Kmetstvo

S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Kmetstvo je naziv za društveno-ekonomski odnos između plemića i njima podložnih seljaka — zvanih kmetovi — u feudalnom društveno-ekonomskom sistemu. To je bilo stanje dužničkog ropstva i ropstva po ugovoru sa sličnostima i razlikama u odnosu na ropstvo, koje se razvilo tokom kasne antike i ranog srednjeg veka u Evropi i trajalo je u nekim zemljama do sredine 19. veka.[1] Kmetstvo u svojoj suštini predstavlja vazalni odnos potlačene klase prema feudalcima — vlastelinima — koji mogu predstavljati različite kategorije plemića od najviših (car, kralj) do najnižih (baron, vitez i sl).[2]

Najvažnija karakteristika kmetstva jeste u tome da su kmetovi vezani uz zemlju na kojoj obavljaju prisilni rad u korist vlastelina, najčešće obavljajući poljoprivredne radove i druge poslove koje vlastelin smatra „nečistim” i nedostojnim. Kmetovi osim toga mogu biti podvrgnuti nizu dodatnih obaveza od kojih je možda najpoznatija ius primae noctis. Vezanost kmetova za zemljište se odražavala i uz činjenicu da oni nisu smeli napustiti feudalno imanje svog gospodara.[3] Feudalni gospodar je, s druge strane, imao obavezu štititi kmetove od napada razbojnika, te presuđivati u njihovim međusobnim sporovima. Kmet je takođe, za razliku od robova imao pravo na određenu naknadu za svoj rad, najčešće u obliku udela u urodu, kao i pravo da s njim raspolaže na slobodnom tržištu.[4]

S vremenom, pogotovo s razvojem robno-novčane privrede i kapitalizma, kmetske obaveze su se počele transformisati, odnosno gasiti, pa je tako obaveza prisilnog rada s vremenom zamenjena finansijskim davanjima, odnosno složenim sistemom najamnog rada. Kmetski odnosi su se formalno ugasili u većini država današnjeg sveta. Na prostoru bivše Jugoslavije se to dogodilo 1918. godine ukidanjem feudalnih odnosa u Bosni i Hercegovini. U Kneževini i Kraljevini Srbiji naziv „kmet” se upotrebljavao u sasvim drugačijem značenju. Kmet je bio ugledniji seljak biran ili postavljan u opštini da sudi sporove među seljacima. Imao je ulogu sudije ili porotnika tj. sudskog organa opštine.[5] U Kraljevini SHS i Jugoslaviji postojala je dužnost „kmeta pravnika” koji je bio nosilac sudske opštinske vlasti. Opštinski (mjesni) sudovi su bili posebni sudovi za građanske sporove. Ova dužnost je ukinuta stupanjem na snagu Zakona o gradskim opštinama iz 1934. godine.

Smanjenje zastupljenosti kmetstva u Zapadnoj Evropi ponekad se pripisuje široko rasprostranjenoj epidemiji kuge crne smrti, koja je stigla u Evropu 1347. godine i izazvala masovne smrtne slučajeve, uznemirujući društveno uređenje.[6] Nasuprot tome, kmetstvo je ojačalo u Centralnoj i Istočnoj Evropi, gde je ranije bilo manje uobičajeno (ovaj pojava je bila poznata kao „kasnije kmetstvo”).

U istočnoj Evropi, institucija je opstala do sredine 19. veka. U Austrijskom carstvu, kmetstvo je ukinuto Patentom o kmetstvu iz 1781; Kuluk je nastavio da postoji do 1848. U Rusiji je 1861. ukinuto kmetstvo.[7] Pruska je proglasila kmetstvo neprihvatljivim u svojim Opštim državnim zakonima za pruske države 1792. i konačno ga je ukinula oktobra 1807. godine, nakon Pruskog reformskog pokreta.[8] U Finskoj, Norveškoj i Švedskoj feudalizam nikada nije bio potpuno uspostavljen, a kmetstvo nije postojalo; u Danskoj, institucije nalik kmetstvu su postojale u stavn (stavnsbånd, od 1733. do 1788.) i u njenom vazalnom Islandu (restriktivniji vistarband, od 1490. do 1894).

Prema istoričaru medievisti Džozefu R. Strajeru, koncept feudalizma se takođe može primeniti na društva drevne Persije, drevne Mesopotamije, Egipta (od šeste do dvanaeste dinastije), severne i centralne Indije pod islamskom vladavinom, Kine (dinastija Džou i kraj dinastije Han) i Japan za vreme šogunata. Vu Ta-kun je tvrdio da su Šang-Džou fengđen bila srodna imanja, sasvim različita od feudalizma.[9] Džejms Li i Kameron Kembel opisuju kinesku dinastiju Ćing (1644–1912) koja je takođe zadržala oblik kmetstva.[10]

Melvin Goldštajn je opisao da je Tibet imao kmetstvo do 1959. godine,[11][12] ali drugi naučnici osporavaju da li je tibetanski oblik seljačkog zakupa koji je kvalifikovan kao kmetstvo bio široko rasprostranjen.[13][14] Butan je opisao Taši Vangčuk, butanski državni službenik, kao da je zvanično ukinuo kmetstvo do 1959. godine, ali on veruje da je manje od ili oko 10% siromašnih seljaka bilo u situaciji autorskog vlasništva.[15]

Dopunska konvencija Ujedinjenih nacija o ukidanju ropstva iz 1956. takođe zabranjuje kmetstvo kao praksu sličnu ropstvu.[16]

Istorija[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Istorija kmetstva
Galicijski pokolj 1846. godine bio je pobuna protiv kmetstva, usmerena protiv vlastelinske imovine i ugnjetavanja.

Društvene ustanove slične kmetstvu bile su poznate u antičko doba. Status helota u drevnom grčkom gradu-državi Sparti ličio je na status srednjovekovnih kmetova. Do 3. veka nove ere, Rimsko carstvo se suočilo sa nedostatkom radne snage. Veliki rimski zemljoposednici su se sve više oslanjali na rimske slobodnjake, koji su radili kao farmeri zakupci, umesto na robove za obezbeđivanje radne snage.[17]

Ovi farmeri zakupci, na kraju poznati kao koloni, videli su da njihovo stanje stalno narušava. Pošto je poreski sistem koji je primenio Dioklecijan odmeravao poreze i na osnovu zemlje i na osnovu stanovnika te zemlje, postalo je administrativno nepodesno da seljaci napuštaju zemlju na kojoj su bili popisani u popisu.[17]

Srednjovekovno kmetstvo je početo raspadom Karolinškog carstva oko 10. veka. U ovom periodu moćni feudalci su podsticali uspostavljanje kmetstva kao izvora zemljoradničke radne snage. Kmetstvo je, zaista, bilo institucija koja je odražavala prilično uobičajenu praksu u kojoj su veliki zemljoposednici bili uveravani da drugi rade da bi ih prehranili i da su pritom bili potlačeni, pravno i ekonomski, dok su to činili.

Ovakav aranžman je obezbedio većinu poljoprivredne radne snage tokom srednjeg veka. Ropstvo je opstalo sve do srednjeg veka,[18] ali je bilo retko.

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ „Villeins in the Middle Ages | Middle Ages”. 31. 5. 2012. Arhivirano iz originala 5. 11. 2018. g. Pristupljeno 5. 11. 2018. 
  2. ^ „Kmetstvo Hrvatska enciklopedija”. www.enciklopedija.hr. 
  3. ^ „Kako je to bilo biti kmet?”. Blaga & misterije (na jeziku: hrvatski). 14. 8. 2018. 
  4. ^ Jegorov, Oleg. „Dug put do slobode: Kako su u carskoj Rusiji oslobođeni kmetovi”. Russia Beyond Srbija (na jeziku: srpski). 
  5. ^ Rečnik Matice srpske, Ž-K; Novi Sad * Zagreb (1967), str. 753
  6. ^ Austin Alchon, Suzanne (2003). A Pest in the Land: New World Epidemics in a Global Perspective. University of New Mexico Press. str. 21. ISBN 0-8263-2871-7. Arhivirano iz originala 1. 4. 2019. g. Pristupljeno 1. 7. 2015. 
  7. ^ „Serf. A Dictionary of World History”. Arhivirano iz originala 7. 1. 2010. g. Pristupljeno 12. 2. 2008. 
  8. ^ Edikt den erleichterten Besitz und den freien Gebrauch des Grundeigentums so wie die persönlichen Verhältnisse der Land-Bewohner betreffend Arhivirano 12 maj 2022 na sajtu Wayback Machine
  9. ^ Wu, Ta-k'un (februar 1952). „An Interpretation of Chinese Economic History”. Past & Present. 1 (1): 1—12. doi:10.1093/past/1.1.1. 
  10. ^ Lee, James; Campbell, Cameron (1998). „Headship succession and household division in three Chinese banner serf populations, 1789–1909”. Continuity and Change. 13 (1): 117—141. S2CID 144755944. doi:10.1017/s0268416098003063. 
  11. ^ Goldstein, Melvyn C. (1986). „Re-examining Choice, Dependency and Command in the Tibetan Social System-'Tax Appendages' and Other Landless Serfs”. Tibet Journal. 11 (4): 79—112. 
  12. ^ Goldstein, Melvyn C. (1988). „On the Nature of Tibetan Peasantry”. Tibet Journal. 13 (1): 61—65. 
  13. ^ Barnett, Robert (2008) "What were the conditions regarding human rights in Tibet before democratic reform?" in: Authenticating Tibet: Answers to China’s 100 Questions, pp. 81–83. Eds. Anne-Marie Blondeau and Katia Buffetrille. University of California Press. ISBN 978-0-520-24464-1 (cloth); ISBN 978-0-520-24928-8 (paper)
  14. ^ Samuel, Geoffrey (1982). „Tibet as a Stateless Society and Some Islamic Parallels”. Journal of Asian Studies. 41 (2): 215—229. JSTOR 2054940. S2CID 163321743. doi:10.2307/2054940. 
  15. ^ BhutanStudies.org.bt Arhivirano 27 jun 2008 na sajtu Wayback Machine, T Wangchuk Change in the land use system in Bhutan: Ecology, History, Culture, and Power Nature Conservation Section. DoF, MoA
  16. ^ „Supplementary Convention on the Abolition of Slavery, the Slave Trade, and Institutions and Practices Similar to Slavery”. United Nations Human Rights Office of the High Commission. Arhivirano iz originala 12. 6. 2018. g. Pristupljeno 23. 2. 2019. 
  17. ^ a b Mackay, Christopher (2004). Ancient Rome: A Military and Political History. New York: Cambridge University Press. str. 298. ISBN 0521809185. 
  18. ^ „Ways of ending slavery”. Arhivirano iz originala 1. 2. 2012. g. Pristupljeno 12. 2. 2008. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • Backman, Clifford R. The Worlds of Medieval Europe Oxford University Press, 2003.
  • Blum, Jerome. The End of the Old Order in Rural Europe (Princeton UP, 1978)
  • Coulborn, Rushton, ed. Feudalism in History. Princeton University Press, 1956.
  • Bonnassie, Pierre. From Slavery to Feudalism in South-Western Europe Cambridge University Press, 1991 excerpt and text search Arhivirano 2 april 2016 na sajtu Wayback Machine
  • Freedman, Paul, and Monique Bourin, eds. Forms of Servitude in Northern and Central Europe. Decline, Resistance and Expansion Brepols, 2005.
  • Frantzen, Allen J., and Douglas Moffat, eds. The World of Work: Servitude, Slavery and Labor in Medieval England. Glasgow: Cruithne P, 1994.
  • Gorshkov, Boris B. "Serfdom: Eastern Europe" in Peter N. Stearns, ed, Encyclopedia of European Social History: from 1352–2000 (2001) volume 2 pp. 379–88
  • Hoch, Steven L. Serfdom and social control in Russia: Petrovskoe, a village in Tambov (1989)
  • Kahan, Arcadius. "Notes on Serfdom in Western and Eastern Europe," Journal of Economic History March 1973 33:86–99 in JSTOR Arhivirano 12 maj 2022 na sajtu Wayback Machine
  • Kolchin, Peter. Unfree labor: American slavery and Russian serfdom (2009)
  • Moon, David. The abolition of serfdom in Russia 1762–1907 (Longman, 2001)
  • Scott, Tom, ed. The Peasantries of Europe (1998)
  • Vadey, Liana. "Serfdom: Western Europe" in Peter N. Stearns, ed, Encyclopedia of European Social History: from 1352–2000 (2001) volume 2 pp. 369–78
  • White, Stephen D. Re-Thinking Kinship and Feudalism in Early Medieval Europe (2nd ed. Ashgate Variorum, 2000)
  • Wirtschafter, Elise Kimerling. Russia's age of serfdom 1649–1861 (2008)
  • Wright, William E. Serf, Seigneur, and Sovereign: Agrarian Reform in Eighteenth-century Bohemia (U of Minnesota Press, 1966).
  • Wunder, Heide. "Serfdom in later medieval and early modern Germany" in T. H. Aston et al., Social Relations and Ideas: Essays in Honour of R. H. Hilton (Cambridge UP, 1983), 249–72
  • Backhaus, Jürgen. The Liberation of the Serfs: The Economics of Unfree Labor (Springer Science & Business Media, 2012)
  • Eddie, S.A. Freedom's Price: Serfdom, Subjection, & Reform in Prussia, 1648–1848 (Oxford University Press. 2013). 356pp
  • Gorshkov, Boris B. "Serfs, Emancipation of" in Encyclopedia of Europe, 1789–1914. John Merriman and Jay Winter, eds. in chief. New York: Charles Scribner's Sons, 2006
  • Mironov, Boris. “When and Why was the Russian Peasantry Emancipated?” in Serfdom and Slavery: Studies in Legal Bondage Ed. M.L. Bush. (London: Longman, 1996) pp. 323–347.
  • Moon, David. Abolition of Serfdom in Russia: 1762–1907 (2002)
  • Stanziani, Alessandro. Bondage: Labor and Rights in Eurasia from the Sixteenth to the Early Twentieth Centuries (2014)

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Kmetstvo na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Кметство&oldid=27555060”