Srpske zemlje u ranom srednjem veku

Za drugu upotrebu, pogledajte članak Srpske zemlje.

Pojam Srpske zemlje u ranom srednjem veku obuhvata istoriju srpskih zemalja tokom ranog srednjeg veka, u širem vremenskom rasponu od 6. do 12. veka.

Prostorni i vremenski okviri

Srpske zemlje u 9. veku

Srpske oblasti i gradovi u 9. i 10. veku

Srpske zemlje u 10. veku

Prema pisanju vizantijskog cara Konstantina VII Porfirogenita (De administrando imperio) Srbi su se na Balkanskom poluostrvu naselili između obala Jadranskog mora i reke Save. Duž morske obale Srbi su naselili sve krajeve između ušća Cetine i ušća Bojane‚ a u unutrašnjosti približno između Vrbasa i doline Ibra i Morave. Granicu između Srba i Hrvata činile su hrvatske pogranične župe: Imota (Imotsko), Cetina, Livno i Pliva. Na tim prostorima, Srbi su stvorili više oblasti u primorju i zaleđu. Granicu između primorskih oblasti i zaleđa tj. Srbije kako je naziva Porfirogenit činili su planinski venci koji formiraju razvođe jadranskog i crnomorskog sliva.

Na širi prostorni opseg srpskih zemalja u ranom srednjem veku prvi je ukazao franački hroničar Ajnhard, koji je u svojim Analima Franačkog kraljevstva (lat. Annales Regni Francorum) zabeležio, pod 822. godinom, da su Srbi narod koji drži veliki deo Dalmacije (lat. ad Sorabos, quae natio magnam Dalmatiae partem obtinere dicitur).

Primorske oblasti (Pomorska Zemlja)

U srednjovekovnim izvorima, sve srpske primorske oblasti nazivane su zajedničkim imenom Pomorska Zemlja. Ovaj pojam su tokom srednjovekovnog razdoblja upotrebljavali kako srpski vladari, tako i crkveni dostojanstvenici.

Neretljanska oblast

Neretljanska oblast tokom 10. veka

Glavni članak: Neretljanska kneževina

Neretljanska oblast (koju su Vizantinci nazivali i "Paganija") prostirala se od ušća reke Cetine do ušća reke Neretve uključujući i ostrva Brač‚ Hvar‚ Korčula i Mljet.

Činili su je župe:

• Rastoka (današnji Rastok na istoimenom jezeru kod Vrgorca)
• Mokro (od Vrulje do Podgore) u primorju i
• Dalen (oko današnjeg Tomislavgrada) u zaleđu.

U njoj su se nalazili utvrđeni gradovi:

• Mokro (Makarska)
• Verula (Vrulja)
• Ostrok (3aostrog)
• Slavinec (Gradac)

Zahumlje

Glavni članak: Zahumlje

Zahumlje se prostiralo od ušća reke Neretve do Dubrovnika sa stonskim poluostrvom (Pelješac). Činili su ga župe:

• Ston
• Zažablje
• Popovo u primorju i
• Dubrava
• Dabar u zaleđu.

U njemu su se nalazili utvrđeni gradovi:

• Bona (današnji Blagaj na Buni)
• Hum
• Ston
• Josli (današnje Ošlje)
• Galumajnik (današnje Glumine na Trebišnjici)
• Dobroskik (Dabar?)

Travunija (sa Konavljem)

Travunija se prostirala od Dubrovnika do Boka kotorske.

U njoj su se nalazili utvrđeni gradovi:

• Travunija (današnje Trebinje)
• Ormos (današnji Vrm na Trebišnjici)
• Risan
• Lukavec
• Zetliv ili Zatleblje

Duklja

Olovni pečat dukljanskog kneza (arhonta) Petra iz 10. veka

Glavni članak: Duklja

Duklja (od početka 12. veka se za ovu oblast većinom koristi naziv Zeta) se prostirala od Boke kotorske do ušća reke Bojane. Naziv Duklja, dobila je po antičkom gradu Dokleji, kod današnje Podgorice. Drugi naziv-Zeta je dobila po reci Zeti. U 10. veku postaje kneževina, ali je padom makedonske države potpala pod vizantijsku vlast. U njoj su se nalazili utvrđeni gradovi:

• Gradec
• Novigrad
• Lontodokla

Tokom 11. veka Duklji se pridružene Raška i Bosna. Dukljanski knez Stefan Vojislav nastojao je da se oslobodi vizantijske vlasti. Zato je 1035. godine digao ustanak. Vizantijska vojska ugušila je taj ustanak, a Stefana Vojislava odvela u zarobljeništvo. Međutim, on nije hteo da bude zatvoren. Pobegao je iz zatvora i ponovo se sukobio sa Vizantijom. Pokazao se kao mudar i spretan vojskovođa. Pustio je Vizantince da pljačkaju ravnice, ali ih je u jesen 1042. godine sačekao u planinskim klancima. Malo se vizantijskih vojnika spaslo bekstvom. Jedan vizantijski hroničar piše: „Bio je to tužan i suza dostojan primer.“ Posle ovo pobede Duklja stiče nezavisnost. Stvorena je samostalna država koja se prostirala od Bojane do Neretve. Dukljanski vladar Mihailo Vojislavljević je 1077. godine od pape iz Rima dobio kraljevsku krunu. Papa je hteo da vladara Mihaila pridobije. U tome nije uspeo. Duklja je postala kraljevina i na taj način dobila međunarodno priznanje.

Mihaila nasleđuje njegov sin Konstantin Bodin. Za vreme njegove vladavine Duklja je pored Raške, obuhvatala oblasti Travunije i Zahumlja, pa zatim i Bosnu. Nakon smrti ovog vladara početkom 12. veka dolazi do svađa među članovima vladarskog roda, a zatim otcepljenje Bosne i Raške.

Oblasti u zaleđu

Srbija (u čijem je sastavu i Bosna)

Pečat kneza Strojimira iz 9. veka

Glavni članak: Kneževina Srbija u ranom srednjem veku

Srbija se prostirala od reke Vrbas na zapadu do dolina Ibra, Gruže, Ljiga, Jadra i Drine na istoku. Severnu granicu činila je reka Sava dok se na jugu naslanjala na srpske oblasti u primorju (Neretljansku kneževinu, Zahumsku, Travusku i Dukljansku). Unutar Srbije se nalazila i župa Bosna.

U njoj su se nalazili utvrđeni gradovi:

• Dostinika (ili Dostinik, negde između današnje Sjenice i Prijepolja)
• Černavusk (??Crna Stena??, u blizini Mileševe)
• Međurečje (iznad ušća Prače u Drinu kod Goražda)
• Drežnik (iznad Velikog Rzava ili Pljevlja)
• Lesnik (na Drini)
• Salines(tj. Soli, današnja Tuzla) i u okviru župe Bosna:
• Katera (tj. Kotorac u današnjem Istočnom Sarajevu)
• Desnik (tj. Sutjeska na Trstivnici)

Vidi još

• Istorija Srba u ranom srednjem veku
• Kneževina Srbija u ranom srednjem veku
• Srpske zemlje
• Istorija Srbije u srednjem veku
• Istorija Vojvodine
• Istorija Kosova i Metohije
• Istorija Crne Gore
• Istorija Bosne i Hercegovine
• Istorija Republike Srpske
• Prestonice Srbije
• Konstantin VII Porfirogenit,
• De administrando imperio
• Letopis popa Dukljanina

Izvori i literatura

Izvori

• Moravcsik, Gyula, ur. (1967) [1949]. Constantine Porphyrogenitus: De Administrando Imperio (2. izd.). Washington: Dumbarton Oaks Center for Byzantine Studies. 
• Ferjančić, Božidar (1959). „Konstantin VII Porfirogenit”. Vizantiski izvori za istoriju naroda Jugoslavije. 2. Beograd: Vizantološki institut. str. 1—98. 
• Šišić, Ferdo, ur. (1928). Letopis Popa Dukljanina. Beograd-Zagreb: Srpska kraljevska akademija. 
• Kunčer, Dragana (2009). Gesta Regum Sclavorum. 1. Beograd-Nikšić: Istorijski institut, Manastir Ostrog. 
• Živković, Tibor (2009). Gesta Regum Sclavorum. 2. Beograd-Nikšić: Istorijski institut, Manastir Ostrog. 
• Pertz, Georg Heinrich, ur. (1845). Einhardi Annales. Hanover. 
• Scholz, Bernhard Walter, ur. (1970). Carolingian Chronicles: Royal Frankish Annals and Nithard's Histories. University of Michigan Press. 

Literatura

• Blagojević, Miloš (1983). „Pregled istorijske geografije srednjovekovne Srbije”. Zbornik Istorijskog muzeja Srbije. 20: 45—126. 
• Blagojević, Miloš (1992). „Srpski narod i srpske zemlje u srednjem veku”. Vekovi Srba: Srbi, srpske države i zemlje. Gornji Milanovac: Dankomerc. str. 9—92. 
• Blagojević, Miloš (1997). „Srpske udeone kneževine”. Zbornik radova Vizantološkog instituta. 36: 45—62. 
• Blagojević, Miloš (1997). Državna uprava u srpskim srednjovekovnim zemljama. Beograd: Službeni list SRJ. 
• Blagojević, Miloš (2004). „Veliki knez i zemaljski knez”. Zbornik radova Vizantološkog instituta. 41: 293—318. 
• Blagojević, Miloš (2011). Srpska državnost u srednjem veku. Beograd: Srpska književna zadruga. 
• Blagojević, Miloš (2011). „Nemanjići i državnost Duklje-Zete-Crne Gore” (PDF). Zbornik Matice srpske za istoriju. 83: 7—24. Arhivirano iz originala (PDF) 13. 06. 2018. g. Pristupljeno 05. 09. 2017. 
• Blagojević, Miloš; Medaković, Dejan (2000). Istorija srpske državnosti. 1. Novi Sad: Ogranak SANU. 
• Đekić, Đorđe N.; Pavlović, Miloš N. (2016). „Drosiaco, Marianorum iudice” (PDF). Zbornik radova Filozofskog fakulteta u Prištini. 46 (4): 243—253. 
• Živković, Tibor (1996). „O plemenskom ustrojstvu i vojnoj snazi podunavskih Slovena u VI i VII veku”. Zbornik radova Vizantološkog instituta. 35: 95—116. 
• Živković, Tibor (1997). „Prilog hronologiji avarsko-slovenskih odnosa 559-578. godine”. Istorijski časopis. 42-43 (1995—1996): 227—236. 
• Živković, Tibor (1997). „Etničke promene na teritoriji današnje Srbije u periodu od VI do X veka” (PDF). Glasnik Etnografskog instituta SANU. 45 (1996): 89—100. 
• Živković, Tibor (1997). „Odnosi Avara i podunavskih Slovena od 579. do 626. godine”. Zbornik Matice srpske za istoriju. 56: 7—18. 
• Živković, Tibor (1999). „Etnički identitet Južnih Slovena (VII-XI vek) - svedočanstva savremenika”. Meridijani. 23 (3-4): 25—29. 
• Živković, Tibor (2000). Sloveni i Romeji: Slavizacija na prostoru Srbije od VII do XI veka (PDF). Beograd: Istorijski institut SANU. 
• Živković, Tibor (2002). Južni Sloveni pod vizantijskom vlašću (600—1025). Beograd: Istorijski institut SANU, Službeni glasnik. 
• Živković, Tibor (2004). Crkvena organizacija u srpskim zemljama: Rani srednji vek. Beograd: Istorijski institut SANU, Službeni glasnik. 
• Živković, Tibor (2006). Portreti srpskih vladara (IX-XII vek). Beograd: Zavod za udžbenike i nastavna sredstva. 
• Živković, Tibor (2008). Forging unity: The South Slavs between East and West 550-1150. Belgrade: The Institute of History, Čigoja štampa. 
• Živković, Tibor (2012). „Neretljani - primer razmatranja identiteta u ranom srednjem veku” (PDF). Istorijski časopis. 61: 11—25. 
• Živković, Tibor (2012). De conversione Croatorum et Serborum: A Lost Source. Belgrade: The Institute of History. 
• Živković, Tibor (2013). De conversione Croatorum et Serborum: Izgubljeni izvor Konstantina Porfirogenita. Beograd: Zavod za udžbenike. 
• Kalić, Jovanka (1981). „Srpski veliki župani u borbi s Vizantijom”. Istorija srpskog naroda. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 197—211. 
• Kovačević, Jovan I. (1967). „Od dolaska Slovena do kraja XII vijeka” (PDF). Istorija Crne Gore. 1. Titograd: Redakcija za istoriju Crne Gore. str. 279—444. 
• Kovačević, Jovan I. (1981). „Doseljenje Slovena na Balkansko poluostrvo”. Istorija srpskog naroda. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 109—124. 
• Komatina, Predrag (2012). „Srbija i Duklja u delu Jovana Skilice”. Zbornik radova Vizantološkog instituta. 49: 159—186. 
• Komatina, Predrag (2014). „Identitet Dukljana prema De administrando imperio”. Zbornik radova Vizantološkog instituta. 51: 33—46. 
• Komatina, Predrag (2015). „O srpsko-bugarskoj granici u IX i X veku”. Zbornik radova Vizantološkog instituta. 52: 31—42. 
• Maksimović, Ljubomir (1964). „O vremenu dolaska Neretljana na dalmatinska ostrva”. Zbornik Filozofskog fakulteta u Beogradu. 8 (1): 145—152. 
• Maksimović, Ljubomir (1981). „Trijumf Vizantije početkom XI veka”. Istorija srpskog naroda. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 170—179. 
• Mišić, Siniša (1996). Humska zemlja u srednjem veku. Beograd: DBR International Publishing. 
• Mišić, Siniša (2014). Istorijska geografija srpskih zemalja od 6. do polovine 16. veka. Beograd: Magelan Pres. 
• Mrgić, Jelena (2002). Donji Kraji: Krajina srednjovekovne Bosne. Beograd: Filozofski fakultet. 
• Mrgić, Jelena (2008). Severna Bosna: 13-16. vek. Beograd: Istorijski institut. 
• Novaković, Bojan (2016). „Zemlje dalmatinskih Slovena u koncepciji Konstantina VII Porfirogenita”. Spomenica dr Tibora Živkovića. Beograd: Istorijski institut. str. 129—149. 
• Ostrogorski, Georgije (1949). „Porfirogenitova hronika srpskih vladara i njeni hronološki podaci”. Istoriski časopis. 1 (1948): 24—29. 
• Ostrogorski, Georgije (1969). Istorija Vizantije. Beograd: Prosveta. 
• Petrović, Vladeta (2016). „Transformacija urbanih naselja centralnog Balkana tokom ranog srednjeg veka”. Spomenica dr Tibora Živkovića. Beograd: Istorijski institut. str. 151—165. 
• Ćirković, Sima (1964). Istorija srednjovekovne bosanske države. Beograd: Srpska književna zadruga. 
• Ćirković, Sima (1981b). „Srbija između Vizantijskog carstva i Bugarske”. Istorija srpskog naroda. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 156—169. 
• Ćirković, Sima (1981v). „Osamostaljivanje i uspon dukljanske države”. Istorija srpskog naroda. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 180—196. 
• Ćirković, Sima (1995). Srbi u srednjem veku. Beograd: Idea. 
• Ćirković, Sima (2004). Srbi među evropskim narodima. Beograd: Equilibrium. 
• Ćirković, Sima; Mihaljčić, Rade, ur. (1999). Leksikon srpskog srednjeg veka. Beograd: Knowledge. 
• Ćorović, Vladimir (1933). Istorija Jugoslavije. Beograd: Narodno delo. 
• Ćorović, Vladimir (1940). Historija Bosne. Beograd: Srpska kraljevska akademija. 
• Fine, John Van Antwerp Jr. (1991) [1983]. The Early Medieval Balkans: A Critical Survey from the Sixth to the Late Twelfth Century. Ann Arbor, Michigan: University of Michigan Press. 
• Curta, Florin (2006). Southeastern Europe in the Middle Ages, 500–1250. Cambridge: Cambridge University Press. 

Spoljašnje veze

• Tribina "Srpske zemlje pre Nemanjić" - nova otkrića rano-srednjovekovne istorije (TV Bečej - Zvanični jutjub kanal)
• Srpske zemlje