Gruzija

Uredi veze
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
„Đurđija” preusmerava ovde. Za žensko ime pogledajte stranicu Đurđija (ime).
Gruzija
საქართველო (gruzinski)
Krilatica: Снага је у јединству
(gruz. ძალა ერთობაშია)
Himna: Слобода
(gruz. თავისუფლება)
Položaj Gruzije
Glavni gradTbilisi (vlada i predsednik)
Kutaisi (sedište parlamenta)
Službeni jezikgruzinski (u Abhaziji abhaski)
Vladavina
Oblik državeUnitarna polupredsednička republika[1]
 — PredsednikSalome Zurabišvili
 — Predsednik VladeIrakli Kobahidze
 — Predsednik ParlamentaŠaljva Papuašvili
Istorija
Nezavisnost‍
 — od ZDFR26. maj 1918.
 — Nezavisnostod SSSR
 — Objavljena9. april 1991.
 — Priznata25. decembar 1991.
Geografija
Površina‍
 — ukupno69,7001 km2 (120)
 — voda (%)zanemarljivo
Stanovništvo‍
 — 2014.[2]Pad 3.713.804 (137)
 — gustina57,6 st./km2
Ekonomija
BDP / PKM≈ 2023
 — ukupnoRast 82.210 mlrd.$ (102)
 — po stanovnikuRast 22,357$ (75)
BDP / nominalni≈ 2023
 — ukupnoRast 30.023 mlrd.$ (115)
 — po stanovnikuRast 8,164$ (92)
IHR (2021)Rast 0.802 (63) — veoma visok
Valutalari (ლ)
 — kod valuteGEL
Ostale informacije
Vremenska zonaUTC +4
Internet domen‍.ge‍
Pozivni broj+995
1 Uključujući i de facto nezavisne teritorije Abhaziju i Južnu Osetiju (ukupne površine 12.500 km²)
2 Ne uključuje Abhaziju i Južnu Osetiju

Gruzija (gruz. საქართველო, zast. srp. Đurđija), država je u kavkaskom regionu Evroazije.[3][4] Graniči se sa Rusijom na severu i severoistoku, Turskom i Jermenijom na jugu, i Azerbejdžanom na jugoistoku, dok na zapadu izlazi na obale Crnog mora u dužini od oko 310 km.[5] Gruzija je članica međunarodnih organizacija poput Saveta Evrope, Organizacije za evropsku bezbednost i saradnju, EVROKONTROL, Svetske trgovinske organizacije i GUAM-a, a takođe je potpisnica NATO programa Partnerstvo za mir.

Gruzija zauzima površinu od 69.700 km² od čega je 57.200 km² pod direktnom gruzijskom kontrolom, dok 12.500 km² kontrolišu vlasti Abhazije (8.600 km²) i Južne Osetije (3.900 km²). Prema procenama za 2012. u Gruziji je živelo nešto manje od 4,5 miliona stanovnika. Glavni i najveći grad u zemlji je Tbilisi koji je sedište predsednika, nacionalne vlade i parlamenta, dok je od maja 2012. grad Kutaisi centar zakonodavne vlasti (parlamenta) do 1. januara 2019. godine. Veći gradovi su još i Batumi koji ima funkciju administrativnog centra autonomne republike Adžarije i Rustavi (oba preko 100 hiljada stanovnika). Grad Poti koji leži u centralnom delu crnomorske obale je najvažnija gruzijska luka. Većinu populacije (preko 80%) čine etnički Gruzini, službeni jezik je gruzinski (izuzev na teritoriji otcepljenih republika gde se govore abhaski i osetski jezik), a oko 80% populacije su pripadnici Gruzinske pravoslavne crkve. Po državnom uređenju Gruzija je unitarna poluparlamentarna država u kojoj izvršnu vlast dele predsednik i vlada.

Reljefom Gruzije dominiraju visoki planinski lanci Velikog Kavkaza na severu sa brojnim vrhovima koji prelaze 4.000 m nadmorske visine, uključujući i najviši vrh u zemlji Šharu (na nadmorskoj visini od 5.200 m) i Malog Kavkaza na jugu. Crnomorsko primorje je dosta nisko i zamočvareno i od obale ka unutrašnjosti se u vidu levka širi prostrana Kolhidska nizija. Nizijska područja se nalaze i u istočnim i centralnim delovima zemlje i prate tokove najvećih gruzijskih reka Kure (ili Mtkvarija) i njenih pritoka. Zapadni deo zemlje pripada slivu Crnog mora, dok istočni deo otiče ka Kaspijskom jezeru upravo preko reke Kure.

Na području današnje Gruzije postojala su još tokom antičkih vremena moćna i nezavisna kraljevstva. Kraljevine Kolhida i Iberija su još u 4. veku primile hrišćanstvo, pa se Gruzija može ubrajati među najstarije hrišćanske zemlje na svetu. Svoj najveći uspon gruzijska država doživela je tokom XI i 12. века za vreme vladavine kralja Davida IV i kraljice Tamar. Početkom 19. veka gruzijske države dolaze pod vlast Rusije, a 1921. Gruzija postaje deo SSSR i postaje Gruzijska SSR. Raspadom Sovjetskog Saveza 1991. Gruzija postaje samostalna država, a period tranzicije ka kapitalističkom i demokratskom društvu tokom 90-ih godina bio je praćen velikim ekonomskim problemima i oružanim sukobima u Južnoj Osetiji i Abhaziji. Period kriza i sukoba privremeno je okončan Revolucijom ruža u novembru 2003. u kojoj je smenjen tadašnji predsednik Eduard Ševarnadze.

Nakon oružanog sukoba u Južnoj Osetiji početkom avgusta 2008. u koji se umešala i Rusija, Gruzija je izgubila suverenitet nad provincijama Južna Osetija i Abhazija koje su proglasile nezavisnost. Republika Gruzija ove oblasti sa delimičnim međunarodnim priznanjem smatra sastavnim delom vlastite teritorije koji su pod privremenom okupacijom.

Etimologija[uredi | uredi izvor]

Izvorno ime za Gruziju je Sakartvelo[6] (gruz. საქართველო) i u približnom prevodu označava kartvelsku zemlju. Termin je kovanica dve reči kartvel-i (gruz. ქართველ-ი) koja predstavlja etnonim i odnosi se na stanovnike centralnog gruzijskog regiona Kartli koji se može smatrati jezgrom drevne gruzinske države, i cirkumfiksa „sa + narod + o“ koji predstavlja klasičnu konstrukciju u gruzinskom jeziku za etnonime (u bukvalnom prevodu „teritorija gde žive ...“). Od početka 9. veka termin Sakartvelo je zahvaljujući širenju jedinstvene vere, jezika i kulture postepeno počeo da se odnosi na područje svih gruzijskih država izvan samog regiona Kartli.[7][8] Gruzini sebe nazivaju Kartvelebi (gruz. ქართველები), a svoj jezik – kartuli (ქართული).

Prema drevnim gruzijskim rukopisima (kartlis chovreba, gruz. ქართლის ცხოვრება)[9] predak drevnih Kartvela je bio Kartlos koji je po predanju bio praunuk najstarijeg sina biblijskog proroka Noje, Jafeta od kojeg su posle velikog potopa nastali svi evropski narodi (jafetiti). Antički grčki i rimski autori su stanovnike današnje zapadne Gruzije nazivali Kolhiđanima, a njihovu zemlju Kolhidom, dok su oni na istoku bili Iberijanci ili Iveri, Iverani, a njihova zemlja Iverija.

Postoje različita objašnjenja termina Gruzija, odnosno Georgija. Prema nekim teorijama tvorci termina Jorgija su bili rimski geografi Pomponije Mela i Plinije Mlađi koji su u svojim putopisima opisivali georgijanska plemena i Georgijance (u prevodu „zemljoradnici“).[10] Naime drevni Gruzini su se bavili ratarstvom, dok su okolni narodi bili stočari pa verovatno otuda i sam naziv georgos (grč. γεωργός) da bi se uočila razlika između njih.[11]

Termini Georgija, odnosno Georgijanci u zapadnoevropskim srednjovekivnim crkvenim spisima su u direktnoj vezi sa ranohrišćanskim svetiteljem Svetim Georgijem (tj. Sv. Đorđem ili Sv. Đurđom, pa otud i naziv Đurđija) koji je u to vreme među hrišćanskim stanovnicima Kavkaza bio veoma poštovan (i koji se i danas poštuje i slavi kao zaštitnih gruzijske države i naroda).

Prema nekim autorima termin Gruzija je nastao u 11. ili 12. veku i izveden je od aramejskih reči gurz-an (gurz-ān) ili gurz-ijan (gurz-iyān), odnosno od arapskog đurđan (ĵurĵan) ili đurzan (ĵurzan). Oba termina su nastala od novopersijskih reči gurğ i gurğān i mogu se prevesti kao „zemlja vukova“, što se poklapa sa savremenim jermenskim nazivom Virk (jerm. Վիրք) odnosno Vrastan (jerm. Վրաստան) koji ima identično značenje.

Egzonim Gruzija je takođe persijsko-arapskog porekla, i raširio se preko srednjovekovnih ruskih putopisaca uglavnom po istočnoevropskim jezicima (između ostalih i srpskom). Tako je putopisac Ignjatije Smolnjanin 1389. pisao o Gurzii i Gurzima, dok je Atanasije Nikitin sredinom 15. veka pisao o Gurzinskoj zemlji (rus. Гурзыньская земля).[12]

Geografija[uredi | uredi izvor]

Položaj[uredi | uredi izvor]

[13]Republika Gruzija leži na području geopolitičke regije Zakavkazje, na samoj granici između istočne Evrope i jugozapadne Azije,[14] te se stoga može smatrati podjednako i evropskom i evroazijskom državom.[5][15] Sami Gruzini svoju zemlju nazivaju balkonom Evrope. U geopolitičkom i kulturološkom pogledu Gruzija se smatra isključivo delom evropskog kontinenta.[16]

Državna teritorija se prostire između 41° i 44° severne geografske širine i 40° i 47° istočne geografske dužine. Obuhvata ukupnu površinu od 69.700 km², a po veličini teritorije nalazi se na 121. mestu među svetskim državama. Na severu i severoistoku Gruzija graniči sa Ruskom Federacijom u dužini od 723 km,[17] jugoistočno je granica sa Azerbejdžanom (322 km), na jugu sa Jermenijom (164 km) i Turskom (252 km).[5] Ukupna dužina kopnenih granica iznosi 1.461 km. Na zapadu Gruzija izlazi na obalu Crnog mora u dužini od oko 315 km. Od toga oko 200 km obale se nalazi na teritoriji Abhazije, a 54 km na teritoriji Adžarije.[18]

Geologija i reljef[uredi | uredi izvor]

Topografska mapa Gruzije

Brda i planine pokrivaju 87% površina. Na severu se nalazi lanac planina Veliki Kavkaz.[5] Na jugu su zapadne padine Malog Kavkaza i vulkanska oblast koja je deo Jermenske visoravni. Izmeću njih se nalazi Kolhidska nizija.[5]

Najviši vrh je Šhara na Velikom Kavkazu sa 5.068,9 m. Najduža reka Gruzije je 1.364 km duga reka Kura (gruzijski: Mtkvari), koja kroz Gruziju teče 351 km, od juga ka istoku zemlje. Druge veće reke su: Alasani (351 km), Rioni (333 km) i Enguri (213 km). Najveće jezero je Paravani (37,5 km²) na 2.073 m nadmorske visine. Pećina Voronja je sa 2.190 m dubine najdublja pećina na svetu.

Vode[uredi | uredi izvor]

Prema Crnom moru teku mnogobrojne reke; najveća je Rioni (314 km). Istočni deo je sušan, iz njega reke otiču u reku Kuru (Mtkvari, 1346 km) i zatim u Kaspijsko jezero. Na Jermenskom uzvišenju postoje i mnoga slana jezera.

Klima[uredi | uredi izvor]

Klima Gruzije je izuzetno raznolika, uzevši u obzirom malu veličinu države. Postoje dve glavne klimatske zone, koje otprilike odgovaraju istočnim i zapadnim delovima zemlje. Veliki kavkaski planinski lanac igra važnu ulogu u ublažavanju klime Gruzije i štiti naciju od prodora hladnijih vazdušnih masa sa severa. Planine Malog Kavkaza delimično štite region od uticaja suvih i vrućih vazdušnih masa sa juga.[19]

Klima Gruzije je vlažno-suptropska na zapadu do sušne i umerene klime na istoku. Prosečna godišnja temperatura vazduha je 15 °C na zapadu, a 11 do 13 °C na istoku. Na zapadu godišnje padne 3.000 milimetara padavina, a na istoku samo 400.[5]

Flora i fauna[uredi | uredi izvor]

Pod šumom je 44% površina, od čega je 5% prašuma. Na visokim nadmorskim visinama biljni pokrivač je alpski. U podnožju planina su oblasti stepa koje se koriste za poljoprivredu.

Zbog svoje velike pejzažne raznolikosti i niske geografske širine, u Gruziji živi oko 5.601 vrsta životinja, uključujući 648 vrsta kičmenjaka (više od 1% vrsta koje se nalaze širom sveta) od čega su mnoge vrste endemske.[20] U šumama živi veliki broj velikih mesoždera, kao što su mrki medved, vuk, ris i kavkaski leopard. Obični fazan je endemska ptica Gruzije koja je široko uvedena u ostatak sveta kao važna ptica divljači. Smatra se da je broj vrsta beskičmenjaka veoma visok, ali podaci se distribuiraju u velikom broju publikacija. Kontrolna lista pauka u Gruziji, na primer, uključuje 501 vrstu.[21] Reka Rioni može da sadrži gnezdeću populaciju kritično ugrožene jesetre.[22]

U Gruziji je zabeleženo nešto više od 6.500 vrsta gljiva, uključujući vrste koje stvaraju lišajeve,[23][24] ali ovaj broj je daleko od potpune. Pravi ukupan broj gljivičnih vrsta koje se javljaju u Gruziji, uključujući vrste koje još nisu zabeležene, verovatno će biti daleko veći, s obzirom na opšte prihvaćenu procenu da je do sada otkriveno samo oko sedam odsto svih gljiva širom sveta.[25] Iako je količina dostupnih informacija još uvek veoma mala, učinjen je prvi napor da se proceni broj vrsta gljiva endemskih za Gruziju, a 2.595 vrsta je uslovno identifikovano kao mogući endemske vrste.[26] Prema Međunarodnoj uniji za očuvanje prirode, u Gruziji postoji 4.300 vrsta vaskularnih biljaka.[27]

Gruzija je dom za četiri ekoregije: Kavkaske mešovite šume, euksinsko-kolhijske širokolisne šumee, istočnoanadolske planinske stepe i azerbejdžanske pustinje i stepe.[28] Gruzija je imala srednju ocenu indeksa integriteta šumskog pejzaža iz 2018. od 7,79/10, što ga je rangiralo na 31. mesto u svetu od 172 zemlje.[29]

Istorija[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Istorija Gruzije

Praistorija[uredi | uredi izvor]

Teritoriju današnje Gruzije su naseljavali Homo erectus još od paleolita. Protogruzijska plemena se prvi put pojavljuju u pisanoj istoriji u 12. veku pre nove ere.[30] Najraniji dokaz o vinu do danas pronađen je u Gruziji, gde su otkrivene vinske posude stare 8.000 godina.[31][32] Arheološki nalazi i reference u drevnim izvorima takođe otkrivaju elemente ranih političkih i državnih formacija koje karakteriše napredna metalurgija i zlatarske tehnike koje datiraju iz 7. veka pre nove ere i dalje.[30] U stvari, rana metalurgija je počela u Gruziji tokom 6. milenijuma pre nove ere, povezana sa kulturom Šulaveri-Šomu.[33]

Antičke zemlje Kavkaza — Kolhida, Iberija, Jermenija i Albanija

Antika[uredi | uredi izvor]

Arheološki dokazi ukazuju na to da je Gruzija bila mesto proizvodnje vina od najmanje 6.000 godina pre nove ere, što je tokom vremena igralo ulogu u formiranju gruzijske kulture i nacionalnog identiteta.[34][35] U klasičnom periodu došlo je do uspona brojnih ranih gruzijskih država, od kojih su glavne bile Kolhida na zapadu i Iberija na istoku. U grčkoj mitologiji, Kolhida je bila lokacija Zlatnog runa koje su tražili Jason i Argonauti u epskoj priči Argonautika Apolonija Rodija. Uključivanje zlatnog runa u mit možda je proizašlo iz lokalne prakse korišćenja runa za prosijavanje zlatne prašine iz reka. [36] U 4. veku pre nove ere, uspostavljeno je kraljevstvo Iberija – rani primer napredne državne organizacije pod jednim kraljem i aristokratskom hijerarhijom.[37]

Nakon što je Rimska republika završila svoje kratko osvajanje današnje Gruzije 66. PH, ovo područje je postalo primarni cilj onoga što će se na kraju ispostaviti kao preko 700 godina dugotrajnog iransko-rimskog geopolitičkog rivalstva i ratovanja.[38][39] Od prvih vekova nove ere, kult Mitre, paganska verovanja i zoroastrizam su bili uobičajeno praktikovani u Gruziji.[40] Godine 337. nove ere kralj Mirijan III proglasio je hrišćanstvo državnom religijom, dajući veliki podsticaj razvoju književnosti, umetnosti i na kraju odigravši ključnu ulogu u formiranju ujedinjene gruzijske nacije,[41] [42] Prihvatanje je dovelo do sporo, ali sigurno opadanje zoroastrizma,[43] koji je do 5. veka nove ere izgledao kao da je postao nešto poput druge uspostavljene religije u Iberiji (istočna Gruzija), i tamo se široko praktikovao.[44]

Srednji vek[uredi | uredi izvor]

Smeštena na raskrsnici dugotrajnih rimsko-persijskih ratova, 54. p. n. e. – 628. godine nove ere (681 godina), rana gruzijska kraljevstva raspala su se u različite feudalne regione do ranog srednjeg veka. Ovo je omogućilo da preostala gruzijska carstva postanu žrtve ranih muslimanskih osvajanja u 7. stoleću.

Istorija Gruzije
Preistorija
Antika
Srednji vijek
Rano savremeno doba
Savremena istorija
Kategorija Istorija Gruzije

Do 12. veka pre nove ere u severoistočnoj Anadoliji je postojala država Diaoha. U 6. veku pre nove ere na teritoriji današnje Gruzije su postojale dve države: Kolhida (zapadna Gruzija) i Iverija (istočna Gruzija). Ove zemlje su osvojili Rimljani. Gruzija je 327. usvojila hrišćanstvo kao zvaničnu državnu religiju i tako postala druga zemlja na svetu koja je ovoj religiji dala državni status, posle Jermenije. Kasnije su Gruzijom vladali Vizantinci, Arapi i Persijanci. Krajem 10. veka nastupilo je zlatno doba Gruzije. Stečena je nezavisnost od Vizantije. Pod vlašću kralja Davida Graditelja (1089—1125) i kraljice Tamare (1184—1213), Gruzija je između 11. i 13. veka bila najveća sila na Kavkazu. Taj period je prekinula invazija Mongola pod Timurom Lenkom. U 16. veku Gruzija je bila izdeljena na državice koje su bile pod turskim i persijskim uticajem. Istočna Gruzija je 1783. zaključila odbrambeni ugovor sa Rusijom. Ruski carevi su prisvojili ovu kraljevinu 1801. Zapadna Gruzija je ostala nezavisna još jedan vek, do 1810. Rusiji je trebalo još 54 godine da uspostavi punu kontrolu nad ovim oblastima. Poslednja je pala kneževina Abhazija 1864.

Ruska vladavina nudila je Gruzijcima sigurnost od spoljniһ pretnji, ali je takođe često bila gruba i neosetljiva. Do kraja 19. veka, nezadovoljstvo ruskim vlastima preraslo je u pokret nacionalnog preporoda koji je predvodio Ilija Čavčavadze. Ovaj period je takođe doneo društvene i ekonomske promene u Gruziji, sa pojavom novih društvenih klasa: emancipacija kmetova oslobodila je mnoge seljake, ali je malo doprinela ublažavanju njihovog siromaštva; rast kapitalizma stvorio je urbanu radničku klasu u Gruziji. I seljaci i radnici našli su izraz svog nezadovoljstva kroz pobune i štrajkove, koji su kulminirali Revolucijom 1905. godine. Njihov cilj su zastupali socijalistički menjševici, koji su postali dominantna politička snaga u Gruziji u poslednjim godinama ruske vladavine.

Demokratska Republika Gruzija i Zakavkaska SFSR[uredi | uredi izvor]

Glavni članci: Invazija Crvene armije na Gruziju i ZSFSR

Posle Oktobarske revolucije, Gruzija je proglasila nezavisnost 26. maja 1918. (Demokratska Republika Gruzija).

Gruzijsko-jermenski rat 1918. godine, koji je izbio u delovima spornih provincija između Jermenije i Gruzije naseljenih uglavnom Jermenima, završio se usled britanske intervencije. U periodu 1918–1919, gruzijski general Giorgi Mazniashvili je predvodio napad na Belu armiju koju su predvodili Mojsejev i Denjikin kako bi zauzeli obalu Crnog mora od Tuapsea do Sočija i Adlera za nezavisnu Gruziju.[45] Sovjetska Rusija je 1920. godine priznala nezavisnost Gruzije Moskovskim ugovorom. Međutim, pokazalo se da je priznanje bilo od male vrednosti, pošto je Crvena armija predvođena Josifom Staljinom izvršila invaziju na Gruziju 1921. i zvanično je pripojila Sovjetskom Savezu 1922.[46]

Gruzijska Sovjetska Socijalistička Republika[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Gruzijska Sovjetska Socijalistička Republika

U februaru 1921, tokom Ruskog građanskog rata, Crvena armija je napredovala u Gruziju i dovela lokalne boljševike na vlast. Gruzijska vojska je poražena, a socijaldemokratska vlada je pobegla iz zemlje. Dana 25. februara 1921. godine, Crvena armija je ušla u Tbilisi i uspostavila vladu radničkih i seljačkih sovjeta sa Filipom Maharadzeom kao vršiocem dužnosti šefa države. Gruzija je 1921. godine uključena u Zakavkasku Socijalističku Federativnu Sovjetsku Republiku, zajedno sa Jermenijom i Azerbejdžanom, koja će 1922. postati članica-osnivač Sovjetskog Saveza. Sovjetska vlast je čvrsto uspostavljena tek nakon što je ustanak brzo poražen.[47] Gruzija bi ostala neindustrijalizovana periferija SSSR-a sve do prvog petogodišnjeg plana kada je postala glavni centar tekstilne robe. Kasnije, 1936. godine, TSFSR je raspušten i Gruzija se pojavila kao sindikalna republika: Gruzijska Sovjetska Socijalistička Republika.

Josif Staljin, etnički Gruzijac, rođen kao Josif Visarionovič Jugašvili (იოსებ ბესარიონის ძე ჯუღასძეს ძე ჯუღაიოსებ ბესარიონის ძე ჯუღაიძე ჯუღააიესარიონის ძე ჯუღალ) rođen u Goriju, bio je jedan od čelnih ljudi među boljševicima.[48] Staljin je trebalo da se popne na najviši položaj, predvodeći Sovjetski Savez od 1924. do svoje smrti 5. marta 1953. godine.

U junu 1941. Nemačka je izvršila invaziju na Sovjetski Savez na neposredan kurs ka kavkaskim naftnim poljima i fabrikama municije. Međutim, nikada nisu stigli do Gruzije, a skoro 700.000 Gruzijaca borilo se u Crvenoj armiji da odbije osvajače i napreduje prema Berlinu. Od toga je oko 350.000 ubijeno.[49]

Nakon Staljinove smrti, Nikita Hruščov je postao vođa Sovjetskog Saveza i sproveo politiku destaljinizacije. Tome se nigde više nije javno i nasilno suprotstavilo nego u Gruziji, gde su 1956. izbili nemiri nakon objavljivanja Hruščovljeve javne osude Staljina, koja je morala biti umirena vojnom silom.

Tokom ostatka sovjetskog perioda, gruzijska ekonomija je nastavila da raste i doživljava značajan napredak, iako je sve više pokazivala očiglednu korupciju i otuđenje vlade od naroda. Sa početkom perestrojke 1986. godine, gruzijsko sovjetsko rukovodstvo se pokazalo toliko nesposobnim da se nosi sa promenama da je većina Gruzijaca, uključujući obične komuniste, zaključila da je jedini put napred raskid sa postojećim sovjetskim sistemom

Mapa Gruzijske Sovjetske Socijalističke Republike (1957-1991)

Nezavisnost[uredi | uredi izvor]

Glavni članci: Revolucija ruža i Rat u Gruziji (2008)

Dana 9. aprila 1991. Gruzija je ponovo proglasila nezavisnost. Ubrzo posle toga došlo je do secesije Abhazije i Južne Osetije, praćene oružanim sukobima. Uprkos tome što nema kontrolu nad njima, Gruzija smatra ove dve teritorije svojim autonomnim pokrajinama. Tokom rata u Abhaziji (1992–1993), otprilike 230.000 do 250.000 Gruzijaca[50] je proterano iz Abhazije od strane abhaskiһ separatista i severnokavkaskih dobrovoljaca (uključujući Čečene). Oko 23.000 Gruzijaca pobeglo je i iz Južne Osetije.[51]

Nakon perioda relativnog mira od sredine 90-ih godina, koji su garantovale i ruske mirovne snage, jednostrano proglašena nezavisnost Kosova doprinela je da se intenziviraju napori Abhazije i Južne Osetije spram potpune nezavisnosti. U vezi sa tim, Gruzija je protiv njih u avgustu 2008. godine povela rat, međutim uplitanje ruske vojske dovelo je do poraza i priznanja ovih de facto država od strane Rusije, Nikaragve i Venecuele.

Revolucija ruža je 2003. godine zbacila Ševarnadzea (koji je ponovo izabran 2000.), nakon što su gruzijska opozicija i međunarodni posmatrači tvrdili da su parlamentarni izbori 2. novembra bili poremećeni prevarom.[52] Revoluciju su predvodili Mihail Sakašvili, Zurab Žvanija i Nino Burdžanadze, bivši članovi i lideri Ševarnadzeove vladajuće partije. Mihail Sakašvili je izabran za predsednika Gruzije 2004. godine.[53]

Nakon Revolucije ruža, pokrenut je niz reformi za jačanje vojnih i ekonomskih sposobnosti zemlje, kao i za preorijentaciju njene spoljne politike na zapad. Napori nove vlade da ponovo potvrdi gruzijski autoritet u jugozapadnoj autonomnoj republici Adžara doveli su do velike krize 2004.[54]

Novi prozapadni stav zemlje, zajedno sa optužbama za umešanost Gruzije u Drugi čečenski rat,[55] je doveo do ozbiljnog pogoršanja odnosa sa Rusijom, podstaknutog i otvorenom pomoći i podrškom Rusije dvema secesionističkim oblastima. Uprkos ovim sve težim odnosima, u maju 2005. Gruzija i Rusija su postigle bilateralni sporazum[56] kojim su povučene ruske vojne baze (koje još iz sovjetske ere) u Batumiju i Ahalkalakiju . Rusija je povukla svo osoblje i opremu sa ovih lokacija do decembra 2007.[57] dok nije uspela da se povuče iz baze Gudauta u Abhaziji, koju je morala da napusti nakon usvajanja Ugovora o prilagođenim konvencionalnim oružanim snagama u Evropi tokom samita u Istanbulu 1999. godine.[58]

Rusko-gruzijski rat[uredi | uredi izvor]

Došlo je do rusko-gruzijske diplomatske krize u aprilu 2008.[59][60] Eksplozija bombe 1. avgusta 2008. raznela je automobil koji je prevozio gruzijske mirovnjake. Snage Južne Osetije su odgovorne za podsticanje ovog incidenta, koji je označio početak neprijateljstava i povredio pet gruzijskih vojnika, a zatim je nekoliko južnoosetijskih milicija ubijeno od snajperista.[61][62] Južnoosetijski separatisti počeli su da granatiraju gruzijska sela 1. avgusta. Zbog ovih artiljerijskih bombardovanja gruzijski vojnici su periodično uzvraćali vatru.[59][62][63][64][65]

Američka državna sekretarka Kondoliza Rajs na konferenciji za novinare sa predsednikom Gruzije Mihailom Sakašvilijem tokom rusko-gruzijskog rata.

Gruzijski predsednik Mihail Sakašvili je 7. avgusta 2008. objavio jednostrani prekid vatre i pozvao na mirovne pregovore.[66] Još više napada na gruzijska sela (koja se nalaze u zoni sukoba u Južnoj Osetiji) ubrzo su praćeni pucnjavom gruzijskih trupa, koje su zatim nastavile da se kreću u pravcu glavnog grada samoproglašene Republike Južne Osetije (Chinvali) u noći 8. avgusta, stigavši u centar ujutru 8. avgusta.[67][68][69] Prema ruskom vojnom ekspertu Pavelu Felgenhaueru, osetinska provokacija je imala za cilj izazivanje gruzijske odmazde, koja je bila potrebna kao izgovor za rusku vojnu invaziju. [70] Prema gruzijskim obaveštajnim službama i izveštajima nekoliko ruskih medija, delovi redovne (nemirovne) ruske armije već su se preselili na teritoriju Južne Osetije kroz tunel Roki pre gruzijske vojne akcije.[71][72]

Rusija je optužila Gruziju za „agresiju na Južnu Osetiju“ i započela veliku kopnenu, vazdušnu i pomorsku invaziju na Gruziju pod izgovorom operacije „nametanja mira“ Osmog avgusta 2008.[73][74] Abhaske snage otvorile su drugi front 9. avgusta bitkom u Kodorskoj dolini, napadom na Kodorsku klisuru, koju je držala Gruzija.[75] Chinvali je zauzela ruska vojska do 10. avgusta.[76] Ruske snage su zauzele gruzijske gradove izvan spornih teritorija.[77]

Tokom sukoba, postojala je kampanja etničkog čišćenja protiv Gruzijaca u Južnoj Osetiji, uključujući uništavanje gruzijskih naselja nakon završetka rata.[78][79] Rat je raselio 192.000 ljudi i dok su mnogi mogli da se vrate svojim domovima nakon rata, godinu dana kasnije oko 30.000 etničkih Gruzijaca ostalo je raseljeno.[80][81] U intervjuu objavljenom u Komersantu, lider Južne Osetije Eduard Kokojti rekao je da neće dozvoliti Gruzijcima da se vrate.[82][83]

Predsednik Francuske Nikola Sarkozi pregovarao je o sporazumu o prekidu vatre 12. avgusta 2008.[84] Rusija je priznala Abhaziju i Južnu Osetiju kao zasebne republike 26. avgusta.[85] Gruzijska vlada prekinula je diplomatske odnose sa Rusijom.[86] Ruske snage napustile su tampon oblasti koje se graniče sa Abһazijom i Južnom Osetijom 8. oktobra, a posmatračka misija Evropske unije u Gruziji je poslata u tampon zone.[87][88] Od rata, Gruzija je tvrdila da su Abhazija i Južna Osetija okupirane gruzijske teritorije.[89][90] Od ruske invazije na Ukrajinu 2022. godine, Gruzija je na vrhu liste zemalja u koje su ruski izgnanici otišli nakon što je počeo rat; Rusima je dozvoljeno da ostanu u Gruziji najmanje godinu dana bez vize, iako mnogi Gruzijci gledaju na prisustvo većeg broja ruskih državljana u Gruziji kao bezbednosni rizik.[91]

Hronologija[uredi | uredi izvor]

  • 35 vojska gruzijskog plemena Kartljica upada u Jermeniju, te na jermenskom prestolu sacaruje Gruzijac Mitrinad (brat cara Kartljica)
  • 63 Kolhida ulazi u sastav Rimskog carstva
  • 326 Sveta Nina proglasi hrišćanstvo kao državnu religiju Kavkaske Iberije
  • IV—VI vek na teritoriji današnje zapadne Gruzije je osnovano carstvo Laza
  • 482—484. car Vahtang I Gorgasal vodi ustanak protiv Sasanida
  • 542. početak velikog rata izmeću Vizantije i Persijanaca
  • 562. završetak velikog rata izmeću Vizantije i Persijanaca
  • 608. crkveni raskol između Jermenske i Gruzinske crkve
  • 627. vizantijski car Iraklije opsada Tbilisi
  • 628. Tbilisi zauzmu Hazari
  • 654. potpisan dogovor sa Arapskim kalifatom
  • 735. arapski vojskovođa Mervan II (Murvan gluvi) napada Gruziju
  • 853. Tbilisi zauzimaju Arapi po komandom Buga-Turka
  • 914. emir Abul-Kasim upada na prostor današnje južne i istočne Gruzije
  • 979. David Kurapalat pomaže suzbiti ustanak Vardje Sklira protiv vizantijskog cara Vasilija II
  • 1010. Bagrat III pripojio gradove Kaheti i Ereti
  • 1021. boj Đurđa II sa vizantijskim imperatorom Vasilijem II kod Širimna
  • 1023. mirovni dogovor izmeću Vizantije i Gruzije
  • 1028. napad Vizantije na Gruziju
  • 1032. uhvaćen tbilisijski emir Džafar
  • 1064. prvi pohod Turaka na Gruziju
  • 1068. drugi pohod Turaka
  • 1073. ustanak vlastele protiv gruzijskog cara Đurđa II
  • 1083. Gruzija počinje plaćati harač Turcima
  • 1099. David IV prestaje plaćati harač Turcima
  • 1104. David IV Gruzijski sazvao Ruis-Urbniskij sabor, početak vremena velikog kulturnog preporoda i izgradnja manastira
  • 1106. izgradnja Gelatskog manastira
  • 1110. Samšvilde oslobođen od Turaka
  • 1115. Rustavi oslobođen od Turaka
  • 1117. Giši oslobođen od Turaka
  • 1118. Lore oslobođen od Turaka
  • 12. avgusta 1121. Turci poraženi u bici kod Didroga
  • 1122. Tbilisi oslobođen od Turaka
  • 1123. Dmanisi oslobođen od Turaka
  • 1185. Carica Tamara se udaje za Đurđa Bogoljupskog, koji je kasnije proteran iz Gruzije
  • 1188. Carica Tamara se udaje za Davida Soslana
  • 1210. Gruzija preduzima vojni pohod na severni deo Persijskog carstva
  • 1220. prvi upad Mongola u Gruziju
  • 1226. Tbilisi zauzima Džalal ed Din Manguberdi
  • 1266 kneževina Samche otcepila se od Gruzije
  • 1386—1403. Tamerlan izvodi osam vojnih pohoda na Gruziju
  • 1403. Tamerlan i Đurađ VII potpisuju primirje
  • 1416. napad Kara-Jusufa na Samche
  • 1462. ustanak Bagrata protiv Ćurća VIII
  • 1520. invazija šaha Ismaila u Kartliju
  • 1535. pobeda nad Turcima u bici kod Murdžaheta
  • 1578. podela Kavkaza između Osmanlija i Persijanaca
  • 1597. persijski Šah-Abas proterao Turke iz Gruzije i Kavkaza
  • 1599. oslobođenje tvrđave Gori
  • 1625. Persijska vojska razbija gruzijsku
  • 1629. prva gruzijska knjiga izdana u Evropi
  • 1639. Kahetinski car Tejmuraz I potčinio se ruskom caru
  • 1660. ustanak u Kahetiju
  • 1709. prva tipografija u Gruziji
  • 1752. Persijanci poraženi od strane Iraklija kod Jerevana
  • 1757. u Hresiljinskoj bici Solomon I pobedio Osmanlije
  • 1758. Tenjmurau II, Iraklij II i Solomon I potpisali dogovor
  • 1770. Iraklij II pobedio Turke kod Aspindze
  • 1774. mirovni dgovor u Kjučuk-Kajnardžijskom između Ruske imperije i Turske, Imereti i Gurija oslobođena od Turaka
  • 1774. prva regularna vojska pod Iraklijem II
  • 1783. Iraklij II potpisao Gruzijski terakt
  • 1795. bitka sa Persijancima pod komandom hana Aga-Muhameda
  • Gruzija je 7. avgusta 2008. godine pokušala vojnom invazijom da zauzme Južnu Osetiju. Ovo je dovelo do intervencije ruskih trupa i ratnog vazduhoplovstva koji su ušli u rat sa Gruzijom. Jedna od posledica ovog rata je bilo rusko međunarodno priznanje nezavisnosti Abhazije i Južne Osetije. Ovu nezavisnost je priznala Nikaragva i Venecuela.

Stanovništvo[uredi | uredi izvor]

Najveći gradovi Gruzije su: Tbilisi (1.108.717 stanovnika), Kutaisi (147.635), Batumi (152.839), Rustavi (125.103), Suhumi (39.100), Zugdidi (42.998), Gori (48.143) i Poti (41.465) (stanje:2014).

Jezik[uredi | uredi izvor]

Planine i srednjovekovne crkve u unutrašnjosti Gruzije

Službeni jezik: gruzinski. U Abhaziji je službeni abhaski jezik.

87,7% populacije Gruzije priča gruzinskim, 6,2% azerskim, 3,9% jermenskim, 1,2% ruskim i 1% ostalim jezicima po popisu iz 2014.

Etničke grupe[92][uredi | uredi izvor]

Religija[uredi | uredi izvor]

Mapa današnje Gruzije u faktičkim granicama (bez Abhazije i Južne Osetije)
Mapa današnje Gruzije u dejure granicama (sa područjima Abhazije i Južne Osetije)
  • Danas se 83,4 odsto stanovništva identifikuje kao pravoslavni hrišćani a većina njih se pridržava nacionalne Gruzinske pravoslavne crkve.[93]
  • Gruzijska pravoslavna crkva je jedna od najstarijih hrišćanskih crkava na svetu, i tvrdi da je njene apostolske osnove uspostavio Sveti Andrej.[94] U prvoj polovini 4. veka hrišćanstvo je usvojeno kao državna religija Iberije (današnji Kartli, ili istočna Gruzija), nakon misionarskog rada Svete Nine iz Kapadokije.[95][96] Crkva je dobila autokefalnost tokom ranog srednjeg veka; ukinuta je tokom perioda ruske dominacije nad zemljom, obnovljen 1917. i potpuno priznat od Carigradske vaseljenske patrijaršije 1989.[97]
  • Verske manjine u Gruziji uključuju muslimane (10,7 odsto), jermenske hrišćane (2,9 odsto) i rimokatolike (0,5 odsto).[98] 0,7 odsto ljudi se na popisu iz 2014. izjasnilo da pripadaju drugim veroispovestima, 1,2 odsto je odbilo ili nije navelo svoju veru, a 0,5 odsto se izjasnilo da uopšte nije veroispovest. [98]
  • Islam predstavljaju i azerbejdžanski šitski muslimani (na jugoistoku), etnički gruzijski sunitski muslimani, i sunitski muslimani koji govore laz, kao i sunitski mešketinski Turci duž granice sa Turskom. U Abhaziji, manjina stanovništva Abhazije su takođe sunitski muslimani, pored vernika oživljene abhaske paganske vere . Postoje i manje zajednice grčkih muslimana (pontsko grčkog porekla) i jermenskih muslimana, od kojih oba potiču od preobraćenika iz otomanskog doba u turski islam iz istočne Anadolije koji su se naselili u Gruziji nakon kavkaskog pohoda Lala Mustafa-paše koji je doveo do osmanlijskog osvajanje zemlje 1578. Gruzijski Jevreji istoriju svoje zajednice u Gruziji datiraju do 6. veka pre nove ere; njihov broj se smanjio poslednjih decenija zbog visokog nivoa migracije u Izrael.[99]
  • Uprkos dugoj istoriji verske harmonije u Gruziji,[100] bilo je slučajeva verske diskriminacije i nasilja protiv „netradicionalnih vera“, kao što su Jehovini svedoci, od strane sledbenika pravoslavnog sveštenika Vasilija Mkalavišvilija koji je raščinjen.[101]
  • Pored tradicionalnih verskih organizacija, Gruzija zadržava sekularne i nereligiozne segmente društva (0,5 odsto),[102] kao i značajan procenat religioznih pojedinaca koji ne praktikuju aktivno svoju veru.[103]

Administrativna podela[uredi | uredi izvor]

Gruzija je administrativno podeljena na 9 regiona, 1 glavni region i 2 autonomne republike. Oni su zauzvrat podeljeni na 67 okruga i 5 samoupravnih gradova.[104]

Gruzija ima dve zvanične autonomne oblasti, od kojih je jedna proglasila nezavisnost. Zvanično autonomna unutar Gruzije,[105] de fakto nezavisni region Abhazija proglasio je nezavisnost 1999.[106] Pored toga, još jedna teritorija koja nije zvanično autonomna takođe je proglasila nezavisnost. Južna Osetija je u Gruziji zvanično poznata kao region Tskinvali, jer smatra da „Južna Osetija“ implicira političke veze sa ruskom Severnom Osetijom.[107] Zvala se Južna Osetijska autonomna oblast kada je Gruzija bila deo Sovjetskog Saveza. Njen autonomni status je ukinut 1990. godine. De fakto je odvojena od nezavisnosti Gruzije. Postojale su ponude da se Južnoj Osetiji ponovo da autonomija, ali je 2006. nepriznati referendum u toj oblasti rezultirao glasanjem u korist nezavisnosti.[107]

I u Abhaziji i u Južnoj Osetiji veliki broj ljudi je dobio ruske pasoše, neki kroz proces prisilne pasošizacije od strane ruskih vlasti.[108] Ovo je korišćeno kao opravdanje za rusku invaziju na Gruziju tokom rata u Južnoj Osetiji 2008. godine nakon kojeg je Rusija priznala nezavisnost regiona.[109] Gruzija smatra regione okupiranim od strane Rusije.[110][111] Dve samoproglašene republike stekle su ograničeno međunarodno priznanje nakon rusko-gruzijskog rata 2008. Većina zemalja smatra te regione gruzijskom teritorijom pod ruskom okupacijom.[112]

Region Centar Površina (km 2 ) Stanovništvo [2] Gustina
Abhazija Sukhumi 8,660 242,862 proc 28.04
Addžarija Batumi 2,880 333,953 115.95
Gurija Ozurgeti 2,033 113,350 55.75
Imeretija Kutaisi 6,475 533,906 82.45
Kakhetija Telavi 11,311 318,583 28.16
Donja Kartlija Rustavi 6,072 423,986 69.82
Mcheta-Mtijanetija Mchetaa 6,786 94,573 13.93
Rača-Lečhumi i Donja Svanetija Ambrolauri 4,990 32,089 6.43
Megrelija-Gornja Svanetija Zugdidi 7,440 330,761 44.45
Samche-Džavahetija Ahalcihee 6,413 160,504 25.02
Unutrašnja Kartlija Gori 5,729 300,382 proc 52.43
Tbilisi Tbilisi 720 1,108,717 1.539,88

Privreda[uredi | uredi izvor]

Glavni članci: Ekonomija Gruzije i Poljoprivreda Gruzije

Arheološka istraživanja pokazuju da je Gruzija bila uključena u trgovinu sa mnogim zemljama i carstvima od antičkog perioda, uglavnom zbog svog položaja na Crnom moru i kasnije na istorijskom Putu svile. Zlato, srebro, bakar i gvožđe skopani su na Kavkaskim planinama. Proizvodnja gruzijskog vina je veoma stara tradicija i ključna grana privrede zemlje. Zemlja ima značajne hidroenergetske resurse.[113] Tokom moderne istorije Gruzije, poljoprivreda i turizam su bili glavni ekonomski sektori, zbog klime i topografije zemlje.

Veći deo 20. veka, privreda Gruzije je bila unutar sovjetskog modela planske ekonomije. Od pada SSSR-a 1991. godine, Gruzija je započela veliku strukturnu reformu osmišljenu da pređe na slobodnu tržišnu ekonomiju. Kao i sve druge postsovjetske države, Gruzija se suočila sa teškim ekonomskim kolapsom. Građanski rat i vojni sukobi u Južnoj Osetiji i Abhaziji su pogoršali ekonomsku krizu. Proizvodnja poljoprivrede i industrije je smanjena. Do 1994. bruto domaći proizvod se smanjio na četvrtinu onog iz 1989.[114]

Od početka 21. veka primećeni su vidljivi pozitivni pomaci u privredi Gruzije. U 2007. godini realna stopa rasta BDP-a Gruzije dostigla je 12 procenata, čineći Gruziju jednom od najbrže rastućih ekonomija u istočnoj Evropi. Gruzija je postala više integrisana u globalnu trgovinsku mrežu: njen uvoz i izvoz u 2015. čine 50% odnosno 21% BDP-a.[115] Glavni uvoz u Gruziju su vozila, rude, fosilna goriva i farmaceutika. Glavni izvozni proizvodi su rude, ferolegure, vozila, vina, mineralne vode i đubriva.[116][117] Svetska banka je Gruziju nazvala „ekonomskim reformatorom broj jedan u svetu“ jer je za godinu dana napredovala sa 112. na 18. mesto u pogledu lakoće poslovanja,[118] a do 2020. godine dodatno je poboljšala svoju poziciju na 6. mesto u svetu.[119] Od 2021. godine zauzima 12. mesto u svetu po ekonomskoj slobodi . Gruzija je 2019. godine zauzela 61. mesto po Indeksu ljudskog razvoja (HDI). Između 2000. i 2019. godine HDI u Gruziji je poboljšan za 17,7%.[120] Od faktora koji su doprineli HDI, obrazovanje je imalo najpozitivniji uticaj[121] pošto se Gruzija svrstava u prvu kvintilu prilikom merenja Indeksa obrazovanja.

Gruzija se razvija u međunarodni transportni koridor kroz luke Batumi i Poti, železničku liniju Baku–Tbilisi–Kars, naftovod od Bakua preko Tbilisija do Džejhana, naftovod Baku–Tbilisi–Džejhan (BTC) i paralelni južnokavkaski gasovod.[122][123]

Od dolaska na vlast Sakašvilijeva administracija je izvršila niz reformi u cilju poboljšanja naplate poreza. Između ostalog, 2004. godine uveden je paušalni porez na dohodak.[124] Kao rezultat toga, budžetski prihodi su se uvećali četiri puta, a nekada veliki budžetski deficit se pretvorio u suficit.[125][126]

Od 2001. godine, 54 procenta stanovništva je živelo ispod nacionalne granice siromaštva, ali je do 2006. godine siromaštvo smanjeno na 34 procenta, a do 2015. na 10,1 procenat.[127] Tokom 2015. prosečan mesečni prihod domaćinstva iznosio je 1.022,3 ₾ (oko 426 dolara).[128] Državni budžet za 2015. navodi nominalni BDP Gruzije na 13,98 dolara milijarde.[129] Ekonomija Gruzije postaje sve više posvećena uslugama (ažurirano: 2016., što predstavlja 59,4 odsto BDP-a), udaljavajući se od poljoprivrednog sektora (6,1 odsto).[130] Od 2014. godine, nezaposlenost se postepeno smanjivala svake godine, ali je ostala dvocifrena i pogoršala se tokom pandemije kovida 19.[131] Percepcija ekonomske stagnacije dovela je do toga da je istraživanje sprovedeno 2019. na 1.500 stanovnika pokazalo da je nezaposlenost viđena kao značajan problem od strane 73% ispitanika, a 49% je izjavilo da im se prihod smanjio u odnosu na prethodnu godinu.[132]

Telekomunikaciona infrastruktura Gruzije je na poslednjem mestu među susedima na granici u Indeksu spremnosti mreže (NRI) Svetskog ekonomskog foruma – indikatoru za određivanje nivoa razvoja informacionih i komunikacionih tehnologija u zemlji. Gruzija je zauzela ukupno 58. mesto na rang-listi NRI za 2016.[133] u odnosu na 60. u 2015.[134] Gruzija je 2021. godine bila rangirana na 63. mestu u Globalnom indeksu inovacija, u odnosu na 48. u 2019.[135][136][137][138]

Politika[uredi | uredi izvor]

U sastavu Gruzije nalaze se autonomne republike Abhazija i Adžarija, kao i autonomna oblast Južna Osetija. Abhazija i Južna Osetija su se 1992. otcepile od Gruzije i danas postoje kao faktički nezavisne države.

Gruzija je predsednička demokratska parlamentarna republika, sa predsednikom kao ceremonijalnim šefom države i premijerom kao šefom vlade. Izvršnu vlast čini Kabinet Gruzije. Kabinet se sastoji od ministara, na čelu sa premijerom, a imenuje ih Skupština. Salome Zurabišvili je aktuelna predsednica Gruzije nakon što je osvojila 59,52% glasova na gruzijskim predsedničkim izborima 2018. Od februara 2021. Irakli Garibašvili je premijer Gruzije.

Zakonodavna vlast pripada parlamentu Gruzije. Parlament je jednodoman i ima 150 članova, poznatih kao poslanici, od kojih se 30 bira pluralnošću da predstavljaju jednočlane okruge, a 120 bira da predstavljaju stranke proporcionalnom zastupljenošću. Poslanici se biraju na četiri godine. Sakašvili je 26. maja 2012. godine otvorio novu zgradu parlamenta u zapadnom gradu Kutaisiju, u nastojanju da decentralizuje vlast i prebaci određenu političku kontrolu bliže Abhaziji.[139] Sakašvilijevi rivali, koji su došli na vlast kasnije 2012. godine, nikada nisu istinski prihvatili preseljenje u Kutaisi i šest godina kasnije Parlament se vratio na svoju staru lokaciju u Tbilisiju nakon prilagođavanja ustavne klauzule.[140]

Gruzija održava dobre odnose sa svojim direktnim susedima Jermenijom, Azerbejdžanom i Turskom i članica je Ujedinjenih nacija, Saveta Evrope, Svetske trgovinske organizacije, Organizacije za crnomorsku ekonomsku saradnju, Organizacije za bezbednost i saradnju u Evropa, Zajednica demokratskog izbora, Organizacija GUAM za demokratiju i ekonomski razvoj, Evropska banka za obnovu i razvoj[141] i Azijska razvojna banka.[142] Gruzija takođe održava političke, ekonomske i vojne odnose sa Francuskom,[143] Nemačkom,[144] Izraelom,[145] Japanom,[146] Južnom Korejom,[147] Šri Lankom,[148] Turskom,[149] Ukrajinom,[150] Sjedinjene Američke Države[151] i mnoge druge zemlje.[152]

Gruzija je podnela zahtev za članstvo u EU 3. marta 2022, ubrzo nakon početka ruske invazije na Ukrajinu 2022.[153]

Gruzija trenutno radi na tome da postane punopravna članica NATO-a. U avgustu 2004. godine, Individualni partnerski akcioni plan Gruzije je zvanično dostavljen NATO-u. Severnoatlantski savet NATO-a je 29. oktobra 2004. odobrio Individualni akcioni plan za partnerstvo (IPAP) Gruzije i Gruzija je prešla na drugu fazu evroatlantskih integracija. Godine 2005. stupio je na snagu sporazum o imenovanju oficira za vezu u Partnerstvu za mir (PzM) između Gruzije i NATO-a, kojim je u Gruziju raspoređen oficir za vezu za Južni Kavkaz. 2. marta 2005. potpisan je sporazum o pružanju podrške i tranzitu NATO snaga i osoblja NATO-a od zemlje domaćina. Tim za privremenu procenu implementacije IPAP-a je 6-9. marta 2006. stigao u Tbilisi. Dana 13. aprila 2006. godine u sedištu NATO-a održana je rasprava o izveštaju o proceni sprovođenja Individualnog akcionog plana partnerstva, u formatu 26+1.[154] Većina Gruzijaca i političara u Gruziji podržava nastojanje za članstvo u NATO-u.[155]

U pripremama za parlamentarne izbore 2012. Gruzija je sprovela ustavne reforme kako bi prešla na parlamentarnu demokratiju, prenoseći izvršna ovlašćenja sa predsednika na premijera.[156] Tranzicija je trebalo da počne parlamentarnim izborima u oktobru 2012, a da bude završena predsedničkim izborima 2013. Protivno očekivanjima tada vladajućeg Ujedinjenog nacionalnog pokreta (UNM) predsednika Mihaila Sakašvilija, šestostranačka opoziciona koalicija oko novoosnovanog Gruzijskog sna pobedila je na parlamentarnim izborima u oktobru 2012. godine, čime je okončana devetogodišnja vladavina UNM-a i označila prvu miran, izborni, prenos vlasti u Gruziji. Predsednik Sakašvili je sutradan priznao poraz svoje stranke.[157] Gruzijski san je osnovao, vodio i finansirao tajkun Bidzina Ivanišvilii, najbogatiji čovek u zemlji koga je parlament kasnije izabrao za novog premijera.[158] Zbog nepotpunog prelaska na parlamentarnu demokratiju, usledila je godina nelagodne kohabitacije rivala Ivanišvilija i Sakašvilija do predsedničkih izbora u oktobru 2013. godine.[159][160]

U oktobru 2016. godine, vladajuća partija Gruzijski san pobedila je na parlamentarnim izborima sa 48,61 odsto glasova dok je opozicioni Ujedinjeni nacionalni pokret (UNM) dobio 27,04 odsto glasova.[161] Većina koalicionih partija Gruzijskog sna napustila je koaliciju i izašla van parlamenta. Kao rezultat mešovitog proporcionalno-većinskog sistema, sa cenzusom od 5% za proporcionalne glasove i redefinisanim većinskim distriktima, samo četiri stranke su ušle u parlament, pri čemu je partija Gruzijski san dobila ustavnu većinu od 77% (+36 mesta). Ova izborna neravnoteža postala je ključno pitanje političkih i građanskih sukoba u narednim godinama.[162][163][164] Nakon međunarodnog posredovanja za prevazilaženje duboke političke krize uoči parlamentarnih izbora 2020. usvojen je izmenjen izborni sistem, posebno za izbore 2020. godine.[165]

U međuvremenu, Salome Zurabišvili je pobedila na predsedničkim izborima 2018. u dva kruga, postavši prva žena u Gruziji koja je obavljala tu funkciju u punom kapacitetu nakon što je predsednica parlamenta Nino Burdžanadze dva puta obavljala funkciju privremene predsednice, 2003. i 2007. godine. Zurabišvilijevu je podržala vladajuća partija Gruzijski san. To su bili poslednji direktan izbori gruzijskog predsednika, pošto su dodatne ustavne reforme uklonile glasanje naroda.[166]

Prvog oktobra 2021. bivši predsednik Mihail Sakašvili je uhapšen po povratku iz egzila. Sakašvili je vodio zemlju od 2004. do 2013. godine, ali je kasnije osuđen u odsustvu zbog optužbi za korupciju i zloupotrebu položaja, što je negirao.[167]


Kultura[uredi | uredi izvor]

Na teritoriji Gruzije nalazi se veliki broj kamenih kula koje su imale ulogu u odbrani od osvajača ali i borbama između gruzijskih klanova.[6]

Gruzijska kultura je evoluirala hiljadama godina od svog osnivanja u iberijskoj i kolhijskoj civilizaciji.[168] Gruzijska kultura je u 11. veku doživela renesansu i zlatno doba klasične književnosti, umetnosti, filozofije, arhitekture i nauke.[169] Gruzijska kultura je bila pod uticajem klasične Grčke, Rimskog carstva, Vizantijskog carstva, raznih iranskih imperija (posebno Ahemenidskog, Partskog, Sasanidskog, Safavidskog i Kadžarskog carstva),[170][171][172][173] i kasnije, iz 19. veka, od strane Ruske imperije. Gruzijska istorija je oblikovala njenu kulturnu, versku i političku evoluciju prevedena je na Gruzijce koji sebe smatraju evropskom nacijom.[174]

Gruzijski jezik i klasična gruzijska književnost pesnika Šote Rustaveli revitalizovani su u 19. veku nakon dugog perioda previranja, postavljajući temelje romantičarima i romanopiscima moderne ere kao što su Grigol Orbelijani, Nikoloz Baratašvili, Ilija Čavčavadze., Akaki Tsereteli, i Važa-Pšavela.[175] Gruzijski jezik je napisan u tri jedinstvena pisma koja je, prema tradicionalnim izveštajima, izmislio iberijski kralj Farnavaz I u 3. veku pre nove ere.[176][177]

Gruzija je poznata po svom folkloru, tradicionalnoj muzici, plesovima, pozorištu, bioskopu i umetnosti.

Sport u Gruziji[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Sport u Gruziji

Najpopularniji sportovi u Gruziji su fudbal, košarka, ragbi junion, rvanje, džudo i dizanje tegova. Ragbi se smatra nacionalnim sportom Gruzije.[178] Ragbi reprezentacija Gruzije redovno učestvuje na svetskom prvenstvu.[179]

Istorijski gledano, Gruzija je bila poznata po svom fizičkom vaspitanju; Rimljani su bili fascinirani fizičkim kvalitetima Gruzijaca nakon što su videli tehnike treninga u drevnoj Iberiji. [180] Rvanje ostaje istorijski važan sport u Gruziji, a neki istoričari smatraju da grčko-rimski stil rvanja uključuje mnoge gruzijske elemente.

U Gruziji, jedan od najpopularnijih stilova rvanja je kahetski stil. U prošlosti je postojao niz drugih stilova koji se danas ne koriste tako široko. Drugi popularni sportovi u Gruziji iz 19. veka bili su polo i lelo, tradicionalna gruzijska igra veoma slična ragbiju.[181]

Prva i jedina trkačka staza u kavkaskom regionu nalazi se u Gruziji. Međunarodni motopark Rustavi prvobitno izgrađen 1978. ponovo je otvoren 2012. nakon potpune rekonstrukcije[182] koja je koštala 20 dolara miliona. Staza zadovoljava zahteve FIA ocene 2 i trenutno je domaćin Legends car racing i Formula Alfa takmičenja.[183]

Košarka je uvek bila jedan od zapaženih sportova u Gruziji, a Gruzija je imala nekoliko veoma poznatih reprezentativaca Sovjetskog Saveza, kao što su Otar Korkija, Mihail Korkija, Zurab Sakandelidze i Levan Mošešvili. Dinamo Tbilisi je osvojio prestižno takmičenje Evrolige 1962. Gruzija je u NBA ligi imala pet igrača.

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Nakashidze, Malkhaz (2016). „Semi-presidentialism in Georgia” (PDF). Ur.: Elgie, Robert; Moestrup, Sophia. Semi-Presidentialism in the Caucasus and Central Asia. London: Palgrave Macmillan (objavljeno 15. 5. 2016). str. 119—142. ISBN 978-1-137-38780-6. LCCN 2016939393. OCLC 6039793171. doi:10.1057/978-1-137-38781-3_5. Pristupljeno 13. 10. 2017. 
  2. ^ a b „Nacionalna agencija za statistiku — 2014 General Population Census Main Results General Information” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 08. 08. 2016. g. Pristupljeno 11. 12. 2016. 
  3. ^ International Geographic Encyclopaedia and Atlas. Springer, 24/11/. 1979. str. 273.
  4. ^ Evropski parlament, European Parliament Resolution 2014/2717(RSP), 17 July 2014: "...pursuant to Article 49 of the Treaty on European Union, Georgia, Moldova and Ukraine – like any other European state – have a European perspective and may apply to become members of the Union..."
  5. ^ a b v g d đ (jezik: engleski) Encyclopedia of World Geography, Volume 1, R. W. McColl, Infobase Publishing, 14/05/2014, 433 pages. pp. 366.
  6. ^ a b Dukčević, Ivana (septembar 2021). „Kameni tornjevi pod vrhovima Kavkaza”. Politika Magazin. 1251: 9—11. 
  7. ^ Constantine Porphyrogenitus: De Administrando Imperio, ed. G. Moravcsik and R.J.H. Jenkins, Dumbarton Oaks}- 1967
  8. ^ Rapp 2003, str. 419–423.
  9. ^ The Georgian Chronicle
  10. ^ Pliny, IV.26, VI.14; Mela, De Sita Orb. i.2, &50; ii.1, & 44, 102.}-
  11. ^ Mela 1998, str. 72.
  12. ^ Vesmer, MAx (trans. Trubachyov, Oleg, 1987), «Эtimologičeskiй slovarь russkogo яzыka» (Etymological Dictionary of the Russian Language), vol. 1. pp. 464. Progress: Moscow
  13. ^ „Gruzija - Hrvatska enciklopedija”. www.enciklopedija.hr. Pristupljeno 2024-01-31. 
  14. ^ Encyclopedic World Atlas, George Philip & Son, Oxford University Press, USA, 26 déc. 2002, 280 pages. pp. 104.
  15. ^ Gruzija se može smatrati i evropskom i azijskom državom. Prema podacima UN classification of world regions Gruzija je deo Zapadne Azije; CIA u svom statističkom godišnjaku World Factbook [1] Arhivirano na sajtu Wayback Machine (16. oktobar 2015) je takođe svrstava u Aziju. Slično je i na Nacionalnoj geografiji i Encyclopædia Britannica. U političko-kulturnom pogledu Gruzija je deo Evrope: Bi-Bi-Si, Oksfordski onlajn rečnik, i www.worldatlas.com.
  16. ^ U političko-kulturnom pogledu Gruzija je deo Evrope: Bi-Bi-Si, Oksfordski onlajn rečnik, i www.worldatlas.com.
  17. ^ (jezik: engleski)Encyclopedia of World Geography, Volume 1, R. W. McColl, Infobase Publishing, 14/05/2014, 433 pages. pp. 366.
  18. ^ Group of editors. „"Georgia".”. Pristupljeno 2. 10. 2012.  Encyclopedia of the Nations. "The country has a coastline of 315 kilometers (196 miles)."
  19. ^ Howe, G. Melvyn; Lang, David Marshall. „Georgia”. Encyclopedia Britannica. Pristupljeno 17. 12. 2020. 
  20. ^ „Eucariota, Animalia, Chordata”. Georgian Biodiversity Database. Institute of Ecology. 2015. Arhivirano iz originala 25. 6. 2016. g. Pristupljeno 7. 6. 2016. 
  21. ^ „Caucasian Spiders " Checklists & Maps”. Caucasus-spiders.info. Arhivirano iz originala 28. 3. 2009. g. Pristupljeno 5. 5. 2009. 
  22. ^ „Dramatic Double Sturgeon Discovery in Georgia”. WWF. 15. 6. 2020. Pristupljeno 26. 6. 2020. 
  23. ^ Nakhutsrishvili, I.G. ["Flora of Spore Producing Plants of Georgia (Summary)"]. 888 pp., Tbilisi, Academy of Science of the Georgian SSR, 1986
  24. ^ „Cybertruffle's Robigalia – Observations of fungi and their associated organisms”. cybertruffle.org.uk. Arhivirano iz originala 20. 9. 2011. g. Pristupljeno 27. 7. 2011. 
  25. ^ Kirk, P.M., Cannon, P.F., Minter, D.W. and Stalpers, J. "Dictionary of the Fungi".
  26. ^ „Fungi of Georgia – potential endemics”. cybertruffle.org.uk. Arhivirano iz originala 27. 9. 2011. g. Pristupljeno 27. 7. 2011. 
  27. ^ „Georgia – a haven for biodiversity”. IUCN, International Union for Conservation of Nature. 7. 12. 2012. Arhivirano iz originala 30. 06. 2019. g. Pristupljeno 29. 6. 2019. 
  28. ^ Dinerstein, Eric; Olson, David; Joshi, Anup; Vynne, Carly; Burgess, Neil D.; Wikramanayake, Eric; Hahn, Nathan; Palminteri, Suzanne; Hedao, Prashant (2017). „An Ecoregion-Based Approach to Protecting Half the Terrestrial Realm”. BioScience. 67 (6): 534—545. ISSN 0006-3568. PMC 5451287 Slobodan pristup. PMID 28608869. doi:10.1093/biosci/bix014 Slobodan pristup. 
  29. ^ Grantham, H. S.; Duncan, A.; Evans, T. D.; Jones, K. R.; Beyer, H. L.; Schuster, R.; Walston, J.; Ray, J. C.; Robinson, J. G. (2020). „Anthropogenic modification of forests means only 40% of remaining forests have high ecosystem integrity - Supplementary Material”. Nature Communications. 11 (1): 5978. ISSN 2041-1723. PMC 7723057 Slobodan pristup. PMID 33293507. doi:10.1038/s41467-020-19493-3 Slobodan pristup. 
  30. ^ a b Phoenix: The Peoples of the Hills: Ancient Ararat and Caucasus by Charles Burney, David Marshall Lang, Phoenix Press; New edition (31 December 2001)
  31. ^ Keys, David (28. 12. 2003). „Now that's what you call a real vintage: professor unearths 8,000-year-old wine”. The Independent. Arhivirano iz originala 25. 9. 2015. g. Pristupljeno 28. 8. 2017. 
  32. ^ „Evidence of ancient wine found in Georgia a vintage quaffed some 6,000 years BC”. Euronews. 21. 5. 2015. Arhivirano iz originala 24. 5. 2015. g. Pristupljeno 24. 5. 2015. 
  33. ^ Thomas Stöllner, Irina Gambaschidze (2014) The Gold Mine of Sakdrisi and Earliest Mining and Metallurgy in the Transcausus and the Kura-Valley System Arhivirano 18 novembar 2015 na sajtu Wayback Machine
  34. ^ Miquel Hudin; Daria Kholodolina (2017), Georgia: A guide to the cradle of wine, Vinologue, str. 300, ISBN 978-1-941598-05-4 
  35. ^ „UNESCO – Ancient Georgian traditional Qvevri wine-making method”. ich.unesco.org. Pristupljeno 2019-09-09. 
  36. ^ "Christianity and the Georgian Empire" (early history) Library of Congress, March 1994, webpage:LCweb2-ge0015 Arhivirano 5 februar 2017 na sajtu Wayback Machine.
  37. ^ David Marshall Lang (1997). Lives and Legends of the Georgian Saints (2nd izd.). St. Vladimir's Seminary Press. ISBN 978-0-913836-29-3. 
  38. ^ Ronald Grigor Suny.
  39. ^ Mikaberidze (2015).
  40. ^ „Georgia iii. Iranian elements in Georgian art and archeology”. Arhivirano iz originala 17. 5. 2015. g. Pristupljeno 22. 4. 2015. 
  41. ^ Cyril Toumanoff (1967). Studies in Christian Caucasian History. Georgetown University Press. str. 83—84, 377. 
  42. ^ Sketches of Georgian Church History by Theodore Edward Dowling
  43. ^ Rapp (2014).
  44. ^ Suny (1994).
  45. ^ Širokov, I. V.; Tarasov, A. A. (2010). Naša malenьkaя Hosta – Istoričeskiй očerk (na jeziku: ruski). Sochi. Arhivirano iz originala 20. 2. 2014. g. Pristupljeno 2. 2. 2014. 
  46. ^ „Georgia Celebrates Independence Day”. Georgia Today on the Web. Arhivirano iz originala 5. 7. 2020. g. Pristupljeno 2021-01-05. 
  47. ^ Knight, Amy.
  48. ^ "Ethnic tensions: War in the Caucasus is Stalin's legacy Arhivirano 20 jun 2018 na sajtu Wayback Machine".
  49. ^ „Georgian World War II hero's remains return home”. Agenda.ge. 30. 9. 2015. 
  50. ^ „Georgia/Abchasia: Violations of the laws of war and Russia's role in the conflict”. Hrw.org. mart 1995. Arhivirano iz originala 20. 2. 2001. g. Pristupljeno 4. 12. 2016. 
  51. ^ „Russia – The Ingush–Ossetian conflict in the Prigorodnyi region”. Human Rights Watch/Helsinki. maj 1996. Arhivirano iz originala 13. 5. 2007. g. Pristupljeno 18. 7. 2007. 
  52. ^ „EurasiaNet Eurasia Insight – Georgia's Rose Revolution: Momentum and Consolidation”. Eurasianet.org. Arhivirano iz originala 5. 8. 2009. g. Pristupljeno 5. 5. 2009. 
  53. ^ „არჩევნების ისტორია” (na jeziku: gruzijski). Tabula. 17. 8. 2016. Arhivirano iz originala 7. 11. 2017. g. Pristupljeno 2. 11. 2017. 
  54. ^ „Georgia moves to rein in Ajaria”. BBC News. 5. 5. 2004. 
  55. ^ Gorshkov, Nikolai (19. 9. 2002). „Duma prepares for Georgia strike”. BBC News. Arhivirano iz originala 29. 9. 2009. g. Pristupljeno 24. 7. 2009. 
  56. ^ „Russia, Georgia strike deal on bases”. Civil Georgia, Tbilisi. 30. 5. 2005. Arhivirano iz originala 13. 8. 2008. g. Pristupljeno 29. 12. 2021. 
  57. ^ „Russia Hands Over Batumi Military Base to Georgia”. Civil Georgia, Tbilisi. 13. 11. 2007. Arhivirano iz originala 14. 5. 2011. g. Pristupljeno 29. 12. 2021. 
  58. ^ Russia's retention of Gudauta base – An unfulfilled CFE treaty commitment Arhivirano 5 februar 2017 na sajtu Wayback Machine Socor, Vladirmir.
  59. ^ a b Whitmore, Brian (12. 9. 2008). „Is The Clock Ticking For Saakashvili?'”. Radio Free Europe/Radio Liberty. Arhivirano iz originala 3. 9. 2014. g. Pristupljeno 3. 9. 2014. 
  60. ^ „Russia criticised over Abkhazia”. BBC News. 24. 4. 2008. Arhivirano iz originala 15. 8. 2008. g. Pristupljeno 19. 11. 2015. 
  61. ^ „Countdown in the Caucasus: Seven days that brought Russia and Georgia to war”. Financial Times. 26. 8. 2008. Arhivirano iz originala 20. 9. 2008. g. 
  62. ^ a b Marc Champion; Andrew Osborn (16. 8. 2008). „Smoldering Feud, Then War”. The Wall Street Journal. 
  63. ^ Luke Harding (19. 11. 2008). „Georgia calls on EU for independent inquiry into war”. The Guardian. Arhivirano iz originala 13. 9. 2017. g. Pristupljeno 4. 12. 2017. 
  64. ^ Roy Allison (2008). „Russia resurgent? Moscow's campaign to 'coerce Georgia to peace'” (PDF). International Affairs. 84 (6): 1145—1171. doi:10.1111/j.1468-2346.2008.00762.x. Arhivirano iz originala (PDF) 23. 4. 2016. g. Pristupljeno 19. 11. 2015. 
  65. ^ Jean-Rodrigue Paré (13. 2. 2009). „The Conflict Between Russia and Georgia”. Parliament of Canada. Arhivirano iz originala 2. 1. 2016. g. Pristupljeno 19. 11. 2015. 
  66. ^ „Saakashvili Appeals for Peace in Televised Address”. Civil.Ge. 7. 8. 2008. Arhivirano iz originala 19. 10. 2014. g. Pristupljeno 29. 12. 2021. 
  67. ^ „The Goals Behind Moscow's Proxy Offensive in South Ossetia”. The Jamestown Foundation. 8. 8. 2008. Arhivirano iz originala 26. 10. 2014. g. Pristupljeno 3. 9. 2014. 
  68. ^ „Georgian conflict puts U.S. in middle”. Chicago Tribune. 9. 8. 2008. Arhivirano iz originala 16. 10. 2014. g. Pristupljeno 3. 9. 2014. 
  69. ^ Peter Finn (17. 8. 2008). „A Two-Sided Descent into Full-Scale War”. The Washington Post. Arhivirano iz originala 6. 11. 2012. g. Pristupljeno 28. 8. 2017. 
  70. ^ Pavel Felgenhauer (14. 8. 2008). „The Russian-Georgian War was Preplanned in Moscow”. Arhivirano iz originala 20. 8. 2014. g. Pristupljeno 3. 9. 2014. 
  71. ^ Chivers, C.J. (15. 9. 2008). „Georgia Offers Fresh Evidence on War's Start”. The New York Times. Arhivirano iz originala 16. 6. 2017. g. Pristupljeno 28. 8. 2017. 
  72. ^ SMI: rossiйskie voйska vošli v Юžnuю Osetiю eщe do načala boevыh deйstviй (na jeziku: ruski). NEWSru.com. 11. 9. 2008. Arhivirano iz originala 2. 1. 2016. g. Pristupljeno 19. 11. 2015. 
  73. ^ „Russian Federation: Legal Aspects of War in Georgia”. Library of Congress. Arhivirano iz originala 16. 7. 2014. g. 
  74. ^ Roy Allison (2008). „Russia resurgent? Moscow's campaign to 'coerce Georgia to peace'” (PDF). International Affairs. 84 (6): 1145—1171. doi:10.1111/j.1468-2346.2008.00762.x. Arhivirano iz originala (PDF) 23. 4. 2016. g. Pristupljeno 19. 11. 2015. 
  75. ^ „Abkhaz separatists strike disputed Georgia gorge”. Reuters. 9. 8. 2008. Arhivirano iz originala 24. 9. 2015. g. Pristupljeno 1. 7. 2017. 
  76. ^ Harding, Luke (11. 8. 2008). „I got my children out minutes before the bombs fell”. The Guardian. Arhivirano iz originala 5. 3. 2017. g. Pristupljeno 24. 5. 2017. 
  77. ^ „Russia opens new front, drives deeper into Georgia”. Associated Press. 11. 8. 2008. Arhivirano iz originala 14. 8. 2008. g. 
  78. ^ „Report. Volume I” (PDF). Independent International Fact-Finding Mission on the Conflict in Georgia. septembar 2009. str. 27. Arhivirano iz originala (PDF) 7. 10. 2009. g. 
  79. ^ „Amnesty International Satellite Images Reveal Damage to South Ossetian Villages After...”. Reuters. 9. 10. 2008. Arhivirano iz originala 22. 2. 2014. g. 
  80. ^ „Civilians in the line of fire” (PDF). Amnesty International. novembar 2008. Arhivirano (PDF) iz originala 22. 2. 2014. g. Pristupljeno 3. 9. 2014. 
  81. ^ „Georgia Marks Anniversary of War”. BBC News. 7. 8. 2009. Arhivirano iz originala 8. 8. 2014. g. Pristupljeno 3. 9. 2014. 
  82. ^ Эduard Kokoйtы: mы tam praktičeski vыrovnяli vse (na jeziku: ruski). Kommersant. 15. 8. 2008. Arhivirano iz originala 16. 9. 2014. g. Pristupljeno 3. 9. 2014. 
  83. ^ „Rights Groups Say South Ossetian Militias Burning Georgian Villages”. RFE/RL. 30. 9. 2008. Arhivirano iz originala 3. 9. 2014. g. Pristupljeno 3. 9. 2014. 
  84. ^ „Russia Endorses Six-Point Plan”. Civil.Ge. 12. 8. 2008. Pristupljeno 29. 12. 2021. 
  85. ^ „Statement by President of Russia Dmitry Medvedev”. The Kremlin. 26. 8. 2008. Arhivirano iz originala 2. 9. 2008. g. 
  86. ^ „Georgia breaks ties with Russia”. BBC News. 29. 8. 2008. Arhivirano iz originala 6. 10. 2014. g. Pristupljeno 3. 9. 2014. 
  87. ^ „Russia Completes 'Most of Withdrawal' – EU Monitors”. Civil Georgia. 2008-10-08. Pristupljeno 2023-02-22. 
  88. ^ „Moscow Says EU Monitors Fully Control 'Buffer Zones'”. Civil Georgia. 2008-10-09. Pristupljeno 2023-02-22. 
  89. ^ „Resolution of the Parliament of Georgia on the Occupation of the Georgian Territories by the Russian Federation”. 29. 8. 2008. Arhivirano iz originala 3. 9. 2008. g. 
  90. ^ „Abkhazia, S.Ossetia Formally Declared Occupied Territory”. Civil.Ge. 28. 8. 2008. Arhivirano iz originala 3. 9. 2008. g. Pristupljeno 29. 12. 2021. 
  91. ^ Shota Kincha (2022-05-22). „Russian exiles get a chilly reception in Georgia – VoxEurop”. Voxeurope (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2022-06-26. 
  92. ^ Nacionalni statistički zavod Gruzije Arhivirano na sajtu Wayback Machine (7. april 2014) — popis 2002. g.
  93. ^ „Immigrants by previous country of residence and usual place of residence”. Arhivirano iz originala 9. 8. 2016. g. Pristupljeno 2. 5. 2016. 
  94. ^ „The History of Georgian Orthodox Church”. Patriarchate of Georgia. Arhivirano iz originala 11. 1. 2015. g. Pristupljeno 10. 6. 2012. 
  95. ^ Toumanoff, Cyril (1963). „Iberia between Chosroid and Bagratid Rule”. Studies in Christian Caucasian History. Georgetown. str. 374—377. Arhivirano iz originala 8. 2. 2012. g. Pristupljeno 4. 6. 2012. 
  96. ^ Rapp, Stephen H., Jr (2007). „7 – Georgian Christianity”. The Blackwell Companion to Eastern Christianity. John Wiley & Sons. str. 138. ISBN 978-1-4443-3361-9. Pristupljeno 11. 5. 2012. 
  97. ^ „მართლმადიდებელი ავტოკეფალური ეკლესიები”. საქართველოს საპატრიარქო. Arhivirano iz originala 28. 2. 2017. g. Pristupljeno 27. 2. 2017. 
  98. ^ a b „Immigrants by previous country of residence and usual place of residence”. Arhivirano iz originala 9. 8. 2016. g. Pristupljeno 2. 5. 2016. 
  99. ^ Jacobs, Dan Norman.
  100. ^ Spilling & Wong (2008).
  101. ^ „Memorandum to the U.S. Government on Religious Violence in the Republic of Georgia (Human Rights Watch August 2001)”. Hrw.org. Arhivirano iz originala 2. 11. 2008. g. Pristupljeno 5. 5. 2009. 
  102. ^ „საქართველოს მოსახლეობის საყოველთაო აღწერის საბოლოო შედეგები”. netgazeti.ge. Netgazeti. 28. 4. 2016. Arhivirano iz originala 13. 5. 2016. g. Pristupljeno 28. 4. 2016. 
  103. ^ Caucasus Analytical Digest No.20 Arhivirano 2015-03-25 na sajtu Wayback Machine, Heinrich Böll Stiftung, 11 October 2010
  104. ^ „Registry of Municipalities”. National Agency of Public Registry. Arhivirano iz originala 2. 2. 2017. g. Pristupljeno 2022-10-07. 
  105. ^ „Government of Georgia – Abkhazia”. Government.gov.ge. Arhivirano iz originala 17. 7. 2011. g. Pristupljeno 3. 7. 2011. 
  106. ^ „Regions and territories: Abkhazia”. BBC News. 8. 2. 2011. Arhivirano iz originala 20. 4. 2010. g. Pristupljeno 30. 1. 2011. 
  107. ^ a b „Regions and territories: South Ossetia”. BBC News. 8. 2. 2011. Arhivirano iz originala 17. 2. 2011. g. Pristupljeno 30. 1. 2011. 
  108. ^ „Human Rights in the Occupied Territories of Georgia”. Osce.org. Arhivirano iz originala 16. 6. 2012. g. Pristupljeno 30. 10. 2012. 
  109. ^ „Russian Passportization”. The New York Times. Arhivirano iz originala 15. 11. 2012. g. Pristupljeno 30. 10. 2012. 
  110. ^ „Resolution of the Parliament of Georgia on the Occupation of the Georgian Territories by the Russian Federation”. 29. 8. 2008. Arhivirano iz originala 3. 9. 2008. g. 
  111. ^ „Abkhazia, S. Ossetia Formally Declared Occupied Territory”. Civil Georgia. 28. 8. 2008. Arhivirano iz originala 3. 9. 2008. g. Pristupljeno 29. 12. 2021. 
  112. ^ „The Law of Georgia on Occupied Territories (431-IIs)” (PDF). State Ministry for Reintegration. 23. 10. 2008. Arhivirano iz originala (PDF) 24. 6. 2014. g. Pristupljeno 1. 2. 2015. 
  113. ^ „U.S. Energy Informationa Administration "World Hydroelectricity Installed Capacity"”. Eia.doe.gov. Arhivirano iz originala 23. 11. 2010. g. Pristupljeno 30. 10. 2012. 
  114. ^ „The World Bank in Georgia 1993–2007” (PDF). World Bank. 2009. Arhivirano (PDF) iz originala 23. 7. 2013. g. Pristupljeno 14. 8. 2013. 
  115. ^ „World Integrates Trade Solution - Country Snapshot Georgia”. World Bank. 2015. Pristupljeno 2022-10-07. 
  116. ^ „Georgia Imports”. World Bank. Pristupljeno 2022-10-07. 
  117. ^ „External Merchandise Trade”. National Statistics Office of Georgia Geostat. Pristupljeno 2022-10-07. 
  118. ^ World Bank Economy Rankings Arhivirano 2008-09-15 na sajtu Wayback Machine.
  119. ^ World Bank (2018). Doing Business 2019 (PDF). World Bank Publications. str. 5, 11, 13. ISBN 978-1464813269. Arhivirano iz originala (PDF) 6. 11. 2018. g. Pristupljeno 2. 11. 2018. 
  120. ^ "Briefing note for countries on the 2020 Human Development Report" Arhivirano 2022-05-22 na sajtu Wayback Machine, United Nations Development Program, 2020
  121. ^ "Briefing note for countries on the 2020 Human Development Report": Figure 1: Trends in Georgia's HDI component indices 2000-2019 Arhivirano 2022-05-22 na sajtu Wayback Machine, United Nations Development Program, 2020
  122. ^ „South Caucasus Pipleline”. Arhivirano iz originala 28. 9. 2017. g. Pristupljeno 21. 9. 2017. 
  123. ^ „Gruzija | Proleksis enciklopedija”. proleksis.lzmk.hr. Pristupljeno 2024-01-31. 
  124. ^ The Financial Times – Flat taxes could be a flash in the pan, IMF research says[mrtva veza]
  125. ^ World Bank, World Development Indicators 2008 Arhivirano 2010-04-18 na sajtu Wayback Machine
  126. ^ „Frequently Asked Questions: I. Macroeconomic Environment”. investingeorgia.org. Arhivirano iz originala 28. 6. 2010. g. 
  127. ^ „Living conditions”. GeoStat. Arhivirano iz originala 3. 2. 2017. g. Pristupljeno 26. 1. 2017. 
  128. ^ „Households Income”. GeoStat. Arhivirano iz originala 25. 12. 2016. g. Pristupljeno 26. 1. 2017. 
  129. ^ „Gross Domestic Product (GDP)”. GeoStat. Arhivirano iz originala 3. 2. 2017. g. Pristupljeno 26. 1. 2017. 
  130. ^ „Services, value added (% of GDP) - Georgia”. World Bank. 2015. Pristupljeno 2022-10-07. 
  131. ^ „Employment and Unemployment”. Pristupljeno 8. 8. 2021. 
  132. ^ „Georgia Poll Reflects Widespread Concern over Economic Issues”. International Republican Institute. 18. 7. 2019. Pristupljeno 9. 9. 2021. 
  133. ^ „Networked Readiness Index 2016”. World Economic Forum. Arhivirano iz originala 21. 12. 2016. g. Pristupljeno 21. 12. 2016. 
  134. ^ „Networked Readiness Index 2015”. World Economic Forum. Arhivirano iz originala 25. 1. 2017. g. Pristupljeno 26. 1. 2017. 
  135. ^ „Global Innovation Index 2021”. World Intellectual Property Organization (na jeziku: engleski). United Nations. Pristupljeno 2022-03-05. 
  136. ^ „Global Innovation Index 2019”. www.wipo.int (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2021-09-02. 
  137. ^ „RTD - Item”. ec.europa.eu. Pristupljeno 2021-09-02. 
  138. ^ „Global Innovation Index”. INSEAD Knowledge (na jeziku: engleski). 2013-10-28. Arhivirano iz originala 2. 9. 2021. g. Pristupljeno 2021-09-02. 
  139. ^ „Georgia opens new parliament in Kutaisi, far from the capital”. Washington Post. 26. 5. 2012. Arhivirano iz originala 11. 12. 2018. g. Pristupljeno 26. 5. 2012. 
  140. ^ „With loss of parliament, Georgia's second city prepares for a downgrade”, Eurasianet, 21. 6. 2018, Pristupljeno 29. 12. 2021 
  141. ^ „Shareholders and Board of Governors”. European Bank for Reconstruction and Development. Arhivirano iz originala 28. 2. 2017. g. Pristupljeno 23. 2. 2017. 
  142. ^ „Georgia Resident Mission”. Asian Development Bank. Arhivirano iz originala 28. 2. 2017. g. Pristupljeno 23. 2. 2017. 
  143. ^ „Ministry of Foreign Affairs of Georgia – Relations between Georgia and the Republic of France”. mfa.gov.ge. Arhivirano iz originala 25. 12. 2016. g. Pristupljeno 27. 2. 2017. 
  144. ^ „Ministry of Foreign Affairs of Georgia – Relations between Georgia and the Federal Republic of Germany”. mfa.gov.ge. Arhivirano iz originala 24. 12. 2016. g. Pristupljeno 27. 2. 2017. 
  145. ^ „Ministry of Foreign Affairs of Georgia – Relations between Georgia and the State of Israel”. mfa.gov.ge. Arhivirano iz originala 5. 9. 2011. g. Pristupljeno 28. 3. 2010. 
  146. ^ „Ministry of Foreign Affairs of Georgia – Relations between Georgia and Japan”. Mfa.gov.ge. Arhivirano iz originala 3. 9. 2008. g. Pristupljeno 5. 5. 2009. 
  147. ^ „Ministry of Foreign Affairs of Georgia – Visa Information for Foreign Citizens”. Mfa.gov.ge. 30. 4. 2009. Arhivirano iz originala 3. 9. 2008. g. Pristupljeno 5. 5. 2009. 
  148. ^ „Ministry of Foreign Affairs of Georgia – Democratic Socialist Republic of Sri Lanka”. Mfa.gov.ge. Arhivirano iz originala 3. 9. 2008. g. Pristupljeno 5. 5. 2009. 
  149. ^ „Ministry of Foreign Affairs of Georgia – Relations between Georgia and the Republic of Turkey”. mfa.gov.ge. Arhivirano iz originala 24. 12. 2016. g. Pristupljeno 27. 2. 2017. 
  150. ^ „Ministry of Foreign Affairs of Georgia – Relations between Georgia and Ukraine”. mfa.gov.ge. Arhivirano iz originala 24. 12. 2016. g. Pristupljeno 27. 2. 2017. 
  151. ^ „Relations Between Georgia and the United States of America”. usa.mfa.gov.ge. Arhivirano iz originala 23. 7. 2017. g. Pristupljeno 27. 2. 2017. 
  152. ^ „Bilateral Relations”. mfa.gov.ge. Arhivirano iz originala 9. 2. 2017. g. Pristupljeno 27. 2. 2017. 
  153. ^ Civil.ge (3. 3. 2022). „Georgia's PM Signs Application to Join the EU”. Civil.ge. Pristupljeno 3. 3. 2022. 
  154. ^ „Georgia's way to NATO”. Mfa.gov.ge. 27. 5. 2010. Arhivirano iz originala 27. 8. 2008. g. Pristupljeno 2. 11. 2010. 
  155. ^ „NDI Poll: Economy Still Top Concern for Georgians; Support for NATO and EU Stable” (PDF). National Democratic Institute. 16. 1. 2017. Arhivirano iz originala (PDF) 27. 2. 2017. g. Pristupljeno 27. 2. 2017. 
  156. ^ „Georgia's Constitutional Changes”. International Crisis Group. 1. 3. 2012. Pristupljeno 29. 12. 2021. 
  157. ^ „Saakashvili Concedes Defeat in Parliamentary Election”, Civil.ge, 2. 10. 2012, Pristupljeno 29. 12. 2021 
  158. ^ „Georgian tycoon Ivanishvili confirmed as prime minister”. Reuters. 25. 10. 2012. Pristupljeno 29. 12. 2021. 
  159. ^ „Georgia: Conflict Rather than Cohabitation”. Eurasianet. 8. 2. 2013. Pristupljeno 29. 12. 2021. 
  160. ^ „Georgia's Historic Transition Faces Crucial Tests In 2013”. RFE/RL. 16. 12. 2012. Pristupljeno 29. 12. 2021. 
  161. ^ „Ruling party in Georgia decisively wins parliament vote”. Reuters (na jeziku: engleski). 7. 10. 2016. 
  162. ^ „Constitutional Amendments Initiated”. Civil.ge. 3. 5. 2017. Pristupljeno 29. 12. 2021. 
  163. ^ „Georgian government offers concessions to end crisis”. Eurasianet. 24. 6. 2019. Pristupljeno 29. 12. 2021. 
  164. ^ „Transparency International urges dialogue with civil society during political crisis in Georgia”. Transparency International. 30. 11. 2019. Pristupljeno 29. 12. 2021. 
  165. ^ „Georgian Dream, Opposition Reach Consensus over Electoral Reform”. Civil.ge. 8. 3. 2020. Pristupljeno 29. 12. 2021. 
  166. ^ „Georgia elects Salome Zurabishvili as first woman president”. BBC News. 29. 11. 2018. 
  167. ^ „Mikheil Saakashvili: Georgian ex-president arrested returning from exile”. BBC News. 1. 10. 2021. 
  168. ^ Georgia : in the mountains of poetry 3rd rev. ed., Nasmyth, Peter
  169. ^ Rapp, Stephen H. (2003), Studies in Medieval Georgian Historiography: Early Texts And Eurasian Contexts.
  170. ^ I. Gagoshidze "The Achaemenid influence in Iberia" Boreas 19. (1996)
  171. ^ Yarshater, Ehsan.
  172. ^ Kennan, Hans Dieter; et al. (2013). Vagabond Life: The Caucasus Journals of George Kennan. University of Washington Press. str. 32. „(...) Iranian power and cultural influence dominated eastern Georgia until the coming of the Russians” 
  173. ^ Willem Floor, Edmund Herzig.
  174. ^ „Georgia's Unfinished Search for Its Place in Europe”. Carnegie Europe. 2021-04-06. Pristupljeno 2022-08-06. 
  175. ^ Lang David, Georgians.[traži se izvor]
  176. ^ Lang, David Marshall.
  177. ^ „Georgian Alphabet”. 101languages.net. Arhivirano iz originala 28. 10. 2012. g. Pristupljeno 30. 10. 2012. 
  178. ^ Claude Saurel: “Georgia's rugby revolution is only just starting”, Rugby World Cup, 30 August 2019
  179. ^ Georgian Rugby tries to convert its potential - SportsPro Media
  180. ^ Romans erected the statue of the Iberian King Pharsman after he demonstrated Georgian training methods during his visit to Rome; Cassius Dio, Roman History, LXIX, 15.3
  181. ^ Bath, Richard (ed.
  182. ^ „Rustavi 2 Broadcasting Company”. Rustavi2.com. 29. 4. 2012. Arhivirano iz originala 1. 5. 2013. g. 
  183. ^ „Georgian National Broadcaster”. 1tv.ge. 30. 4. 2012. [mrtva veza]

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Грузија&oldid=27700561”