Sjedinjene Američke Države

Uredi veze
Koordinate: 40° S; 100° Z / 40° S; 100° Z / 40; -100 (United States of America)
Ova stranica je zaključana od daljih izmena anonimnih korisnika i novajlija zbog sumnjivog doprinosa istih, koji treba da se raspravi na stranici za razgovor
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
(preusmereno sa САД)

Sjedinjene Američke Države
United States of America  (engleski)
Krilatica: U Boga mi verujemo
(engl. In God We Trust)[1]
Himna: Barjak iskićen zvezdama
(engl. The Star-Spangled Banner)
Položaj Sjedinjenih Američkih Država
Glavni gradVašington
38° 53′ N 77° 01′ W / 38.883° S; 77.017° Z / 38.883; -77.017
Najveći gradNjujork
40° 43′ N 74° 00′ W / 40.717° S; 74.000° Z / 40.717; -74.000
Službeni jeziknema
(defakto: engleski)1
Vladavina
Oblik državesavezna predsednička ustavna republika
 — PredsednikDžo Bajden
 — PotpredsednikKamala Haris
 — Predsednik Predstavničkog domaNensi Pelosi
 — Glavni sudijaDžon Roberts
Zakonodavna vlastKongres
 — Gornji domSenat
 — Donji domPredstavnički dom
Istorija
Nezavisnostod Velike Britanije
 — Proglašenje4. jul 1776. (1776-07-04)
 — Konfederacija1. mart 1781. (1781-03-01)
 — Priznata3. septembar 1783. (1783-09-03)
 — Ustav21. jun 1788. (1788-06-21)
 — Poslednji amandman5. maj 1992. (1992-05-05)
Geografija
Površina‍
 — ukupno9.833.520 km2 (3)
 — voda (%)7,0[2]
Stanovništvo‍
 — 2023.Rast 334.914.895[3] (3)
 — 2020.331.449.281[4]
 — gustina33,6 st./km2 (185)
Ekonomija
BDP / PKM≈ 2023.
 — ukupnoRast 26,950 bln. $[5] (2)
 — po stanovnikuRast 80.412 $[5] (9)
IHR (2021)0,921 (21) — veoma visok
Valutaamerički dolar
 — kod valuteUSD
Ostale informacije
Vremenska zonaUTC -4 do -10
Internet domen‍.us[6]‍
Pozivni broj+1
1 Engleski jezik je defakto jezik 80% stanovnika SAD. Španski jezik je drugi najzastupljeniji jezik. Havajski je, uz engleski, službeni jezik na Havajima, a španski i francuski su na manjem nivou priznati u Novom Meksiku i u Luizijani.

Sjedinjene Američke Države — skraćeno SAD (engl. United States of America — skraćeno USA), ponekad kratko Sjedinjene Države — SD (engl. United States — US) ili samo Amerika (engl. America), država je u Severnoj Americi. SAD su treća država po veličini i savezna republika koja se sastoji od 50 država, federalnog okruga (Vašington), 326 indijanskih rezervata, pet velikih prekomorskih teritorija i nekoliko malih spoljnih ostrva. Na kopnu se graniči sa Kanadom na severu i Meksikom na jugu, a ima i morske granice sa nekoliko drugih država. Sa preko 334 miliona, SAD su treća država po broju stanovnika. Glavni finansijski centar i najnaseljeniji grad je Njujork. Savezna vlada je ustavna predsednička republika i liberalna demokratija sa tri odvojena ogranka: zakonodavnim, izvršnim i sudskim.

Teritorija SAD je naseljena ljudima otkada su Paleoindijanci migrirali preko Beringovog kopnenog mosta pre više od 12.000 godina. Počevši od 1607. godine, britanska kolonizacija je dovela do osnivanja Trinaest kolonija. Sukobi sa britanskom krunom oko oporezivanja i političkog predstavljanja doveli su do američke revolucije, Deklaracije o nezavisnosti (4. jul 1776) i konačne pobede u ratu za nezavisnost (1775—1783). Država je počela da se širi širom Severne Amerike, obuhvatajući veliki deo kontinenta krajem 1840-ih. Dugogodišnja podela oko ropstva dovela je do secesije južnih Konfederativnih Država Amerike, koje je porazila Unija tokom Američkog građanskog rata (1861—1865), dok je ropstvo ukinuto posle rata. Do 1900. SAD su se uspostavile kao velika sila, postavši najveća svetska ekonomija. Pridružile su se Saveznicima tokom Drugog svetskog rata, čijom posledicom su SAD i Sovjetski Savez postale dve supersile. Ovim je počela njihova borba za ideološku dominaciju i međunarodni uticaj u svemirskoj trci i hladnom ratu, koji su se završili Apolom 11, američkim svemirskim letom koji je prvi spustio ljude na Mesec (1969), i raspadom Sovjetskog Saveza (1991).

SAD su jedina svetska supersila i jedna od najrazvijenijih država, a rangiraju se među najvišim u svetu po međunarodnim merilima prihoda, bogatstva, ekonomske konkurentnosti, produktivnosti, inovacija, ljudskih prava i obrazovanja. Imaju najveći srednji prihod po glavi stanovnika od bilo koje nemikrodržave i poseduju daleko najveći iznos bogatstva od bilo koje druge zemlje. Privreda SAD je nominalno najveća, koja čini preko četvrtine globalnog BDP-a. SAD su osnivači Ujedinjenih nacija (UN), Svetske banke, Međunarodnog monetarnog fonda, Organizacije američkih država, NATO, SZO i stalna članica Saveta bezbednosti UN.

Etimologija

Veruje se da su Amerike dobile ime po italijanskom istraživačku Amerigu Vespučiju[7]

Nemački kartograf Martin Valdzemuler je 1507. godine napravio kartu sveta na kojoj je zemlje zapadne hemisfere nazvao Amerika, u čast italijanskog istraživača i kartografa Ameriga Vespučija (lat. Americus Vespucius).[8] Prvi dokumentovani dokaz fraze „Sjedinjene Američke Države” je u obliku pisma od 2. januara 1776. godine, koje je napisao Stiven Mojlan ađutantu Džordža Vašingtona i generalu Kontinentalne vojske, pukovniku Džozefu Ridu. Mojlan je izrazio želju da ode „sa punim i obimnim ovlašćenjima Sjedinjenih Američkih Država Španiji” kako bi zatražio pomoć u revolucionarnim ratnim ciljevima.[9][10][11] Prva poznata publikacija fraze „Sjedinjene Američke Države” bila je u anonimnom eseju u Virdžinija gazetu u Vilijamsburgu u Virdžiniji, dana 6. aprila 1776. godine.[12]

Drugi nacrt Ugovora o konfederaciji, koji je pripremio Džon Dikinson i završio najkasnije do 17. jula 1776. godine, proglasio je „Ime ove Konfederacije biće ’Sjedinjene Američke Države’”.[13] Konačna verzija Ugovora poslata je državama na ratifikaciju krajem 1777. godine i sadržala je rečenicu „Stil ove Konfederacije biće ’Sjedinjene Američke Države’”.[14] Tomas Džeferson je u junu 1776. godine napisao frazu „Sjedinjene američke države” svim velikim slovima u naslovu njegovog „prvobitnom grubom nacrtu” Deklaracije nezavisnosti.[13] Ovaj nacrt dokumenta se nije pojavio u javnosti sve do 21. juna 1776. godine i nije jasno da li je napisan prije ili nakon što je Dikinson upotrebio taj termin u svom nacrtu Ugovora o konfederaciji 17. juna.[13]

Kraći oblik „Sjedinjene Države” je takođe standardan. Ostali uobičajeni oblici su „SAD”, „SD” i „Amerika”. „Kolumbija”, naziv koji je korišten u poeziji i prozi s kraja 18. veka, potiče od Kristifora Kolumba, a javlja se u nazivu Okruga Kolumbija.[15]

Na engleskom jeziku, fraza „Sjedinjene Države” prvobitno je bila u množini, opisujući skup nezavisnih država — npr. „Sjedinjene Države su” — uključujući 13. amandman na Ustav SAD, ratifikovan 1865. godine. Oblik u jednini — „Sjedinjene Države je” — postao popularan nakon završetaka Američkog građanskog rata. Oblik u jednini je sada standardan, dok se oblik u množini zadržao u idiomu „ove Sjedinjene Države”. Razlika je značajnija od upotrebe; to je razlika između zbira država i jedinica.[16]

Državljanin SAD je „Amerikanac”.[17]

Geografija

Glavni članak: Geografija Sjedinjenih Američkih Država
Satelitska slika susjednih Sjedinjenih Država i okolnih oblasti

Kopnena površina SAD je 9.841.955 km2.[18][19] Aljaska, koju od SAD razdvaja Kanada, najveća je država sa površinom od 1.717.856,2 km2. Havaji, koji se prostiru na arhipelagu u srednjem Tihom okeanu, zahvataju površinu od 28.311 km2. Naseljene teritorije Portoriko, Američka Samoa, Gvam, Severna Marijanska Ostrva, Američka Devičanska Ostrva zajedno zahvataju površinu od 23.789 km2. Mereći samo kopnenu površinu, SAD su treća država po veličini, iza Rusije i Kine, a ispred Kanade.[20][21]

SAD su treća ili četvrta najveća država na svetu po ukupnoj površini (i kopnenoj i vodenoj), dok se ispred nje nalaze Rusija i Kanada, a u zavisnosti od računanja može biti pre i posle Kine. Položaj na spisku zavisi od toga kako se računaju dve teritorije oko kojih se spore Kina i Indija, a i od toga kako se ukupna površina SAD meri. Prema Enciklopediji Britanika, površina SAD je 9.525.067 km2, s obzirom da nisu uračunate priobalne i teritorijalne vode. Prema Svetskoj knjizi činjenica CIA, a koja uračunava vode, površina je 9.833.517 km2.

Priobalna ravnica atlantske obale prostire se u unutrašnjost do listopadnih šuma i talasastih brda Pidmonta. Apalačke planine razdvajaju istočnu obalu od Velikih jezera i pašnjaka Srednjeg zapada. Misisipi—Misuri je četvrta reka po dužini na svetu, a koja protiče uglavnom kroz srce zemlje. Ravne, plodne prerije i Velike ravnice protežu se prema zapadu, a prekida ih visijski region na jugozapadu.

Denali, najviši vrh u SAD i Severnoj Americi

Stenovite planine, na zapadnom obodu Velikih ravnica, prostiru se od severa prema jugu duž zemlje, u Koloradu dostižu najveću visinu od 4.300 m. Dalje na zapadu se nalazi stenoviti Veliki basen i pustinje kao što su Čiuaua i Mohave. Planinski venci Sijera Nevada i Kaskadske planine protežu se u blizini pacifičke obale, a oba venca dostižu visinu od 4.300 m. Najviša i najniža tačka u SAD se nalaze u Kaliforniji, i jedna od druge su razdvojene samo 135 km. Sa visinom od 6.190,5 m, planina Denali na Aljasci najviši je vrh u zemlji i Severnoj Americi. Aktivni vulkani su uobičajeni na arhipelagu Aleksandar i Aleutskim ostrvima koji pripadaju Aljaskoj, dok se Havaji sastoje od vulkanskih ostrva. Supervulkan koji se nalazi ispod nacionalnog parka Jeloustoun na Stenovitim planinama, najveća je vulkanska karakteristika na kontinentu. SAD imaju najviše eko-regija u poređenju sa bilo kom državom na svetu.[22]

Klima

Glavni članak: Klima Sjedinjenih Američkih Država
Kepenova klasifikacija klimata

Sjedinjene Američke Države, sa svojom velikom površinom i geografskom raznolikošću, uključuju većinu klimatskih tipova. Istočno od meridijana 100, klima se kreće od umerenokontinentalne na severu do vlažnosuptropske na jugu.[23] Veliki ravnice zapadno od meridijana 100. imaju stepsku klimu. Većina Zapadnih planina ima planinsku klimu. U Velikom basenu klima je sušna, pustinjska u jugozapadnu, sredozemna u priobalnoj Kaliforniji i okeanska u priobalnom Oregonu, Vašingtonu i južnoj Aljasci. Većina Aljaske ima subartičku ili polarnu klimu. Havaji i južni vrh Floride imaju tropsku klimu, kao i naseljene teritorije u Karibima i Tihom okeanu. Ekstremno vreme nije neuobičajeno — države koje se graniče sa Meksičkim zalivom su sklone uraganima, dok se većina svjetskih tornada dešava u SAD, naročito na području Aleje tornado u Srednjem zapadu i Jugu.[24]

Biodiverzitet

Glavni članci: Flora Sjedinjenih Američkih Država, Fauna Sjedinjenih Američkih Država i Životna sredina Sjedinjenih Američkih Država
Beloglavi orao je nacionalna ptica SAD od 1782. godine[25]

Ekologija SAD se smatra „megaraznovrsnom”: oko 17.000 vrsta vaskularnih biljaka se javlja u kontinentalnom delu SAD i Aljasci, a više od 1.800 vrsta skrivenosemenice se javlja na Havajima, od kojih se malo javlja na kontinentalnom delu.[26] SAD su dom za više od 400 vrsta sisara, 750 vrsta ptica i 5000 vrsta gmizavaca i vodozemaca.[27] Oko 91.000 vrsta insekata je opisano do sada.[28] Beloglavi orao je i nacionalna ptica i nacionalna životinja SAD, i trajni simbol same države.[29]

Postoji više od 58 nacionalnih parkova i na stotine parkova, šuma i divljih oblasti pod federalnom upravom.[30] Sve ukupno, država poseduje 28,8% državnog kopna.[31] Većina zemljišta je zaštićena, mada su neka iznajmljena za vađenje nafte i gasa, vađenje ruda, šuma i za ispašu stoke, dok se 2,4% zemljišta koristi za vojne potrebe.[31][32][33]

Pitanje životne sredine se nalazi u nacionalnom planu od 1970. godine. Kontroverze u oblasti životne sredine uključuju debate o nafti i nuklearnoj energiji, pitanje zagađenja vazduha i vode, ekonomski troškovi zaštite divljeg svijeta, seča i kršenje šuma, kao i međunarodna odgovornost za globalnim zagrevanjem. Uključene su mnoge federalne i državne agencije. Najistaknutija je Agencija za zaštitu životne sredine, nastala je predsedničkim ukazom 1970. godine. Ideja o divljini je oblikovala upravljanje javnim zemljištem od 1964. godine, sa usvajanjem Zakona o divljini. Zakon o ugroženim vrstama iz 1973. za cilj ima zaštitu ugroženih vrsta i njihovih staništa, koju prati Služba za ribu i divljač SAD.

Istorija

Glavni članak: Istorija Sjedinjenih Američkih Država

Američki starosedeoci i doseljavanje Evropljana

Mejflauerski dogovor koji su načinili puritanski doseljenici, doneo demokratske oblike upravljanja u novi svet

Teritorija današnjih SAD je hiljadama godina bila naseljena brojnim starosedelačkim narodima, koji su doselili iz Azije pre između 40.000 i 12.000 godina.[34] Neke kulture, kao što je pretkolumbovska Misisipi kultura, su razvile naprednu poljoprivredu, građevinarstvo i društva na nivou države. Nakon što su evropski istraživači i trgovci napravili prve kontakte sa američkim starosedeocima, više miliona starosedelaca je umrlo od epidemije uvoznih bolesti, kao što su male boginje. [35] Dolaskom i naseljavanjem Evropljana od 16. veka započelo se raseljavanje Indijanaca. Prvi španski istraživači iskrcali su se na Floridu 1513. godine. Prvo stalno naselja Evropljana podigli su Španci u Sent Ogastinu na Floridi 1565. godine. Španija je osnivala naseobine i u Kaliforniji i Novom Meksiku, dok su francuske naseobine nastale duž reke Misisipi.

Engleske naseobine duž atlantske obale su daleko najvažnija u oblikovanju istorije Sjedinjenih Država. Kolonija Virdžinija je nastala 1607. osnivanjem naseobina Popam i Džejmstaun i puritanske kolonije Plimut 1620. Oko 100.000 puritanaca je došlo u Novu Englesku, posebno u Koloniju Masačusetskog zaliva. Britanci su nastanili Merilend 1634. i Pensilvaniju 1681. godine. Teritorija obe Karoline je bila prepuštena britanskom plemstvu. Holandski kolonisti su se naseljavali na teritoriji moderne države Njujork počevši od 1614. Njihovu koloniju Novu Nizozemsku (Njujork, Nju Džerzi i Delaver) je preotela Engleska 1664, ali je jak holandski uticaj opstao generacijama severno od Njujorka duž reke Hadson. Mnogi novi doseljenici, posebno na Jugu, su bili dužničke sluge — oko dve trećine svih doseljenika u Virdžiniju između 1630. i 1680.[36] Na prelazu u 18. vek, afrički robovi su postali primarni izvor radne snage u mnogim oblastima.[37]

Kolumbija, dugo bila simbol Amerike

Podelom Karoline 1729. i i kolonizacijom Džordžije 1732. osnovano je 13 britanskih kolonija koje će kasnije postati Sjedinjene Američke Države.[38] Sve kolonije su imale lokalne samouprave sa izborima otvorenim za većinu slobodnih ljudi, dok su rastuća privrženost starinskim pravima Engleza i osećaj samouprave stimulisali podršku republikanizmu. Sve kolonije su legalizovale trgovinu afričkim robljem.[39] Zbog visokog nataliteta, niske stope smrtnosti i stabilnog doseljavanja, populacija kolonija je brzo rasla. Pokret hrišćanske obnove tokom 1730-ih i 1740-ih, poznat pod nazivom Veliko buđenje podstaklo je interesovanje za religiju i verske slobode.

Sukobljavanje francuskih i britanskih interesa dovelo je do niza ratova koji su vrhunac imali u Francuskom i indijskom ratu (1756—1763) koji je okončan pobedom Velike Britanije. Britanske snage su preotele Novu Francusku od Francuske, ali frankofono stanovništvo Nove Francuske je ostalo politički izolovano od južnih kolonija. Britanska pobeda nad Francuzima 1763. osigurala je Britaniji političku upravu nad 13 kolonija. Neugrožene od Francuza i Indijanaca, kolonije su postajale sve manje zavisne od matične zemlje. Ne računajući američke starosedeoce, koji su bili raseljeni, tih 13 kolonija imalo populaciju od 2,6 miliona stanovnika 1770, što je oko jedna trećina stanovništva Velike Britanije. Skoro jedna petina onih koji su živeli u onome što će postati Sjedinjene Države su bili crni robovi.[40]

Englesko širenje na zapad je podrazumevalo prisajedinjavanje teritorija indijanskih plemena na koje su nailazili, kao i indijanski otpor. Indijanski otpor je imao je različite vidove širom kontinenta: savezništva sa Evropljanima, savezi više plemena ili pojedinačno: vođenjem rata, iseljavanjem, sklapanjem ugovora ili vođenjem sporova pred sudom. S druge strane, engleski severnoamerički kolonisti su bili subjekt oporezivanja, ali nisu imali svoje predstavnike u Parlamentu Velike Britanije.

Nezavisnost i širenje

Potpisivanje Deklaracije nezavisnosti SAD

Politički nemiri izazvani britanskom kolonijalnom politikom dostigli su svoj vrhunac u Američkoj revoluciji u periodu od 1775. do 1783. godine kada se 13 kolonija izborilo za svoju nezavisnost. Američka revolucija je bila prvi uspešni rat za nezavisnost protiv jedne evropske sile. Amerikanci su razvili demokratski sistem lokalne samouprave i ideologiju republikanizma koji smatraju vladu odgovornu volji naroda (a ne kralja), koja se snažno protivila korupciji i zahtevala građanske vrednosti. Oni su tražili svoja prava kao Englezi i odbili su britanske napore da se nametnu porezi bez odobrenja kolonijalnih zakonodavstava. Britanci su ostali na svom stavu i sukob je buknuo u pravi rat 1775. Kontinentalni kongres, sazvan u Filadelfiji, je 14. juna 1775. osnovao Kontinentalnu armiju pod komandom Džordža Vašingtona.[41] Proglasivši da su „svi ljudi stvoreni jednaki” i obdareni „određenim neotuđivim pravima”, Kongres je 4. jula 1776. usvojio Deklaraciju o nezavisnosti, koju je uglavnom napisao Tomas Džeferson. Taj datum se danas slavi kao Dan nezavisnosti SAD. Članovi o konfederaciji su 1777. uspostavili slabu vladu koja je upravljala Severnoameričkim savezom do 1789.[42]

Posle britanskog poraza kod Jorktauna od američkih snaga kojima je pomagala Francuska, Sjedinjene Države su bile nezavisne. Po Pariskom miru 1783. Velika Britanija je priznala američki suverenitet nad najvećim delom teritorije istočno od reke Misisipi. SAD u sadašnjem obliku nastale su 1787. Zahtevi za mnogo jačom saveznom vladom sa pravom da oporezuje je dovelo do ustavne konvencije. Nakon intenzivne debate Ustav SAD je do 1788. usvojilo svih 13 država. Prvi saziv Senata, prvi saziv Predstavničkog doma i prvi predsednik Džordž Vašington su stupili na dužnost 1789. Povelja o pravima, koja zabranjuje ograničenje ličnih sloboda od strane savezne vlade i jemči niz pravnih zaštita, usvojena je 1791.[43]

Stavovi prema ropstvu su se menjali, a sve države su zabranile međunarodnu trgovinu robljem (mada je Severna Karolina ponovo dozvolila), a savezna vlada je 1807. zabranila uvoz ili izvoz robova.[44] Sve države Severa ukinule su ropstvo između 1780. i 1804, čime su robovlasničke države na Jugu ostali branioci „čudne institucije”. Zbog pamuka koji je posle 1820. vlasnicima plantaža donosio velike profite, južnjački belci su bili sve odlučniji da je ropstvo pozitivno za sve, pa čak i za robove.[45] Drugo veliki buđenje, koje je počelo oko 1800, preobratilo je milione građana SAD na evangelistički protestantizam. Na severu je ovo dovelo do više društvenih reformatorskih pokreta, uključujući i abolicionizam.[46]

Širenje SAD

Tokom prve polovine 19. veka, ekspanzija ka Zapadu se nastavlja i mnoge države će se osnivati u skladu sa rastom stanovništva. Američka težnja da se prošire na zapad je dovela do Indijskih ratova.[47]Kupovina Luizijane od Francuske 1803. za vreme predsednika Tomasa Džefersona je gotovo udvostručila veličinu države.[48] Rat iz 1812. je objavljen Ujedinjenom Kraljevstvu zbog raznih nerešenih pitanja i pomorskog suparništva i završen bez pobednika, je ojačao svest o pripadanju američkoj naciji.[49] Niz američkih vojnih upada na Floridu je primorao Španiju da 1819. na osnovu Sporazuma Adams-Onis ovu teritorije, kao i teritorije oko Meksičkog zaliva ustupi SAD.[50] Predsednik Džejms Monro reafirmisao je volju za neutralnošću Sjedinjenih Država kao i njihovo protivljenje svakom evropskom uplitanju na američkom kontinentu (Monroova doktrina).

Predsednik Endru Džekson je preuzeo dužnost 1829. i započeo skup reformi koje su dovele do ere džeksonovske demokratije, za koju se smatra da je trajala od 1830. do 1850. To uključuje mnoge reforme, kao što su pravo glasa za sve bele muškarce, i razne korekcije nadležnosti savezne vlade. To je takođe dovelo do pojave drugog stranačkog sistema, skupa dominantnih partija koje su postojale od 1828. do 1854.

Staza suza iz 1830-ih predstavlja primer politike uklanjanja Indijanaca kojim su Indijanci preseljeni u svoje rezervate uz godišnje državne subvencije. Sjedinjene Države su anektirale Republika Teksas 1845, usred perioda kada je koncept Manifesta sudbine stekao popularnost.[51] Sporazum o Oregonu iz 1846. sa Ujedinjenim Kraljevstvom doneo je sadašnji Američki Severozapad pod kontrolu SAD.[52] Američka pobeda u Meksičko-američkom ratu 1848. dovelo je do ustupanja Americi Kalifornije i velikog dela današnjeg Američkog Jugozapada.[53]

Kalifornijska zlatna groznica 1848—49 je dodatno podstakla iseljavanje na zapad.[54] Nove pruge su olakšale doseljavanje naseljenika i ojačale su sukobe sa Indijancima.[55] Za pola veka, oko 40 miliona američkih bizona je bilo ubijeno zbog kože i mesa, kao i da se olakša širenje železnice.[56] Nestanak bizona, glavnog izvora hrane prerijskim Indijancima je bio udarac po opstanak mnogih domorodačkih kultura.[56]

Ropstvo, građanski rat i industrijalizacija

Bitka kod Getisburga; građanski rat je učvrstio Uniju, podstakao industriju čelika i izgradnju transkontinentalne železnice

Razlike između industrijskog Severa i poljoprivrednog Juga su sve više jačale. Tenzije između robovlasničkih i slobodnih država su se pojačale sa raspravama o odnosima između državnih i saveznih vlasti, kao i nasilnim sukobima zbog širenja ropstva u nove savezne države.[57] Abraham Linkoln, kandidat uveliko anti-robovlasničke Republikanske stranke je izabran za predsednika 1860.[58] Pre nego što je preuzeo dužnost, sedam robovlasničkih država je proglasilo secesiju, koju je savezna vlada smatrala nelegalnom, i osnovalo Konfederativne Američke Države.[59]

Napadom Konfederacije na Fort Samter, počeo je građanski rat i još četiri robovlasničke države su se pridružile Konfederaciji.[59] Linkolnovim Proglasom o emancipaciji proglašeno je sloboda robova u Konfederaciji. Posle pobede Unije 1865, tri amandmana na Ustav SAD su obezbedila slobodu za skoro četiri miliona crnaca koji su bili robovi[60], dato pravo građanstva i pravo glasa.[61] Rat i njegova odlučnost su doveli do značajnog povećanja moći savezne vlade. Ovaj rat je i dalje najsmrtonosniji sukob u američkoj istoriji, pošto je doveo do smrti 620.000 vojnika.[62] Posle rata, ubistvo Abrahama Linkolna je radikalizovalo republikansku politiku Rekonstrukcije u cilju reintegracije i obnove južnih država, dok se istovremeno obezbeđuje prava tek oslobođenim robovima.[63] Tako su 1871. godine sve južne države ponovo bile integrisane u Uniju posle ratifikacije ovih amandmana. Rešavanjem spornih predsedničkih izbora Nagodbom iz 1877 okončana je Rekonstrukcija; zakoni Džima Kroua su obespravili mnoge Afroamerikance i legalizovali rasnu segregaciju.[63]

Emigranti ulaze u SAD na ostrvu Elis; doseljenici su radili u fabrikama, rudnicima i železnici te izazvali potražnju za industrijalizovanom poljoprivredom

Na severu, urbanizacija i priliv imigranata bez presedana iz Južne i istočne Evrope ubrzalo je industrijalizaciju zemlje. Talas imigracije, koji je trajao do 1924, je obezbedio radnu snagu i preobrazio američku kulturu.[64] Razvoj infrastrukture u celoj zemlji podstakao je privredni rast. Kraj građanskog rata je podstakao veće naseljavanje i razvoj američkog Starog Zapada. Ovo je bilo moguće zbog različitih društvenih i tehnoloških dostignuća, uključujući i završetak Prvog transkontinentalni telegrafa 1861. i Prve transkontinentalne železnice 1869.

Kupovinom Aljaske 1867. od Rusije za 7,2 miliona dolara okončano je širenje SAD po kontinentalnom delu Severne Amerike. Masakr u Vounded Niju 1890. je bio poslednji veliki oružani sukob u Indijskim ratovima. Monarhija u Kraljevstvu Havaji je zbačena 1893. u puču koji su predvodili američki državljani. SAD su anektirale Havajski arhipelag 1898. Predsjednik Teodor Ruzvelt intervenisao u celom nizu država Latinske Amerike. Pobeda u špansko-američkom ratu iste godine je pokazala da su Sjedinjene Države svetska sila i dovela je do aneksije Portorika, Gvama i Filipina i jačanja američkog uticaja na Kubi.[65] Filipini su dobili nezavisnost posle pola veka, dok su Portoriko i Gvam ostali teritorija SAD. Godine 1903. SAD su stekle zonu Panamskog kanala. Otvaranjem Panamskog kanala 1914. SAD su postale svetska ekonomska sila sa stanovništvom koje je, velikim useljavanjem, naraslo na 92 miliona.

Pojava brojnih uglednih industrijalaca krajem 19. veka je doveo do Zlatnog doba, perioda rasta bogatstva i moći poslovnih ljudi. To je pomoglo početak Progresivne ere, perioda velikih reformi u mnogim društvenim oblastima, uključujući regulatornu zaštitu za javnost, velike mere protiv trustova i pažnje na uslove života radničke klase. Predsednik Teodor Ruzvelt je bio jedan od vodećih zagovornika progresivnih reformi.

Prvi svetski rat, Velika depresija i Drugi svetski rat

Na početku Prvog svetskog rata 1914, Sjedinjene Države su i dalje bile neutralne. Većina Amerikanaca se saosećala sa Britancima i Francuzima, mada su se mnogi protivili intervenciji.[66] SAD su se 1917. pridružili saveznicima, a američke ekspedicione snage pomogle su da se stanje preokrene protiv Centralnih sila. SAD iz rata izlaze kao najmoćnija zemlja sveta. Predsednik Vudro Vilson je imao vodeću diplomatsku ulogu na Pariskoj mirovnoj konferenciji 1919. kojom je oblikovan posleratni svet. Vilson se čvrsto zalagao da se SAD pridruže Društvu naroda. Međutim, Senat je odbio da odobri ovaj potez, a nije usvojio ni Versajski mir, kojim je uspostavljeno Društvo naroda.[67]

Prljave tridesete; izazvale poljoprivrednu depresiju, uticale na industrijska tržišta i dovela do velikih seoba iz Velike ravnice

Država je vodila politiku unilateralizma, na ivici izolacionizma.[67] Pokret za žensko pravo glasa je 1920. izdejstvovao usvajanje ustavnog amandmana o davanju ženama pravo glasa. Prosperitet Burnih dvadesetih završio se Krahom Volstrita 1929. godine koji je izazvao Veliku depresiju.

Nakon svog izbora za predsednika 1932. Frenklin D. Ruzvelt je na Veliku depresiju odgovorio Nju dilom, nizom politika povećanja državne intervencije u privredu, uključujući i uspostavljanje sistema socijalne zaštite.[68] Prljave tridesete sredinom 1930-ih osiromašile su mnoge poljoprivredne zajednice i izazvale novi talas migracije na zapad.

Invazija na Evropu u Drugom svetskom ratu je zahtevala ratnu industriju, ubrzala migracije u velike gradove i proizvodnju velikih razmera

SAD, iako zvanično neutralne tokom rane faze Drugog svetskog rata nakon invazije nacističke Nemačke na Poljsku u septembru 1939, su počele da snabdevaju saveznike ratnim materijalom u martu 1941. kroz Program o zajmu i najmu. Japansko carstvo je 7. decembra 1941. pokrenulo iznenadni napad na Perl Harbor, što je doprinelo da se SAD pridruže saveznicima u borbi protiv sila Osovine, kao i interniranje hiljade Amerikanaca japanskog porekla.[69] Učešće u ratu je podstaklo kapitalne investicije i rast industrijskih kapaciteta. Od glavnih zaraćenih strana, Sjedinjene Države su jedina država koja je iz rata izašla bogatija — zapravo, daleko bogatija — umesto siromašnija.[70]

Savezničke konferencije u Breton Vudsu i u Jalti su skicirale novi sistem međunarodnih organizacija koji je postavio SAD i Sovjetski Savez u centar svetskih pitanja. Pošto je rat u Evropi završen, u San Francisku je 1945, održana međunarodna konferencija na kojoj je doneta Povelja Ujedinjenih nacija, koje su postale aktivne nakon završetka rata.[71] Pošto su SAD razvile prve atomske bombe, predsednik Hari Truman je odlučio da ih iskoristi u avgustu 1945. na japanskim gradovima Hirošimi i Nagasakiju u avgustu. Japan se predao 2. septembra 1945. čime je okončan rat.[72]

Hladni rat

Posle Drugog svetskog rata, Sjedinjene Države i Sovjetski Savez su tokom Hladnog rata borili za prevlast u svetu i dominirali vojnim pitanjima u Evropi kroz NATO i Varšavskog pakta. Iako su bile angažovane u posredničkim ratovima, i razvile moćne nuklearne arsenale, dve zemlje su izbegavale direktni vojni sukob. SAD su se često protivile levičarskim pokretima u Trećem svetu koji se smatrali finansiranim od Sovjetskog Saveza. Američki vojnici su se borili protiv komunističkih kineskih i severnokorejskih snaga u Korejskom ratu 1950—53. Komitet za neameričke aktivnosti Predstavničkog doma sprovodio je niz istraga navodnih levičarskih subverzija, dok je senator Džozef Makarti postao predvodnik antikomunističkih osećanja.

Martin Luter King drži svoj govor „Imam san” tokom marša na Vašington 1963. godine

Sovjetsko lansiranje prve svemirske letelice sa ljudskom posadom 1961. podstaklo je predsednika Džona F. Kenedija da pozove SAD da one budu te koje će poslati prvog čoveka na Mesec, što je i ostvareno 1969. Kenedi se takođe suočio sa napetom nuklearnom krizom sa sovjetskim snagama na Kubi. U međuvremenu, Sjedinjene Države su doživljavale održivi ekonomski rast. Usred prisustva različitih belih nacionalističkih grupa, posebno Kju kluks klana, pojavio se pokret za građanska prava koi je koristi nenasilje da se suoči sa segregacijom i diskriminacijom. Pokret su simbolisali i vodili crnim Amerikanci, kao što su Roza Parks i Martin Luter King. Sa druge strane, neki crne nacionalističke grupe poput Crnih pantera su imali militantniji pristup.

Posle ubistva Kenedija 1963. za vreme predsednika Lindona Džonsona doneti su Zakon o građanskim pravima 1964. i Zakon o pravu glasa 1965.[73][74] On je takođe potpisao programe o zdravstvenoj zaštiti i zdravstvenoj pomoći.[75] Džonson i njegov naslednik Ričard Nikson proširili su posrednički rat u Jugoistočnoj Aziji u neuspešni Vijetnamski rat. Pojavio se rašireni kontrakulturnog pokret, podstaknut protivljenjem rata, crnim nacionalizmom, kao i seksualnom revolucijom. Beti Fridan i Glorija Stejnem su predvodile novi talas feminizma koji je tražio političku, društvenu i ekonomsku jednakost za žene.

Kao posledica skandala Votergejt iz 1974, Nikson je postao prvi američki predsednik koji je podneo ostavku, kako bi izbegao da budu smenjen pod optužbom koje su uključivale ometanje pravde i zloupotrebu položaja. Administracija Džimija Kartera sa kraja 1970-ih je bila u znaku stagflacije i iranske krize sa taocima. Izbor Ronalda Regana za predsednika 1980. najavio je zaokret udesno u američkoj politici, koja se ogledala u velikim promenama u poreskim i potrošačkim prioritetima. Povećani su izdaci za odbranu, a projekti poput Strateške odbrambene inicijative su za cilj imali ponovno pokrenuti trku u naoružanju i ekonomski iscrpiti Sovjetski Savez. Pored toga su se podržavali avganistanski mudžahedini u ratu protiv Sovjeta, antikomunistički nastrojeni nikaragvanski kontraši kao i antikomunistički nastrojeni pokreti u istočnoj Evropi poput poljske Solidarnosti. SAD su tokom ovog perioda tajno podržavale Irak Sadama Huseina u Iračko-iranskom ratu da bi zaustavili islamistički Iran, ali su takođe sarađivale i sa samim Iranom kome su prodavale oružje, a novac od prodaje oružja prebacivali nikaragvanskoj desničarskoj Kontri. Poboljšanje ekonomske situacije, ali i ponovni uspon nacionalnog ponosa nakon uspešne invazije Grenade 1983. godine omogućila je Reganu da pobedi na predsedničkim izborima 1984. Njegov drugi mandat obeležio je skandal Iran-Kontra i značajan diplomatski napredak u odnosima sa Sovjetskim Savezom. Nakon raspada Sovjetskog Saveza završen je Hladni rat.

Sadašnjost

Napad na Svetski trgovinski centar 11. septembra 2001.

Nakon raspada Sovjetskog Saveza, SAD postaje jedina svetska velesila.[76] Za vreme predsednika Džordža H. V. Buša, Sjedinjene Države su imale vodeću ulogu u Zalivskom ratu, odobrenom od Ujedinjenih nacija, sa ciljem da se proteraju iračke snage koje su okupirale Kuvajt. Najduži ekonomski rast u modernoj istoriji SAD — od marta 1991. do marta 2001.—obuhvatio je period administracije Bila Klintona i dot-kom balon.[traži se izvor] Građanske parnice i seks-skandal su doveli do glasanja o poverenju Klintonu 1998, ali je on ostao predsednik. Na spoljnom planu Klintonov mandat je obeležilo zaoštravanje sukoba sa Al Kaidom Osame bin Ladena i angažovanje u rešavanju sukoba na prostoru bivše Jugoslavije; pred kraj 1995. SAD su posredovale u zaključenju Dejtonskog mira. SAD su 1999. predvodile NATO napade na SR Jugoslaviju, zbog optužbi o kršenju ljudskih prava i teškog položaja Albanaca na Kosovu. Predsednički izbori u SAD 2000, jedni od najtešnjih u američkoj istoriji, rešeni su odlukom Vrhovnog suda SAD u korist Džordža Buša mlađeg, koji je postao 43. američki predsednik.

Pripadnici Al Kaide su 11. septembra 2001. napali Svetski trgovinski centar u Njujorku i Pentagon u blizini Vašingtona, usmrtivši gotovo tri hiljade ljudi. Kao odgovor na to, Bušova administracija pokrenula globalni rat protiv terora, invazije Avganistana i uklanjanje talibanske vladu i kampova za obuku Al Kaide. Bušova administracija je 2002. počela da vrši pritisak za promenu režima u Iraku na osnovu nedokazanih tvrdnji da Irak poseduje oružje za masovno uništenje. Snage predvođene SAD su izvršile invaziju na Irak 2003. i oborili sa vlasti Sadama Huseina.[77]

U 2008, u jeku globalne ekonomske recesije, Barak Obama je kao prvi Afroamerikanac izabran za predsednika. Velike reforme zdravstvene zaštite i finansijskog sistema su usvojene dve godine kasnije. U napadu američkih specijalaca u Pakistanu ubijen je Osama bin Laden. Rat u Iraku je zvanično okončan povlačenjem preostalih američkih trupa iz zemlje u decembru 2011. godine.

Politika

Glavni članak: Politika Sjedinjenih Američkih Država
Kapitol u Vašingtonu u kom zaseda Kongres SAD

Smatra se da je na američku Deklaraciju o nezavisnosti uticao Džon Lok, engleski filozof koji je u 18. veku, neposredno pre Američke revolucije, napisao u svojoj Prvoj raspravi o vladi, da su svakom savesnom čoveku određeni „život, sloboda i imanje”. Tomas Džeferson je promenio zadnji deo (imanje) rečima „potraga za srećom”. Deklaracija nezavisnosti je prvi američki državni dokument, a verovatno i prva kodifikacija slobodarskih ideja 18. veka u praksi. Iste godine započeo je proces stvaranja Severnoameričkog saveza kao prve jedinstvene tvorevine na tlu Severne Amerike.

Vlada i politika Sjedinjenih Država je zasnovana na Ustavu Sjedinjenih Američkih Država, napisanom 1787. godine. Ustav iz 1787. je do danas dopunjen sa nekoliko amandmana. Prvih 10 su prihvaćeni nedugo nakon nastanka samog ustava. Grupno se nazivaju „Povelja o pravima” (engl. Bill of Rights), a odnose se na osnovna prava državljana Sjedinjenih Američkih Država, kao što su pravo na slobodu govora i veroispovesti.

Vlada Sjedinjenih Američkih Država je jedna od najstarijih na svetu. Kao federalna demokratija sastoji se od izvršne, zakonodavne, i sudske vlasti. Izvršna vlast se sastoji od predsednika i njegovog kabineta, uz dodatak raznih državnih službi.

Zakonodavni organ vlasti je Kongres Sjedinjenih Američkih Država, koji se sastoji od Predstavničkog doma (engl. House of Representatives) i Senata. Zastupnici i senatori su podeljeni po saveznim državama. U Predstavničkom domu svaka savezna država ima broj predstavnika srazmeran njenom broju stanovnika, dok u Senatu svaku državu zastupaju dva senatora. Broj predstavnika u Predstavničkom domu je 435. Senat trenutno broji 100 senatora.

Statua slobode

Sudska vlast se sastoji od svih sudova u Sjedinjenim Državama. Vrhovni sud Sjedinjenih Američkih Država broji devet sudija, kojima mandat traje doživotno. Nakon smrti ili povlačenja sudije, predsednik SAD nominuje novog sudiju, a nominacija se šalje u Senat na glasanje.

Svaka savezna država u Sjedinjenim Državama ima svoju vladu, čije su granice moći razdvojene od ovlašćenja federalne vlade. Koliko tačno vlasti svaka država može imati je tema mnogih rasprava u američkoj politici. Glavne političke stranke Sjedinjenih Država su Republikanska stranka i Demokratska stranka.

Administrativna podela

Glavni članak: Političke podele Sjedinjenih Američkih Država

Sjedinjene Američke Države se sastoje od 50 saveznih država. Svaka savezna država ima svoju vladu koja uglavnom radi po istom principu kao federalna vlada u Vašingtonu. Svaka država ima glavni grad i državne simbole, kao i ustav i zakone. Nisu dozvoljeni zakoni koji se kose sa postojećim federalnim zakonima. Tačan balans nezavisnosti koji bi savezne države trebalo da imaju od federalne vlade je kroz istoriju tema brojnih rasprava u američkoj politici, naročito tokom 19. veka.

Osim saveznih država, Sjedinjene Države sadrže i jedan Federalni distrikt; Distrikt Kolumbije, gde je smešten Vašington. Nekoliko ostrvskih teritorija je takođe u sastavu Sjedinjenih Država. To su: Američka Samoa; ostrvo Bejker; Gvam; ostrvo Hauland; ostrvo Džarvis; atol Džonston; Kingman Rif; atol Midvej; Navasa ostrvo; Severna Marijanska ostrva; atol Palmira; Portoriko; Devičanska ostrva i ostrvo Vejk.

Mapa SAD sa imenima saveznih država[a]

Spoljni odnosi i vojska

Glavni članci: Oružane snage SAD i Spoljni odnosi SAD

Sjedinjene Američke Države imaju veliki globalni ekonomski, politički i vojni uticaj. Stalna su članica Saveta bezbednosti Organizacije ujedinjenih nacija a u Njujorku se nalazi i sedište UN. SAD su članice organizacija G8, G20, kao i Organizacije za ekonomsku saradnju i razvoj. Skoro sve države imaju ambasade u Vašingtonu, a mnoge imaju i konzulate širom zemlje. Isto tako, SAD imaju diplomatske misije u skoro svim državama. Kuba, Iran, Severna Koreja, Butan i Republika Kina (Tajvan) nemaju zvanične diplomatske odnose sa SAD.

Sjedinjene Američke Države imaju „specijalne veze” sa Ujedinjenim Kraljevstvom i jake veze sa Kanadom, Australijom, Novim Zelandom, Filipinima,[78] Japanom, Južnom Korejom, Izraelom i nekoliko evropskih zemalja. SAD blisko sarađuju sa državama članicama NATO na vojnim i bezbednosnim pitanjima kao i sa susednim zemljama preko Organizacije američkih država i sporazuma o slobodnoj trgovini kao što je trilateralni „Severnoamerički sporazum o slobodnoj trgovini” sa Kanadom i Meksikom. Godine 2008, SAD su potrošile 25,4 milijardi dolara, najviše na svetu, na programe pomoći razvoju drugih država. Međutim, kada se gleda udeo ove pomoći u Bruto domaćem proizvodu (koji je iznosio 0,18%) SAD su bile na poslednjem mestu među dvadeset i dve države koje su izdvajale sredstva za pomoć.

Stanovništvo

Glavni članak: Demografija Sjedinjenih Američkih Država

Prema najnovijim procenama, Sjedinjene Države trenutno broje oko 303.966.729 stanovnika. Prema federalnom statističkom birou glavne rasne grupe su belci, crnci, hispanoamerikanci, azijati i američki starosedeoci (Indijanci, Eskimi, Havajci i dr.). 373.949 državljana SAD govori neki od domorodačkih jezika kao maternji, a najrasprostranjeniji je jezik navaho (170.822).[79]

Belci čine 73,9% stanovništva Sjedinjenih Država, crnci čine 12,2% stanovništva, azijati čine 4,4% stanovništva, a američki starosedeoci tek 0,8%.

Godine 2000. Amerikanci su se izjašnjavali o svom poreklu: 15,2% su poreklom Nemci, 10,8% Irci, 8,7% Englezi, 7,2% „Amerikanci” (odbili su da se izjasne o poreklu), 6,0% beli hispanoamerikanci (uglavnom Španci), 5,6% Italijani, 3,2% Poljaci, 3,0% Francuzi, 1,7% Škoti, 1,6% Holanđani, 1,6% Norvežani, 1,5% Škoti iz Alstera, 1,4% Šveđani, 0,9% Rusi i 0,8% francuski Kanađani.

Hispanoamerikanci čine 13,4% stanovništva i oni dolaze iz Španije, kao i raznih zemalja Centralne i Južne Amerike. Oni nisu rasa, već etnička grupa. Većina su Meksikanci koji takođe čine većinu u nekim saveznim državama na jugozapadu SAD.

Što se tiče religije, 2001. godine većina Amerikanaca (52%) su protestanti, 24,5% katolici, 13,2% ne pripada određenoj veri i 1,3% su Jevreji. Muslimani i budisti čine manje od 1% ukupnog stanovništva.

Od ukupnog broja stanovnika, muškaraca ima 48,8%, a žena 51,2%. Gustina naseljenosti iznosi oko 30 stanovnika po kvadratnom kilometru, gde u gradovima živi 80%, a u selima 20% stanovništva. Sjedinjene Države imaju oko 97 miliona domaćinstava, u kojima prosečno živi 3,26 članova. Belci muškarci dožive prosečno 73 godine, a žene 80 godina. Obojeni muškarci dožive 68, a žene 77 godina života.

Prema podacima iz 2005. godine SAD je prva zemlja u svetu po broju migranata, čak 38,4 miliona ljudi.[80]

Severoistok je najgušće naseljena regija, ali je Kalifornija najnaseljenija država.[76] Stanovništvo se brže uvećava u državama na Jugu, i u unutrašnjosti na jugozapadu (Arizona, Novi Meksiko) sa toplom klimom.[76]

Najveći gradovi

Glavni članak: Spisak gradova u SAD
 
Najveći gradovi u SAD
Izvor: Popis stanovništva 2020.
№ Grad Savezna država Populacija № Grad Savezna država Populacija
Njujork
Njujork
Los Anđeles
Los Anđeles 		1. Njujork Njujork 8.804,190 11. Ostin Teksas 974.447 Čikago
Čikago
Hjuston
Hjuston
2. Los Anđeles Kalifornija 3.898.747 12. Džeksonvil Florida 949.611
3. Čikago Ilinois 2.746,388 13. Fort Vort Teksas 918.915
4. Hjuston Teksas 2,301.572 14. Kolambus Ohajo 905.748
5. Finiks Arizona 1,608.139 15. Indijanapolis Indijana 887.642
6. Filadelfija Pensilvanija 1.603.797 16. Šarlot Severna Karolina 874.579
7. San Antonio Teksas 1.434.625 17. San Francisko Kalifornija 873.965
8. San Dijego Kalifornija 1.386.932 18. Sijetl Vašington 737.015
9. Dalas Teksas 1.304.379 19. Denver Kolorado 715.522
10. San Hoze Kalifornija 1.013.240 20. Oklahoma Siti Oklahoma 681.054

Privreda

Glavni članak: Privreda Sjedinjenih Američkih Država
Njujorška deonička berza, pogled sa Vol strita; globalni finansijski centar na Menhetnu (Njujork) simbol je globalne ekonomske moći SAD

Sjedinjene Američke Države su privredno najjača zemlja u svetu. Procene 2014. godine govore da je vrednost američke ekonomije 17.528 milijardi dolara, te 53.101 američkih dolara po glavi stanovnika. SAD su takođe država sa najvećom prosečnom platom u svetu.[81]

Privreda se odvija po kapitalističkom sistemu, ali postoje i socijalni programi, kao što su „Mediker”, „Medikejd” i „Sošal sekjuriti”. Ovi programi nisu jednako sveobuhvatni u poređenju sa sličnim programima u većini drugih privredno razvijenih država.

Valuta Sjedinjenih Američkih Država je američki dolar koji takođe služi kao valuta u nekim drugim zemljama sveta, poput Ekvadora. Američka valuta je najzastupljenija valuta među deviznim rezervama u svetu, te valuta sa najvećim udelom u svetskoj ekonomiji. Deoničke berze Sjedinjenih Američkih Država su važni pokazatelji stanja svetske privrede.

Najveći trgovinski partner Sjedinjenih Država je Kanada. Ostali međunarodni partneri su Meksiko, Evropska unija, Japan, Indija i Južna Koreja. Trgovina sa Kinom je takođe vrlo značajna.

Sjedinjene Države su drugo najpopularnije odredište svetskih turista, odmah nakon Francuske.[82]

Prirodna bogatstva

Ogromna teritorija je osnova najvećoj svetskoj ekonomiji.[83] Odlike su joj veličina i raznolikost proizvodnje i snaga preduzeća koja to obezbeđuju, kvalitet usluge (visokoškolsko obrazovanje i ispitivanje tržišta, bankarski sistem, unutrašnju prevoz i trgovina), veliko nacionalno tržište, povezano sa visokim životnim standardom.

SAD je prvi izvoznik proizvoda u svetu.[83]

Kultura

Glavni članak: Kultura Sjedinjenih Američkih Država
Holivud znak

Kultura Sjedinjenih Država ima velik uticaj na svetsku kulturu i umetnost uopšte. Američka muzika, a posebno džez i bluz popularni su širom sveta. U SAD je nastao i rokenrol. Postoji i vrsta muzike koja se smatra narodnom i zove se kantri muzika.

Američka kinematografija spada među najuticajnije i najpopularnije kinematografije na svetu. Čuvena „fabrika snova”, Holivud, nalazi se u blizini Los Anđelesa.

Sjedinjene Države imaju preko 4.000 univerziteta, a neki, poput Harvarda i Jejla, među najčuvenijim su visokoobrazovnim institucijama na svetu. Mnogi poznati pisci i naučnici bili su rođeni Amerikanci, poput Marka Tvena i Tomasa Edisona.

U Sjedinjenim Državama se nalazi najveća svetska industrija filma, poznata kao Holivud. Ovde su snimljeni neki od najuspešnijih filmova svih vremena, poput Kazablanke, Prohujalo sa vihorom, Ben Hura, Kleopatre, Titanika, Avatara i drugih. Odavde takođe potiču i najveće svetske zvezde filma — od Beti Dejvis, Ketrin Hepbern, Marlona Branda, Hamfrija Bogarta, Merilin Monro, Elizabet Tejlor i Odri Hepbern, preko Džeka Nikolsona, Meril Strip, Roberta De Nira, Al Pačina, Dastina Hofmana i Meg Rajan, do Toma Kruza, Breda Pita, Leonarda Dikaprija, Džulije Roberts, Anđeline Žoli i Sandre Bulok.

Napomene

  1. ^ Aljaska i Havaji su prikazani u drugačijim omerima; Aleutska ostrva i nenaseljena severozapadna Havajska ostrva su izostavljeni sa karte.

Reference

  1. ^ George McKenna 2007, str. 280.
  2. ^ „The Water Area of Each State”. United States Geological Survey. 2018. Pristupljeno 29. 1. 2024. 
  3. ^ Bureau, US Census. „U.S. Population Trends Return to Pre-Pandemic Norms as More States Gain Population”. Census.gov. Pristupljeno 2023-12-23. 
  4. ^ „U.S. Census Bureau Today Delivers State Population Totals for Congressional Apportionment”. United States Census. Pristupljeno 26. 4. 2021.  The 2020 census is as of April 1, 2020.
  5. ^ a b „World Economic Outlook Database, October 2023 Edition. (US)”. IMF.org. International Monetary Fund. 10. 10. 2023. Pristupljeno 10. 10. 2023. 
  6. ^ „The Difference Between .us vs .com”. Cozab. 3. 1. 2022. Arhivirano iz originala 16. 04. 2023. g. Pristupljeno 01. 07. 2023. 
  7. ^ Martone 2016, str. 504.
  8. ^ Sider 2007, str. 226.
  9. ^ DeLear, Byron (4. 7. 2013). „Who coined 'United States of America'? Mystery might have intriguing answer.”. Christian Science Monitor (na jeziku: engleski). Pristupljeno 18. 3. 2019. „Historians have long tried to pinpoint exactly when the name 'United States of America' was first used and by whom... ...This latest find comes in a letter that Stephen Moylan, Esq., wrote to Col. Joseph Reed from the Continental Army Headquarters in Cambridge, Mass., during the Siege of Boston. The two men lived with Washington in Cambridge, with Reed serving as Washington's favorite military secretary and Moylan fulfilling the role during Reed's absence.” 
  10. ^ Touba, Mariam (5. 11. 2014). „Who Coined the Phrase 'United States of America'? You May Never Guess”. New-York Historical Society (na jeziku: engleski). Pristupljeno 18. 3. 2019. „Here, on January 2, 1776, seven months before the Declaration of Independence and a week before the publication of Paine's Common Sense, Stephen Moylan, an acting secretary to General George Washington, spells it out, 'I should like vastly to go with full and ample powers from the United States of America to Spain' to seek foreign assistance for the cause.” 
  11. ^ Fay, John (30. 3. 2017). „The forgotten Irishman who named the "United States of America"”. IrishCentral.com (na jeziku: engleski). Pristupljeno 18. 3. 2019. „According to the NY Historical Society, Stephen Moylan was the man responsible for the earliest documented use of the phrase „United States of America.” But who was Stephen Moylan?” 
  12. ^ Planter, A. (6. 4. 1776). „To the inhabitants of Virginia”. The Virginia Gazette. Williamsburg, Virginia: Dixon and Hunter's. 5 (1287). Arhivirano iz originala 19. 12. 2014. g. 
  13. ^ a b v Safire 2003, str. 199.
  14. ^ Mostert 2005, str. 18.
  15. ^ Brokenshire 1993, str. 49.
  16. ^ G. H. Emerson, The Universalist Quarterly and General Review, Vol. 28 (Jan. 1891), pp. 49, quoted in Zimmer, Benjamin (24. 11. 2005). „Life in These, Uh, This United States”. University of Pennsylvania. Pristupljeno 5. 1. 2013. 
  17. ^ Wilson, Kenneth G. (1993). The Columbia guide to standard American English. New York: Columbia University Press. str. 27–28. ISBN 978-0-231-06989-2. 
  18. ^ „United States”. The World Factbook. Central Intelligence Agency. 3. 1. 2018. Pristupljeno 8. 1. 2018. 
  19. ^ „Area”. The World Factbook. Central Intelligence Agency. Arhivirano iz originala 31. 1. 2014. g. Pristupljeno 15. 1. 2015. 
  20. ^ „Field Listing: Area”. The World Factbook. cia.gov. Arhivirano iz originala 7. 7. 2020. g. Pristupljeno 21. 4. 2020. 
  21. ^ „State Area Measurements and Internal Point Coordinates—Geography—U.S. Census Bureau”. State Area Measurements and Internal Point Coordinates. U.S. Department of Commerce. Pristupljeno 11. 9. 2017. 
  22. ^ Lew, Alan. „PHYSICAL GEOGRAPHY OF THE US”. GSP 220—Geography of the United States. North Arizona University. Arhivirano iz originala 9. 4. 2016. g. Pristupljeno 24. 12. 2014. 
  23. ^ Boyden, Jennifer. „Climate Regions of the United States”. Travel Tips. USA Today. Pristupljeno 24. 12. 2014. 
  24. ^ „World Map of Köppen–Geiger Climate Classification” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 26. 1. 2022. g. Pristupljeno 19. 8. 2015. 
  25. ^ McDougall, Len (2004). The Encyclopedia of Tracks and Scats: A Comprehensive Guide to the Trackable Animals of the United States and Canada. Lyons Press. str. 325. ISBN 978-1-59228-070-4. 
  26. ^ Morin, Nancy. „Vascular Plants of the United States” (PDF). Plants. National Biological Service. Arhivirano iz originala (PDF) 24. 7. 2013. g. Pristupljeno 27. 10. 2008. 
  27. ^ „Global Significance of Selected U.S. Native Plant and Animal Species”. SDI Group. 9. 2. 2001. Arhivirano iz originala 14. 6. 2011. g. Pristupljeno 20. 1. 2009. 
  28. ^ „Numbers of Insects (Species and Individuals)”. Smithsonian Institution. Pristupljeno 20. 1. 2009. 
  29. ^ Lawrence, E.A. (1990). „Symbol of a Nation: The Bald Eagle in American Culture”. The Journal of American Culture. 13 (1): 63—69. doi:10.1111/j.1542-734X.1990.1301_63.x. 
  30. ^ „National Park Service Announces Addition of Two New Units” (Saopštenje). National Park Service. 28. 2. 2006. Arhivirano iz originala 01. 10. 2006. g. Pristupljeno 13. 6. 2006. 
  31. ^ a b „Federal Land and Buildings Ownership” (PDF). Republican Study Committee. 19. 5. 2005. Arhivirano iz originala (PDF) 9. 3. 2009. g. 
  32. ^ „NOAA: Gulf of Mexico 'Dead Zone' Predictions Feature Uncertainty”. U.S. Geological Survey (USGS). 21. 6. 2012. Pristupljeno 23. 6. 2012. 
  33. ^ „What is hypoxia?”. Louisiana Universities Marine Consortium (LUMCON). Arhivirano iz originala 12. 6. 2013. g. Pristupljeno 18. 5. 2013. 
  34. ^ „Peopling of Americas”. Smithsonian Institution, National Museum of Natural History. 2004. Arhivirano iz originala 28. 11. 2007. g. Pristupljeno 19. 6. 2007. 
  35. ^ Galloway 1995.
  36. ^ Russell 2005, str. 12.
  37. ^ Quirk 2011, str. 195.
  38. ^ Bilhartz & Elliott 2007.
  39. ^ Wood 1998, str. 263.
  40. ^ Blackburn 1998, str. 460. sfn greška: više ciljeva (2×): CITEREFBlackburn1998 (help)
  41. ^ Brown 2001, str. 126.
  42. ^ Fabian Young, Nash & Raphael 2011, str. 4–7.
  43. ^ Boyer, Clark & Kett 2007, str. 192–193.
  44. ^ Cogliano 2008, str. 219.
  45. ^ Hall 2002, str. 26.
  46. ^ Clark 2012, str. 47.
  47. ^ , Billington & Ridge 2001, str. 22.
  48. ^ Sheriff, Kamensky & Sheriff 2014, str. 205.
  49. ^ Wait 1999, str. 78.
  50. ^ Klose & Jones 1994, str. 150.
  51. ^ Morrison 1999, str. 13–21.
  52. ^ Kemp 2010, str. 180.
  53. ^ McIlwraith & Muller 2001, str. 61. sfn greška: više ciljeva (2×): CITEREFMcIlwraithMuller2001 (help)
  54. ^ Smith-Baranzini 1999, str. 20.
  55. ^ Black 2011, str. 275.
  56. ^ a b Wishart 2004, str. 37.
  57. ^ Murray 2004, str. 76.
  58. ^ McIlwraith & Muller 2001, str. 186. sfn greška: više ciljeva (2×): CITEREFMcIlwraithMuller2001 (help)
  59. ^ a b O'Brien 2002, str. 184.
  60. ^ „1860 Census” (PDF). U.S. Census Bureau. Pristupljeno 10. 6. 2007.  Page 7 lists a total slave population of 3,953,760.
  61. ^ De Rosa 1997, str. 266.
  62. ^ Vinovskis 1990.
  63. ^ a b Tarr 2009, str. 30.
  64. ^ Powell 2009, str. 74.
  65. ^ Gates, John M. (avgust 1984). „War-Related Deaths in the Philippines”. Pacific Historical Review. College of Wooster. Arhivirano iz originala 29. 6. 2014. g. Pristupljeno 27. 9. 2007. 
  66. ^ Foner & Garraty 1991, str. 576.
  67. ^ a b McDuffie, Piggrem & Woodworth 2005, str. 418.
  68. ^ Axinn & Stern.
  69. ^ Sheriff, Kamensky & Sheriff 2014, str. 685.
  70. ^ Kennedy 1989, str. 358.
  71. ^ „The United States and the Founding of the United Nations, August 1941 – October 1945”. U.S. Dept. of State, Bureau of Public Affairs, Office of the Historian. 2005. Arhivirano iz originala 12. 6. 2007. g. Pristupljeno 11. 6. 2007. 
  72. ^ Pacific War Research Society (2006). Japan's Longest Day. New York: Oxford University Press. ISBN 978-4-7700-2887-7. 
  73. ^ Dallek 2004, str. 169.
  74. ^ „Our Documents – Civil Rights Act (1964)”. United States Department of Justice. 9. 4. 2021. Pristupljeno 28. 7. 2010. 
  75. ^ Social Security History, the United States Social Security Administration
  76. ^ a b v Larousse enciklopedija, III tom, 1669. strana
  77. ^ „Many Europeans Oppose War in Iraq”. USA Today. 14. 2. 2003. Приступљено 1. 9. 2008. 
  78. ^ „The Republic of the Philippines and U.S. Interests” (PDF). Congressional Research Service. Приступљено 28. 7. 2011. 
  79. ^ „Census Data Of USA”. US Census Bureau. Приступљено 30. 4. 2016. 
  80. ^ Свет у бројкама. 2007. ISBN 978-86-7668-055-9.
  81. ^ „Average annual wages”. OECD. 2013. Pristupljeno 18. 5. 2014. 
  82. ^ „UNWTO World Tourism Barometer (UNWTO)” (PDF). 2013. Arhivirano iz originala (PDF) 1. 1. 2015. g. Pristupljeno 18. 5. 2014. 
  83. ^ a b Larousse enciklopedija, III tom, 1670. strana

Literatura

Spoljašnje veze

40° S; 100° Z / 40° S; 100° Z / 40; -100 (United States of America)
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Сједињене_Америчке_Државе&oldid=27548167”