Andrija Zmajević

Andrija Zmajević
Bista Andrije Zmajevića u Prčnju
Datum rođenja	(1624-06-06)6. jun 1624.
Mesto rođenja	Perast, Mletačka republika
Datum smrti	7. septembar 1694.(1694-09-07) (70 god.)
Mesto smrti	Perast, Mletačka republika

Andrija Zmajević (Perast, 6. jun 1624 — 7. septembar 1694) bio je srpski barokni književnik, nadbiskup barski i primas srpski.

Biografija

Tek u XVII veku, u doba baroka, u Boki i na južnom primorju, uporedo sa latinskim i italijanskim, počinje da se u književnosti neguje i narodni jezik, koji sami pisci, idući za tradicijom odomaćenom u mletačkoj Dalmaciji i Dubrovniku, nazivaju „slovinskim“ jezikom. Na narodnom se piše ponajviše poezija, a prozna dela samo izuzetno. Pored Kotora, javili su se i novi književni centri, Perast, Dobrota, Prčanj, Budva. Najveća književna aktivnost razvila se u Perastu.

I u ovom periodu imamo sličnu pojavu kao i ranije, da se u književnosti ističu pojedine porodice, što je naročito primetno u Perastu koji je u ovom stoleću imao sličnu ulogu kao Kotor u prethodnom. Najznačajnija peraštanska književna porodica su Zmajevići, a osim njih, treba spomenuti još Martinoviće, Baloviće, Mazareviće, Buroviće. Fenomen porodične književnosti biće karakterističan i za podlovćensku Crnu Goru u XVIII, XIX i ranom XX veku kada je dinastija Petrovići Njegoši vladala ne samo u državi nego i u književnosti.

Među peraštanskim i bokeljskim piscima XVII veka najvažniji je arhiepiskop barski i „primas Srbije“ Andrija Zmajević (1628 — 1694). On je saopštio da je porodica Zmajevići poreklom s Njeguša (kao i Paskovići), a dolazak svojih predaka u Boku povezivao je s odlaskom poslednjih Crnojevića iz Crne Gore. U svom radu ispoljio je višestruko interesovanje prema istoriji, kulturi i narodu „kraljevstva Srbije“.

Papa Klement X je 23. februara 1671, nakon petnaestogodišnjeg perioda upražnjenosti nadbiskupske stolice, za nadbiskupa barskog i primasa Srbije imenovao je Zmajevića. Zmajević je stolovao u Budvi, jer je Bar tada bio pod osmanskom upravom. Andrija je 1690. godine sebe nazivao "načelnik kraljevstva Serbije".

U duhu tadašnje unijatske katoličke propagande održavao je prijateljske veze sa najistaknutijim srpskim prvacima svog doba, s hercegovačkim mitropolitom Vasilijem Jovanovićem (Sveti Vasilije Ostroški) i s patrijarhom Arsenijem III Čarnojevićem. Za poslednjeg je pisao da je „po starini zemljak naš, drag prijatelj“. Naučio je crkvenoslovenski jezik i ćirilicu i tim pismom, o kojem je primetio da se njime „služi čitava naša nacija“, i sam je pisao. Za sebe je govorio da je „vatreni katolik i vatreni Srbin“.

Svoje glavno delo „Ljetopis crkovni“ pisao je na „slovinskom“ jeziku ćirilicom i latinicom. Ćirilična verzija data je s uporednim latinskim prevodom. Njen puni naslov glasi: „Ljetopisa crkovnoga staroga i novoga zakona sveta i kreposna država slovinsko-latinska“. Ta verska, crkvena hronika o događajima od stvaranja sveta do piščevog vremena nastala na osnovu slovenske istorije Mavra Orbina i drugih istoričara, „podvrgnuta je osnovnoj ideji da se u jedinstvu pod okriljem Rima obezbijedi da Sloveni odigraju onu ulogu koja im po veličini i prostranstvu i pripada“ (Radoslav Rotković).

Kad veliča prošlost slovenskog naroda, najviše prostora posvećuje i pokazuje najviše rodoljubivog osećanja prema istoriji „kraljevstva Srbije“ u kojem je video svoju državu a u sebi njenog najvišeg verskog poglavara („koga se i mi nedostojni Načalnik po običaju Svete Rimske Crkve nahodimo“). Kao pisac i nacionalni ideolog razvio se u neposrednim dodirima s dubrovačkom književnošću, a poseban uticaj imali su na njega ideolozi baroknog slovenstva, istoričar Mavro Orbin i pesnik Dživo Gundulić. Slavna prošlost Dubrovnika, posebno veličina njegove književnosti, našli su izraza u njegovoj najznačajnijoj pesmi „Slovinska Dubrava“, ispevanoj pod neposrednim utiskom velikog zemljotresa koji je razorio taj grad.

Literatura

• Poezija Dubrovnika i Boke Kotorske u doba renesanse, baroka i prosvećnosti", Zlata Bojović
• Književnost na tlu Crne Gore i Boke Kotorske od XVI do XVIII veka, Miroslav Patnić
• Ljetopis Crkovni, Mato Pižurica, Cetinje 1996.