Odbrana Donjeg Vakufa

Odbrana Donjeg Vakufa je bio je odgovor VRS za napad ARBiH na Donji Vakuf (Srbobran). Ukupan broj srpskih boraca 30. divizije iznosio je 6.000. Tokom godine divizija je dopunjena sa još 1.500 boraca: bataljon 1. Novigradske brigade, te kombinovane jedinic iz više brigada 1. Krajiškog korpusa.

Odbrana Donjeg Vakufa
Deo Rata u BiH
Odbrana Donjeg Vakufa
Vreme 16. mart — 20. novembar 1994. Mesto Donji Vakuf Ishod Ograničena pobeda VRS VRS je odbranila grad i okoliš
Sukobljene strane
19. Srbobranska brigada	7. korpis ARBiH Artiljerijska podrška: Hrvatsko vijeće odbrane
Komandanti i vođe
Ratko Mladić	Mehmed Alagić
Jačina
oko 7.500	nepoznato

Za ofanzivne operacije angažovan je 1. bataljon Vojne policije, te po jedan bataljon iz mješano-artiljeriskog puka, protivtenkovske jedinice i tenkovske čete. Borbe u blizini Donjeg Vakufa (Srbobrana) spominju na one bitke iz Prvog svjetskog rata - rovovske pozicijske borbe.

Tok bitke

Muslimani su velikim naporima, napadali na dobro organizovanu srpsku odbranu, sastavljenu od rovova i bunkera koji se nalaze na brdima obraslim gustom šumom koji okružuju grad. Od januara do marta 1994. godine u vrijeme dok je u Bosni vladalo iznenađujuće primirje, kod Donjeg Vakufa je bilo relativno mirno. Neprijatelj je povremeno dejstovao minobacačima i haubicama, na šta je dobijao odgovor. Sa dolaskom proljeća, situacija na fronti se ozbiljno uzdrmala - počela je sveopšta ofanziva ARBiH, čiji je bio glavni cilj zauzimanje Donjeg Vakufa. Ofanziva muslimanskih snaga na grad je počela sredinom marta, zajedno sa napadima na Teslić i Vlašić. ARBiH je 16. marta iznenadnim napadom odbacila jedinice 19. Srbobranske brigade sa planine Mala Šuljaga (1263m) južno od grada. Muslimani su uništili i vodovod koji je djelovao do tog trenutka i snadbjevao Donji Vakuf. Sljedeći dan VRS je izgubila T-55 i veliku količinu municije. Ipak kad su se muslimanske snage približile gradu, bile su žestoko granatirane, što ih je prisililo da zaustave napad. 22. marta VRS je izvela protivnapad. Uspjeli su prisilite muslimane da obustave dalja napredovanja, ali nisu uspjeli povratiti teritorij. Malo više od sedmicu dana kasnije, odnosno 2. aprila su muslimanske snage ponovo napale na položaje 19. Srbobranske brigade u reonu sela Prusac te potisnule Srbe sa položaja i primakli se Donjim Vakufu na 5 km. Do 6. aprila je ofanziva je utihnula, naredna dva mjeseca obe strane su se preusmjerile na aktivno pozicijski rat i konsolidovanje snaga. Zatim je 29. maja 7. korpus ARBiH je nastavio ofanzivu dužinom cijele fronte, od planine Komar (južno od Turbeta) do platoa Košćani (južno od Donjeg Vakufa). ARBiH je uspjela zauzeti nekoliko srpskih sela na području planine Komar, odbaciti dijelove 1. Šipovačke i 11. Mrkonjičke brigade. te pojačati pritisak na srpske položaje u dužini cijelog fronta od 20km. ARBiH jedinice su 5. junija pokušale preuzeti kontrolu nad Košćanima, 7km. jugozapadno od grada. Zatim je 10. junija je bilo potpisano  ''свеопшто примирје'' ali već drugi dan muslimani su nastavili napad na Donji Vakuf. Istina da je junija-julija ARBiH pomjerila Srbe duž većeg dijela fronte ali daleko od propagante koju su tada muslimanski mediji izjavili da su ''ослободили 100км. територија''. Sljedeći veći napadi počeli su 19. oktobra, kao dio sveopšte ofanzive ARBiH. Međutim to je bio sporedni plan ofanzive, glavni pravac je išao na Kupres, kojeg su na kraju zauzele jedinice HVO, Donji Vakuf je ponovo postao glavna meta muslimanskih snaga na ovom dijelu Bosne. Pa je 4. korpus ARBiH je 4. novembra usredotočio na položaje 19. Srbobranske brigade u blizini sela Košćani, Kopčići i Urije. Uslijedio napad 7. novembra iz sela Prusac, čiju muslimansku ofanzivu je aktivno podržavala artiljerija HVO. I pored teškog granatiranja srpskih položaja, muslimanski jurišnici nisu uspjeli slomiti odbranu VRS. Novembra 16. i 20. su muslimani izveli još jedan pokušaj zauzimanja sela Košćani na platou koji dominira Donjem Vakufu. Srbi su napad ponovo odbili. Onda je 7. korpus ARBiH obustavio ofanzivu i započeo pripremanje položaja za zimske uvjete. Do sljedećeg proljeća iznad Donjeg Vakufa je vladalo zatišje. Muslimansko - hrvatska koalicija je tokom novembarskih napada na Donji Vakuf pokazala visoku spremnost. Hrvati su aktivno podržavali ARBiH sa municijom i artiljerijskom vatrom. Ipak bosanski Hrvati su bili dosta skeptični saveznici muslimanske vojske, sa kojom su do skora vodili krvavi rat. HVO je zanimao Kupres, zato nisu slali trupe na Donji Vakuf, taj grad ih je zanimao samo kao put do Jajca. ARBiH je u borbama pokazala visoke spremnosti pješadije. Međutim nisu uspjeli slomiti junački otpor srpskih boraca, koja je tokom 1994. godine izgubila jako malo teritorija a mnogo više odbranila. Sa planinskih položaja na jugu i jugozapadu su vojnici Mehmeda Alagića mogli samo da posmatraju zgrade Donjeg Vakufa, ali ne i da pomjere Srbe sa dominantnih visova sjeverozapadno i sjeveroistočno iznad grada kao i iz samog grada. Bitke su se nastavile u septembru 1995.