh srpski
• Sveti arhijerejski sabor Srpske pravoslavne crkve