Manastir Žiča

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Za drugu upotrebu, pogledajte članak Žiča.
Manastir Žiča
Manastir Žiča, Srbija, 043.JPG
Opšte informacije
MestoŽiča
OpštinaKraljevo
Država Srbija
Vrsta spomenikamanastir
Vreme nastanka13. vek
Tip kulturnog dobraSpomenik kulture od izuzetnog značaja
VlasnikSPC, upravnik Jelena Lazović
Nadležna ustanova za zaštituZavod za zaštitu spomenika kulture Kraljevo
www.kraljevo.org

Žiča je srpski srednjovekovni manastir iz prve polovine 13. veka, koji se nalazi u blizini Kraljeva i pripada Eparhiji žičkoj Srpske pravoslavne crkva. Podigao ju je prvi kralj Srbije iz dinastije Nemanjića, Stefan Nemanjić (veliki župan 1196—1217, kralj 1217—1228), od 1206. do 1221. godine.[1] Stefan Prvovenčani je takođe naredio da se budući kraljevi Srbije krunišu u Žiči.[2] Značajnu ulogu u podizanju manastira imao je i njegov brat, Sveti Sava (1219—1233).[3] Posle sticanja crkvene samostalnosti 1219. godine, u Žiči je smešteno sedište autokefalne srpske arhiepiskopije. Početkom poslednje decenije XIII veka, manastir je stradao u napadu Tatara, posle čega je sedište arhiepiskopije preneto u Svete Apostole kod Peći, a sam manastir je početkom 14. veka obnovio kralj Milutin (1282—1321). Tokom srednjeg veka, u Žiči su ustoličavani episkopi i ovenčavani kraljevi iz dinastije Nemanjića, zbog čega je poznata i kao Sedmovrata.[4][5]

Glavna manastirska crkva, podignuta u Raškom stilu, posvećena je Vaznesenju Hristovom (Svetom Spasu) i prema mišljenju akademika i istoričara umetnosti Vojislava J. Đurića crkva Vaznesenja Hristovog kada je bila gotova, postala je uzor i ostala to kroz čitav 13. vek, time je u istoriji raškog graditeljstva, kao zametak novog razdoblja, zauzela ključno mesto.[6] U njenoj unutrašnjosti nalaze se dva sloja živopisa:[3]

  • stariji, nastao oko 1220. godine i pripada tzv. Zlatnom dobu srpskog slikarstva
  • mlađi, nastao početkom XIV veka i pripada slikarstvu iz doba kralja Milutina, stvaranog pod uticajem Renesanse Paleologa za koje se može reći da su reprezentativni primeri slikarstva svog doba[3]. Unutar manastirskog kompleksa, istočno od glavne crkve, nalazi manja crkva, posvećena svetim Teodorima Tironu i Stratilatu, podignuta u 14. veku.[3]

Tokom perioda osmanske vladavine manastir je u više navrata zapusteo, nakon čega je obnavljan. Između Prvog i Drugog svetskog rata, manastir je doživeo veliku obnovu zaslugom igumanije mati Justine Mišić, a najopsežniji radovi na njegovoj konzervaciji, izvedeni su nakon zemljotresa koji je tu oblast pogodio 1987. godine.[3]

Manastir Žiča je 1979. godine proglašen za spomenik kulture od izuzetnog značaja[3] i nalazi se pod zaštitom Republike Srbije. Postojale su Žičke povelje.

Sveštenomučenik jeromonah Mihailo Đusić, bio je sabrat ovog manastira u periodu od (1936—1945). Najistaknutiji duhovnici manastira su bili Dositej Marjanović i Gerasim Krstić.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Žiča, godine 1889

Manastir Žiču, kao svoju zadužbinu, podigao je Stefan Prvovenčani, ali se ne zna pouzdano u kom periodu je ona podignuta. Početak radova se datira na sam početak 13. veka, u 1206. ili 1207. godinu, a smatra se da su radovi na arhitekturi i delimično na živopisu manastirske crkve okončani do velikog sabora održanog u Žiči, na hramovnu slavu Spasovdan, 20. maja 1221. godine.

Njen ktitor, dobio je od pape Honorija III (1216—1227) kraljevski venac 1217. godine i smatra se da je sam čin krunisanja obavljen u Žiči, tokom te ili naredne godine[1]. Posle sticanja crkvene nezavisnosti 1219. godine, kada je u Nikeji Stefanov brat Sava postavljen za prvog srpskog arhiepiskopa, Žiča je postala sedište novoosnovane arhiepiskopije i u njoj su 1220. godine[1] postavljeni episkopi 7 novih episkopija:

koje su uz tri stare:

i Žičku, činile autokefalnu srpsku arhiepiskopiju.[7]

Na svom povratku iz Nikeje u Srbiju, Sava je sa sobom iz Carigrada doveo slikare,[6] koji su otpočeli radove na živopisanju manastirske crkve.

Krajem XIII veka, Žiča je stradala u pljačkaškom naletu Tatara. Tačna godina njenog razaranja nije utvrđena, ali se smatra da se to desilo neposredno nakon 1291. godine, tokom upada vidinskog kneza Šišmana u Srbiju[6]. Njegov upad, došao je kao reakcija na združenu akciju kraljeva Dragutina (kralj Srbije 1276—1282, kralj Srema 1282—1316) i Milutina, koji su uništili Drmana i Kudelina u Ždrelu i pripojili Braničevo Dragutinovoj državi. Pošto su Drman i Kudelin priznavali vrhovnu vlast tatarskog kana Nogaja (?—1299), kao i Šišman, njegove snage, ojačane tatarskim odredima upale su u Srbiju i prodrle do Peći. Međutim, njihov upad je vrlo brzo suzbijen, a Milutinove snage su u kontraofanzivi zauzele Vidin i primorale Šišmana na predaju.

Početkom 14. veka, u doba kralja Milutina, otpočela je obnova Žiče, a razni radovi na manastirskom kompleksu obavljani su tokom čitave prve polovine XIV veka. Iako je sedište srpske crkve preneto u Svete Apostole kod Peći, njeni arhiepiskopi, a potom i patrijarsi su često boravili u Žiči,[8] naročito od poslednjih decenija XIV veka, kada su Osmanlije sve više ugrožavale južne delove Srbije, u kojima se nalazila Peć. U Žiči je 1429. godine despot Đurađ Branković (1427—1456) izdao povelju svetogorskom manastiru Esfigmenu (tzv. Esfigmenska povelja).

Nakon pada Srbije, 1459. godine manastir Žiča je stradao, iako se tačno doba njegovog rušenja ne zna, poznato je da je žički iguman sa dvojicom monaha 1520. godine osnovao manastir Šišatovac na Fruškoj gori[9]. Mitropolit smederevski Zaharije je 1562. godine zatekao napuštenu Žiču, zbog čega on obnavlja monaške ćelije, a u manastiru je 1587. godine preminuo patrijarh Gerasim (1575—1586).[8] Osmanski defteri iz 16. veka navode da je u Žiči tada bilo monaha, kao i radove na obnovi egzonarteksa manastirske crkve.[10] U periodu između 1614. i 1647. godine, pouzdano se zna da je Žiča bila napuštena,[8] a iako su na zidovima kompleksa zabeleženi natpisi koji se datiraju u razne delove 17. veka, ne može se sa sigurnošću tvrditi da li se u manastiru odvijao normalan život.[11] Poznato je da je u doba kada je manastirska crkva dobila krov, 1730. godine pod ariljskim mitropolitom Josifom, manastir dosta dugo bio napušten[8]. Krajem 18. veka u manastiru radi škola,[8] a Karađorđe 1806. godine posećuje manastir, nakon čega je podigao u njemu monaške ćelije na 4 sprata.[8][11] Posle propasti Prvog srpskog ustanka, Osmanlije su ponovo porušile manastir.

Radove na obnovi Žiče, otpočeo je 1856. godine, novopostavljeni episkop žički Joanikije (1849—1854, 1854—1873),[8] a novovekovni kraljevi Srbije Aleksandar (1889—1903)[12] i Petar (1904—1921)[12] su tokom svojih krunisanja u Žiči miropomazani, nadovezujući se na tradicije Nemanjića. Početkom 1858. godine stiglo je u manastir zvono od 478 funti, poklon iz Beograda. Isto je darovao srpski vojvoda Toma Vučić Perišić, u spomen svoje supruge Agnije, preminule 1855. godine. U natpisu na zvonu koji je ostareli vojvoda da urezati, pisalo je da on to zvono daje i u čast i slavu apostola i jevanđelista Luke, svog zaštitnika.[13]

Za vreme Prvog svetskog rata, Žiča je ponovo stradala, zbog čega su 1925. godine otpočeli radovi na obnovi manastirskog kompleksa. Sama manastirska crkva je obnovljena prema projektu Aleksandra Deroka,[14] a radovi na manastiru[15] nisu prestajali do početka Drugog svetskog rata. Novi episkopski dvor i narodna trpezarija sa crkvicom su završeni 1935.[16]

Ikonostas je osvećen na Spasovdan, 2. juna 1938, rad je duboresca Nestora Aleksijevića i slikara Nikole Majendorfa.[17] Velike svečanosti su bile 13 - 15. avgusta 1938. čiji povod je bio osvećenje novog zdanja „Bogojavljenja” (Agijazme), spomenika patrijarhu Varnavi u vidu česme sa velikim krstom prekoputa južnog ulaza u portu i osvećenje nove crkve svetog Save.[18] Živopis je radio Majendorf a ikonostas je, rad ikonografa Ivana Meljnikova, jedinstven po tome što je urađen u sedefu. Takođe je osvećena i narodna trpezarija, u produžetku crkve.[19][20]

Naredne godine su preduzeti radovi na ponovnom malterisanju i bojenju glavne crkve, kada je izabrana postojanija crvena boja; rađene su freske u priprati, niska ograda sa 100 šajkača u dvorištu, spomenik srpskoj vojsci; podignuta je crkva na temeljima neke stare crkve. U to vreme u manastiru je bilo dvadesetak monaha, živeli su u opštežiću po tipiku svetoga Save.[21]

Tokom okupacije Srbije, 10. oktobra 1941. godine nemačka vojska je bombardovala i zapalila manastir. [22]

Posle rata, obavljeni su 1965. godine radovi na obnovi manastirske crkve i episkopskog doma[14], ali je jak zemljotres 1987. godine ponovo porušio manastirski kompleks. Posle toga, otpočeli su obimni radovi na obnovi čitavog manastira, kojima je rukovodila Milka Čanak-Medić,[14] tokom kojih je crkvi Svetog Spasa vraćen autentičan izgled sa početka XIII veka.

Početkom 21. veka, nizom manifestacija je proslavljeno 800 godina manastira Žiče.

Starešine manastira[uredi | uredi izvor]

Galerija[uredi | uredi izvor]

  • Đorđe Krstić - Manastir Žiča, 1881.

    Đorđe Krstić - Manastir Žiča, 1881.

  • Kompleks

    Kompleks

  • Mozaik iznad ulaznih vrata

    Mozaik iznad ulaznih vrata

  • Drvena vrata na ulazu

    Drvena vrata na ulazu

  • Freske na ulazu

    Freske na ulazu

  • Konak

    Konak

  • Agijazma

    Agijazma

  • Pumpa za vodu

    Pumpa za vodu

  • Crkva Uspenja Bogorodice

    Crkva Uspenja Bogorodice

  • Justina Mišić.jpg

    Justina Mišić igumanija od (1959-1992)

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b v „Istorija manastira Žiče”. Pristupljeno 7. 2. 2018. 
  2. ^ Kalić, Jovanka (2017). „The First Coronation Churches of Medieval Serbia”. BALCANICA. Belgrade. XLVIII. 
  3. ^ a b v g d đ „Manastir Žiča — Spomenici kulture u Srbiji”. SANU (na jeziku: srpski). 
    (iz knjige Pejić, Svetlana; Milić, Mileta, ur. (1998). „Žiča”. Spomeničko nasleđe Srbije: nepokretna kulturna dobra od izuzetnog i od velikog značaja (na jeziku: srpski). Beograd: Republički zavod za zaštitu spomenika kulture. str. 459. ISBN 8680879126. 
  4. ^ „Svetinja srpskih kraljeva”. Glas Javnosti. Pristupljeno 27. 6. 2011. 
  5. ^ M. Čanak-Medić, D. Popović, D. Vojvodić, Manastir Žiča, Beograd 2014.
  6. ^ a b v Grupa autora (1981). Istorija srpskog naroda I. Beograd. str. 390, 410, 443. 
  7. ^ Blagojević 1989, str. 73-74.
  8. ^ a b v g d đ e Stanoje Stanojević (pokretač i urednik), „Narodna enciklopedija Srba, Hrvata i Slovenaca“ I knjiga, (II fototipsko izdanje), Beograd 1925. (Novi Sad, 2001)
  9. ^ „Manastir Šišatovac — Spomenici kulture u Srbiji”. SANU (na jeziku: srpski). 
    (iz knjige Pejić, Svetlana; Milić, Mileta, ur. (1998). „Šišatovac, manastir”. Spomeničko nasleđe Srbije: nepokretna kulturna dobra od izuzetnog i od velikog značaja (na jeziku: srpski). Beograd: Republički zavod za zaštitu spomenika kulture. str. 459. ISBN 8680879126. 
  10. ^ Stojić, Dušan (8. 10. 2006). „Jača od ratova”. Večernje Novosti. Pristupljeno 27. 6. 2011. 
  11. ^ a b „Carska lavra sveta Žiča: Stradanja manastira Žiče”. Pristupljeno 7. 2. 2018. 
  12. ^ a b Stojić, Dušan (7. 10. 2006). „Štit duha”. Večernje Novosti. Pristupljeno 27. 6. 2011. 
  13. ^ "Srbski dnevnik", Novi Sad 1858. godine
  14. ^ a b v Stojić, Dušan (10. 10. 2006). „Obnova traje”. Večernje Novosti. Pristupljeno 27. 6. 2011. 
  15. ^ "Politika", 14. okt. 1937
  16. ^ "Vreme", 23. okt. 1935
  17. ^ "Politika", 3. jun 1938
  18. ^ "Politika", 16. avg. 1938, str. 7
  19. ^ "Politika", 10. avg. 1938
  20. ^ "Politika", 15. avg. 1938, str. 7
  21. ^ "Politika", 11. jul 1939
  22. ^ Krejaković, Silvija (2013). Identiteti žrtava streljanih u Kraljevu oktobra 1941. Beograd: Muzej žrtava genocida. str. 90. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Manastir Žiča na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Манастир_Жича&oldid=25606906”