Spomen-česma „Crkvenac“ u Mladenovcu

Spomen-česma „Crkvenac“ u Mladenovcu
Spomen-česma „Crkvenac“ u Mladenovcu
Opšte informacije
Mesto	Mladenovac
Opština	Mladenovac
Država	Srbija
Vreme nastanka	1915.
Tip kulturnog dobra	Spomenik kulture
Nadležna ustanova za zaštitu	Zavod za zaštitu spomenika kulture
	beogradskonasledje.rs

Spomen-česma „Crkvenac” u Mladenovcu se nalazi nedaleko od centra Mladenovca, u dubodolini pored puta koji Mladenovac povezuje sa Smederevskom Palankom u naselju Topovske šupe. Spomen-česma predstavlja nepokretno kulturno dobro kao spomenik kulture.

Podignuta je u Prvom svetskom ratu u čast Škotlanđanki koje su u ratu lečile i negovale ranjenike srpske vojske. Predstavlja nepokretno kulturno dobro kao spomenik kulture (Odluka o proglašenju SO Mladenovac, "Sl.list grada Beograda" br.14/81).^[1]^[2]

Lekarske misije[uredi | uredi izvor]

Za vreme invazije i povlačenja i tokom kasnijih ratnih operacija na teritoriji Srbije delovale su mnoge savezničke medicinske misije. „Lekari i sestre u sastavu sanitetskih misija Velike Britanije, a pre svega članice Škotskih ženskih bolnica delovali su disciplinovano i efikasno u najvećoj mogućoj meri. Od samog početka invazije britanske bolnice u Mladenovcu, Lazarevcu i Valjevu našle su se takoreći na liniji fronta i u teškim uslovima nastavile su da primaju ranjenike čiji je broj iz dana u dan bio sve veći To je tako potrajalo, ali samo nekoliko dana i bilo je naređeno povlačenje. Bolnica iz Mladenovca povukla se u Kragujevac i pridružila se ostalim bolnicama u Kragujevcu. U toku samo desetak dana primila je i lečila oko deset hiljada ranjenika“^[3].

Izgradnja česme[uredi | uredi izvor]

U jesen 1915. godine, na mestu na kojem se nalazila II rezervna mladenovačka bolnica sagrađena je česma u znak zahvalnosti i sećanja na sanitarnu misiju škotskih žena u Srbiji i njenog osnivača dr. Elzi Ingliš, koje su nesebično pružale medicinsku pomoć i negu kako ranjenim srpskim vojnicima tako i obolelom stanovništvu. Česmu su izgradili vojnici Moravske divizije I poziva pod rukovodstvom rezervnog kapetana I klase Borivoja Popovića. Po izvoru na kojem je podignuta dobila je naziv Crkvenac.

Dr. Elsi Inglis[uredi | uredi izvor]

Elsi Inglis (engl. Elsie Maud Inglis; Nainitak, 16. avgust 1864 — Njukasl, 26. novembar 1917) je bila škotska lekarka i sufražetkinja koja se posebno istakla svojim radom u okviru škotskih vojnih bolnica u Srbiji u toku Prvog svetskog rata. Bila je prva žena koja je dobila najviše srpsko odlikovanje - Orden belog orla.^[4]

Arhitektura[uredi | uredi izvor]

Spomen-česma je izgrađena od betona, opeke i mermera u formi polukalote koja se prednjom stranom oslanja na dva stuba, dok zadnjom stranom leži na vertikalnoj zidanoj površini. Bela mermerna ploča sa zaobljenim gornjim delom, nalazi se na sredini vertikalne površine. Na mermernoj ploči je uklesan natpis na engleskom i srpskom jeziku sledeće sadržine:

«1915 - Za uspomenu na sanitarne misije škotskih žena u Srbiji i njenog osnivača dr Elze Ingliš – podiže II rez. mladenovačka bolnica. Izgradili vojnici moravske divizije pod rukovođenjem r. kap. kl. Bor. Popovića».

Slova natpisa obojena su zlatno žutom bojom. Levo i desno u odnosu na mermernu ploču nalaze se predstave srpskog ordenja – Medalja za hrabrost Miloša Obilića i Orden Karađorđeve zvezde sa mačevima u plitkom reljefu. Na zadnjoj strani česme, centralno pozicionirane, u plitkom reljefu su ukrštene sablja i puška sa predstavama ratne trube, leve i desno. Na vrhu polukalote se nalazi stilizovana šajkača. Gradnja u vreme dok bolnica i dezinfekcioni centar funkcionišu i dok su Misija i dr. Elzi Ingliš prisutni govori o ogromnoj zahvalnosti i poštovanju koji ne dozvoljavaju odlaganje ili tren zaborava, pogotovu ne u ratnom vremenu koje ne poznaje kategoriju ljudskog veka. Rustično obrađeni arhitektonski elementi česme naivno transponovani sa srednjovekovnih manastira sa šajkačom na vrhu, ratničkim simbolima i ordenjem nose epsku poetiku. Svoje najveće vrednosti, manastire - svetinje srpskog naroda, oružje -simbol slobode i hrabrosti, srpsko ordenje – ponos srpstva i šajkača - kapa vojnička i seljačka, ratnici i narod podelili su sa ovim velikim ženama i dodelili ih kao priznanje mnogo pre nego što je to zvanično učinila država.

Svake godine 15. septembra kod Spomen – česme „Crkvenac“, održava se svečanost koja je posvećena osvećenju česme, u čast u zahvalnost dr Elsi Inglis koja je bila na čelu najbrojnije ženske sanitetske misije.^[5]

Sanacija česme[uredi | uredi izvor]

Prema projektu i pod nadzorom Zavoda za zaštitu spomenika kulture grada Beograda tokom osamdesetih godina 20. veka izvedeni su obimni radovi na sanaciji i rekonstrukciji česme i uređenju okolnog prostora, kao i početkom dvehiljaditih kada su, takođe, izvođeni radovi na sanaciji i uređenju.

Nažalost, voda koju su pili i koja je i lečila ranjene i bolesne, sada nije za piće. Takođe, spomen-česma Crkvenac je jedan od naših najpoznatijih memorijala u inostranstvu.^[6]

Galerija[uredi | uredi izvor]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Spisak spomenika kulture u Beogradu

Izvori[uredi | uredi izvor]

^ www.beogradskonasledje.rs pristupljeno 24. 03. 2016.
^ Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograda/Spomen-česma Crkvenac u Mladenovcu
^ Vidi više: Savezničke medicinske misije u Srbiji 1914-1918, Politika Beograd 11. avgust 1984. godine, Žarko Vuković,Savezničke medicinske misije u Srbiji 1915, Beograd 2004, Milan Radovanović »Saveznici i Srbi u Velikom ratu-Nemi svedoci 1914-1915, Beseda prof Brane Dimitrijevića, predsednika Sekcije za istoriju medicine Srpskog lekarskog društva, na promociji knjige prof.dr. Milan Radovanović »Saveznici i Srbi u Velikom ratu - Nemi svedoci 1914-1915, [srpskaistorija.wordpress.com]
^ List Danas, dodatak "Naše velike Britanke", 15. septembar 2014, Beograd
^ „OŠ Sveti Sava Mladenovac/Na svečanosti kod spomen česme Crkvenac”. Arhivirano iz originala 14. 09. 2015. g. Pristupljeno 28. 01. 2016.
^ Dokumentacija Zavoda za zaštitu spomenika kulture grada Beograda, Kalemegdan 14 Gornji Grad.

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

[1] www.beogradskonasledje.rs pristupljeno 24. 03. 2016.

[2] Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograda/Spomen-česma Crkvenac u Mladenovcu

[3] Vidi više: Savezničke medicinske misije u Srbiji 1914-1918, Politika Beograd 11. avgust 1984. godine, Žarko Vuković,Savezničke medicinske misije u Srbiji 1915, Beograd 2004, Milan Radovanović »Saveznici i Srbi u Velikom ratu-Nemi svedoci 1914-1915, Beseda prof Brane Dimitrijevića, predsednika Sekcije za istoriju medicine Srpskog lekarskog društva, na promociji knjige prof.dr. Milan Radovanović »Saveznici i Srbi u Velikom ratu - Nemi svedoci 1914-1915, [srpskaistorija.wordpress.com]

[4] List Danas, dodatak "Naše velike Britanke", 15. septembar 2014, Beograd

[5] „OŠ Sveti Sava Mladenovac/Na svečanosti kod spomen česme Crkvenac”. Arhivirano iz originala 14. 09. 2015. g. Pristupljeno 28. 01. 2016.

[6] Dokumentacija Zavoda za zaštitu spomenika kulture grada Beograda, Kalemegdan 14 Gornji Grad.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

p r u Gradska opština Mladenovac
Naselja Mladenovca	Amerić Beluće Beljevac Velika Ivanča Velika Krsna Vlaška Granice Dubona • Jagnjilo Kovačevac Koraćica Mala Vrbica Markovac Međulužje Mladenovac Mladenovac (selo) Pružatovac Rabrovac Rajkovac Senaja Crkvine Šepšin Selters Banja
Verska zdanja	Crkva Uspenja Presvete Bogorodice Crkva Svetih apostola Petra i Pavla Manastir Pavlovac
Znamenitosti i kulturna dobra Mladenovca	Kusadačko jezero Kuća porodice Badžak Markovačko jezero Rabrovačko jezero Spomen obeležje Varovnice Spomen česma „Crkvenac“ Spomenik despotu Stefanu Lazareviću (Crkvine) Spomenik despotu Stefanu Lazareviću (Mladenovac) Spomenik i groblje oslobodilaca Beograda 1806. godine Spomenik palim ratnicima 1912—1918.
Sport u Mladenovcu	FK Šumadija Jagnjilo FK Kovačevac OFK Mladenovac
Saobraćaj u Mladenovcu	Železnička stanica Vlaško Polje Železnička stanica Mladenovac Železnička stanica Kovačevac Gradsko saobraćajno preduzeće Beograd Beograd - Integrisani tarifni sistem 2
Grb Mladenovca * Gradska opština Mladenovac

p r u Nepokretna kulturna dobra u gradu Beogradu
Barajevo	Kuća porodice Jeftić Crkva brvnara u Vraniću Zgrada škole u Vraniću Nadgrobni spomenik Milisava Čamdžije Stara škola, Boždarevac Stara mehana u Barajevu Kuća porodice Stevanović Crkva Svetog arhanđela Mihaila u Beljini Crkva Svete Trojice u Baćevcu
Voždovac	Rodna kuća vojvode Stepe Stepanovića u Kumodražu Stara kuća porodice Živković Mitrovićev dom na Avali Banjički logor Spomenik Neznanom junaku na Avali Hotel „Avala“ u Beogradu Crkva Svete Trojice u Ripnju
Vračar	Kuća vojvode Petra Bojovića Zgrada Treće beogradske gimnazije Zgrada Državne hemijske laboratorije u Beogradu Dom braće Krstić Kuća braće Nikolić Socijalistički narodni dom Kafana „Tri lista duvana“ Kuća vajara Đorđa Jovanovića Dom Društva za ulepšavanje Vračara Vozarev krst Muzička škola „Stanković“ Genčićeva kuća Spomenik Vasi Pelagiću Narodna biblioteka Srbije Kuća arhitekte Milana Zlokovića Kuća arhitekte Momira Korunovića Kuća Popovića Kuća Bogdana Gavrilovića Dom Udruženja novinara Srbije Kuća Mihaila Popovića Kuća Flašar u Beogradu Kuća pukovnika Elezovića u Beogradu Zgrada Tehničkog fakulteta u Beogradu Dom Udruženja jugoslovenskih inženjera i arhitekata u Beogradu Spomenik Karađorđu u Beogradu Zgrada auto servisa „Fiat” u Beogradu Kuća Josifa Šojata u Beogradu Kuća Petronijevića
Grocka	Rimska grobnica u Brestoviku Rimska grobnica na lokalitetu Dubočaj Rančićeva kuća Mitrovićeva kuća Karapešićeva kuća Vlajkovićeva kuća Cincarska kuća u Grockoj Teomirovićeva kuća Panićeva kuća Topalovićeva kuća Popovićeva kuća Smiljanićeva kuća Markovićeva kuća Božićeva kuća u Grockoj Manastir Rajinovac Spomenik i spomen kosturnica u Ritopeku
Zvezdara	Spomenik Vuku Karadžiću Novo groblje (Beograd) Astronomska opservatorija u Beogradu Crkva Sv. Nikole u Višnjici Hram Pokrova Presvete Bogorodice u Beogradu Studentski dom kralj Aleksandar I u Beogradu Crkva Svetog Antuna Padovanskog u Beogradu
Zemun	Zemunska tvrđava Nikolajevska crkva u Zemunu Kuća porodice Karamata Kuća u kojoj se rodio Dimitrije Davidović Kuća Afrodite Bialo Kuća sa sunčanim satom Crkva Sv. Trojice u Zemunu Kuća u Ul. Glavnoj 7 Špirtina kuća Magistrat u Zemunu Zgrada carinarnice u Zemunu Markovićeva kuća u Grockoj Ičkova kuća Kontumacka kapela Svetih arhanđela Mihaila i Gavrila Kontumacka kapela Svetog Roka Livnica Pantelić Kuća Burovca na Gardošu Crkva Sv. Dimitrija (Hariševa kapela) Crkva Svetih Arhanđela Mihaila i Gavrila u Batajnici Bogorodičina crkva (Zemun) Dom srpske pravoslavne crkvene opštine Zemun Zemunsko groblje na Gardošu Zemunska gimnazija Kuća inženjera Pavla Horvata Kuća dr Save Nedeljkovića Srpska škola u Gornjoj varoši u Zemunu Zemunska pošta Evangelistička crkva (Zemun) Zgrada komande vazduhoplovstva Zgrada Dečjeg doma kraljice Marije Osnovna škola Kraljica Marija Binderova kuća u Zemunu Stara kapetanija u Zemunu Zgrada Vodne zajednice u Zemunu Stara zgrada Poljoprivrednog fakulteta u Zemunu Srpska škola u Batajnici Crkva Uznesenja Blažene djevice Marije
Lazarevac	Spomen crkva u Lazarevcu Spomenik knezu Stanoju Nadgrobni spomenik knezu Aksentiju Miladinoviću Čaršijska kuća porodice Vasić Kuća porodice Dimitrijević Kuća porodice Đurđić Kuća porodice Miletić Kuća porodice Perlić Kuća porodice Krdžalić Crkva Svetog Velikomučenika Dimitrija
Mladenovac	Manastir Pavlovac Spomenik despotu Stefanu Lazareviću (Crkvine) Spomen česma „Crkvenac“ Spomenik palim ratnicima 1912—1918. Kuća porodice Badžak Crkva Svetih apostola Petra i Pavla u Jagnjilu sa sobrašicama
Novi Beograd	Staro sajmište Muzej savremene umetnosti Crkva Svetog Georgija u Bežaniji Palata Srbije Hangar Starog aerodroma Zgrada Stare osnovne škole u Bežaniji Sava centar Zapadna kapija Beograda
Obrenovac	Kuća u selu Draževcu Kuća u kojoj se rodio narodni heroj Vlada Aksentijević Crkva brvnara u Orašcu Stara mehana u Ušću Mehana Uzun Mirka Apostolovića Stara Osnovna škola Dom porodice Mihajlović Crkva u Obrenovcu Stara varoška kuća Spomenik streljanim taocima Stara zadružna kuća Rankovića Manastir Grabovac Crkva Svetog Vaznesenja u Drenu Crkva Pokrova Presvete Bogorodice u Bariču Sokolski dom (Obrenovac)
Palilula	Memorijalni muzej Nadežde i Rastka Petrovića Crkva Svetog Marka u Beogradu Univerzitetska biblioteka „Svetozar Marković“ Zgrada Arhiva Srbije Groblje oslobodilaca Beograda Poslovno-stambena zgrada Petra Jankovića Hotel „Metropol“ Kuća Milutina Milankovića Crkva Svetog cara Konstantina i carice Jelene u Ovči Zgrada Seizmološkog zavoda Zgrada Pravnog fakulteta u Beogradu Palata Glavne pošte Zgrada Vojnogeografskog instituta u Beogradu Kuća Nevene Zaborski u Beogradu Vila Prendić u Beogradu Stara mehana u Velikom Selu
Rakovica	Manastir Rakovica
Savski venac	Konak kneza Miloša u Topčideru Topčiderska crkva (Crkva Sv. Apostola Petra i Pavla) Crkveni konak u Topčideru Amam kneza Miloša Muzej Tome Rosandića Manakova kuća Porodična kuća Nikole Nestorovića Skulptura „Žetelica“ Muzej 4. jula Ilegalna štamparija CK KPJ na Banjičkom vencu Obelisk u Topčiderskom parku Spomenik Arčibaldu Rajsu Doktorova kula u Beogradu Zgrada Oficirske zadruge Vaznesenjska crkva Kuća porodice Veljković Kuća Branislava Nušića Zgrada prve srpske opservatorije Zaostavština Dragomira Glišića Kuća porodice Popović-Predić Abadžijske kuće Beogradska nadbiskupija Železnička stanica Beograd–Glavna Kuća dr Arčibalda Rajsa Kuća Isidore Sekulić Kuća porodice Najdanović Zgrada Oficirskog doma Stara zgrada Generalštaba Zgrada „Manježa“ Kuća dr Aleksandra Belića Dom sirote dece Parni mlin u Beogradu Krst sa Male pijace Hotel „Bristol“ Vojna bolnica na Vračaru Zgrada državne štamparije Univerzitetska dečja klinika Kasarna 7. puka Kuća kralja Petra I Karađorđevića Kuća Vukićevića Vučina kuća na Savi Kuća Dragoljuba Gošića Palata Ministarstva finansija Kraljevine Jugoslavije Vila Dušana Tomića Vila Olge Mos Palata Ministarstva šuma i ruda i Ministarstva poljoprivrede i voda Zgrade Generalštaba vojske Srbije i Crne Gore i Ministarstva odbrane Manastir Vavedenje Presvete Bogorodice u Beogradu Crkva Svetog arhangela Gavrila u Beogradu Zgrada Sokolskog doma „Matica“ Zgrada Arhiva Jugoslavije Kuća trgovca Dušana Lazića u Beogradu Vila Stevke Milićević u Beogradu Zgrada Ministarstva saobraćaja u Beogradu Hala 1 Beogradskog sajma Dvorski kompleks na Dedinju u Beogradu Fabrika hartije Milana Vape Vila Rajh u Beogradu Zgrada Socijalnog osiguranja u Beogradu Vila Lazića i Mitrovića u Beogradu Vila glumice Marice Popović u Beogradu Zgrada Ministarstva socijalne politike i narodnog zdravlja u Beogradu Kuća arhitekte Jovana Ilkića u Beogradu Dom Radničke komore u Beogradu Vila Šterić u Beogradu
Sopot	Crkva Sv. Nikole u Sibnici Sopotski han Stara kuća porodice Žujović Han Radosavljevića Han Pantića Osnovna škola u Malom Popoviću Manastir Kastaljan Nadgrobni spomenik vojvodi Pavlu Cukiću Stara kuća porodice Žmurić Crkva Svetog Marka u Stojniku
Stari grad	Dositejev licej Konak kneginje Ljubice Beogradska tvrđava Božićeva kuća Terazijska česma Turbe Šeih Mustafe Kafana "?" Spomenik knezu Mihailu Kapetan Mišino zdanje Bajrakli džamija u Beogradu Kuća slikara Đorđa Krstića Dom Jevrema Grujića Zgrada zadužbine Nikole Spasića Dom Jovana Cvijića Krsmanovićeva kuća na Terazijama Prva varoška bolnica Zgrada Uprave fondova u Beogradu Zgrada Realke u Beogradu Spomenik zahvalnosti Francuskoj Čukur česma Stara kuća na Varoš kapiji Zgrada Ministarstva pravde Zgrada Smederevske banke Zgrada Narodne banke Srbije u Ulici kralja Petra Osnovna škola Kralj Petar Prvi Dorćolska osnovna škola Palilulska osnovna škola Kuća Jovana Smederevca Građanske kuće u Ul. Knez Mihailovoj br. 46, 48 i 50 Dom Mike Alasa Zgrada Beogradske zadruge Zgrada Ministarstva prosvete Zgrada trgovca Stamenkovića Robni magazin Spomenik Dositeju Obradoviću Spomenik Josifu Pančiću Saborna crkva u Beogradu Palata „Anker“ Palata „Atina“ Zgrada stare telefonske centrale Zgrada hotela „Moskva“ Dom porodice Pavlović Umetnički paviljon „Cvijeta Zuzorić“ Kuća Branislava Kojića Igumanova palata Zgrada „Srpska kruna“ Zgrada u Ul. Kralja Milana 1 Zgrada u Ul. Kralja Milana 3 Zgrada Narodnog pozorišta u Beogradu Crkva Aleksandra Nevskog Dom Svetog Save Kuća Stevana Mokranjca u Beogradu Zgrada Beogradske opštine Zgrada Starog dvora Zgrada Novog dvora Grobnica narodnih heroja na Kalemegdanu Hotel „Nacional” Zgrada umetničke škole Zgrada Narodne skupštine Palata „Albanija“ Kuća Nikole Pašića Bioskop „Balkan“ Kuća Filipa Filipovića Kuća Nikole Predića Zanatski dom Dom vojske u Beogradu Zgrada Patrijaršije Zgrada PRIZAD-a (TANJUG) Zgrada Prometne banke Kuća Bete i Riste Vukanovića Kuća Jovana Skerlića Kuća porodice Ribar Kuća Milana Piroćanca Zgrada Velike škole Zgrada Kolarčevog narodnog univerzizeta Etnografski muzej Kuća Laze Pačua Zgrada Agrarne banke Kuća dr Stanoja Stanojevića Dom društva Crvenog krsta Atelje Uroša Predića Kuća u Ul. Cara Dušana 10 Kuća Stevana Kaćanskog Spomenik Moši Pijade Kuća Dimitrija Krsmanovića Kuća vajara Dragomira Arambašića Kafana „Ruski car“ Zgrada Ekonomske škole Zgrada Prve beogradske gimnazije Spomenik Pobedniku Kuća Miladina Pećinara Palata SANU Zgrada Druge ženske gimnazije (Škola „Nikola Tesla“) Zgrada Trgovačke akademije Fotografski atelje Milana Jovanovića Kuća porodice Hristić-Mijušković Kuća Milana A. Pavlovića Moderna garaža u Beogradu Hotel „Mažestik“ Kuća Leone Panajot Kuća Mihaila Đurića Kuća porodice Milovanović Kuća Radisava Jovanovića Zgrada Društva svetog Save Kuća Dimitrija Živadinovića Kuća Andre Đorđevića Parno kupatilo braće Krsmanović Kuća Zdravka Đurića Zgrada Ljubomira Miladinovića Kuća trgovca Crvenčanina Zgrada Josifa Šojata Kuća Milorada Pavlovića Zgrada Jakova Čelebonovića Spomen dom vajara Radete Stankovića Botanička bašta Jevremovac Zgrada Ministarstva pošta Kompleks radničkih stanova Palata penzionog fonda Zgrada Aero kluba Dom vračarske štedionice u Beogradu Zgrada Penzionog fonda Beočinske fabrike cementa u Beogradu Kuća izdavača i knjižara Gece Kona u Beogradu Dom sindikata (Beograd) Bitef teatar Beogradska sinagoga Kuća knjižara Marka Markovića Termoelektrana „Snaga i svetlost“ Zgrada Klasne lutrije u Beogradu Hotel „Prag” u Beogradu Umetnička livnica „Plastika“ u Beogradu Spomenik vojvodi Vuku Kuća građevinara Karla Knola u Beogradu Zgrada sa slikarskim ateljeima i galerijom Salona Muzeja savremene umetnosti u Beogradu Dom Saveza nabavljačkih zadruga državnih službenika u Beogradu Spomenik Vasi Čarapiću u Beogradu Zgrada predstavništva Prvog dunavskog parobrodarskog društva u Beogradu Zgrada „Progresa” u Beogradu Zgrada Doma štampe Zgrada Hempro Zgrada Službe društvenog knjigovodstva Jugoslavije
Surčin	Crkva Sv. Paraskeve u Boljevcima Crkva Svetog Vaznesenja u Jakovu Crkva Sv. Nikole u Dobanovcima Manastir Fenek Crkva Svetog Arhanđela Gavrila u Progaru Stara porodična kuća Aćimovića Crkva Svete Petke u Surčinu Crkva Svetog Save u Bečmenu Crkva Svetog Jovana Preteče u Petrovčiću Muzej vazduhoplovstva u Beogradu Crkva Svetog velikomučenika Georgija u Ugrinovcima
Čukarica	Zgrada škole u Žarkovu Osnovna škola „Ljuba Nenadović“ Crkva Svetog Nikole u Ostružnici Janićevi dućani u Ostružnici Janićeva kafana u Ostružnici Zgrada u Ul. Turgenjevljevoj 1 Fabrika šećera Zgrada Kovnice novca Crkva Rođenja Bogorodice sa Boračkim grobljem