Gornji Milanovac

Gornji Milanovac
Gornji Milanovac
Grb
Administrativni podaci
Država	Srbija
Upravni okrug	Moravički
Opština	Gornji Milanovac
Stanovništvo
— 2022.	23.109
Geografske karakteristike
Koordinate	44° 02′ 00″ S; 20° 27′ 00″ I
Vremenska zona	UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Gornji Milanovac Gornji Milanovac na karti Srbije
Ostali podaci
Poštanski broj	32300 32301
Pozivni broj	032
Registarska oznaka	GM
Veb-sajt	gornjimilanovac.rs

Gornji Milanovac je gradsko naselje u Srbiji i sedište istoimene opštine u Moravičkom upravnom okrugu. Prema popisu iz 2022. bilo je 23.109 stanovnika. Nalazi se u jugozapadnom delu Šumadije.

Do 1859. grad je nosio ime Despotovica, po istoimenoj reci koja protiče kroz grad. Gradu je po nalogu kneza Miloša Obrenovića ukazom od 3. aprila 1859. ime promenjeno u Gornji Milanovac, dobivši ime po polubratu kneza Miloša, vojvodi Milanu.

Geografske odlike

Položaj

Teritorija Gornjeg Milanovca nalazi se u centralnom delu Srbije i smeštena je u jugozapadnom predelu Šumadije. Grad je smešten između planine Rudnik (1.132 m) na severu i planine Vujan (856 m) na jugu. Gornji Milanovac zahvata kotlinu oko reke Despotovice, koja izvire ispod Rudnika i teče ka jugu. Kod sela Majdan se završava njen gornji tok, a počinje srednji tok u Gornjomilanovačkoj kotlini, koji ima sve karakteristike ravničarske reke. Milanovac se u prvih sto godina nakon osnivanja razvijao na desnoj strani Despotovice, ali se u drugoj polovini 20. veka proširio i na levu obalu Despotovice.

Grad je većim delom smešten duž zapadne strane evropskog puta E763, tj. državnog puta IB reda 22 između Ljiga i Čačka. Opština Gornji Milanovac nalazi se na dodiru zapadne Srbije, Gruže i Pomoravlja u jugozapadnom delu Šumadije. Zahvata prostor podgorina planina Rudnika, Suvobora i Maljena. Teritorija opštine Gornji Milanovac sa severa se graniči područjima opština Ljig i Aranđelovac, sa severoistoka i istoka područjima opština Topola i Kragujevac, sa jugoistoka i juga područjima opština Knić i Čačak i sa zapada i severozapad područjima opština Požega i Mionica. Nalazi se 120 km južno od Beograda, ka jugu najbliži grad je Čačak na udaljenosti od 21 km, a na istoku to je Kragujevac na 44 km.

Klima

Klima je umerenokontinentalna, ali vrlo hladna. Najhladniji mesec je januar, sa prosečnom dnevnom temperaturom od -1,7 °C, a najtopliji jul sa 22,3 °C. Prosečna godišnja količina padavina je oko 800 milimetara.

Umereno humidna klima karakteristična je za delove Majdana i Rudnika koji se nalaze bliže vrhovima Rudnika i u većem delu područja Suvobora i Rajca. Najblaža, subhumidna klima je zastupljena u delu Trudelja, Dragolja i Brđana.Blago humidnu klimu imaju ostali delovi teritorije. Od područja Rudinka hladnije je područje Suvobora koji je izložen severozapadnim strujanjima vazduha.

Istorija

Osnivanje grada

Crkva Svete Trojice, zadužbina kneza Miloša Obrenovića, dovršena 1862. godine

Panoramski snimak Gornjeg Milanovca sa brda Ždreban, 1900.

Fotografija najuglednijih Milanovčana sa kraja 19. veka

Gornji Milanovac je osnovan 1853. smešten u dolini reke Despotovice i jedan je od najmlađih gradova Srbije. Mesto na kome je grad počeo da se razvija zvalo se Divlje polje. Polje je pripadalo selu Brusnica, koje je za vreme turske vladavine bilo sedište turskih begova. Krajem 1850. za okružnog načelnika Rudničkog okruga dolazi Mladen M. Žujović koji odmah uviđa sve nepogodnosti Brusnice kao naselja, a posebno kao administrativno-političkog centra, i čini sve napore da se naselje izmesti na pogodnije mesto. Jednog jesenjeg dana 1851, Žujović i Gaja Riznić, član suda, izlaze u Divlje polje, kako bi videli da li je moguće tamo izmestiti naselje; očarani lepim jesenjim danom, čistim i svežim vazduhom, dolinom kroz koju protiče reka i pogledom na Rudnik i Vujan, Gaja predlaže Žujoviću da se tu premesti varošica. Žujović to prihvata, a kasnije, po saglasnosti Brusničana, on od državnih vlasti traži dozvolu za premeštaj naselja. Uoči Đurđevdana, 22. aprila 1852, u Divlje polje dolazi komisija iz Beograda. Predsednik komisije za određivanje lokacije na Divljem polju bio je Trivun Novaković, zet Jakova Obrenovića, jedno vreme i načelnik Rudničke nahije (mada drugi izvori navode da je predsednik komisije bio Stevan Knićanin).

Ukazom kneza Aleksandra Karađorđevića, potpisanim 19. januara 1853. godine, počinje izgradnja novog naselja, koje po reci dobija ime Despotovica, da bi mu konačno ime Milanovac posebnim ukazom dao knez Miloš Obrenović 1859, u spomen svog starijeg brata — vojvode Milana Obrenovića.

Posle kraćeg vremena, 1852. godine iz Beograda dolazi bečki inženjer Kamnik, koji pravi plan za grad i sa saradnicima čitavo leto razmerava ulice i parcele. Time Gornji Milanovac postaje prvi grad u Srbiji čiji je potpuni plan grada napravljen pre njegove izgradnje, sa ulicama koje se ukrštaju pod pravim uglom. Naredne godine se održava licitacija za podizanje velikog zdanja za okružno načelstvo, sud, poštu i druge ustanove. Inženjer Šulc, Nemac iz Pančeva, dobija posao na licitaciji, a zgrada koju je sagradio danas je spomenik kulture (u narodu poznata kao Stari sud). Ko god je hteo da se naseli u mestu, dobio je plac besplatno, pa se do 1856. godine (kada je već sve preseljeno iz Brusnice) u Despotovici gradi više od 100 kuća za nove stanovnike — činovnike, trgovce i zanatlije.

Crkva Sv. Trojice je građena uporedo sa gradom, a završena je 1862. godine. Iako je podignuta sredinom 19. veka tek je 2021. godine počelo oslikavanje unutrašnjosti crkve. Inače Grad je sagrađen kao prestonica Drugog srpskog ustanka (Takovo je udaljeno 10 km od centra grada).

Izgled Železničke stanice neposredno nakon izgradnje 1922. godine

Gornji Milanovac - nekad i sad

Prva polovina XX veka

Na početku Prvog svetskog rata, u Gornjem Milanovcu, u zgradi Okružnog načelstva, bio je štab i komanda Prve armije generala Živojina Mišića, u kojem je razrađena strategija za Kolubarsko-suvoborsku bitku, a potom mesto odakle se komandovalo operacijama.

Zgrada Okružnog načelstva, prva zgrada u novoosnovanoj Despotovici.

Gornji Milanovac je bio pod austrougarskom okupacijom od 1915. do 1918. godine. Železnička pruga uskog koloseka Čačak — Gornji Milanovac — Lajkovac, s čijom izgradnjom se počelo 1912, porušena je prilikom povlačenja okupatora 1918. godine, ali je ubrzo obnovljena i 1922. otvorena za saobraćaj. Značajan događaj za varošicu bilo je i uvođenje električne rasvete i niskonaponske mreže 1921. godine, što je omogućilo otvaranje fabrike bombone, čokolade i drugih slatkiša Rudnik 1922, dok je 1923. počela sa radom električna centrala na ugalj. Iako je 1937. otvorena i fabrika bombone i ratluka Šumadija, grad se, zbog izgubljenog radno sposobnog stanovništva u prethodnim ratovima i loših saobraćajnih veza, u međuratnom periodu veoma sporo razvijao. Stara zgrada pošte, podignuta u vreme kneza Miloša, koja je preživela sve zemljotrese, srušena je 1938. radi građenja nove. Dom dečjeg hranilišta je osvećen 21. novembra 1939.

U Drugom svetskom ratu Gornji Milanovac je prvi put oslobođen krajem septembra 1941. godine, zajedničkom akcijom četnika i partizana. Ubrzo je ponovo okupiran, treći bataljon 849 nemačkog pešadijskog puka uspeo je da se probije do grada 15. oktobra 1941, kada je 90% kuća i zgrada u gradu popaljeno. Gornji Milanovac je, posle dvanaestočasovne borbe, 17. septembra 1944. oslobodila 17. narodnooslobodilačka udarna divizija.

Administracija

Predsednici opštine Gornji Milanovac:

Period		Predsednik opštine	Stranka	Napomena
1960	1963	Milojko Veljović
1963	1965	Borivoje Nedeljković
1965	1967	Slobodan Stanojević
1967	1968	Dragoljub Dragan Pavlović
1969	1974	Živojin Simović
1974	1982	Stanimir Jovanović
1982	1984	Dušan Papić
1984	1986	Jovan Tomović
1986	1989	Todor Popović
1989	1989	Zoran Jakovljević
1989	1992	Pantelija Gačić	Socijalistička partija Srbije
1992	1992	Zoran Jakovljević		vršilac dužnosti
1992	2000	Dražimir Marušić	Socijalistička partija Srbije
2000	2000	Aleksandar Pravdić	Demokratska stranka Srbije
2000	2004	Milutin M. Prodanović	Demokratska stranka Srbije
2004	2004	Vladimir Simović	Demokratska stranka Srbije
2004	2010	Dražimir Marušić	Socijalistička partija Srbije
2010	2016	Milisav Mirković	Socijalistička partija Srbije
2016		Dejan Kovačević	Srpska Napredna Stranka

Važne godine i datumi

Gornji Milanovac i okolina na topografskoj Đeneralštabnoj karti Srbije iz 1894. godine

• 1853 — osnivanje naselja
• 1857 — otvorena prva (muška) osnovna škola, premeštena iz Brusnice
• 1858 — otvorena ženska osnovna škola, u privatnoj kući
• 1859 — promena imena u Gornji Milanovac
• 1862 — prema popisu, naselje broji 775 stanovnika
• 1879 — otvara se dvorazredna gimnazija (gimnazijska realka)
• 1885 — grade se paviljoni za smeštaj delova Desetog pešadijskog puka
• 1887 — prema popisu, naselje broji 1.333 stanovnika
• 1890 — u gradu počinje da radi prva štamparija
• 1892 — osniva se okružna bolnica
• 1900 — prema popisu, naselje broji 2.836 stanovnika
• 1912 — početak izgradnje pruge uskog koloseka
• 1914 — u Gornjem Milanovcu se nalazi štab vojvode Živojina Mišića tokom Kolubarske bitke
• 1921 — pojava prve električne rasvete i niskonaponske mreže
• 1922 — počinje sa radom pruga uskog koloseka
• 1922 — osniva se prva fabrika u gradu: fabrika bombone, čokolade i drugih slatkiša Rudnik
• 1923 — električna centrala na ugalj
• 1927 — prvi rendgen aparat nabavlja dr Radosav Katanić
• 1928 — počinje da radi bioskop
• 1937 — osniva se fabrika bombone i ratluka Šumadija
• 1941 — partizani i četnici u zajedničkoj akciji zarobljavaju prvi nemački tenk u selu Nevade
• 1941 — u oktobru Nemci spaljuju grad do temelja
• 1945 — grad je oslobođen i počinje njegov razvoj

Kultura

Spomenici kulture

Spomenici kulture od velikog značaja u samom naselju su:

• Crkva Svete Trojice u Gornjem Milanovcu, SK 380 (Trg kneza Mihaila)
• Zgrada Okružnog načelstva u Gornjem Milanovcu, SK 389 (Trg kneza Mihaila)
• Kuća narodnog heroja Dragana Jevtića, SK 490 (Karađorđeva ulica)
• Kuća porodice Đorđević u Gornjem Milanovcu, SK 520 (Rajićeva 21)

Detaljan spisak svih spomenika možete naći u posebnom članku.

Biblioteka

Zgrada Kulturnog centra Gornji Milanovac.

Biblioteka „Braća Nastasijević“ postoji još od 1857, kada je osnovana pod nazivom Čitalište varoši Despotovica (raniji naziv grada), a današnji naziv je dobila 2000, po čuvenoj porodici Nastasijević. Nalazi se u zgradi Starog suda na Trgu kneza Mihaila. Godine 1966. postala je deo Radničkog univerziteta, a od 1970. deo Kulturnog centra. Samostalna ustanova je postala 1995. Biblioteka ima fond od preko 100.000 knjiga, u svom sastavu ima i knjižaru, a bavi se i izdavačkom delatnošću.

Biblioteka u svom sastavu ima četiri izdvojena odeljenja: u Vraćevšnici, Pranjanima, Brđanima i na Rudniku. Rudničko odeljenje je najstarije, nastalo 1921. kao Narodna knjižnica i čitaonica. Od 1970-ih je smešteno u Domu kulture i ima fond od preko 10.000 knjiga. Godine 1970. nastala su izdvojena odeljenja u Vraćevšnici i Pranjanima. Odeljenje u Vraćevšnici ima oko 6.500 knjiga, dok pranjansko ima oko 5.000 knjiga. U Brđanima je izdvojeno odeljenje otvoreno 19. aprila 2005, a ima preko 3.000 knjiga.

Međunarodni bijenale umetnosti minijature

Svake druge godine se održava „Međunarodni bijenale umetnosti minijature“, na kome izlažu umetnici iz čitavog sveta. Jedini uslov da bi delo, koje mora biti originalno, moglo da bude uzeto u razmatranje od strane žirija je da može da se smesti u kocku stranice 10 cm i da je nastalo u poslednje dve godine u odnosu na godinu održavanja bijenala. 2010. je održan jubilarni 10. bijenale minijature.

Muzeji i galerije

Muzej rudničko-takovskog kraja.

U gradu postoji Muzej rudničko-takovskog kraja, Moderna galerija Kulturnog centra u zgradi Starog suda, Likovna galerija Kulturnog centra otvorena 2008, kao i Ustanova za kulturu pri Skupštini opštine - Kulturni centar Gornji Milanovac, osnovana 1970. godine. Kulturni centar od 2023. godine novi naziv po poznatom glumcu Miji Aleksiću.

Rok muzika

U Gornjem Milanovcu je osamdesetih i devedesetih godina XX veka bila aktivna rok-scena, koja je izrodila jednu od najpoznatijih srpskih grupa devedesetih, Bjesove, a Milanovčanin Predrag Drčelić Skaki je bio predvodnik pank-rok grupe Trula koalicija. Poznate grupe tog vremena bile su i: An fas, GM Undergrounders, Skarlet i Čudna Šuma.

Početkom dvehiljaditih najpoznatija rok grupa i dalje su Bjesovi, a tu su i Plišani mališan, Soulcage, Morbid Cow, Strah od Džeki Čena, Koalicioni sporazum, Parnassus i drugi.

Folklor i narodna muzika

Kuća srpsko-norveškog prijateljstva, poznata i kao Norveška kuća

U opštini ima nekoliko kulturno-umetničkih društava koja se bave folklorom i pevanjem izvornih pesama, kao i jedno amatersko pozorište. Od 1987. godine u Gornjem Milanovcu radi Folklorni ansambl „Tipoplastika“, dok je Kulturno-umetničko društvo „Šumadija“ formirano 2006. godine i danas ima više od 600 članova.

Ostalo

Zanimljivo je da u gradu ne postoji bioskop, iako Kulturni centar pušta projekcije određenih filmova u sali Doma kulture, a jedina bioskopska zgrada je srušena 2009. godine, iako je prema mišljenju Zavoda za zaštitu spomenika kulture bila arhitektonski značajna. Novi Dom kulture je počeo sa radom 2016. godine.

Gornji Milanovac je drugi grad u Srbiji koji je 1999. godine izdao svoju „Multimedijalnu monografiju opštine Gornji Milanovac“, odmah posle Beograda, zahvaljujući Aleksanderu Krsmanoviću, a koja može da se nađe u Narodnoj biblioteci Srbije.

Privreda

Pogled na južnu industrijsku zonu i planinu Vujan u pozadini.

Gradski park.

Grb opštine na uglu ulica Velimira Rajića i Kneza Aleksandra

Jedan od prvih značajnijih pomaka je početak rada prve štamparije 1890, čime se razvila izdavačka delatnost i pojavili se listovi kao što su „Takovo“, „Rudničanin“, „Rudnička samouprava“, „Školska samouprava“, „Narodna reč“ itd. Milanovac je početkom 20. veka privredno stagnirao, najviše zbog nedostatka odgovarajućih saobraćajnica do ostalih gradova. Nakon Prvog svetskog rata, u kojem je izgubljen veliki deo radno sposobnog stanovništva, završetkom pruge 1922. koja je grad spojila sa Čačkom i Beogradom oživljava privreda grada, ponovnim razvojem zanatstva i trgovine. Iste 1922. osnovana je prva fabrika u Milanovcu, a to je bila fabrika bombone, čokolade i drugih slatkiša „Rudnik“, a 1937. je osnovana i druga fabrika bombone i ratluka „Šumadija“, i obe su funkcionisale do spaljivanja grada 1941. godine. Izgradnja fabrika nije imala neki veći uticaj na privredu ovog kraja, pošto se i dalje 90% stanovništva bavilo poljoprivredom.

Ubrzani razvoj

U bivšoj SFRJ Gornji Milanovac se posebno razvijao posle rata i bio je jedan od najrazvijenijih industrijskih centara. Razvile su se dve dobro locirane industrijske zone, jedna se nalazi južno od grada, a druga na samom ulazu u grad od Beograda, na jugoistočnoj strani. U njima se nalaze poznate fabrike: PIK Takovo, Metalac, Modna konfekcija Rudnik, FAD, Zvezda-Helios, Tipoplastika i dr.

Prema podacima iz 2021. godine koju donosi Međuopštinski istorijski arhiv u Čačku nekoliko giganata iz Gornjeg Milanovca je propalo ili su dočekali 21. vijek u stečaju ili nadomak njega.

Privreda početkom 21. veka

Dečje novine, jedna od najvećih izdavačkih kuća u bivšoj SFRJ, sa izbijanjem rata 90-ih i raspadom države, u potpunosti su propale. Glavni uzroci propasti su smanjenje tržišta, hiperinflacija i nesavesno vođenje firme. Stečajna agonija Dečjih novina je trajala sve do početka 21. veka, kada je rasprodata preostala imovina da bi se namirili brojni poverioci, a ugašene su 2001. godine.

Nekadašnje veliko građevinsko preduzeće GRO Graditelj, osnovano još 1959, koje je decenijama gradilo stanove, hale i dr., se zbog slabog poslovanja i nakon kupovine od strane Eurotrend inženjering, preorijentisalo se na izgradnju putne infrastrukture.

Metal Seko je kupljen od strane Avala Metalprometa, koju je posle preuzela kompanija Merkur, a od 2009. nosi naziv Merstil Profajl.

PIK Takovo, osnovan još 1947. i nekada jedan od najvećih proizvođača hrane i pića, je tokom 90-ih usled sankcija i ograničenja tržišta upao u velike probleme. Početkom 21. veka kompanija je uspela da se delimično povrati i izbegne stečaj, a 2004. PIK Takovo je na tenderskoj prodaji kupljeno od strane Svislajona, tako da danas radi pod imenom Svislajon Takovo.

Kompanija Metalac, koja se nakon osnivanja 1959. bavila limarijom i bravarijom i ubrzo prešla na proizvodnju emajliranog posuđa, danas je izrasla u jednu od najuspešnijih kompanija Srbiji sa 14 preduzeća u svom sastavu. Za razliku od drugih kompanija u periodu 90-ih, Metalac je u tom najtežem periodu izvršio veliku reorganizaciju i modernizaciju fabrike, a Metalac je iz svega izašao kao privatno preduzeće u vlasništvu akcionara, dok je 2006. postao holding organizacija. U sistemu Metalca danas rade i nekada nezavisne Milanovačke kompanije, Sigma, Proleter i FAD.

Neka od najpoznatijih preduzeća Gornjeg Milanovca su: „9. septembar“, „Mersteel“, „AD Rudnik“, „Zvezda-Helios“, „Metalac“, „Tetra Pak“, „Papir Print“, „Swisslion-Takovo“, „Spektar“, „Tipoplastika“, „Flint Group Balkan“, „FAD“, „Planeta računari“, „Interplet gradnja“, „Foka“, „S-Group“, „Semiks Tehno“ i „Alfa Support“.

Znamenite ličnosti

Glavni članak: Opština Gornji Milanovac § Znamenite ličnosti

Obrazovanje

Gimnazija Takovski ustanak.

Grad ima četiri osnovne škole, tri srednje škole (gimnazija, tehnička i ekonomska) i tri vrtića.

Osnovne škole:

• OŠ „Desanka Maksimović” Gornji Milanovac
• OŠ „Kralj Aleksandar I” Gornji Milanovac
• OŠ „Momčilo Nastasijević” Gornji Milanovac
• OŠ „Sveti Sava” Gornji Milanovac

Srednje škole:

• Gimnazija „Takovski ustanak“
• Tehnička škola „Jovan Žujović“
• Ekonomsko-trgovačka škola „Knjaz Miloš“

Najstarija srednja škola u gradu je Gimnazija „Takovski ustanak“, osnovana 1879, Tehnička škola „Jovan Žujović“ je osnovana 15. maja 1961, dok je najmlađa Ekonomsko-trgovačka škola „Knjaz Miloš“, koja je osnovana 1. juna 1990. godine.

Gradovi pobratimi

Pogled na zgradu starog suda iz pravca parka.

Ulica Kneza Aleksandra kod hotela Šumadija.

Gornji Milanovac se pobratimio sa gradovima:

• Gmunden, Austrija
• Vlasenica, Srpska, BiH
• Trebinje, Srpska, BiH
• Travnik, FBiH, BiH
• Blagoevgrad, Bugarska
• Pleven, Bugarska
• Plovdiv, Bugarska
• Edesa, Grčka
• Mušeen, Norveška
• Novogard, Poljska
• Braila, Rumunija
• Herašti, Rumunija
• Bitolj, Severna Makedonija
• Kavadarci, Severna Makedonija
• Staro Nagoričane, Severna Makedonija
• Strumica, Severna Makedonija
• Kamnik, Slovenija
• Sežana, Slovenija
• Slovenj Gradec, Slovenija
• Bursa, Turska
• Kanjiža, Srbija
• Kula, Srbija
• Zrenjanin, Srbija
• Požega, Hrvatska
• Budva, Crna Gora
• Kotor, Crna Gora

Demografija

Pogled na Gornji Milanovac noću

U Gornjem Milanovcu živi 18.778 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 42,95 godina (41,16 kod muškaraca i 44,62 kod žena). U odnosu na popis iz 2011. godine prosečna starost je povećana za 6,15 godina (5,26 kod muškaraca i 7,02 kod žena).

Nakon konstantnog rasta broja stanovnika ovo je prvi popis na kome je zabeležen pad stanovništva. Uzimajući u obzir da se starost stanovništva značajno uvećala može se pretpostaviti da će se ovaj broj u budućnosti samo smanjivati.

Prema popisu iz 2011. godine u naselju ima 7.786 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 3,08.

Ovo naselje je velikim delom naseljeno Srbima.

Broj stanovnika grada‍
1862			775	3%
1865			876	3%
1887			1.333	5%
1900			2.836	12%
1948			2.697	11%
1953			3.402	14%
1961			4.492	18%
1971			10.972	45%
1981			17.791	73%
1991			22.070	91%
2002			23.982	99%
2011			24.216	100%
2022			23.109	95%

Etnički sastav grada (2022)‍
Srbi			22.070	95,504%
Nepoznato			558	2,415%
Neizjašnjeni			226	0,978%
Romi			73	0,316%
Jugosloveni			37	0,160%
Crnogorci			32	0,138%
Makedonci			23	0,100%
Ostali			22	0,095%
Hrvati			16	0,069%
Goranci			9	0,039%
Mađari			7	0,030%
Regionalna pripadnost			6	0,026%
Muslimani			5	0,022%
Ukrajinci			5	0,022%
Bošnjaci			4	0,017%
Rusi			4	0,017%
Slovenci			3	0,013%
Albanci			2	0,009%
Bugari			2	0,009%
Nemci			2	0,009%
Vlasi			1	0,004%
Rusini			1	0,004%
Slovaci			1	0,004%

Verski sastav opštine (2011)‍
Pravoslavni			43.179	97,24%
Neiskazani			347	0,78%
Nepoznati			217	0,49%
Nereligiozni			109	0,24%
Katolici			65	0,15%
Muslimani			53	0,12%
Ostali			31	0,07%

Stanovništvo prema polu i starosti

2022
	m			ž
85+	103			197
80—84	203			269
75—79	305			430
70—74	649			828
65—69	803			1.032
60—64	683			932
55—59	666			805
50—54	714			850
45—49	844			863
40—44	961			908
35—39	820			886
30—34	699			653
25—29	585			569
20—24	552			522
15—19	628			557
10—14	605			597
5—9	662			552
0—4	621			556
Prosek :	41,16			44,62

Domaćinstva

Broj domaćinstava prema popisima iz perioda 1948—2002. Godina popisa 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2002. Broj domaćinstava 956 1.143 1.617 3.804 5.896 7.103 7.786

Broj domaćinstava po broju članova prema popisu iz 2002. Broj članova 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i više Prosek Broj domaćinstava 1.192 1.652 1.705 2.287 623 239 58 17 6 7 3,08

Stanovništvo staro 15 i više godina po bračnom stanju i polu

Pol	Ukupno	Neoženjen/Neudata	Oženjen/Udata	Udovac/Udovica	Razveden/Razvedena	Nepoznato
Muški	9.593	3.019	6.075	247	218	34
Ženski	10.397	2.450	6.194	1.163	567	23
UKUPNO	19.990	5.469	12.269	1.410	785	57

Stanovništvo po delatnostima koje obavlja

Pol	Ukupno	Poljoprivreda, lov i šumarstvo	Ribarstvo	Vađenje rude i kamena	Prerađivačka industrija
Muški	5.184	110	0	65	2.442
Ženski	5.089	56	0	23	2.775
UKUPNO	10.273	166	0	88	5.217
Pol	Proizvodnja i snabdevanje	Građevinarstvo	Trgovina	Hoteli i restorani	Saobraćaj, skladištenje i veze
Muški	140	243	597	137	419
Ženski	26	30	639	176	105
UKUPNO	166	273	1.236	313	524
Pol	Finansijsko posredovanje	Nekretnine	Državna uprava i odbrana	Obrazovanje	Zdravstveni i socijalni rad
Muški	28	205	237	229	139
Ženski	60	108	174	323	448
UKUPNO	88	313	411	552	587
Pol	Ostale uslužne aktivnosti	Privatna domaćinstva	Eksteritorijalne organizacije i tela	Nepoznato
Muški	86	0	0	107
Ženski	75	1	0	70
UKUPNO	161	1	0	177

Turizam

Ovaj šumadijski kraj pun je istorijskih mesta: Takovo, spomen-park Brdo mira, etno-kuće na Rudniku i u Koštunićima, muzeji. Na brdu nasuprot grada, pored Ibarske magistrale, nalazi se čuvena Norveška kuća (ranije Kuća jugoslovensko-norveškog, a sada srpsko-norveškog prijateljstva).

U selu Vraćevšnica se nalazi čuveni istoimeni manastir.

U selu Gornja Crnuća nalazi se konak kneza Miloša Obrenovića iz kojeg je vladao Srbijom od Drugog srpskog ustanka do 1818. godine, kada je prestonica preseljena u Kragujevac.

Izletnička mesta su Takovo, Savinac, Rudnik i Ždreban.

Krajem avgusta se u gradu održava Milanovački kotlić, takmičenje u kuvanju riblje čorbe. Svakako kuriozitet, s obzirom da se u Despotovici ne može uloviti ni riba teža od 100 grama...

Sport

Stadion FK Metalac

Sportska hala „Breza“

U Gornjem Milanovcu postoji preko 40 sportskih klubova. U gradu trenutno postoje dva stadiona, stadion SD Takovo i stadion FK Metalac, jedan gradski bazen, četiri školske sale i sportska hala „Breza“ čija je izgradnja završena 2008. godine. Hala Breza ima kapacitet od 1.500 sedećih mesta, a površina hale je 3.500 m².

Dva glavna fudbalska kluba u gradu su FK Takovo koji je član Sportskog društva Takovo, a osnovan je 1911. godine i trenutno se takmiči u Srpskoj ligi Zapad (3. rang) i FK Metalac koji je osnovan 1961. godine i trenutno se takmiči u Prvoj ligi Srbije (2. rang). U gradu funkcioniše još nekoliko fudbalskih klubova, koji se takmiče u okružnom i opštinskom rangu takmičenja. KMF Metalac-Kolorado se takmiči u Prvoj futsal ligi Srbije.

OK Takovo je osnovan 12. januara 1976. i u svom sastavu ima mušku i žensku seniorsku ekipu: OK Metalac-Takovo (seniori) igra u Superligi Srbije, dok OK Takovo-Zvezda Helios (seniorke) igra u Prvoj ligi Srbije.

ŽRK Metalac AD je osnovan 1961. godine i trenutno se takmiči u Prvoj rukometnoj ligi Srbije, drugom rangu takmičenja, a prethodni naziv kluba je bio Tipoplastika. Ranije je u gradu postojao i Muški rukometni klub Tipoplastika, koji se većinom takmičio u drugom i trećem rangu takmičenja, ali je ugašen polovinom 2000-ih. 2012. je osnovan novi muški rukometni klub pod imenom RK Omladinac, što je bilo ime prvog rukometnog kluba u gradu iz 1959.

AK Takovo je jedini atletski klub u gradu, a za svoje potrebe koristi stadion SD Takovo. Članovi atletskog kluba su osvajali veliki broj medalja na domaćim i međunarodnim takmičenjima, imao je brojne reprezentativce, a 50-ih godina 20. veka se takmičio u Prvoj ligi Jugoslavije.

OKK Takovo je osnovan 15. januara 1972. i danas je orijentisan na rad sa mlađim kategorijama, bez seniorskog tima. Najveći uspesi košarkaškog kluba su igranje u Drugoj saveznoj ligi Jugoslavije početkom 1980-ih, nekoliko pobeda protiv prvoligaških ekipa u Kupu, kao i više medalja njenih članova sa evropskih i svetskih prvenstava za mlađe kategorije. Od 1971. u Milanovcu funkcioniše Karate klub Takovo, koji je jedan od najstarijih klubova u Srbiji i član je Karate federacije Srbije.

Kuglaški klub Metalac je standardan član Superlige Srbije. Klub je nekoliko puta završavao kao viceprvak Srbije, a osvajao je i Kup Srbije. Streljačko društvo Dragan Jevtić Škepo spada u najtrofejnije srpske streljačke družine.

Omladina Milanovca je 1959. godine uz profesora fizičkog vaspitanja Živorada Marjanovića i Mita Čohova, načinila prve rukometne korake. 1959. godine osnovan je Rukometni klub „Omladinac” pod čijim su se imenom takmičile i muška i ženska ekipa. Rukometna dešavanja su se kasnije preselila na „Taš”, teren koji se nalazio pored milanovačke Gimnazije, na mestu gde je kasnije izgrađena Robna kuća „Proleter”. Kasnije se rukomet  preselio na teren pored stadiona FK „Takovo”, zatim u Tehničku školu, a  zatim je centar rukometnih dešavanja postao Sportski centar „Breza”. Godine 1959. osnovana je i fabrika „Tipoplastika” čije ime i sponzorstvo kasnije dobija ženski rukometni klub. Pod imenom RK „Tipoplastika” koje nosi do 2005. godine, klub je ostvario  uspehe - drugo mesto na Kadetskom državnom prvenstvu i plasman seniorske ekipe u Superligu. Dve godine nakon toga ženska ekipa se takmičila pod imenom RK „Gornji Milanovac”, a od 2007. godine sponzorstvo preuzima Kompanija Metalac, koja je 2019. godine takođe proslavila 60. godina od osnivanja.

Galerija

• 
  Knez Mihailov trg.
• 
  Pravoslavna crkva u Gornjem Milanovcu.
• 
  Stara kuća (1930) u Karađorđevoj 35.
• 
  Zgrada Skupštine opštine Gornji Milanovac
• 
  Spomenik internircima stradalim u Norveškoj na Brdu mira, delo Ž. Maksimovića.
• 
  Kuća srpsko-norveškog prijateljstva (kol. „Norveška kuća“).
• 
  Centar Gornjeg Milanovca za vreme novogodišnjih praznika.
• 
  Muzej Rudničko-takovskog kraja.
• 
  Česma u gradskom parku, autor: Nebojša Savović Nes.
• 
  Gradski park.
• 
  Ulica Vojvode Milana Obrenovića kod Gimnazije.
• 
  Opšta bolnica.
• 
  Zgrada SO G. Milanovac 2009.
• 
  Ulica Tihomira Matijevića: kuća Pejović, Auto-moto Društvo, kula Dečjih Novina, hotel Šumadija
• 
  Gornji Milanovac u februaru 2012.
• 
  Pogled na Gornji Milanovac prekriven snegom februara 2012.
• 
  Zgrada Pošte i kula Dečjih novina u pozadini
• 
  Hotel Šumadija
• 
  Pogled sa hotela
• 
  Zgrada Okružnog načelstva
• 
  Ulica Vojvode Mišića
• 
  Opštinski grb na fasadi zgrade u Rajićevoj ulici

Vidi još

• Opšta bolnica Gornji Milanovac

Literatura

• Bošnjak, Milorad; Jakovljević, Slobodan (2006). Obrenovići: sakrivena istorija. Gornji Milanovac: LIO. ISBN 978-86-83697-33-5. 
• Gornji Milanovac u borbi i izgradnji (25 godina), opštinska konferencija SSRN, 1969.
• Gornji Milanovac i Takovski kraj. NIRO Dečje novine. 1987. 

Spoljašnje veze

• Zvanični veb-sajt
• Turistička organizacija opštine Gornji Milanovac
• Muzej rudničko-takovskog kraja
• Gde je Gornji Milanovac danas („Politika“, 3. oktobar 2011)
• Kako je Despotovica postala Gornji Milanovac (Politika, Aleksandar Marušić, 17. april 2019)